مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاقستان حالقىنا ۇندەۋىن جاريالادى. وندا 2021 جىلدىڭ 10 قاڭتارىندا ءماجىلىس جانە ءماسليحات دەپۋتاتتارى سايلاۋىن تاعايىنداۋ تۋرالى ايتىلعان.
ناقتى ايتار بولساق، قازاقستان پارلامەنتاريزمى مەن پارلامەنتتىك سايلاۋ تاريحىندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ بۇل ۇندەۋىنىڭ ماڭىزى وتە زور بولعالى تۇر. ويتكەنى پرەزيدەنت اتاپ كورسەتكەندەي، بۇل جولعى سايلاۋدىڭ ءجونى بولەك.
ءدال ۋاقىتىندا وتكەلى وتىرعان ماجىلىس سايلاۋىنىڭ پارتيالار تاريحىندا الار ورنى وراسان. بۇل ءبىر. ەكىنشىدەن، ءماجىلىس ءماسليحات سايلاۋىمەن بىرگە بولماق. ايتا كەتەر ءبىر جايت، ءماسليحات سايلاۋى تاريحىمىزدا تۇڭعىش رەت پارتيالىق ءتىزىم بويىنشا وتەدى. سول ءۇشىن تاڭداۋدا قاتەلەسپەگەنىڭىز ابزال.
قازاقستاندا تىركەلگەن پارتيالاردىڭ، اتاپ ايتقاندا، التى پارتيا قاتىسايىن دەپ وتىرعان بۇل سايلاۋدىڭ بۇرىنعىدان ەرەكشەلىگى بار ما؟ بار بولسا، ول قانداي؟
قازاقستاننىڭ مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ 21 قازان كۇنى جاساعان حالىققا ۇندەۋىندە سايلاۋدان سوڭ بەلگىلى مەجەدە حالىقتىڭ داۋسىن العان پارتيانىڭ جەڭىسىنەن كەيىن «پارلامەنتتىك وپپوزيتسيا ينستيتۋتى» قۇرىلاتىنىن ءمالىم ەتتى. ونى قاي پارتيا يەلەنەدى، ونى 10 قاڭتار كۇنگى حالىقتىڭ تاڭداۋى شەشەدى. پرەزيدەنت الداعى ءماجىلىس سايلاۋىنىڭ ەرەكشەلىگى تۋرالى ايتا كەلىپ، بىلاي دەدى:
– «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پارلامەنتى جانە ونىڭ دەپۋتاتتارىنىڭ مارتەبەسى تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق زاڭعا جانە «قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتىنىڭ كوميتەتتەرى مەن كوميسسيالارى تۋرالى» زاڭعا تۇزەتۋلەر ەنگىزۋ ارقىلى پارلامەنتتىك وپپوزيتسيا ينستيتۋتىن قۇرۋ ماسەلەسىن قاراستىراتىن جانە ونىڭ قىزمەتىن رەگلامەنتتەيتىن وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار جاسالدى. ەندى پارلامەنت ءماجىلىسى تۇراقتى كوميتەتتەرىنىڭ ءبىر توراعاسى مەن ەكى حاتشىسى پارلامەنتتىك وپپوزيتسيا دەپۋتاتتارى اراسىنان سايلانادى. سونىمەن قاتار، پارلامەنتتىك وپپوزيتسيا ءبىر سەسسيا كەزىندە كەمىندە ءبىر رەت پارلامەنتتىك تىڭداۋ وتكىزۋ جونىندە باستاما كوتەرۋ قۇقىعىن يەلەنەدى، –دەدى مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ.
اقيقاتىن ايتۋ كەرەك، پارلامەنتتىك وپپوزيتسيا ينستيتۋتى پارتيالارعا بەرىلىپ وتىرعان وتە ۇلكەن مۇمكىندىك. ەندى سايلاۋعا تۇسكەن ءاربىر پارتيا وسى بەرىلگەن مۇمكىندىكتى بارىنشا پايدالانىپ قالۋعا تىرىسادى. ول ءۇشىن جەڭىسكە جەتۋى ءتيىس. ال ەلىمىزدە ساياسي باسەكەلەستىككە بارلىق جاعداي جاسالعان. ءارتۇرلى ەلدەردەن كەلەتىن بايقاۋشىلار بار. ءوزىمىزدىڭ دە باقىلاۋشىلار سايلاۋ پۋنكتەرىندە كىرپىك قاقپاي قاراپ وتىرادى. باس پروكۋراتۋرا دا زاڭسىزدىققا جول بەرمەيدى. جالپى سايلاۋ پارتيالارعا نە بەرەدى، قوعامدى دامىتۋدا پارتيالاردىڭ ءرولى قانداي؟ ونى جىكتەپ ايتار بولساق، تومەندەگىدەي:
1. ءار پارتيانىڭ ءوز جاقتاستارى مەن مۇددەلەستەرى بار. ول حالىقتىڭ ءار بولىگى بولۋى دا مۇمكىن. بىراق بار پارتيا ءبىر ۇستانىمعا قىزمەت ەتەدى. ول – ەلىمىزدە پارلامەنتاريزمنىڭ دامۋى، قازاقستاننىڭ كوركەيگەن مەملەكەت بولۋى.
- ال پارتيانىڭ كوپتىگىنەن حالىق تا، بيلىك تە، پارلامەنت تە ۇتىلمايدى. ەڭ باستىسى، پارتيالاردىڭ كوپتىگىنەن ءماجىلىس تۇتاستىققا نەگىزدەلگەن پىكىرتالاس الاڭىنا اينالادى.
- ەلىمىزدە دەموكراتيا داميدى، كوپپارتيالىق جۇيە پايدا بولادى. ال كوپپارتيالىقتىڭ كورىنىسى ول پىكىر الۋاندىلىعىن دامىتادى.
- بۇل جولعى سايلاۋدا جاستار مەن ايەلدەرگە مول مۇمكىندىك بەرىلەيىن دەپ وتىر. ناقتى ايتقاندا پارلامەنتتەگى ورىننىڭ 30 پايىزى جاستار مەن ايەلدەردىڭ ۇلەسىنە تيمەك.
- پارتيا نە ءۇشىن كەرەك دەسەك، حالىق ءوز پارتياسىنا داۋىس بەرۋ ارقىلى ەلدەگى بولىپ جاتقان قوعامدىق ساياسي ومىرگە بەلسەنە ارالاسادى. ءسويتىپ، ازاماتتاردىڭ قوعامداعى ومىرگە قاتىسۋ اياسى كەڭەيەدى.
- وسىدان كەلىپ، سياسي پارتيالاردىڭ جۇمىسى جاندانا تۇسەدى. ال پارتيالاردىڭ جۇمىسىن العا سۇيرەپ، جانداندىراتىن قوعامنىڭ، پارتيانىڭ بەلسەندى ازاماتتارى. ال بەلسەندى ازاماتتاردىڭ سانى ارتقان سايىن قوعامدى تۇراقتاندىراتىن وزىق جوبالار جۇزەگە اسا باستايدىى.
- پارتيا جۇمىسىنىڭ بەلسەندىلىگىنىڭ ارقاسىندا ادام ساناسىندا دا ساياسي جاڭعىرۋلار پايدا بولا باستايدى. مۇنداي جاعدايدا ساناداعى نەمقۇرايلىق نەمەسە قوعامداعى ماسىلدىق جويىلادى.
- ماجىلىستەگى ايەلدەر مەن جاستارعا ارنالعان 30 پايىزدىق كۆوتا ولاردىڭ قوعامدىق ساياسي ومىردە بەلسەندى جۇمىس ىستەۋىنە سەپتىگىن تيگىزەدى.
- ەگەر الداعى پارلامەنتتە بەلسەندى پارتيا وكىلدەرى كوبەيسە، ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايىن جاقسارتاتىن ساپالى زاڭدار شىعا باستايدى. ءسويتىپ، ولار ساپالى زاڭنامالىق بازانى قالىپتاستىرۋعا كۇش سالادى.
سوندىقتان دا قازاقستان حالقى قازىرگى ۋاقىتتا الداعى بولاتىن ءماجىلىس جانە ءماسليحات سايلاۋىنىڭ ماڭىزى زور ەكەندىگىن ءتۇسىنىپ وتىر. سول ءۇشىن سايلاۋعا بارۋى كەرەك. ويتكەنى سەنىڭ تاڭداۋىڭ - پارتيانىڭ تاڭداۋى.
ال حالىقتىڭ الامان بايگەدە ءوزى قالاعان ساياسي پارتياعا جاساعان تاڭداۋى ەڭ الدىمەن پارلامەنتكە اپاراتىن جول. ال ءماجىلىس مىنبەرىنەن حالىق قالاۋلىسى دەپۋتاتتىق ساۋالناما جاساپ، ەل ىشىندەگى تۇيتكىلدى ماسەلەنىڭ شەشۋىن ىزدەيدى، ساۋالنامانى ۇكىمەتكە جولدايدى. حالىق تاڭداعان پارتيا وكىلى ءسويتىپ، ەلدىڭ پروبلەماسىن ۇكىمەت ارقىلى تەزىرەك شەشۋگە مۇمكىندىك جاسايدى. سوندىقتان پىكىرلەر جيىنتىعى ءار الۋان بولسا دا، ەلىمىزدەگى بارلىق پارتيالار مەملەكەتتىڭ ىرگەتاسىنىڭ مىعىم بولىپ، ورتاق قازاقستاننىڭ گۇلدەنۋى ءۇشىن جۇمىس ىستەيدى. سوندىقتان قوعامداعى پارتيالىق جۇيەنىڭ كەرەك ەكەندىگىن، ەل مەن دەموكراتيانىڭ دامۋىندا ۇلەسى ۇلكەن بولاتىنىن قوعامدىق ومىردە ءبارىمىز ءتۇسىنۋىمىز كەرەك.
ەركىن قالدان
