Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan halqyna ündeuın jariialady. Onda 2021 jyldyŋ 10 qaŋtarynda Mäjılıs jäne mäslihat deputattary sailauyn taǧaiyndau turaly aitylǧan.
Naqty aitar bolsaq, Qazaqstan parlamentarizmı men parlamenttık sailau tarihynda Prezident Qasym-Jomart Toqaevtyŋ būl ündeuınıŋ maŋyzy öte zor bolǧaly tūr. Öitkenı Prezident atap körsetkendei, būl jolǧy sailaudyŋ jönı bölek.
Däl uaqytynda ötkelı otyrǧan Mäjılıs sailauynyŋ partiialar tarihynda alar orny orasan. Būl bır. Ekınşıden, Mäjılıs mäslihat sailauymen bırge bolmaq. Aita keter bır jait, mäslihat sailauy tarihymyzda tūŋǧyş ret partiialyq tızım boiynşa ötedı. Sol üşın taŋdauda qatelespegenıŋız abzal.
Qazaqstanda tırkelgen partiialardyŋ, atap aitqanda, alty partiia qatysaiyn dep otyrǧan būl sailaudyŋ būrynǧydan erekşelıgı bar ma? Bar bolsa, ol qandai?
Qazaqstannyŋ memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev 21 qazan künı jasaǧan halyqqa ündeuınde sailaudan soŋ belgılı mejede halyqtyŋ dausyn alǧan partiianyŋ jeŋısınen keiın «parlamenttık oppozisiia instituty» qūrylatynyn mälım ettı. Ony qai partiia ielenedı, ony 10 qaŋtar küngı halyqtyŋ taŋdauy şeşedı. Prezident aldaǧy Mäjılıs sailauynyŋ erekşelıgı turaly aita kelıp, bylai dedı:
– «Qazaqstan Respublikasynyŋ Parlamentı jäne onyŋ deputattarynyŋ märtebesı turaly» konstitusiialyq zaŋǧa jäne «Qazaqstan Respublikasy Parlamentınıŋ komitetterı men komissiialary turaly» zaŋǧa tüzetuler engızu arqyly parlamenttık oppozisiia institutyn qūru mäselesın qarastyratyn jäne onyŋ qyzmetın reglamentteitın özgerıster men tolyqtyrular jasaldy. Endı Parlament Mäjılısı tūraqty komitetterınıŋ bır töraǧasy men ekı hatşysy parlamenttık oppozisiia deputattary arasynan sailanady. Sonymen qatar, parlamenttık oppozisiia bır sessiia kezınde kemınde bır ret parlamenttık tyŋdau ötkızu jönınde bastama köteru qūqyǧyn ielenedı, –dedı memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev.
Aqiqatyn aitu kerek, parlamenttık oppozisiia instituty partiialarǧa berılıp otyrǧan öte ülken mümkındık. Endı sailauǧa tüsken ärbır partiia osy berılgen mümkındıktı barynşa paidalanyp qaluǧa tyrysady. Ol üşın jeŋıske jetuı tiıs. Al elımızde saiasi bäsekelestıkke barlyq jaǧdai jasalǧan. Ärtürlı elderden keletın baiqauşylar bar. Özımızdıŋ de baqylauşylar sailau punkterınde kırpık qaqpai qarap otyrady. Bas prokuratura da zaŋsyzdyqqa jol bermeidı. Jalpy sailau partiialarǧa ne beredı, qoǧamdy damytuda partiialardyŋ rölı qandai? Ony jıktep aitar bolsaq, tömendegıdei:
1. Är partiianyŋ öz jaqtastary men müddelesterı bar. Ol halyqtyŋ är bölıgı boluy da mümkın. Bıraq bar partiia bır ūstanymǧa qyzmet etedı. Ol – elımızde parlamentarizmnıŋ damuy, Qazaqstannyŋ körkeigen memleket boluy.
- Al partiianyŋ köptıgınen halyq ta, bilık te, parlament te ūtylmaidy. Eŋ bastysy, partiialardyŋ köptıgınen Mäjılıs tūtastyqqa negızdelgen pıkırtalas alaŋyna ainalady.
- Elımızde demokratiia damidy, köppartiialyq jüie paida bolady. Al köppartiialyqtyŋ körınısı ol pıkır aluandylyǧyn damytady.
- Būl jolǧy sailauda jastar men äielderge mol mümkındık berıleiın dep otyr. Naqty aitqanda parlamenttegı orynnyŋ 30 paiyzy jastar men äielderdıŋ ülesıne timek.
- Partiia ne üşın kerek desek, halyq öz partiiasyna dauys beru arqyly eldegı bolyp jatqan qoǧamdyq saiasi ömırge belsene aralasady. Söitıp, azamattardyŋ qoǧamdaǧy ömırge qatysu aiasy keŋeiedı.
- Osydan kelıp, siasi partiialardyŋ jūmysy jandana tüsedı. Al partiialardyŋ jūmysyn alǧa süirep, jandandyratyn qoǧamnyŋ, partiianyŋ belsendı azamattary. Al belsendı azamattardyŋ sany artqan saiyn qoǧamdy tūraqtandyratyn ozyq jobalar jüzege asa bastaidyy.
- Partiia jūmysynyŋ belsendılıgınıŋ arqasynda adam sanasynda da saiasi jaŋǧyrular paida bola bastaidy. Mūndai jaǧdaida sanadaǧy nemqūrailyq nemese qoǧamdaǧy masyldyq joiylady.
- Mäjılıstegı äielder men jastarǧa arnalǧan 30 paiyzdyq kvota olardyŋ qoǧamdyq saiasi ömırde belsendı jūmys ısteuıne septıgın tigızedı.
- Eger aldaǧy parlamentte belsendı partiia ökılderı köbeise, elımızdıŋ äleumettık-ekonomikalyq jaǧdaiyn jaqsartatyn sapaly zaŋdar şyǧa bastaidy. Söitıp, olar sapaly zaŋnamalyq bazany qalyptastyruǧa küş salady.
Erkın Qaldan
