ادامزات جاراتىلعاننان بەرى ءار ءتۇرلى تابيعي اپاتتاردى باسىنان وتكەرىپ، تابيعات انانىڭ قانشاما سۇراپىل، جويقىن، بۇزۋشى كۇشتەرىنە كۋا بولىپ كەلەدى. تابيعي اپاتتارعا – جەر سىلكىنىسىن، سەل ءجۇرۋدى، قار كوشكىنىن، سۋ تاسقىنىن، قالىڭ قار باسۋدى، قاتتى داۋىلدى، تابيعي ءورتتى جاتقىزۋعا بولادى. قازاق حالقى بۇل تىزبەدەگىلەردى «تابيعي اپاتتار» دەپ رەسمي تۇردە ايتپاي-اق، ءزىلزالا دەپ تە اتاعان. وسى ءزىلزالالاردىڭ قايسىسىنىڭ بولسىن تابيعاتقا دا ادامعا دا اكەلەتىن زاردابى مەن شىعىنى از بولمايدى. ءزىلزالا كوبىنەسە كۇتپەگەن جەردەن بولاتىن بولعاندىقتان، ادامداردىڭ قالىپتى ءومىرىنىڭ اياق استىنان استاڭ كەستەڭىن شىعارادى، ماتەريالدىق تۇرعىدان دا زور زاردابىن تيگىزەدى، ءتىپتى ادام ومىرىنە قاۋىپ ءتوندىرىپ، اجالعا دا سەبەپ بولادى. ءزىلزالانىڭ تەك بەلىلى ءبىر ەلدى مەكەنگە عانا ەمەس، تۇتاستاي مەملەكەتكە اكەلەتىن زيانى مەن شىعىنى شاش ەتەكتەن بولۋى مۇمكىن. ءبىزدىڭ ەلدىڭ الىپ جاتقان جەر كولەمى وتە ۇلكەن ەكەنى بارشاعا ايان. وسى كەي بايتاق جەردە تاۋ دا، جازىق تا، وزەن دە، كول دە، ورمان دا، ءشول دالا دا بار. سول سەبەپتى دە ءار ءتۇرلى ءزىلزالا تۋ قاۋپى دە جوق ەمەس. مىسالعا الاتىن بولساق، شىعىس قازاقستان، الماتى، جامبىل، قىزىلوردا، ماڭعىستاۋ، تۇركىستان وبلىستارى مەن الماتى، شىمكەنت قالالارى سەيسميكالىق قاۋىپتى ايماقتا ورنالاسقان. ياعني، وسى اۋماقتاردا كەز-كەلگەن ۋاقىتتا جەر سىلكىنىسى بولۋ قاۋپى بار. ەلىمىزدىڭ تاۋلى ايماقتارىندا سەل ءجۇرۋ، قار كوشكىنى بولۋى ىقتيمالدىعى دا باسىم.
وسى جوعارىدا ايتىلعان توسىننان كەلەتىن، تابيعاتتىڭ ءزىلزالالارىنان باسقا ءبىزدىڭ ومىرىمىزدە تەحنوگەندىك سيپاتتاعى توتەنشە جاعدايلار دا بولىپ تۇرادى. تەحنوگەندىك سيپاتتاعى توتەنشە جاعداي دەپ – ادام قولىمەن جاسالعان اپاتتار مەن قيراۋلاردى تۇسىنۋگە بولادى. وسى تەحنوگەندىك سيپاتتاعى توتەنشە جاعدايلارعا – ونەركاسىپتەردە ورىن الاتىن اپاتتار، كولىك (اۆتوكولىك، تەمىر جول كولىكتەرى، اۋە كولىكتەرى، سۋ كولىكتەرى) اۆاريالارى، ءورت، جارىلىس، كۇشتى اسەر ەتەتىن ۋلى، راديواكتيۆتى، بيولوگيالىق جاعىنان قاۋىپ توندىرەتىن زاتتاردى تاراتاتىن اپاتتار، ۇيلەردىڭ، عيماراتتاردىڭ قيراۋى، بوگەتتەردىڭ (سۋ قويمالارىنىڭ) جارىلۋى، ەلەكتر-ەنەرگەتيكا جەلىلەرىندە، جىلۋ، سۋ قۇبىرلارىندا ورىن الاتىن اۆاريالار جاتادى.
قانداي اپات بولماسىن، كەز-كەلگەن توتەنشە جاعدايدا ەڭ باستىسى ادام شىعىنى بولماۋى ءار قاشاندا باستى نازاردا بولادى. ارينە، ءزىلزالا مەن توتەنشە جاعداي كەزىندەگى ماتەريالدىق شىعىننىڭ دا قانداي ەلدىڭ بولسىن ەكونوميكاسىنا ءوز سالقىنىن تيگىزبەي قويمايتىنى جاسىرىن ەمەس. مەملەكەتتى قۇرايتىن قوعام بولسا، سول قوعامدى قۇرايتىن ادام ءومىرىن ساقتاپ قالۋ قاي ەلدىڭ بولسىن ەڭ باستى ميسسياسى. ال توتەنشە جاعداي كەزىندە بۇل جاۋاپتى ءىس، ارينە توتەنشە جاعدايلار قىزمەتىنە جۇكتەلەدى.
توتەنشە جاعداي كەزىندە قۇتقارۋشىلار بولسىن، ءورت سوندىرۋشىلەر بولسىن، جالپى وسى سالادا قىزمەت اتقاراتىنداردىڭ قاي-قايسىسى دا وزگەنىڭ ءومىرى ءۇشىن ءوز ءومىرىن تاۋەكەلگە تىگەدى.
سوڭعى 25 جىلدا توتەنشە جاعداي قىزمەتكەرلەرى از-كوپ بولسىن 374 مىڭ ادامدى قۇتقارعان ەكەن. بۇل دەگەنىمىز 374 مىڭ ءومىر، بۇلاردىڭ ارتىنداعى ميلليونداعان جاقىندارىنىڭ قۋانىشى.
توتەنشە جاعدايلار قىزمەتىنىڭ جۇمىس اتقارعان جىلدارىنان بەرى توتەنشە جاعدايدى جويۋ ءۇشىن 1 ميلليون 353 مىڭ شاقىرتۋلارعا بارعان.
ءبىزدىڭ ەلدە جىلىنا ورتا ەسەپپەن 18 مىڭ شاماسىندا تابيعي اپاتتار مەن تەحنوگەندىك سيپاتتاعى توتەنشە جاعدايلار تىركەلەتىن بولسا، ونىڭ ىشىندە 15 مىڭى ورتكە تيەسىلى ەكەن. جىلىنا ورتا ەسەپپەن قۇتقارۋشىلار اپات ايماعىنان 8 مىڭ ادامدى قۇتقارسا، 20 مىڭنان كوپ ادامدى ەۆاكۋاتسيالايدى، 4,5 مىڭنان استام زارداپ شەككەندەرگە دارىگەرلىك كومەك كورسەتىلەدى ەكەن.
شيرەك عاسىر كولەمىندە ەلىمىزدىڭ ازاماتتىق قورعاۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋ بويىنشا ەلەۋلى جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. توتەنشە جاعدايلار بويىنشا زاڭنامانى قابىلداۋ، توتەنشە جاعدايلاردان قورعاۋ ءۇشىن جاڭا وبەكتىلەر سالۋ، قۇتقارۋ جانە ءورت ءسوندىرۋ تەحنيكاسى مەن جابدىقتارىن ساتىپ الۋ، ازاماتتىق قورعاۋ ورگاندارى قىزمەتكەرلەرىنىڭ جالاقىسىن ارتتىرۋ، قىزمەت اتقارۋ ءۇشىن جاعدايلارىن جاقسارتۋ، كاسىبي كادرلار دايارلاۋ، ءورت ءسوندىرۋ-قۇتقارۋ سپورتىن، حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ سەكىلدى ءبىراز جۇمىستار تىندىرىلدى.
1,5 مىڭنان استام ءتۇرلى تەحنيكا مەن 20 مىڭ ءورت ءسوندىرۋ-قۇتقارۋ جابدىعى مەن جاراقتارى ساتىپ الىنسا، 30-دان استام ءورت ءسوندىرۋ دەپوسى مەن قۇتقارۋ ستانتسيالارى سالىندى.
توتەنشە جاعدايلاردىڭ الدىن الۋ جانە ولاردى جويۋ سالاسىنداعى حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق شەڭبەرىندە 31 حالىقارالىق كەلىسىم جاسالدى.
توتەنشە جاعداي قىزمەتكەرلەرى توتەنشە جاعدايلاردىڭ الدىن –الۋ شارالارىن ۇيىمداستىرىپ تۇرادى. توتەنشە جاعدايدىڭ الدىن-الۋ - كۇنى بۇرىن جۇرگىزىلەتىن جانە توتەنشە جاعدايلاردىڭ تۋىنداۋ تاۋەكەلىن مۇمكىندىگىنشە بارىنشا ازايتۋعا، سونداي-اق ادامداردىڭ ءومىرى مەن دەنساۋلىعىن ساقتاۋعا، ولار تۋىنداعان جاعدايدا ماتەريالدىق شىعىنداردىڭ مولشەرىن ازايتۋعا باعىتتالعان ءىس-شارالار كەشەنى.
بۇگىنگى كۇنى مۇنداي ءىس-شارالار ەلىمىزدىڭ بىرقاتار ايماقتارىندا اتقارىلۋدا. توتەنشە جاعدايلار مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە 2020 جىلعى 5-6 قاراشا ارالىعىندا ەلىمىزدە «قىس-2020» رەسپۋبليكالىق شتابتىق جاتتىعۋى «قىسقى كەزەڭىندەگى توتەنشە جاعدايلاردىڭ الدىن الۋ جانە ولاردى جويۋ بويىنشا ءىس-قيمىلدارعا ازاماتتىق قورعاۋدىڭ مەملەكەتتىك جۇيەسىنىڭ باسقارۋ ورگاندارى مەن كۇشتەرىن دايىندىققا كەلتىرۋ» تاقىرىبىندا وتكىزىلۋدە.
وقۋ-جاتتىعۋ باسقارۋ ورگاندارىنىڭ، توتەنشە جاعدايدىڭ الدىن الۋ جانە ولاردى جويۋ جونىندەگى كوميسسيانىڭ، ازاماتتىق قورعاۋ قىزمەتتەرىنىڭ، وبلىستىڭ قالالارى مەن اۋداندارىنىڭ اۆاريالىق-قۇتقارۋ قىزمەتتەرى ۇيىمدارىنىڭ، كۇشتەرى مەن قۇرالدارىنىڭ قىسقى كەزەڭ جاعدايىندا توتەنشە جاعدايلاردىڭ الدىن الۋ جانە جويۋ جونىندەگى ءىس-قيمىلدارعا ازىرلىك دەڭگەيىن ايقىنداۋ جانە پراكتيكالىق داعدىلارىن جەتىلدىرۋ ماقساتىندا جۇرگىزىلەدى.
ءسوز سوڭىندا ايتپاعىمىز، اپات ايتىپ كەلمەيتىنى راس، دەگەنمەن «ساقتانساڭ ساقتايمىن» دەگەن دە ءتامسىل بار.
ادام بولجاپ بىلە المايتىن، كەنەتتەن كەلەتىن زىلزالادان بولەك، ءتۇرلى قۇرىلعىلاردىڭ كومەگىمەن قۇتقارۋ قىزمەتى بولجاپ، ءبىلىپ وتىراتىن اۋا-رايىنىڭ قولايسىزدىعى تۋرالى ءار بىرەۋىمىزدىڭ ۇيالى تەلەفونىمىزعا كەلەتىن حابارلاماعا دا ءمان بەرىپ ساق جۇرگەنىمىز ءجون. اسىرەسە قاتتى اياز بەن قارلى بۇرقاسىن بولاتىن قىس مەزگىلىندە بۇل ەسكەرتۋلەرگە سەلسوق قاراۋعا بولمايدى.
