ادامدى ادام ەتىپ تاربيەلەيتىن اتا-اناعا عانا ەمەس، بۇل رەتتە ءبىلىمدى، بىلىكتى، تاربيە مەن تارتىپكە بەرىك ۇستازدىڭ الار ورنى ەرەكشە ەكەنى بەلگىلى. سوندىقتان «ۇستازى مىقتىنىڭ - ۇستامى مىقتى» بولاتىنىن بىلەتىن حالىق الاقاندا ايالاعان بالاپانى العاش رەت مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاعاندا بولاشاعىن سەنىپ تاپسىرار مۇعالىمدى ۇزاق تاڭدايتىنى بار ەمەس پە؟! ونداعىسى ءۇمىتىن ۇكىلەپ، قولىنان جەتەلەپ اكەلگەن بالاسىنىڭ بولاشاعى جارقىن، ءبىلىمى نىق، اقىلى تولىق، ابىرويى اسقاق بولسا ەكەن دەگەن ىشكى تىلەكتەن بولسا كەرەك-ءتى. ال وسى يگى تىلەكتىڭ ىسكە اسۋىنا ىقپال ەتىپ، تال بەسىكتىڭ تاربيەسىن بىلىممەن ۇشتاپ، ەل بولاشاعىنىڭ ءبىر كىرپىشى بولىپ قالانار ۇرپاقتىڭ ۇلاعاتتى بولۋىنا بارىن سالاتىن ۇلى ماماندىقتىڭ يەسى بولعان ۇستازدار قاۋىمىن الدا كەلە جاتقان مەرەكەلەرىمەن شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتاپ، تولاعاي تابىستار تىلەيمىز. تابىس دەمەكشى، مۇعالىمنىڭ تابىسى ايلىق ەڭبەكاقىسى ەمەس، شاكىرتتەرىنىڭ شىققان بيىگى مەن جەتكەن جەتىستىگىمەن ولشەنەتىنى بار ەمەس پە، ەندەشە ءار ۇستازدىڭ بار شاكىرتى شىڭعا شىعىپ، ابىرويلارىڭىز اسقاقتاي بەرسىن دەمەكپىز!
العاش رەت مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاعاندا الدىنان كۇلىپ قارسى الىپ، ءبىلىم مەن عىلىم تۇڭعيىعىنا جەتەلەگەن مۇعالىمىن ەشكىم ەشقاشان ۇمىتپاق ەمەس. ويتكەنى اتا-انادان كەيىن باۋىرىنا باسىپ، مەيىرىمىن توگىپ، ساۋىرىنان قاعىپ قامشىلاي وتىرىپ قاتارىنا قوسقان ۇستازدى ۇمىتۋ ۇلكەن ابەستىك بولار ەدى. ماڭگىلىك جۇرەكتىڭ تورىندە ساقتالاتىن جانى جايساڭ، جۇرەگى مەيىرىمگە تولى جاننىڭ ارىپتەن باستاپ ۇيرەتىپ، تاربيە تەرەڭىنە بويلاتا جەتەلەپ، ءار وقۋشىسى ءۇشىن توككەن تەرىنىڭ، ەتكەن ەڭبەگىنىڭ وتەمى دە، ولشەمى دە جوق. ول ەشقاشان شاكىرتىنە بەرگەن ءبىلىمى مەن تاربيەسى ءۇشىن قۇن سۇرامايدى، قارىز قىلمايدى، مىندەت ارتپايدى. قاي قيىردا جۇرسە دە وقۋشىسىنىڭ ويماقتاي جەتىستىگىنە جۇرەگى جارىلا قۋانىپ، ءسال وعاشتىق تانىتسا ولقىلىعىن تۇزەپ، شارىقتاپ كوككە شىقسا تىلەكشىسى، قينالسا اقىلشىسى بولىپ قالا بەرەدى. سول سەبەپتى ومىردە كىم بولسا دا، قانداي جەتىستىككە جەتسە دە جۇرەگىنىڭ تورىندە ۇستازىنا دەگەن ريزاشىلىعى، قۇرمەتى جوق جان كەم دە، كەم شىعار، ءسىرا. قاشان، قانشا جاستا بولماسىن، سىنىپتاستار جينالا قالعاندا اۋەلگى اڭگىمەلەرىنىڭ التىنداي ۇستازدارىنان باستالۋىنىڭ سىرى دا وسىندا جاتسا كەرەك.
«تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم – ادامزاتتىڭ قاس جاۋى» دەگەن الەمنىڭ ەكىنشى ۇستازى ءال-ءفارابيدىڭ سوزىنە سۇيەنسەك، ۇستاز تەك ءبىلىم بەرۋشى عانا ەمەس، ول – قانداي بالانى بولماسىن بارىن سالىپ، جولىن تاۋىپ تاربيەلەۋشى، بالانىڭ كوكىرەك كوزىن اشاتىن ادامدىقتىڭ، ادالدىقتىڭ ۇلگىسى بولۋى شارت. ءبىلىمى مىعىم مۇعالىم شاكىرتىنە اۋەلى ءبىلىم ەمەس، تاربيە بەرىپ، ءومىر ساباقتارىن ۇيرەتەتىنى دە سوندىقتان. ولاي بولماعان كۇندە ۇستاز اتىنا لايىق شاكىرتى بولمايتىنىن انىق ۇعاتىن بىلىكتى مامان «شاكىرتسىز ۇستاز تۇل» ەكەنىن جاقسى بىلەدى. بار بىلگەنىن بالاعا ۇيرەتىپ، تىنىمسىز ىزدەنىستە جۇرەتىن جۇزدەن جۇيرىك ۇستازدار وقۋشىسىن عانا ەمەس، اينالاسىنداعى ارىپتەستەرىن دە، وزىنەن كەيىنگى جاس بۋىندى دا تالاي نارسەگە ۇيرەتىپ، ءار ىستە قولداۋ كورسەتىپ دانالىق تانىتىپ جاتادى. «قوي اسىعى دەمەگىن، قولىڭا جاقسا ساقا تۇت، جاسى كىشى دەمەگىن، اقىلى اسسا اعا تۇت» دەيتىن قازاقتىڭ «كوپ جاساعان بىلمەيدى، كوپتى كورگەن بىلەدى» دەيتىن اتالى ءسوز وسىنداي اسىل جاندارعا قاراتا ايتىلعانى اقيقات.
تورتكۇل دۇنيەنى ءدۇر سىلكىندىرگەن پاندەميانىڭ كەسىرىنەن مەكتەبىنە جەتە الماي، ۇستازىن كورە الماي قاشىقتان وقىپ ماشىقتانىپ جاتقان وقۋشىلاردىڭ ساعىنىشى دا بۇل كۇندە ءبىر توبە بولدى. شاكىرتىن الدىنا وتىرعىزىپ قويىپ جانىن سالا وقىتىپ ۇيرەنگەن ۇستازداردىڭ دا اتتەگەن-ايلارى از بولىپ جاتقان جوق. شىركىن-اي، مىنا بالە اياقتالىپ، مەكتەبىمىزگە ءبىر جەتىپ، ءوز سىنىبىمىزدا ساباق وقيتىن كۇن بولسا ەكەن دەگەن وقۋشى مەن مۇعالىمنىڭ مۇڭى، اتا-انانىڭ ۋايىمى كوڭىلگە قاياۋ سالادى. سىنىبىنىڭ WhatsApp-تاعى جەكە توبىندا وقۋشىلارىنا اقىلىن ايتىپ، ساعىنىشىن جەتكىزىپ، الداعى كۇنگە دەگەن سەنىمىن وياتىپ وتىراتىن مۇعالىمنىڭ «جارايسىڭ، دۇرىس ايتتىڭ، اقىلدىم» دەگەن ءبىر اۋىز سوزىنە جۇرەگى ەلجىرەپ، كوزى مولتىلدەگەن باستاۋىشتىڭ بالاسىن وزدەرىڭىز دە تالاي جۇباتقان بولارسىزدار. مۇنداي جايلار بۇگىندە بارلىق بالا مەن اتا-انانىڭ باسىندا مىڭداپ سانالادى. ۇزاقتى كۇن بالاسىنا ساباق وقىتىپ جاتقان اتا-انالار دا مۇعالىمنىڭ قادىرىنە جەتىپ، ورنىنىڭ بولەك ەكەنىن دە ءجيى اڭگىمە قىلادى. ءتاجتاجالدىڭ جانعا سالعان ءبىر جاراسى رەتىندە ەستە قالار بۇل كۇندەردىڭ دە وڭايلىقپەن ۇمىتىلمايتىنىن ويلاساڭ، كۇلىپ-ويناپ، ءوز ورتاسىندا جارقىراپ-جايناپ جۇرە الماعان بالالاردىڭ ەسىندە ادەمى ەستەلىكتەر ەمەس، قاشىقتان وقۋدىڭ قيىندىعى جانە مەكتەبى مەن ۇستازدارىنا دەگەن سارىتاپ ساعىنىشتىڭ قالاتىنى وكىنىشتى.
وقۋشىلارىنىڭ ۇقپاسىنا قويماي تاقتاعا جازىپ-سىزىپ، قاسىنا كەلىپ ۇيرەتىپ، قاداعالاپ وتىراتىن مۇعالىمنىڭ امالسىز ينتەرنەتكە اينالىپ، WhatsApp-قا بايلانىپ قالعانىنا جانى كۇيىپ جۇرگەنى دە شىندىق. ويتكەنى كۇن وتكەن سايىن جاڭارىپ، كۇندە اۋىسىپ جاتقان باعدارلامالار مەن تالاپتاردى ورىنداۋ، وعان ساي جاڭا تاقىرىپتى ءوز دەڭگەيىندە مەڭگەرتۋ دە وڭاي بولىپ جاتقان جوق. وقۋشىلار دا ساباققا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراپ، تۇگەل قاتىسىپ وتىر دەي المايمىز. ءپان يەلەرى حابارلاسىپ سىنىپ جەتەكشىدەن سۇرايدى، ول شىرىلداپ اتا-اناسىن ىزدەيدى، ويتكەنى ساباققا قاتىسپاي وتىرعان بالا تەلەفونىن كوتەرمەيدى. ونداي بالالاردىڭ اتا-اناسىنا حابارلاسىپ، جاۋاپسىز قالسا سىنىپتىڭ اتا-انالار توبىنا جازىپ شىرىلداپ جاتقانىن كورگەندە كەيبىر اتا-انالاردىڭ جاۋاپسىزدىعىنا تاڭ قالاسىڭ. مەكتەپتە وقىپ ءجۇرىپ ساباققا قاتىسپاسا بالا مەكتەپتە بولدى، قاراماعان وزدەرىڭ كىنالىسىڭدەر دەپ مۇعالىمنىڭ جاعاسىنا جارماساتىن كەيبىر اتا-انالاردىڭ ۇيدە وتىرعان بالاسىن قاداعالاۋعا شاماسى جەتپەي جاتقانى وكىنىشتى. جۇمىستى سىلتاۋ قىلىپ قاسىندا ەمەسپىن دەگەن ءۋاج بۇل جەردە ارتىق. بالاسىنىڭ بولاشاعىنا الاڭدامايتىن اتا-انا بولمايدى دەسەك تە، ءالى كۇنگە بالاسى ساباققا تولىق قاتىسپايتىنداردى بىلاي قويىپ، مۇلدە قاتىسپايتىندار دا جەتەرلىك. مۇنى كۇندەلىكتى كوزبەن كورىپ، قۇلاقپەن ەستىپ وتىرعان سوڭ ءۇش بالاسى قاشىقتان وقيتىن اتا-انا رەتىندە ايتىپ وتىرمىن. ال سول ۇيدە وتىرىپ ساباق ساناسىنا كىرمەيتىن جاۋاپكەرشىلىكسىز بالا ەرتەڭ كىمنىڭ كوسەگەسىن كوگەرتەدى دەپ ويلايسىز؟ تەحنيكا مەن تەحنولوگياسى سەكۋندتاپ دامىپ جاتقان ۋاقىتتا وزگەگە پايداسى تيمەسە دە، وزىنە زيانى تيمەيتىن ءبىلىمدى الۋعا قۇلشىنباعان بالانىڭ بولاشاعى بۇلىڭعىر ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. بۇل ماسەلەدە اتا-انالاردىڭ بايىپپەن باعامداپ، جاقسىلاپ ويلانعانى ابزال. اركىمنىڭ بالاسىنىڭ بولاشاعى وزىنە كەرەك ەكەنىن بىلەتىن ادامداردىڭ ۇيدەگى بالانىڭ كۇندەلىكتى وقۋ جايىن مۇعالىمگە مىندەتتەپ، ەش الاڭسىز ءجۇرۋى الاڭداتارلىق جاعداي...
ىندەت كەزىندەگى باستى مىندەت - دەنساۋلىقتى كۇتۋ جانە ساقتانۋ عانا ەمەس، ەرتەڭىن ويلايتىن ەلدىڭ كەمەل كەلەشەگى بولاتىن ۇرپاقتىڭ ساۋلىعىمەن قاتار ءبىلىمدى بولۋى دا اسا ماڭىزدى باستى مىندەتتىڭ ءبىرى. ءدال قازىرگى ۋاقىتتا مۇعالىمنىڭ مىندەتى – وقۋشىنى وقىتۋ، ءبىلىم بەرۋ بولسا، اتا-انانىڭ مىندەتى - قاشىقتان وقىپ وتىرعان بالاسىنىڭ ساباققا تولىق قاتىسۋىن قاداعالاۋ، تۇگەل تاربيەسىنە جاۋاپتى بولۋ. راس، ەشكىمگە وڭاي بولىپ جاتقان جوق، پاندەنميا جۇقارتقان جۇيكە مەن دەنساۋلىقتى قالىپقا كەلتىرۋدە باسىن تاۋعا دا، تاسقا دا ۇرىپ جۇرگەندەر جەتەرلىك. دەگەنمەن، سولاي ەكەن دەپ بالانىڭ قولىنا سمارتفون مەن پلپانشەتتى، كومپتەردى ۇستاتىپ ءوزى وقىپ جاتىر دەپ قاداعالاۋسىز، قاراۋسىز قالدىرۋعا، بار مىندەتتى بۇرىنعىداي مۇعالىمگە ارتۋعا بولمايتىنىن تۇسىنەتىن ۋاقىت بولدى. ساباققا قاتىسپاي جۇرگەن بالانىڭ قاي سايتتا نەنى كورىپ، الەۋمەتتىك جەلىدە كىمدەرمەن اتىس-شابىس ويىن ويناپ وتىرعانىن دا قۇداي ءبىلسىن، سوندىقتان قاۋىپ قايدان ەكەنىن بولجاي المايمىز. قانداي جاعدايدا دا وڭ مەن سولىن تانىمايتىن جاسوسپىرىمدەردى قاتاڭ قاداعالاۋ اتا-انانىڭ باستى مىندەتى بولماق.
«ۇستازدىق مىنەز-قۇلىق مىناداي بولۋى ءتيىس: ول تىم قاتال دا بولماۋى كەرەك، تىم ىرىققا دا جىعىلا بەرمەۋى كەرەك. ويتكەنى اسا قاتالدىق شاكىرتتى وزىنە قارسى قويادى، ال تىم ىرىققا كونە بەرۋ قادىرىن كەتىرەدى، بەرگەن ءبىلىمى مەن عىلىمىنا شاكىرتى سەلقوس قارايتىن بولادى» دەگەن ءال-ءفارابيدىڭ كەڭەسىنە جۇگىنسەك، بۇل رەتتە مۇعالىمدەرگە ارتىلار جۇك تە، قويىلار تالاپ تا از بولىپ جاتپاعانى اقيقات. ماردىمسىز جالاقى الىپ، «اتاننىڭ جۇگىن ارقالاپ» جۇرگەن ۇستازدار قاۋىمىنىڭ اتا-انا ىرقىنا كونىپ، ءجونسىز جەردە جۇگەنسىز كەتكەن بالانىڭ قىلىعىنا دا كىنالى بولىپ جاتاتىن كەزدەرى جەتەرلىك ەدى. بۇل ورايدا ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترىنىڭ مۇعالىمدەردىڭ بەدەلىن كوتەرۋ ماقساتىندا ايقىن قادامدار جاساپ جاتقانى، بولاشاقتىڭ بار تىزگىنىن قولىندا ۇستايتىن مامانداردىڭ قادىرى كەتىپ، جوقتان وزگەگە جاۋاپتى بولىپ، كىم كورىنگەن جاعاسىنا جارماسقان ۋاقىتتىڭ ەندىگى جەردە ارتتا قالعانى كوڭىلگە قۋانىش ۇيالاتادى.
ەتكەن ەڭبەك، توككەن تەرىنىڭ وتەۋى سۇرالمايتىن، وقۋشىسىنىڭ بولاشاعىنا اتا-اناسىنان ارتىق الاڭدايتىن، ماشاقاتى مەن مىندەتى بارىنەن ارتىق ۇلى ماماندىق – ۇستاز بولۋ ەكەنىن ەسكەرسەك، سىي-قۇرمەتكە دە ابدەن لايىق جاندار – مۇعالىمدەر ەكەنىن ەشقاشان ەستەن شىعارمايىق.
جانبوتا سۇلتانمۇراتقىزى,
جۋرناليست
