قىتاي بيلىگى تيبەتتىڭ مىڭداعان تۇرعىنىن اسكەري وقۋ ورتالىقتارىنا كۇشپەن جونەلتۋدە. ساراپشىلاردىڭ سوزىنە قاراعاندا، بۇل ورتالىقتار ەڭبەك لاگەرىنە كوبىرەك ۇقسايدى دەپ ايتىلادى Jamestown Foundation امەريكالىق ۇكىمەتتىك ەمەس زەرتتەۋ ۇيىمى جاساعان باياندامادا. الايدا قىتاي سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ء(سىم) مۇنى جوققا شىعارىپ، ەشكىمدى كۇشپەن ەڭبەككە جەگىپ جاتپاعانىن ايتادى دەپ جازادى bbc.com.
بۇل بايانداما اقپارات قۇرالدارىندا جارىق كورگەن ماتەريالدار مەن سپۋتنيك ارقىلى تۇسىرىلگەن ساياسي قۇجاتتار نەگىزىندە جاسالعان. امەريكاندىق ساراپشىلاردىڭ بۇل تۇجىرىمىن رەيتەر اگەنتتىگى دە راستادى.
باياندامادا تيبەتتەگى جاعدايدىڭ شىڭجاڭ ۇيعىر اۆتونوميالىق اۋدانىنداعى جاعدايعا قاتتى ۇقسايتىنى دا ءسوز ەتىلەدى. ميلليونداعان مۇسىلمان ۇيعىردىڭ «قايتا تاربيەلەۋ» لاگەرىندە قۇقىعى بۇزىلىپ جاتقانى تۋرالى بۇعان دەيىن باق-تا سان رەت حابارلاندى. مۇسىلمانداردى ءوز دىنىنەن كۇشتەپ باس تارتقىزۋ ماقساتىندا وسىنداي لاگەردە ۇستاپ وتىرعانىن مويىنداماعان رەسمي پەكين بۇل لاگەر ەمەس، ەكسترەميزممەن كۇرەس ورتالىعى دەپ دەس بەرمەۋدە.
ال تيبەتتەگى لاگەرلەردىڭ قۇرىلۋى كەدەيشىلىكپەن كۇرەسۋدىڭ ءبىر ءتاسىلى بولۋى مۇمكىن دەپ بولجايدى امەريكالىق ساراپشىلار. وسىنداي لاگەرلەر اياسىندا قىتاي بيلىگى جاعدايى وتە تومەن اۋىلدىق وتباسىلاردى ءوندىرىس ورىندارىنا جۇمىسقا جەگۋدى كوزدەۋى مۇمكىن. قۇقىق قورعاۋشىلار تيبەت، شىڭجاڭ سەكىلدى اۋدانداردا ەتنيكالىق از ۇلت وكىلدەرى تۇراتىنىن ەسكەرسەك، بۇل ءتاسىل يدەولوگيالىق «تازارتۋ» ءادىسى بولۋى ابدەن مۇمكىن دەپ بولجاپ وتىر.
وسىعان دەيىن دە قۋعىن-سۇرگىندە جۇرگەن تيبەتتىڭ بۇرىنعى باسشىسى لوبسانگ سەنگاي قىتايلار «وقۋ ورتالىعى» دەگەن جەلەۋمەن تيبەتتىكتەردى كۇشتەپ ەڭبەك ەتۋ لاگەرىنە ماجبۇرلەپ كىرگىزىپ جاتقانىن مالىمدەگەن ەدى.
ال ەندى دجەيمستاۋن قورىنىڭ قولدا بار دەرەگىنە سۇيەنىپ، قىتايدا ءبىز ويلاعاننان دا اۋقىمدى كولەمدە ادامداردى ازاپتاۋعا ارنالعان لاگەرلەر بارىنا كۇمان قالمادى. زەرتتەۋشىلەر نەنى انىقتادى؟
تيبەت جانە شىڭجاڭنىڭ تاۋەلسىز ساراپشىسى ادريان زەنتستىڭ ەسەبى بويىنشا، وسى جىلدىڭ جەتى ايىندا قايتا دايارلاۋ دەپ اتالاتىن «وقۋ ورتالىعىنان» 500 مىڭنان استام جەر شارۋاشىلىعىمەن اينالىسۋشى مەن مالشىلار «ءدارىس العان». سونىمەن قاتار قىتاي بيلىگى تيبەت حالقىن جاپپاي باسقا جاققا كوشىرۋگە ارنايى كۆوتا تاعايىنداعان.
سونداي-اق، وسى باياندامادا قىتاي بيلىگىنىڭ «قىتاي ەڭبەك ەرەجەسى مەن قىتاي ءتىلىن جانە جۇمىس ەتيكاسىنا ۇيرەتۋ» اتتى وقۋ باعدارلاماسى جوسپارلانعانى ايتىلادى. وسى زەرتتەۋ اۆتورىنىڭ اقپاراتىنا سەنسەك، قىتاي بيلىگى «جۇمىس ىستەي المايمىن، ىستەگىم كەلمەيدى، ىستەي المايمىن» دەيتىندەردەن قۇتىلۋدىڭ توتە جولىن ويلاپ تاپقان سىڭايلى. الايدا ناقتى قانداي جول ەكەنى ازىرگە بەلگىسىز. ەسەپتە كورسەتىلگەنىندەي، ەگەر وسى وقۋ باعدارلاماسى جۇزەگە اسسا، توقىما ونەركاسىبىندەگى، قۇرىلىس، اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى جۇمىسشىلار ەڭ تومەنگى جالاقىعا جۇمىسقا جەگىلەدى ەكەن.
تيبەتتىكتەرگە ارنالعان بۇل «جوبا» شىڭجاڭداعى ۇيعىرلارعا جاسالعان «جوبامەن» قاتتى ۇقساس. شىڭجاڭدا بيلىك ۇيعىر مۇسىلمانداردى ەشبىر سۇراۋسىز، سوت، تەرگەۋسىز الدەبىر وقۋ ورتالىقتارىنا كۇشپەن جونەلتتى.
شىڭجاڭدا دا، تيبەتتە دە ۇكىمەت تاراپىنان كەدەيشىلىكپەن كۇرەسۋ تۋرالى ناۋقان جاريالانعانى ءمالىم. بۇل ۇقساستىق تا بەكەر بولماۋى مۇمكىن دەيدى تاۋەلسىز ساراپشىلار.
دەسەك تە، دجەيمستاۋن قورىنىڭ بايانداماسىندا تيبەتتىكتەر جۇرگەن لاگەردە ءوز ەركىمەن بارعاندار دا بار كورىنەدى دەگەن دولبار بار.
دجەيمستاۋن قورى ساراپشىلارىنىڭ بايانداماسىنا قاتىستى قىتاي ءسىم وكىلى: «كۇشپەن جۇمىسقا جەگۋدە» دەگەن ادامدار تۋرالى ناقتى اقپار جوق. ەشكىم دە كۇشپەن ەڭبەككە جەگىلىپ جاتقان جوق. حالىقارالىق قاۋىمداستىق شىندىق پەن وتىرىكتى اجىراتىپ، دالەل مەن جالعان اقپاردىڭ اراسىن اجىراتىپ، ال وتىرىك اقپارات جارعا جىعاتىنىن بىلەدى دەپ ۇمىتتەنەمىز»، -دەدى.
ماقالانى ورىس تىلىنەن اۋدارعان: راۋانا ديماشقىزى،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى.
فوتو اشىق دەرەككوزدەن الىندى.
