ەگەر بەلگىلى ءبىر ادامنىڭ ءسىزدىڭ ومىرىڭىزدەگى ماڭىزىن تۇسىنسەڭىز، ونى جاقسى كورىپ ۇيرەنۋ جەڭىلدەيدى. ءار ادام مەنىڭ ۇستازىم دەپ قابىلداپ، وعان رازىلىق ءبىلدىرۋ وتە ماڭىزدى.
ءسىزدىڭ ومىرگە ءدال وسىنداي ەر ادامنىڭ كەلۋى تەگىننەن تەگىن ەمەس. ادامنىڭ تۇتاس ءومىرى مەكتەپ. وتەتىن باستى ءدارىس – ماحاببات. ەركەكتەر ارقىلى ەڭ باستى، كەيدە ءتىپتى ەڭ كۇردەلى ساباقتى ۇيرەنەمىز. ماماندىق بىرەۋ عانا – ماحاببات پەن ءوزىڭدى تانۋ. ءوز بويىمىزدا ماحاببات بار كەزدە عانا ونى بىرەۋگە ارناي الامىز. وزىمىزدە جوقتى وزگەگە قالاي بەرمەكپىز؟ ءسىزدىڭ ازاماتىڭىز – ءاردايىم ءسىزدىڭ ايناڭىز! ول ءسىزدىڭ بويىڭىزدا، بولمىسىڭىزدا بار دۇنيەنى كورسەتەدى. جاقىندا ءبىر ايەلدەن تەك لايىق جىگىت ءۇشىن تىرىسۋعا بارمىن دەگەن ءسوزدى ەستىدىم. وسىلاي دەۋگە بولا ما؟ ءسىز ءوزىڭىزدى ەستىپ تۇرسىز با؟ لايىق جىگىت دەگەن كىم؟
ءسىزدىڭ ومىردە بولعان، سىزگە كوڭىلىن بىلدىرگەن، ءالى بىلدىرەتىن ءار ازامات ءسىز ءۇشىن لايىقتى! لايىق جىگىت دەگەن – تىم قارابايىر ۇعىم. سەبەبى، ءار ەركەكتىڭ ءوزىنىڭ لايىقتى مىنەزى، ابىرويى بار. سىزگە تارتىلعان بايلىققا لايىقسىز. ەرىك-جىگەرى تومەن، «ماماسىنىڭ بالالارى» عانا تارتىلىپ تۇرسا، بۇل جاقسى دا، جامان دا ەمەس. بۇل جاي عانا فاكت. ءدال قازىرگى تاڭدا ومىرىڭىزگە كىمدى قابىلداۋعا دايىن ەكەنىڭىزدى كورسەتەتىن فاكت. ءسىزدىڭ ومىرگە ەنگەن ەركەك ءسىزدىڭ ىشكى تۇيتكىلدەرىڭىزدى كورسەتۋشى عانا. سوندىقتان سول ەركەككە قاراپ ءوزىڭىزدى جاڭادان تانۋعا، سىرتتاي باقىلاۋعا الۋىڭىزعا بولادى. بۇنى جاڭا ءبىلىم دەپ قابىلداڭىز.
كەڭ تارالعان جاعداياتتاردى ىرىكتەپ كورەيىك:
ەگەر ومىرىڭىزگە قىزعانشاق بىرەۋ كەلسە، ەندەشە سەكسۋالدى ەنەرگياڭىزدى شىعارماشىلىققا بۇرا ءبىلىڭىز. سەبەبى، ءوزىنىڭ سەكسۋالدى ەنەرگياسىن باسقارا الاتىن ايەلدىڭ ومىرىنە قىزعانشاق كۇيەۋ، ياكي جىگىت ەشقاشان تارتىلمايدى.
جۇدىرىعىن الا جۇگىرەتىن ەركەك قانداي ايەلگە تارتىلادى؟ ومىرىڭىزگە دوكىر ەركەك ەنسە، ءوزىڭىزدى تىڭداپ ۇيرەنۋ قاجەت بولعانى. ۇر دا جىق مىنەزدى ەركەكتەرمەن تۇراتىن ايەلدەردىڭ دەنى شەكارا دەگەننىڭ نە ەكەنىن بىلمەيتىندەر. سوندىقتان وزدەرىن قۇرباندىققا اينالدىرا سالادى. ءوزىن ىلعي باقىتسىز، جالعىز، جۇرتتا قالعانداي سەزىنگەندى جاقسى كورەدى. «كۇيەۋىم تاجال، اۋا رايى قولايسىز، باسقالار قۋانىپ ءومىر سۇرەدى، ال مەنى قۇداي جازالاعان، تاعدىرىم سولاي بولسا كەرەك، ءومىرىم وكسىكپەن وتۋدە» دەگەننەن تانبايتىندار. وسىعان ساي ەركەگى ول ايەلدى ورنىنا قويادى، نە ءوزىن قۇرمەتتەۋدى ۇيرەتەدى. ونىڭ تۇلعالىق قاسيەتتەرىن وياتادى. قۇرباندىق بولۋدان شىعىپ، ءوزىنىڭ شەكاراسىن ايقىنداۋدى، ءوزىن قورعاۋدى ۇيرەتەدى. باسقا ەركەك مۇنداي ايەلگە ءوزىن تىڭداۋدى ۇيرەتە المايدى. قۇرباندىققا اياۋسىز اششى شاپالاق جەۋ كەرەك، سوندا عانا ول ءوزىن تىڭداپ ۇيرەنبەك. سوندا عانا ءومىرىن وزگەرتۋگە بارىن سالادى.
ەگەر كۇيەۋىڭىز ىشكىش، ءبىر نارسەگە تاۋەلدى بولسا، ول دا بەكەردەن بەكەر ەمەس. ءسىز دە ونى ءبىر نارسە ءۇشىن تاڭداعانسىز. وتە ماڭىزدى ساباقتى ءتۇسىنۋ ءۇشىن. مۇنداي جۇپتاعى ايەل ءوزىن قالاي ۇستايدى؟ مۇنداي ايەل ۇنەمى ەرىنىڭ ميىن جەيدى، سول سوزىمەن ونىڭ مەنىن، ەركەكتىگىن ولتىرەدى. ياكي، ءوزى «بايعۇس» بولىپ، ەلدەن ەرەك باقىتسىز ادام كەيپىنە ءتۇسىپ، جۇرتتىڭ ءبارى سونىڭ باسىنان سيپاۋى ءتيىس بەينەگە ەنەدى. كۇيەۋى ىشەدى، اقشا جوق، بالالارى سوتقار. بىتپەيتىن باقىتسىز ءومىر. ونىڭ كۇيەۋى ەڭ الدىمەن، مۇنداي ايەلگە «نازىك» بول دەگەن بەلگى بەرەدى ەكەن. ءوزىنىڭ ايەلدىك بولمىسىنان اۋىتقىپ كەتكەنىن كورسەتەدى. ايەلگە ماڭىزدى بولار ءبىر مىنەزىن جاۋىپ-جاسقاعانى ءۇشىن وسىنداي كۇيەۋ بەرىلەدى. ول كۇيەۋ ىشىمدىككە سالىنىپ، شىن ومىردەن بەزىنەدى. ەكىنشى جاعدايدا، مۇنداي كۇيەۋ ايەلگە ءوزىن جاقسى كورۋدى، قۇرمەتتەۋدى، ەسەيۋدى، ءوز ومىرىنە جاۋاپكەرشىلىك الۋدى ۇيرەتەدى ەكەن.
ەگەر سىزگە «ماماسىنىڭ بالاسى» تارتىلسا، ەرىك-جىگەرى جوق، ءوزى ءبىلىپ شەشىم قابىلداي المايتىن ەركەك كەلسە، وندا ءسىز بيلىكتى ەركەكتىڭ قولىنا بەرە المايتىن قايسار مىنەزدى ايەل بولعانىڭىز. ءبارىن ءوزىڭىز شەشەسىز، ءبارىن ءوزىڭىز بىلەسىز، ءبارىن تەك ءسىز وزگەرتەسىز. مۇنداي اداممەن ۇرىس-كەرىس ونى وزگەرتكىڭىز كەلگەننەن باستالاتىنىن بايقاماي قالاسىز. ونى ەشقاشان تىڭدامايسىز. قازىر دە ولاي ەمەس دەپ ايتاسىز.
ەگەر ءسىزدىڭ ومىرگە ۋادە بەرگىش، بىراق ءبىر ۋادەسىن ورىندامايتىن، ساۋىق-سايراننان قولى بوسامايتىن، ادەمى سويلەيتىن، ادەمى كيىنەتىن، وڭاي ءومىر سۇرەتىن ادام كەلسە، بار قايعىڭىز «تەزىرەك وسى توي ءبىتىپ، تەزىرەك ادام سياقتى ءومىر سۇرسەك ەكەن» بولسا، ونىڭ جاۋابى: ەشقاشان بىتپەيدى، ەشقاشان ادام سياقتى ءومىر سۇرمەيسىز. مۇنداي ادام سىزگە: «ءوزىڭدى باعالاۋدى ۇيرەن» دەۋ ءۇشىن كەلگەن. «نەگە مەنىڭ ەرەجەمنىڭ ىڭعايىنا جىعىلاسىڭ؟ نەگە مەنىڭ دەگەنىمە كونە بەرەسىڭ؟ ەكى ايعا جوعالىپ كەتتىم، ال سەن ءبارىبىر ماعان ەسىگىڭدى اشاسىڭ. مەنىڭ بوس سوزدەرىمە تويىپ بولمادىڭ با؟ سەنى مۇندا ەشكىم باعالامايدى. ەگەر قازىر مەنىڭ دەگەنىمە كونسەڭ، ەرتەڭ لايىق جىگىت كەلىپ سەنى سۇيسە دە، ءسال ۋاقىتتان سوڭ تەز سۋىنادى. سەبەبى، ءوزىن باعالامايتىن، اركىمنىڭ ىعىنا جىعىلا بەرەتىن ايەلدەن ەركەكتىڭ ءبارى بەزىنەدى».
قارىم-قاتىناستىڭ مۇنداي ستسەناريلەرى وتە كوپ. مەن تەك لايىقتى جىگىت ءۇشىن تىرىسامىن دەگەنگە قايتىپ ورالماقپىن. ايەل و باستان لايىقتى بىرەۋ ءۇشىن ەمەس، ەڭ الدىمەن ءوزى ءۇشىن تىرىسۋى ءتيىس. كەز كەلگەن قارىم-قاتىناستا سولاي بولعانى ابزال. ەگەر قاسىڭىزدا جىگىتىڭىز بار بولسا، وزىڭىزدەن «مەن باسقاعا لايىقپىن با؟» دەپ سۇراپ كورىڭىزشى. اق تۇلپار مىنگەن حانزادا مەنىڭ قاي قىلىعىما عاشىق بولۋى كەرەك؟ حانزادا دا بىتپەيتىن كومپلەكس، نەشە ءتۇرلى مانيا، كىرپيازدىعىنان اسا المايتىن قىزعا عاشىق بولمايتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى. مۇنىڭ بارلىعىن تانىپ، تۇزەتۋ قاجەت. ادامدار كولىك جۇرگىزۋدى فەرراريدەن باستامايدى عوي.
«تۇلعانىڭ كولەڭكەلى جاعى» دەگەن تۇسىنىك بار. ادام ءوزى تولىق سەزىنبەسە دە، كورمەسە دە، ول بولمىسىندا، ءتۇپساناسىندا بار دۇنيە. كولەڭكەدە قالا بەرەتىن قاسيەتتەر. ياعني، ادامعا اسەر ەتەتىن اينانىڭ تىكەلەي جانە كەرى قايتىمدى تۇرلەرى بولادى.
تىكەلەي ايناسى: بىرەۋدىڭ بويىنداعى ءسىزدىڭ قيتىعىڭىزعا تيەتىن قاسيەتى. ول ءسىزدىڭ دە بويىڭىزدا بار مىنەز. ءوزىڭىزدىڭ بويىڭىزداعىنى بايقامايسىز. مىسالى: كۇيەۋىڭىز ديۆاندا تۇك بىتىرمەي جاتىر. سولاي بوس جاتقانىن كورگەندە قاباعىڭىزدى تۇيەسىز. ياعني، جالقاۋلىق ءسىزدىڭ بويىڭىزدا دا بار بولعانى. ءسىز دە جالقاۋسىز، ديۆاندا جاتا تۇرعاندى جاقسى كورەسىز. بىراق جاتا المايسىز. سەبەبى، بالا كۇننەن جىگەرلى بولۋدى ۇيرەتتى. جايدان جاي جاتۋعا بولمايدى دەپ سىڭىرگەن. ياكي، ەشقاشان بوس جاتۋعا قول تيمەيدى. ىلعي كۇيزەلىستە جۇرەسىز. ءۇي، جۇمىس، بالا، ءۇي تازالاۋ، تاماق ءپىسىرۋ. بۇل نەنى بىلدىرەدى؟ جۇمىستىڭ ءبارىن تاستاپ، كۇيەۋىڭىزدىڭ جانىنا جاتا كەت دەگەن ءسوز ەمەس. ونى دۇرىس قابىلداپ ۇيرەنىڭىز: «مەنىڭ دە ءتۇپسانامدا جالقاۋلىق بار ەكەن-اۋ، كۇيەۋىمنەن دە ءوتىپ كەتۋىم مۇمكىن». اندا-ساندا وزىڭىزگە ارناپ دەمالىس جاساپ تۇرىڭىز. جاي عانا تۇك ىستەمەي جاتا تۇرۋ. ماسساجعا بارۋ. ۇنايتىن ءىستى جاساۋ. جالقاۋلىققا جول بەرۋ.
كەرى قايتىمدى اينا: ەركەكتىڭ بويىنداعى قيتىققا تيەتىن مىنەزدى تابامىز. وسى بەلگىنىڭ كەرى مىنەزى ءسىزدىڭ بويىڭىزدا بار ما؟ مىسالى: ەركەك – وسال، ءسىز – مىقتى. ەندەشە، مىقتىلىقتى ەركەككە قالدىرىپ، نازىك بولۋدى مەڭگەرىڭىز. ەركەك - جاۋاپسىز، ءسىز - گيپەر جاۋاپتىسىز. ءبارىن قاداعالاپ، باقىلاپ جامان ۇيرەنگەنسىز. ەركەككە سەنىپ ۇيرەنىڭىز. جۇيكەنى بوساڭسىتۋ كەرەك. ەركەك – وتىرىكشى، ءسىز – اقيقاتشىلسىز. ۇنەمى ونىڭ سوزىنە دالەل ىزدەپ، كۋا تالاپ ەتەسىز. سەنىم جوق. ەركەك – ساراڭ، ءسىز – جومارتسىز. ەركەك ساراڭ بولسا، ءسىز وزىڭىزگە تيىن جۇمسامايتىندىقتىڭ بەلگىسى. وزىڭىزگە ماحابباتتى قيمايتىن جانسىز. جاقسى كوڭىل كۇيدى قيمايسىز. جالپى، كەرى قايتىمدى اينانىڭ ءپرينتسيپى تۇسىنىكتى بولدى ما؟
وسىنىڭ ءبارىن بويىڭىزدان وتكىزىپ، تۇسىنگەن كەزدە، بىرىنشىدەن، بۇل قاسيەتتەردى قابىلداپ ۇيرەنەسىز. ەكىنشىدەن، مۇنىڭ بارىنەن بيىكتەيسىز. وسى قاسيەتتەردى مويىنداعاندا، قاسىمىزداعى ەركەكتەر وزگەرە باستايدى. ولاردىڭ مىنەز-قۇلقىندا وزگەرىستەر پايدا بولادى. ولاردىڭ ءار قىلىعى قيتىعىمىزعا تيمەيتىن بولادى. نەگىزى بۇكىل الەم اينا ءپرينتسيپى بويىنشا داميدى. كۇللى قورشاعان ورتا - ءبىزدىڭ اينامىز. وزگە ادامدار ارقىلى ءوزىڭىزدىڭ ىشىڭىزدە نە بار ەكەنىن تانيسىز. قورشاعان ورتاعا كوڭىلىڭىز تولماسا، جۇمىس ويداعىداي بولماسا – ەڭ الدىمەن وزىڭىزگە كوڭىلىڭىز تولماعانى. ادامنىڭ وزىنە دەگەن ءىلتيپاتىنان وزگەگە دەگەن قارىم-قاتىناسى باستالادى. سول سەكىلدى ءبىزدى قورشاعان ادامدار ءبىزدىڭ اينامىز بولادى.
ىشىمىزدە بار دۇنيە سىرتىمىزدا دا كورىنىس بەرەدى. ىشكى الەمىمىز وزگەلەردىڭ ىشكى الەمىمەن ۇندەسىپ، بىزگە تارتادى. سوندىقتان، اينالاڭىزداعى ادامداردىڭ ءبارى جابىرقاۋ بولسا، شەتىنەن قايعى-مۇڭدا، كۇيزەلىستە جۇرسە، ءسىزدىڭ بويىڭىزدا دا سول بار بولعانى. اينالاڭىز جارقىن جاندار، مەيىرىم مەن ماحاببات تۇنىپ تۇرسا، ءسىزدىڭ جۇرەگىڭىز دە جارقىراپ تۇرعانى. ءوزىڭىزدى وزگەرتىڭىز، سوندا اينالاڭىزداعى ادامدار دا، الەم دە وزگەرە بەرەدى.
مۇنىڭ بارلىعىن ءسىزدى ايىپتاۋ ءۇشىن ەمەس، ايەلدىڭ ءوزىن قالاي وزگەرتە الاتىنىن ءبىلدىرۋ ءۇشىن جازدىق. ايەل قالاسا، قولىنان ءبارى كەلەدى. ءتىپتى وپاسىزدىق دەگەننىڭ ءوزى دە پاتولوگيا ەمەس، الفونس كەزدەسسە، بۇل – تابۋ ەمەس. ونى دا وزگەرتىپ الا الاسىز. بۇل ايەلگە وزىڭە قارا، ءوزىڭدى وزگەرت دەگەن بەلگى عانا.
ەرلەردىڭ ايەل زاتىنا كورسەتەتىن ساباقتارىنىڭ دەنى ايەلدىڭ بولمىس-بىتىمىنە بايلانىستى بولاتىنىن بايقادىڭىز. قازىرگى زاماندا ايەلدەردىڭ كوبىسى قيسىق ايناعا اينالىپ بارادى. زياندى ۆيرۋستارمەن ۋلانعانداي. ايەلدەر ەرلەردىڭ ەنەرگياسىن ءسىڭىرىپ العىش. «تەمىر حانشايىمنىڭ» جانىندا كەز كەلگەن ەركەك ديۆانعا جاتقىش، موينىنا مىنگىش، ارەكەتسىزدىككە ۇرىنىپ، ىشكىشتىككە سالىنىپ، جۇرگىش بوپ كەتەدى. نەمەسە ايەل قۇرباندىق كەيپىنە ەنسە، ەركەك قول كوتەرگىش، دوكىر، وپاسىز قىلىقتارعا بارعىش بوپ الادى. شىن مانىندە ەركەكتىڭ ارەكەتى ارقىلى عالام ايەلدى تۇزەتۋگە تىرىسادى. «قايتىپ ايەل بول. ءوزىڭدى جاقسى كورىپ ۇيرەن. ءومىردى باعالا. سەن قايعىرۋ ءۇشىن ءومىر سۇرمەيسىڭ. سەن –ايەلسىڭ! سۋدىڭ اعىنىن سەزەتىن، ەركەكتىڭ بولمىسىن بيىكتەتىن ايەل قايدا؟ قۇمارلىقتىڭ وتى قايدا؟ وشاقتىڭ جىلۋى قايدا؟ ەركەككە دەگەن قۇرمەت پەن باعىنۋ قايدا؟ ەركەككە دەگەن سەنىم قايدا؟ بۇل ەركەك سەن ءۇشىن ترەناجەر، سەنىڭ ايەلدىك بولمىسىڭدى اشاتىن ساباق. ۇيرەن» دەگەنى.
بىراق ايەلدەر ونى ەستىمەيدى. قارىم-قاتىناستى ۇزەدى. باسقا ەركەكتى جولىقتىرادى. ونىمەن دە سول باياعى جىر. كەيدە بۇرىنعىسىنان دا قيىن ءتيىپ جاتادى. مەنىڭشە، وزگەرىستىڭ ءبارى ايەلدىڭ وزىنەن باستالۋى ءتيىس. سەبەبى، ايەل – كەڭىستىك. ەركەككە جاۋاپكەرشىلىكتى ىلمەس بۇرىن، وزىڭىزگە قاراڭىز. ول ءسىزدىڭ ايناڭىز. ارينە، ينتەرنەتتە ەركەكتى باسقارىپ، ودان كوپ سىيلىق الۋدىڭ ءتۇرلى تاسىلدەرى تۋرالى ماقالالار جەتىپ، ارتىلادى. مەنىڭ ايتپاعىم ول ەمەس. مەن ايەلدىڭ وزىنە دەگەن قۇرمەتى، ماحابباتى جايلى ايتقىم كەپ تۇر. ەر ادامدى قۇرمەتتەۋى، ەر ادامنىڭ ماحابباتىن ءومىر قۋانىشى دەپ قابىلداۋىن ايتام.
ءوزىڭدى وزگەرتۋ قيىن. جانىڭا قاياۋ سالاتىن تۇستارى بارشىلىق. ءوزىڭنىڭ «مەنىڭ» ارقىلى ءوز ءومىرىڭدى ءبۇلدىرىپ، توزدىرىپ جاتقانىڭدى ءتۇسىنۋ ودان دا اۋىر. بىراق سول قايعىرتاتىن جايت ادامدى وزگەرتەدى. سول وزگەرىس قايعىسى قاجەت. ادام رۋحاني ءوسۋ، جەتىلۋ ءۇشىن قايعىرۋ ماڭىزدى ەكەنىن تۇسىنەدى. قارىم-قاتىناستاعى قايعى – وتباسى قۇرعىسى كەلەتىن ەكى ەرەسەك سەرىكتەس ءۇشىن ومىرلىك جول باستاۋشى.
قايعىنى قابىلداي المايتىن ەرلەر مەن ايەلدەر كوپ. قارىم-قاتىناستا قيىندىقتار تۋىنداي باستاسا، ءبىر-بىرىنەن قول ۇزۋگە دايىن تۇرادى. جاڭا قارىم-قاتىناستا دا وزىندىك قيىندىقتار بولادى. قايعىسىز ءومىر جوق. شەڭبەر بويى جۇگىرە بەرۋدەن نە وزگەرەدى؟
وزىڭىزگە «بۇل جاعداي ماعان نە ۇيرەتپەك؟» دەگەن سۇراقتى ۇنەمى قويىپ وتىرىڭىز. «نەگە بۇلاي بولدى؟ مەن نە ۇيرەنۋىم كەرەك؟» سوندا كۇش-قۋاتىڭىز تەككە ىسىراپ بولماي، وزىڭىزگە تيەسىلى رەسۋرستى الاسىز.
نەگە قايعىدان قاشامىز؟ نەگە قايعىرماي ءومىر سۇرگەن جاقسى دەيمىز؟
وتباسى بولىپ ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن ىستىعىنا كۇيىپ، سۋىعىنا ءتوزۋ كەرەك. قارىم-قاتىناس سولاي وسەدى، وركەندەيدى. ادامنىڭ ءوزى دە ەسەيە بەرمەك. ودان قورقۋدىڭ قاجەتى جوق. كەز كەلگەن قارىم-قاتىناس – كۇردەلى ۇعىم. ەگەر ماحابباتتى ومىردەن ءلاززات الۋدىڭ جولى دەپ قانا تۇسىنسەڭىز، ومىردەن تەز كوڭىل قالاتىنى انىق. ءار بۇرىلىستا ءبىر قيىندىق تۋىندارىن ءتۇسىنىپ بارىپ وتباسى قۇرۋ كەرەك. قيىندىق، سىناق دەگەن ءبىر-بىرىڭە كومەكتەسۋ، بۇرىنعىدان دا ەتەنە جاقىنداسۋدىڭ ءبىر باسپالداعى دەپ تۇسىنگەن ابزال.
سۇيىكتىڭ – بىرگە بولعان ءار ءساتتى راحاتپەن وتكىزەتىن ادام ەمەس. سۇيىكتى ادامىڭ – ول ءۇشىن كەز كەلگەن قيىندىقتى جەڭىپ، وزگەرۋگە دايىن ەكەنىڭدى ءتۇسىنۋ. ونى بولمىس-بىتىمىمەن تولىق قابىلداي الساڭ، سوندا عانا بۇل ماحاببات بولماق.
اۋدارعان شىنار ءابىلدا
