مىقتى ايەلدىڭ جانىنداعى جۇبىنا قىزعانىشپەن قاراۋعا ابدەن بولادى. مىقتى ايەلدەر تۇرمىسقا شىعۋعا بىردەن كەلىسە سالمايدى. ولار ازاماتتىڭ بويىنان جەڭىمپازدىڭ قاسيەتتەرىن ەكشەيدى. مۇنداي ايەلزاتى تەك جەڭىمپازدارعا لايىق. وزىنەن وسال ەركەكتىڭ قاسىندا جانى جۇدەيدى. ماقساتى جوق جىگىتتەر تۋرالى ءتىپتى ايتپاي-اق قويسا بولادى. ونداي ايەلدەر ەركەكتى جاۋلاپ الۋ ءۇشىن جاساندى قىلىق جاساپ، ءوزىن ءالسىز ەتىپ كورسەتۋگە پەيىلدى بولمايدى. ولاردىڭ جانى جالعاندىققا قاس. كۇش-قۋاتى تاسىپ تۇرعان ايەلدى جاسىرىپ، جاسقاي المايسىڭ. ولار اقىلىنا قۇرمەت ەتە وتىرىپ، وزىنە لايىق تەڭىن ىزدەيدى.
ماسەلە، ايەلدە ەمەس. تاريحي شىندىقتا. دۇنيە وزگەرگەن سايىن ايەل ەركەكتەن رۋحاني مىقتى بولىپ كەلەدى. ال، ەگەر ەكونوميكاسى دامىعان ەلدەرمەن سالىستىرار بولساڭىز، وندا شۆەيتساريا، گەرمانيا، امەريكادا وتباسىنى تەك 40 جاستان كەيىن قۇرۋ قالىپقا ەنگەنىن بايقايسىز. بالكىم، مىقتى ادامدار ءۇشىن ونىڭ دا ءبىر پايداسى بار شىعار. ال يسپانيادا 30 جاستى – بالا جاس دەپ اتايدى. 30 جاستا مەكتەپ بىتىرۋگە، ءوزىن ىزدەۋگە، ءومىردى تانۋعا رۇقسات ەتىلگەن. بۇل ەلدىڭ جاستارى ەرەسەك الەمنىڭ قيىندىقتارىنا كوپ ارالاسا بەرمەيدى.
ءبىزدىڭ ەلدە وتىزعا دەيىن دىم ىستەمەي وتىرۋ دەگەن مۇلدە جوق. ءبىز بىردەڭە ىستەۋگە مىندەتتىمىز. ەگەر ايەل 35, كوبىنە ءتىپتى 25 جاستان كەيىن تۇرمىسقا شىقپاسا، ودان اشىق سۇراي باستايدى: «بىزدەن جاسىرعان قانداي قۇپياڭ بار؟» دەپ. ءبىزدىڭ قوعام جالعىزىلىكتى ايەلدەردى قابىلداي المايدى. بىراق سول جالعىزدىققا قوعام ءوزى يتەرمەلەيتىنىن بايقاماسا كەرەك. جالعىزدىقتان ايەل وتە مىقتى بولىپ جەتىلەدى. اينالاسىندا ولارعا شاق كەلەتىن ەرلەر تىم از.
مۇنداي ايەل كىم كورىنگەننىڭ الدىندا باسىن يە المايدى. قاراپايىم جىگىتتى تاڭداي سالمايدى. ونىڭ تابيعي سۇرانىسى تەك جەڭىمپازدى قابىلدايدى. تەك جەڭىمپاز ونىڭ جەڭىلۋ، بەرىلە سالۋ، ماقۇلداۋ، قابىلداۋ، سوڭىنان ەرۋ قاسيەتتەرىن وياتا الادى. مىقتى جىگىتتىڭ قاسىندا عانا مىقتى ايەل ءوزىن نازىك سەزىنە الادى. بويىنداعى ايەلدىگىن اشادى. ايەلدىڭ جۇرەك تۇكپىرىندەگى جابايى بولمىسى تابيعاتىنان ستيحيالى، ىرىقسىز. مىقتى ايەل مىڭ ءتۇرلى بەتپەردە كيىپ، رولدەرگە ەنبەيدى. مۇنداي ايەل تەك شىنايى، زور داۋىستى ەركەكتىڭ شاقىرۋىنا عانا ەرەدى. ايەلدىڭ ءبارى وزىنەن زور كۇشكە باعىنادى، يىلەدى، مويىندايدى. تابيعاتى سولاي.
مۇنىڭ بارلىعىن نەگە ايتىپ وتىرمىز؟ ايەلدەر جالعىز قالا بەرمەسىن دەپ دابىرالاتۋ بەكەر. سوسىن ءوزىڭنىڭ مىقتىلىعىڭدى وتىرىك ءمۇلايىمسىپ جاۋىپ، جاسقاماي-اق قوي. ول ءبارىبىر مۇمكىن ەمەس. مىقتى ايەلدىڭ كۇشى كەرەك جەرىندە ءبارىبىر شىعادى. ەگەر جانىندا وسال، ءالسىز، رۋحسىز ەركەك جۇرسە، وندا مىقتى ايەل ونىڭ كۇل-پارشاسىن شىعارادى. مىقتى ايەل – قوزعالمايتىن تاۋ سەكىلدى. ونىڭ تابيعاتىن وزگەرتۋ مۇمكىن ەمەس. بۇل ايەل – پاتشايىم. رۋحى يادرولىق قۋاتتان دا ارتىق پاتشالارعا ارنالعان. پاتشانىڭ كۇشىنە كونۋ مىقتى ايەلدىڭ عانا تالەيىنە جازىلادى. مىقتى ايەل ەرىن ءوز قولىمەن بەزەندىرگەن تاققا وتىرعىزادى. مىقتى ايەل قاسىنداعى پاتشانى ەرلىككە قۇلشىندىرادى. ول ازاماتىن ۇلى قولباسشىلاردىڭ، اڭىز ادامداردىڭ جولىمەن باستاپ جۇرەدى. سەبەبى، ول باسقا جولدى بىلمەيدى. ەگەر ازاماتى تيتان، الىپ بولا الماسا، جارتى جولعا دا شىداي الماس.
جوق، مىقتى ايەل قاتىگەز ەمەس: ءاربىر بۇرىلىستا، تاعدىر تالكەگى كەزىندە ول ەرىنىڭ جانىنان تابىلادى. ازاماتى قۇلاعان سايىن يىعىن توسادى، قولىن سوزادى. كەرەك دەسە، جانىن بەرەدى. بىراق تەك لايىقتى جىگىتكە عانا ءوزىن ارنايدى. ول مىقتى ايەلدىڭ كۇش-قۋاتىن سەزىنە الاتىن، سودان ءلاززات الاتىن، ونى الاقانىنا سالىپ ايالاي بىلەتىن جۇرەكتى جىگىتتى عانا تاڭدايدى. تابيعاتىنان پاتشا بولۋعا لايىق ازاماتتى ىزدەپ ءجۇرىپ تابادى. پاتشاعا لايىق ۇلىلىقتى تارتىپ الىپ، ءوزىن تاسادا قالدىرمايدى. ول ءوزىنىڭ مويىنسۇنۋىمەن ءوز ۇلىلىعىنا جاڭاشا جول اشادى.
ازاماتى مۇنداي ايەلدى جولىقتىرۋدى باقىت دەپ سانايدى. جاراتقان الاقانىنا قابىلەتى زور، ەرىنە ابدەن لايىق، سۇيگەنىن قاناتتاندىرا بىلەتىن عاجاپ سىي بەرگەنىن باعالاۋعا تىرىسادى. جانىندا مىقتى ايەلى بار دا ونداي ەركەك الىنباس قامال ەكەنىن سەزەدى. ماقتان تۇتادى.
مۇنداي تالعامپازدىق پەن كۇش-قۋاتتى ءاربىر ەركەككە ولشەي بەرۋگە بولماس. ولاردىڭ بولمىس-ءبىتىمى بولەك. ءوزىن تەككە الداندىرىپ، تاعدىرىن ويىنشىققا اينالدىرىپ جىبەرۋى ىقتيمال. سول سياقتى مىقتى ايەلگە دە جاساندى ومىرگە قادام باسۋ بەكەر. وزىنەن وسال ەركەكتىڭ جانىندا گۇلدەي جايناۋ مۇمكىن ەمەس. بارىنە ءتوزىپ، كونىپ ءجۇرمىن عوي دەپ ءوزىن الدارقاتۋ ۇشپاققا شىعارمايدى. وسال ەركەكتەرگە جەڭىس كەرەك ەمەس. ولار جەڭىسكە ۇمتىلمايدى. ولار تاڭنىڭ اتىپ، كۇننىڭ باتۋىنا دا ريزا. ولار شاماسى جەتكەننەن ارتىق قيمىل جاساسا، موينى ءۇزىلىپ قالادى. اقىرىندا ءبىر جۇپتا ەكى ەرەسەك ادام – ءوز-ءوزىن تولىق اشا الماعان عارىپتەر قالادى. بولەك جۇرگەندە باقىتىن تابۋى ابدەن مۇمكىن ەدى. سەبەبى، وسال ەركەكتىڭ دە ءوز دامۋ جولى بولادى. بالكىم، كەلەسى ومىرىندە ول مىقتىراق بولا تۇسەر. سوندا مىقتى ايەلگە جولىعار. ودان ناعىز جەڭىمپازدى جاساپ شىعاراتىن رۋحى مىقتى جانعا جولىعار. ول دا رۋحاني دايىن بولعان كەزدە بارىپ جەڭىمپاز بولادى.
ازىرگە ايەلدىڭ مىقتىلىعى تەك ءوزىن بايقايتىن، باعىندىراتىن كۇشتى اڭسايدى. ول ءوزىنىڭ جەڭىمپازىن تابۋدى كوزدەيدى. جۇرەگىنىڭ پاديشاسىن ىزدەيدى.
مىقتى ايەلدىڭ ماقتانارلىق ءبىر قاسيەتى بار. ونىڭ جۇرەگىنەن باستالعان قاينار كۇش ءوزىن وزگەمەن تابىستىرا الماعان جەڭىمپازدى تابادى. ەركەك تە مىقتى بولعان سايىن ماحاببات پەن سەنىمدى ەكى ەسە قاجەت ەتەدى. سوندىقتان جانىنداعى ايەل نەعۇرلىم مىقتى بولعانىن جان جۇرەگىمەن قالايدى.
ەگەر بۇل ماقالانىڭ كەيىپكەرى ءسىز بولساڭىز، بويىڭىزداعى بار قاسيەتتى جاۋىپ-جاسقاماڭىز، جۇرەگىڭىزدەگى جاقۇت – ازايمايتىن، جويىلمايتىن كۇش-قۋات، رۋح مىقتىلىعىن ەشكىمنەن جاسىرماڭىز. بوسقا شاشپاڭىز. ونىڭ قادىرىنە جەتپەيتىن قولعا ۇسىنباڭىز. نۇرى تاسىپ تۇرعان كوزىڭىزدى وزگەدەن تىعا الماسسىز. جارقىراسىن! ول ءسىزدىڭ مىقتىلىعىڭىزدىڭ بەلگىسى! ول بەلگىنى تەك جۇرەك پاديشاسى عانا تانيدى. ءسىزدى ءوزى ىزدەپ تابادى. ويتكەنى، مىقتى جىگىتتەرگە ويىن، فارس كەرەك ەمەس. ولار شىنايى ءومىر ءسۇرۋدى، شىنايى ءسۇيۋدى عانا كوزدەيدى. جانىندا مىقتىلىعىن مويىندايتىن اسىل جارى بار دا ول ومىردەن ءلاززات الادى. رازىلىعى ارتادى.
مىقتى بولساڭىز، ازعا قاناعات ەتپەڭىز. پاتشايىمعا تەك پاتشا لايىق. سوندىقتان نەعۇرلىم كوپ پاتشالىق قۇرىلسىن دەپ تىلەيىك. دەنى ساۋ، اتموسفەراسى تازا وتباسىلار قۇرىلسىن. ماڭگىلىككە بىرگە بولاتىن جۇپتار كوپ بولسىن. ءومىر سالتى مەن ءوزارا ورتاق دامۋ جولى سايكەسەتىن جاندار جۇپتاسسىن.
يننا ماكارەنكو
اۋدارعان شىنار ءابىلدا
