"مەملەكەتتىك باسقارۋدى قايتا قۇرۋ" تۋرالى مالىمدەمە، تاعى دا تاپسىرمالار تىزبەگى جانە "ۇكىمەتكە" ەسكەرتۋ. ەلدە ىندەت تاراپ، جاعداي قيىنداپ جاتقاندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ 10 شىلدەدە ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىن وتكىزىپ، قول استىنداعىلاردى تاعى دا سىناپ، مىنەدى. ەلدەگى جاعدايدى سوعىسقا تەڭەدى.
8 شىلدە كۇنى رەسپۋبليكالىق تەلەارنالار ەفيرىنە شىققان توقاەۆ كوروناۆيرۋستىڭ ورشۋىنە بۇرىنعى دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى مەن "شابان" اكىمدەردى ايىپتاعان. ەكى كۇننەن سوڭ ول باسقا دا شەنەۋنىكتەردى سىنادى.
10 شىلدەدەگى جيىندا توقاەۆ ۇكىمەت اكىمدەردىڭ جۇمىسىن قاداعالاماي، "ۇلكەن قاتەلىك جىبەردى" دەپ مالىمدەدى. كىنالىلەردى ىزدەۋ مۇنىمەن اياقتالعان جوق. توقاەۆ شەنەۋنىكتەردىڭ "قاتەلىگىن" ارنايى كوميسسيا انىقتايتىنىن ايتتى. بۇل ارنايى كوميسسيا "رەۆيزيا جۇرگىزىپ", توقاەۆتىڭ وزىنە "ۇسىنىس" ءبىلدىرۋى ءتيىس. ەسەپ كوميتەتىنە كوروناۆيرۋسپەن كۇرەسكە بولىنگەن قارجىنىڭ قايدا جۇمسالعانىن تەكسەرىپ، ء"ار مينيستر مەن اكىمگە قاتىستى قورىتىندى شەشىم شىعارۋ" تاپسىرىلدى.
كوروناۆيرۋس داعدارىسىنا كىنالىلەردى ىزدەۋ
توقاەۆتىڭ بۇل سىنى ەلدە اۋرۋحانالاردا ورىن تاپشى بولىپ، پنەۆمونيا (بۇل دەرتكە شالدىققانداردىڭ كوبىنەن كوروناۆيرۋس تابىلمادى، بىراق دارىگەرلەر جازدا پنەۆمونيانىڭ ورشۋىنە كوروناۆيرۋس سەبەپ دەيدى) ءورشىپ تۇرعان تۇستا ايتىلدى. ەلدە مىڭداعان ادام كوروناۆيرۋس تەستىن تاپسىرا الماي جۇرگەنىنە، ءدارىحانادا ءدارى تاپشىلىعىنا، دارىگەرلەردىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنە شاعىمدانىپ جاتىر. قازاقستاندىقتار بيلىك كوكتەمدەگى ەكى ايلىق توتەنشە جاعداي ۋاقىتىندا ىندەتكە دۇرىس دايىندالمادى دەپ سىنايدى.
"جاعدايعا بايلانىستى تەرگەۋ جۇرگىزىپ، كىنالىلەردى جاۋاپقا تارتۋ كەرەك. مىندەتتى مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ قورىنىڭ جانە "سك فارماتسيا" ء(دارى-دارمەكتى جەتكىزۋگە جاۋاپتى ديستريبيۋتەر – رەد.) باسشىلارىن جۇمىستان الىپ، قاجەت بولسا ولارعا قاتىستى تەرگەۋ جۇرگىزۋ قاجەت. ەپيدەميا كەزىندە پايدا تاپقىسى كەلگەندەردى قاتاڭ جاۋاپقا تارتۋ كەرەك" دەدى توقاەۆ (10 شىلدە كەشكىسىن "سك فارماتسيا" كومپانياسىنىڭ باسقارما توراعاسى ءشارىپ بەرىك پەن مىندەتتى مەدساقتاندىرۋ قورىنىڭ باسقارما توراعاسى ايباتىر جۇماعۇلوۆتىڭ قىزمەتتەن كەتكەنى حابارلاندى).
ۇكىمەت وتىرىسىنان تىكەلەي ترانسلياتسيا بولعان جوق. اقپارات قۇرالدارى پرەمەر-مينيستر اسقار مامين، ۇلتتىق بانك توراعاسى ەربولات دوساەۆ، دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى الەكسەي تسوي جانە بىرنەشە ايماقتىڭ اكىمى ەسەپ بەرگەنىن حابارلادى.
اقوردانىڭ Twitter اككاۋنتى توقاەۆتىڭ سوزدەرىن قىسقاشا عانا بەرىپ وتىردى.
"تاعى ءبىر كەمشىلىك. ءبىز جۇمىستىڭ تاسىلدەرىن ۇنەمى وزگەرتە بەرەمىز. بۇرىنعى باسشىلىق اياق استىنان ناۋقاستاردى سيمپتومدى جانە سيمپتومسىز دەپ ءبولۋ كەرەك دەپ شەشتى. قازىر بۇل ادىستەمەدەن باس تارتتىق. مىنە، وسىنداي ارەكەتتەر حالىق اراسىندا كۇمان تۋعىزادى. دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ بۇرىنعى باسشىلىعى ۋاقىتتىڭ جەتكىلىكتى بولعانىنا قاراماستان، ىندەتپەن كۇرەسكە ءتيىستى دەڭگەيدە ازىرلەنە المادى. ناۋقاستار سانى جانە باسقا دا كورسەتكىشتەر بويىنشا ولاردىڭ جاساعان بارلىق بولجامدارى قاتە بولدى" دەپ توقاەۆ بۇرىنعى دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى ەلجان بىرتانوۆقا سىن جاۋدىردى.
توقاەۆ ءبىرتانوۆتى ماۋسىمنىڭ سوڭىندا وتستاۆكاعا جىبەرگەن. ول ساتتە ءبىرتانوۆ كوروناۆيرۋس جۇقتىرىپ، ەمدەلىپ جاتقان ەدى.
ەلدە كوروناۆيرۋس جۇقتىرعاندار 54 مىڭنان اسىپ كەتتى. بىراق دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى ۆيرۋس جۇقتىرعاندار رەسمي ستاتيستيكادان كوپ دەپ وتىر. جاعداي ۋشىققان سوڭ بيلىك جىل باسىنان بەرى ەكىنشى رەت كارانتين جاريالادى. قازاقستاندا قىزمەت كورسەتۋ سالاسىنداعى كاسىپورىنداردىڭ جۇمىسى توقتادى. قالالار اراسىندا اۆتوبۋسپەن جولاۋشى تاسىمالداۋعا 65 جاستان اسقاندارعا سىرتقا شىعۋعا تىيىم سالىندى.
ۇكىمەت بۇل شەكتەۋ ەلدە ينفەكتسيا تاراۋىن توقتاتۋعا كومەكتەسەدى دەپ سەنەدى. كەيىنگى اپتالاردا ەلدە كۇنىنە 1500-عا جۋىق ادامنان ۆيرۋس تابىلىپ جاتىر. 8 شىلدەدە 1962 ادامنان ۆيرۋس تابىلىپ، انتيرەكورد تىركەلدى. 5 شىلدەدەگى كارانتين ەكى اپتاعا سوزىلادى.
ەلدە ناۋرىزدا كوروناۆيرۋس جۇقتىرعان العاشقى ادام تابىلعاندا بيلىك بىردەن توتەنشە جاعداي جاريالاپ، جۇرت ەكى اي قاتاڭ كارانتيندە وتىرعان.
"قالىپتاسقان احۋال ەكى اپتادان كەيىن جاقسارادى دەپ ۇمىتتەنەمىن. ولاي بولماعان جاعدايدا، جالپى ۇكىمەتتىڭ وسى قۇرامدا جۇمىس ىستەۋ مۇمكىندىگى تۋرالى ماسەلە تۋىندايدى. داعدارىسپەن كۇرەسكە اقشا بار، قاجەتتى زاڭدى شەشىمدەر قابىلداندى. سوندىقتان قايتا وڭدەۋ سالاسىنىڭ ونىمدەرىن، قۇرىلىس جۇمىستارىن جانە ينۆەستيتسيا كولەمىن ازايتۋعا نەگىز كورىپ تۇرعان جوقپىن. ۇكىمەت جاعدايدى رەتتەۋى ءتيىس. ءبىرىنشى كەزەكتە، داعدارىسقا قارسى قابىلدانعان شەشىمدەردى ءتيىمدى تۇردە جۇزەگە اسىرۋ كەرەك. جاڭا كارانتين شارالاردى ەكونوميكالىق جاعدايدى ءتىپتى قيىنداتۋى مۇمكىن" دەدى توقاەۆ.
توقاەۆ ەكولوگيا، ءبىلىم، تەحنولوگيا ماسەلەلەرىندە ايتتى. ول قىركۇيەكتە باستالاتىن جاڭا وقۋ جىلىنا دايىندىقتى سىنادى. ەلدە قىركۇيەكتە ساباقتار قاشىقتان وقىتىلا ما، الدە وقۋ ورىندارىندا وتە مە ءالى بەلگىسىز.
ەكونوميكالىق بولجام: "داعدارىس كۇشەيەدى"
توقاەۆتىڭ سوزىنشە، كارانتين مەن مۇناي باعاسىنىڭ تومەندەۋى "بيۋدجەت ءتۇسىمىنىڭ بىردەن قىسقارۋىنا اكەلدى". ەل بيۋدجەتى بيىل 1,7 ترلن تەڭگە (4 ملرد دوللاردان استام قارجى) جوعالتتى.
"بيۋدجەتتى ۇلتتىق قورداعى ترانسفەرتتەر عانا ۇستاپ تۇر" دەدى توقاەۆ.
بيىل ۇلتتىق قوردىڭ ترانسفەرتى 4,7 ترلن تەڭگەگە (11 ملرد دوللاردان استام) جەتكەن. ەل بيۋدجەتىنىڭ ۇشتەن ءبىرى 20 جىل بۇرىن بولاشاق ۇرپاققا دەپ قۇرىلعان ۇلتتىق قوردىڭ ترانسفەرتىنە تيەسىلى (2020 جىلدىڭ العاشقى جارتىسىندا ۇلتتىق قوردىڭ اكتيۆتەرى 4 ملرد دوللارعا تومەندەگەن)
ۋاليحان قايسار: ەسكى پرەزيدەنتتەن قالعان ەسكى ۇكىمەت ماسەلەنى شەشە المايدى
كوروناۆيرۋس داعدارىسى كەزىندە قازاقستان حالىقارالىق ينستيتۋتتاردان دا اقشا ىزدەپ جاتىر. ناۋرىزدا قارجى مينيسترلىگى سىرتقى نارىقتان 3 ملرد دوللار الۋ جوسپارىن ايتقان. بىراق بيلىك كەيىن بۇل يدەيادان باس تارتتىق دەگەن ەدى. ماۋسىمنىڭ سوڭىندا ازيا دامۋ بانكى كوروناۆيرۋستىڭ قوعامعا، ەكونوميكاعا، دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا كەرى اسەرىن ازايتۋ ءۇشىن ميلليارد دوللار پاكەتتى ماقۇلداعانىن حابارلادى.
ۇكىمەت وتىرىسىندا جىل باسىنان بەرى قازاقستان ەكونوميكاسى 1,8 پايىزعا تومەندەگەنى، قىزمەت كورسەتۋ سالاسى 5,6 پايىزعا قىسقارعانى ايتىلدى. ماۋسىمنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا، جىلدىق ينفلياتسيا 7 پايىزعا تومەندەگەن. بيلىك جىل سوڭىنا دەيىن ينفلياتسيا 11 پايىزعا دەيىن جەتۋى مۇمكىن دەيدى.
توقاەۆ "داعدارىس كۇشەيەتىنىن" مالىمدەدى. ول ۇكىمەت مۇشەلەرى مەن پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ قىزمەتكەرلەرى جازدا ەڭبەك دەمالىسىنا شىقپايتىنىن جەتكىزدى.
ء"بىز سوعىستامىز" دەدى توقاەۆ.
"ۇلتتىق ەكونوميكانىڭ تيىمدىلىگى مەن باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىراتىن جۇيەلى رەفورمالاردىڭ ۋاقىتى كەلدى. اسىرەسە دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءبىلىم بەرۋ، ەكولوگيا، تومەن كومىرتەكتى تەحنولوگياعا كوڭىل ءبولۋ كەرەك. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ەكونوميكانىڭ بەتىن حالىققا بۇرۋ قاجەت. داعدارىس قوعامداعى الەۋمەتتىك ديسپروپورتسيانى، حالىقتىڭ جەرگىلىكتى جانە ورتالىق بيلىككە سەنبەيتىنىن كورسەتتى. مەملەكەتتىك باسقارۋدى قايتا قۇرۋ كەرەك" دەدى ول.
توقاەۆ ءسوزىنىڭ سوڭىندا ۇكىمەتتى تاعى دا سىناپ، شەنەۋنىكتەردى ء"بىلىمدى، شەشىم قابىلداي الاتىن، باستاماشىل، ىسكەر ءارى ادال" دەگەن تالاپتارعا ساي كەلەتىنىن يا كەلمەيتىنىن "ويلانۋعا" شاقىردى.
مينيسترلەردىڭ توقاەۆ سوزىنە قانداي رەاكتسيا بىلدىرگەنى بەلگىسىز. ۇكىمەت سايتى كۇننىڭ ەكىنشى جارتىسىندا اسقار مامين سوزىنەن قۇرعاق ءماتىن جاريالادى. 54 جاستاعى مامين 2019 جىلى اقپاندا پرەمەر-مينيستر بولىپ تاعايىندالعان. ونى بۇل قىزمەتكە سول كەزدەگى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ (بىلتىر ناۋرىزدا پرەزيدەنتتىكتەن كەتسە دە، قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ توراعاسى رەتىندە بيلىككە اسەر ەتىپ وتىر) بەكىتكەن ەدى.
نازارباەۆ پرەزيدەنت كەزىندە دە ۇكىمەت وتىرىسىندا مينيسترلەردى ءجيى سىنايتىن. ال ۇكىمەت مۇشەلەرى ونىڭ سىنىن تىڭداپ، ءۇنسىز، باس شۇلعىپ وتىراتىن ەدى.
"ازاتتىق" راديوسى
