جەر بەتى جىل وتكەن سايىن وزگەرىسكە ۇشىراپ بارادى. مۇنىڭ كوپتەگەن سەبەپتەرى بار. ەكولوگيالىق تەپە-تەڭدىكتىڭ بۇزىلۋى دا اسەر ەتۋى ىقتيمال. عالامدىق جىلىنۋ دا كليماتتىق وزگەرىسكە اسەر ەتۋدە. سونىڭ سالدارىنان تەڭىز، مۇحيت سۋى كوتەرىلىپ كەلەدى. ماماندار جيىرما ءبىرىنشى عاسىرداعى ەڭ قاۋىپتى قۇبىلىس رەتىندە قازىر وسى ماسەلەنى ءجيى اتاپ وتىر. ناقتى ايتقاندا، 2100 جىلدارى وننان استام قالا جەر بەتىنەن جويىلىپ كەتۋى ىقتيمال. وعان نە سەبەپ؟ اتاپ ايتقاندا قانداي قالالارعا قاتەر ءتونىپ تۇر؟ سونىمەن...
1. سان-فرانتسيسكو. اقش
اقش-تىڭ اتالعان شاھارى كەز كەلگەن ۋاقىتتا قيراندى قالاعا اينالۋى ىقتيمال. قازىرگى ۋاقىتتا بۇل قالا سەيسميكالىق تۇرعىدان ەڭ قاۋىپتى ايماقتا تۇر. مامانداردىڭ زەرتتەۋىنە قاراعاندا، الداعى 70 جىلدا سان-فرانتسيسكودا بۇرىن-سوڭدى بولماعان قۋاتى 7 بالدان جوعارى جەر سىلكىنىسى بولۋى مۇمكىن.
قالاي ايتقاندا دا، تابيعي اپات ادامداردىڭ ساناسىنا وزگەرىس اكەلەدى. مۇنى جوققا شىعارا المايمىز. ءبىر عانا مىسال، اقش-تىڭ جاڭا ورلەان قالاسىندا جەر سىلكىنىسى بولعان ۋاقىتتا بۇل اۋماقتا 500 مىڭ ادام تۇرعان. ال ءبىر جىلدان كەيىن قالا حالقى ەكى ەسەگە كۇرت ازايىپ كەتكەن.
ال قازىر سان-فرانتسيسكودا 900 مىڭعا جۋىق حالىق تۇرادى. شاھارداعى نىساندار اسپانمەن تالاسقان، وتە بيىك. ەگەر جەر سىلكىنىسى بولا قالعان جاعدايدا نىسانداردىڭ 75 پايىزى قيرايدى. ال ادام ءولىمى وتە جوعارى بولادى. كورىكتى جەردە تۇرعانىمەن، حالىقتىڭ ساناسىندا ۇرەي بار. ول ارينە تىكەلەي جەر سىلكىنىسىنە قاتىستى بولىپ وتىر.
2. يتاليا. ۆەنەتسيا
الەمدەگى ەڭ رومانتيكالىق قالالاردىڭ ءبىرى كەيىنگى كەزدە شوگىپ بارادى. ويتكەنى تەڭىز سۋىنىڭ كوتەرىلۋى قالا تۇرعىندارىنا جىل سايىن ۇلكەن قاتەر ءتوندىرىپ تۇر. ەڭ سوڭعى رەت 2019 جىلدىڭ قاراشا ايىندا قالانى سۋ باستى. تەڭىز جاعالاۋىنان تاسىعان سۋدىڭ دەڭگەيى قالا كوشەلەرىندە 2 مەترگە دەيىن كوتەرىلدى. تۇرعىندار ءۇي-جايىن تاستاپ قاشتى.
ۆەنەتسيانىڭ جەرگىلىكتى بيلىگى تەڭىز سۋىنان قورعانۋ ءۇشىن بىرنەشە رەت باعدارلاما جاساعانىمەن، ەشقايسىسى دا ناتيجەلى بولا قويعان جوق. كوبىسى جەمقورلىقپەن ۇستالىپ، سوتتالىپ كەتتى. |
ۆەنەتسيا الەمنىڭ ءار تۇكپىرىنەن تۋريستەر ءجيى كەلەتىن ايماققا اينالعانىمەن، جەرگىلىكتى تۇرعىندار ءۇشىن سۋ تاسقىنى ۇلكەن قاۋىپ ءتوندىرىپ تۇر.
3. اقش. دەترويت
ححI -عاسىردىڭ سوڭىندا دەترويت قالاسى ءۇشىن ەستەلىكتەر عانا ايتىلۋى مۇمكىن. نەگە دەيسىز عوي؟
سوڭعى ون جىلدا مۇندا تۇراتىن حالىق ەكى ەسەگە ازايدى. ەگەر ماماندار بولجاعانداي جاعداي وسىلاي كەرى كەتە بەرەتىن بولسا، وندا 2100 جىلدارى بۇل ايماق ەشكىم تۇرمايتىن ەلدىمەكەنگە اينالادى. حح عاسىردىڭ ورتاسىندا مۇندا 1,85 ميلليونداي ادام تۇرعان. ال قازىرگى ۋاقىتتا 600 مىڭنان اسا تۇرعىن قالدى. سەبەپ، 2016 جىلى قالا بانكروت بولدى، قازىناعا اقشا تۇسپەدى، جەمقورلىق جايلادى، تۇرعىنداردىڭ 30 پايىزدان استامى جۇمىسسىزدار قاتارىن تولىقتىردى. قىلمىس ءورشىدى، ادام ءولىمى نيۋ-يورككە قاراعاندا ون ەسە جوعارى. دەترويت «ەلەس كەزگەن قالالاردىڭ» قاتارىنا ەندى.تۇرمىستىڭ اۋىرپالىعىنان حالىق باسپانالارىن تاستاپ كەتتى. Forbes جۋرنالىنىڭ ساراپشىلارى دەترويتتى اقش-تاعى بولاشاعى جوق قالالاردىڭ قاتارىنا قوسىپ وتىر.
4. رەسەي. يۆانوۆو
كەڭەس وداعى كەزىندە توقىما ءوندىرىسىنىڭ الدى بولعان وبلىس ورتالىعىنىڭ بۇگىندە اجارى كەتكەن. كسرو-نىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلىپ جۇمىس ىستەيتىن بۇل شاھاردى ءتىپتى «قالىڭدىقتار قالاسى» دەپ تە اتاعان. ويتكەنى مۇنداعى توقىما فابريكالارىندا ون مىڭداعان قىز-كەلىنشەكتەر جۇمىس ىستەگەن. كسرو كەلمەسكە كەتتى. ال ءوندىرىس توقتاعان سوڭ قىز-كەلىنشەكتەردىڭ 60 پايىزى يۆانوۆادان كەتۋگە ءماجبۇر بولدى. رەسەيلىك توقىما نارىعىن تۇركيا مەن قىتاي كيىمدەرى باستى.1990 جىلى يۆانوۆادا 500 مىڭ ادام تۇرسا، قازىر ەكى ەسەگە ازايىپ كەتكەن. جۇمىس ىزدەگەن جۇرت باسقا قالاعا اعىلدى. يۆانوۆودا قازىر جۇمىسسىزداردىڭ سانى ارتىپ، قىلمىس ءورشىپ تۇر. حالىق كەدەي.
5. مەكسيكا، مەحيكو
قاسىنداعى ەلدىمەكەندەردى قوسا العاندا مەحيكو قالاسىندا 21 ميلليونداي حالىق تۇرادى. بىراق مەحيكو مەكسيكالىقتار ءۇشىن قاۋىپتى ايماق. ويتكەنى مەحيكو قالاسى بىرتىندەپ شوگىپ بارادى. سوڭعى 65 جىلدا قالانىڭ دەڭگەيى 9 مەترگە تومەن تۇسكەن. وعان جەراستى جانە تەڭىز سۋىنىڭ اسەرى ءتيىپ وتىر.
6. گامبيا. بانجۋل
تەڭىز سۋىنىڭ كوتەرىلۋى گامبيا مەملەكەتىنىڭ تۇرعىندارى ءۇشىن ۇلكەن قاتەرگە اينالىپ بارادى. ەگەر جاعداي وسىلاي كەرى كەتە بەرەتىن بولسا، افريكانىڭ باتىسىنداعى مەملەكەتتىڭ ەگىستىك القاپتارى مەن قالىڭ نۋ ورمانىنىڭ 50 پايىزىنان استامى سۋ استىندا قالۋى مۇمكىن. قازىر گامبيا ۇكىمەتى جاعالاۋداعى تەڭىز سۋىنان قورعانۋدىڭ بارلىق شارالارىن قاراستىرعانمەن، تاسقىن سۋ ءوز دەگەنىن ىستەپ جاتىر.
7. مالي. تيمبۋكتۋ
مىڭداعان جىل تاريحى بار تيمبۋكتۋ قالاسى جاسىل مەكەن ەمەس، بۇگىندە تاقىر ءشول دالاعا اينالدى. تيمبۋكتۋ – افريكانىڭ وڭتۇستىگىندەگى ەڭ بايىرعى قالا. اپتاپ ىستىق پەن جەل تۇرىپ، قۇم سۋىرعان قالادا تۇرۋ مۇمكىن ەمەس. ادامدار ءومىر سۇرۋگە قولايسىز مەكەن بولعاندىقتان ءۇي-جايلارىن تاستاپ كەتكەن. بۇل دا «ەلەس كەزگەن قالاعا» اينالدى. قۇم باسىپ، شىرايى كەتكەن شاھاردا قازىرگى ۋاقىتتا 60 مىڭ ادام عانا تۇرادى.
8. يتاليا. نەاپول
ماماندار ۆەزۋۆي جانارتاۋىن «باياۋ جارىلاتىن بومبا» دەپ اتاپ وتىر. بۇل جانارتاۋ كەز كەلگەن ۋاقىتتا اتىلىپ، نەاپول قالاسىن جوق قىلىپ جىبەرۋى مۇمكىن. 1 ميلليونعا جۋىق حالقى بار، جەرورتا تەڭىزىنىڭ ماڭىندا ورنالاسقان
نەاپولدا يۋنەسكو ۇيىمىنىڭ تاريحي مۇرالار تىزبەگىنە ەنگەن نىساندار بارشىلىق. بىراق بۇل تاريحي نىساندار ءبىر ساتتە جەرمەن جەكسەن بولۋى مۇمكىن. بۇعان مىسال رەتىندە ماماندار ءبىزدىڭ ەرامىزعا دەيىنگى 79 –جىلدارى ەجەلگى پومپەي قالاسىنىڭ جوق بولىپ كەتۋىن تىلگە تيەك ەتەدى. جانارتاۋدان اتقىلاعان بىرنەشە ميلليونداعان توننا بالقىعان وت اعىننىڭ سالدارىنان سول كەزدە 30 مىڭ ادام قايتىس بولدى.
ەسكەرتە كەتەيىك، ۆەزۋۆي ۆۋلكانى سوڭعى رەت 1944 جىلى «ويانعان». سودان بەرى قيمىل-قوزعالىسسىز جاتىر. بىراق ماماندار ۆەزۋۆي جانارتاۋىنىڭ ۇزاق ۋاقىت ءۇنسىز جاتۋىن قۇپ كورمەيدى. «جانارتاۋ 2050 جىلى اتىلۋى مۇمكىن» دەگەن بولجام بار. ەگەر ۆەزۋۆي جانارتاۋى تاعى «ويانسا» وندا ءجۇز مىڭداعان ادام ءولۋى مۇمكىن.
نەاپول قالاسى قازىر وتە قاۋىپتى «قىزىل سىزىق ايماعىندا» تۇر.
9. تايلاند. بانگكوك
بۇل قالا دا تەڭىز سۋىنىڭ كوتەرىلۋىنەن كوپ زارداپ شەگۋى مۇمكىن. سوڭعى 100 جىلدا بانگكوكتىڭ كوشەلەرى بىرنەشە رەت تاسقىن سۋ اققان ارناعا اينالعان. تايلاند بيلىگى بۇل ماسەلەدەن شىعۋدىڭ جولىن بىرنەشە رەت قاراستىرعانىمەن، تۇيتكىل ءالى شەشىلە قويعان جوق.
10. اقش-تىڭ بىرنەشە قالالارى
عالامدىق جىلىنۋ، اۋا رايىنىڭ وزگەرۋى جانە تەڭىز سۋىنىڭ كوتەرىلۋى ءتارىزدى قاۋىپ-قاتەرلەر امەريكالىقتار ءۇشىن الاڭداتارلىق ماسەلەگە بولىپ وتىر. مامانداردىڭ باعالاۋىنا قاراعاندا، قازىرگى ۋاقىتتا مۇحيت داۋىلى جاعالاۋداعى ەلدىمەكەندەردى جىل سايىن ۇلكەن شىعىنعا ۇشىراتۋدا. اقش-تىڭ لوس-اندجەلەس، فيلادەلفيا، بالتيمور، چارلستون، حيۋستون، لونگ-ايلەند، ساكرامەنتو، پورتلەند، سان-ديەگو، سيەتل جانە باسقا دا قالالارى قازىر دە، بولاشاقتا دا قاۋىپ-قاتەر ايماعىندا بولاتىنىن ايتا كەتۋ كەرەك.
ەركىن قالدان
