ەلدى ەرەكشە دۇربەلەڭگە سالعان پرەزيدەنت سايلاۋىنىڭ ءوتىپ، قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ەلباسى بولىپ انت بەرگەنىنە دە مىنە ءبىر جىل بولىپتى. تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءوز تاڭداۋىن كورەگەندىكپەن جاساپ بابىمەن باعى ساي كەلىپ تۇرعان ق. توقاەۆقا پرەزيدەنتتىكتى سىيلادى. وسى ۋاقىت قالاي ءوتتى، نە ىستەلدى بيلىك وزگەرگەنى ەلدە بايقالادى ما؟
قاسىم-جومارت توقاەۆ مىرزا قىزمەتiنە كiرiسەردە: «قازاقستان حالقىنا ادال قىزمەت ەتۋگە، قازاقستان كونستيتۋتسياسى مەن زاڭدارىن قاتاڭ ساقتاۋعا، ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىنا كەپiلدiك بەرۋگە، قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ وزiمە جۇكتەلگەن مارتەبەلi مiندەتiن ادال اتقارۋعا سالتاناتتى تۇردە انت ەتەمiن»، - دەگەن ءسوزىن ورىنداپ ءجۇر مە دەگەن سۇراق تۋىندايدى؟ ال ەگەر بەرگەن انتىن ورىنداي الماسا بۇل زاڭداردى بىلمەگەندىكتەن بە، الدە ماڭىندا ادەيى كەدەرگى كەلتىرۋشىلەر بار ما دەپ توپشىلايمىز.
قازاقستاندا ەلباسى بولۋ وڭاي ەمەس، وتە اۋىر قىزمەت مىندەت. ق. توقاەۆتىڭ وسىنى بىلە تۇرا كەلىسىم بەرۋى ول ەل الدىنداعى زور جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنە الدى ما دەپ ويلايمىز.
ولاي دەيتىنىمىز قازىرگى بيلىكتەگى شەنەۋنىكتەر زاڭدىلىقتى ساقتاي ما، مەملەكەت مۇددەسى، وتان الدىڭداعى پارىزىن بىلە مە، حالىقتى ويلاي ما دەگەن سەنىمسىزدىك ءار قازاقتىن ۋايىم قايعىسىنا، كۇدىگىنە اينالدى.
مەملەكەت باسشىسى رەتىندە ق. توقاەۆتىڭ ءوزى دە وسى قىسقا ۋاقىتتا بىرنەشە رەت بيلىكتى زاڭسىزدىققا بۇرىپ كونستيتۋتسيانىڭ، باسقا دا نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەردىڭ بۇزىلۋىنا جول بەردى. وسى بولىپ جاتقان قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردى كوپشىلىك ايتىپ تا، جازىپ تا جاتىر ەگەر «اق وردادا» ءتۇسىنىپ ويلاناتىن جەتكىزەتىن جان بار بولسا.
سوڭعى جىلدارى بايقاعانىمىز، پرەمەر-مينيستر، مينيستر، وبىس اكىمدەرى، جوعارى سوت مۇشەلەرى، باس پروكۋراتۋرانىڭ، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ باسشىلارى، قورعانىس، دەنساۋلىق، ىشكى ىستەر، ەنەرگەتيكا ءمينيسترى، كوپتەگەن گەنەرالدار، ەلدىڭ مۇددەسىن قورعايدى دەگەن جۇزدەگەن جوعارى لاۋازىم يەلەرىنىڭ كوررۋپتسيالىق قىلمىس جاساپ سوتتالىپ جاتقانىڭ ءجيى ەستىپ كورۋدەمىز.
ساناسىندا تۇيسىگى بار ادامعا بۇل تەك قانا كوررۋپتسيا ەمەس – وتانعا جاسالعان وپاسىزدىق ديۆەرسيا دەپ اتالادى. تۇپتەپ كەلگەندە بۇل قازاق مەملەكەتىنىڭ تامىرىنا بالتا شابۋ، تىزە بۇكتىرۋ ارەكەتتەرى.
ءبىر ماسقاراسى بۇل ازعىندار مەن سايقالداردى پرەزيدەنت لاۋازىمدارىنا تاعايىندايدى، كەيىن وسى قىلمىس جاساپ 5-10 جىلعا سوتتالعانداردى راحىمشىلىق جاساپ كەشىرىپ تاعى دا پرەزيدەنت بوستاندىققا شىعارادى. ال بۇل ارەكەتتەر قولدانىستاعى زاڭدارعا سايكەس ۇيىمداسقان قىلمىستىڭ بەلگىلەرى.
ءبىزدىڭ بىلگىمىز كەلەتىنى «نۇر وتان» ۇكىمەتى ارنايى وسىنداي شەنەۋنىكتەردى بىلە تۇرا قىزمەتكە الادى ما، الدە ولار لاۋازىمعا مايلى جەرگە ورنالاسقان سوڭ سول ورتادا ءىرىپ-ءشىري مە؟
ەندى وسىنداي ماسىل «مۇرا» تۇگەلدەي قاسىم-جومارت توقاەۆقا وتكەنىڭ كورگەندە، ءار قازاقتىڭ كوكەيىندە باستى سۇراق تۋىندايدى - پرەزيدەنت كوررۋپتسيانى بىلەدى مە، ونىمەن كۇرەسە مە، الدە وسى قوعامنىڭ دەرتىن قولداپ وتىر ما؟
ولاي دەيتىنىمىز پرەزيدەنت بولا سالا ونىڭ العاشقى تاعايىنداعان وبلىس اكىمى ق. يسكاكوۆ ارىس حالقىنا دەپ جينالعان قوردىڭ قاراجاتىن تەرىس پايدالاندى دەپ تەرگەۋ كەزىندە تۇرمەگە قامالدى. ءۇش بىردەي ورىنباسارى مەملەكەتكە قارجىلىق زيان كەلتىردى دەگەن ايىپپەن تەرگەلىپ تۇرمەگە توعىتىلسا دا مينيستر ق. بوزىمباەۆ وتستاۆكاعا كەتۋدىن ورنىنا قىزمەتى جوعارىلاپ جارلىقپەن پرەزيدەنتتىڭ كومەكشىسى بولىپ، «سامۇرىق-قازىنا» ۇلتتىق ءال-اۋقات قورى» ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ مۇشەسى ەتىپ تاعايىندالدى. اگەنتتىكتىڭ حابارلاماسى بويىنشا Iشكi iستەر مينيسترلiگi كوررۋپتسيا بويىنشا ءبىرىنشى ورىندا بولسا دا پرەزيدەنتىمىز ەش شارا قولدانبادى.
سوندا بۇل قالاي؟ ق. توقاەۆتىڭ ءسوزى مەن ءىسى بولەك بولعانى ما؟ نەگە وسى كەلەڭسىز ابىرويىنا نۇقسان كەلتىرەتىن ىستەر بويىنشا ەلگە تۇسىندىرمە بەرمەدى.
پرەزيدەنتتىڭ ءاربىر رەسمي مالىمدەمەلەرىن، سويلەگەن سوزدەرىن تىڭداپ ساراپتاعاندا بايقاعانىمىز وسى. توقاەۆ مىرزا ءوز وكىلەتتىگىن بىلەدى مە، كونستيتۋتسيادا بۇكىل ەل بەكىتكەن قۇقىقتار مەن مىندەتتەرىن ورىنداپ ءجۇر مە، الدە وسى ۋاقىتقا دەيىن ءوزىن نۇرسۇلتان نازارباەۆقا ەڭ جوعارى لاۋازىمدى تۇلعا ەتكەنىنە قارىزبىن-پارىزبىن دەپ ءجۇر مە دەگەن وي كەلەدى.
بۇلاي دەيتىنىمىز، حالىق سايلاعان پرەزيدەنت ەلباسى قاسىم-جومارت توقاەۆ «Nur Otan» پارتياسىنىڭ توراعاسىن ەلباسى دەپ ءوزىنىڭ وكىلەتتىكتەرىمەن جارلىق شىعارىپ بولىسۋدە (09.10.2019ج.،№184 جارلىعى).
پرەزيدەنتتىڭ وكىلەتتىگى 1995 جىلعى 30 تامىزدا رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋمدا بۇكىل قازاقستان حالقى قابىلداعان كونستيتۋتسيادا بەكىتىلگەندىكتەن بۇل نورمالاردى ەشبىر تۇلعانىڭ وزگەرتۋگە قۇقى جوق. (بۇل زاڭسىزدىق جايلى تولىق جازعانمىن گازەتا «دەلوۆايا نەدەليا» 08.11.2019گ، №39)
بۇل اتا زاڭعا قيانات قالاي باستالدى، زەردەلەپ قارايىق. ەلباسى ءسوزى العاش رەت قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر كونستيتۋتسيالىق زاڭدارىنا قازاقستان رەسپۋبليكاسى تۇعىش پرەزيدەنتىنىڭ – ەلباسىنىڭ قىزمەتىن قامتاماسىز ەتۋ سالاسىندا زاڭنامانى جەتىلدىرۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى 2010 جىلعى 14 ماۋسىمداعى № 289-IV كونستيتۋتسيالىق زاڭىمەن «قازاقستان «رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتىنە» دەگەن سوزدەردەن كەيىن - «ەلباسىنا» دەگەن سوزبەن رەسمي تولىقتىرىلدى.
ءدال وسى كۇنى تاعى ءبىر قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ № 290-IV زاڭى قابىلدانىپ، ەلباسىنا قاتىستى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىكتەر كورسەتىلدى.
باستى سوراقىلىق – وسى زاڭدار پارلامەنتپەن قابىلدانعانمەن دە ونىڭ زاڭدى كۇشى جوق، ويتكەنى 2010 جىلى بۇل زاڭدارعا پرەزيدەنت ن. نازارباەۆ قول قويۋدان باس تارتقان بولاتىن. دەمەك، سول جىلدارى تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز دە ءوز ەركىمەن بيلىكتەن كەتۋ ويلارى بولىپ، ەگەر زاڭعا قول قويسا «قوس بيلىك» ساندىراعى باستالاتىنىڭ سەزىپ باس تارتتى ما دەپ ويلايمىز.
نەگە بۇلاي دەگەنىمىزدى تۇسىندىرەيىك. اتالعان زاڭداردىڭ 2 بابىندا: «وسى كونستيتۋتسيالىق زاڭ العاشقى رەسمي جاريالانعان كۇنىنەن باستاپ قولدانىسقا ەنگىزىلەدى» دەپتى، ارى قاراي بىلاي جازىلىپتى: «وسى كونستيتۋتسيالىق زاڭ پارلامەنت سەناتىنىڭ توراعاسى ق.ك.توقاەۆتىڭ، پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ توراعاسى و.ب.مۇحامەدجانوۆتىڭ، پرەمەر-مينيستر ك.ق.ءماسىموۆتىڭ قولدارى قويىلىپ تياناقتالعاندىقتان، ول وسى كونستيتۋتسيالىق زاڭنىڭ قۇقىقتىق ادەپتىلىگىن جانە ونىڭ زاڭدىلىعىنا اتالعان لاۋازىمدى تۇلعالاردىڭ زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىگىن ايعاقتايدى» دەلىنگەن.
ەلىمىزدىڭ كونستيتۋتسياسىنىڭ 62 بابىنىڭ 2 تارماعىندا: «رەسپۋبليكانىڭ زاڭدارى رەسپۋبليكا پرەزيدەنتi قول قويعاننان كەيiن كۇشiنە ەنەدi» دەپ بەكىتىلگەن. بۇنى ەشبىر لاۋازىمدى تۇلعانىڭ وزگەرتۋگە وكىتەتتىگى جوق. زاڭدى حالىققا جاريا ەتۋشى دە پرەزيدەنت بولىپ تابىلادى. سول كەزدە ن. نازارباەۆ زاڭعا قول قويمادى جاريالامادى، دەمەك وزگەرىستەر زاڭدى كۇشىنە ەنبەي قالدى.
وسى زاڭداردىڭ كونستيتۋتسياعا ساي ەمەس، كەرەگى جوق ەكەنىن كەزىندە ز.ع.د پروفەسسور ز. كەنجاليەۆ بىلاي دەپ ءتۇسىندىردى. «كونستيتۋتسيادا 40 باپتىڭ 1 تارماعىندا «ەل»، «مەملەكەتتىڭ باسشىسى» دەگەن سوزدەر جازىلعان. «ەلباسى» ءسوزىن ارنايى قابىلداۋدىڭ كەرەگى جوق، مىنا زاڭدى ورىس تىلىندە دايىنداعاندىقتان ونى بايقاماعان. «ەل» بۇل – «مەملەكەت» ءسوزىنىڭ سينونيمى دەدى. كونستيتۋتسيا - «ەل باسشىسى»، «ەل باسى»، «ەلباسى»، «مەملەكەت باسشىسى»، «پرەزيدەنت» سوزدەرىن سينونيمدەر رەتىندە قاتار قولدانۋعا تولىق مۇمكىندىكتەر بەرەدى. كەز كەلگەن ءبىزدىڭ ەلدىڭ پرەزيدەنتى سايلانعاننان كەيىن كونستيتۋتسياعا سايكەس بىردەن «ەل باسشىسى» نەمەسە «ەل باسى» - «مەملەكەت باسشىسى» اتالادى» دەدى. ءبىز دە كونستيتۋتسيالىق قۇقىعى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ز.ع.د پروفەسسور ز. كەنجاليەۆپەن تولىعىمەن كەلىسىمىز.
ەندى ءبىز وسى «ەلباسى» ۇعىمى جايلى ادەبي- تاريحي سوزدىكتەردى قاراپ مىنا ۇعىمداردى ۇسىنامىز: «قازاق ادەبي ءتىلىنىڭ سوزدىگى - 2007» «ەل – وتان، مەملەكەت، حالىق» دەيدى, «ەل باسى - ەل باسقارۋشى، حالىققا باسشىلىق ەتۋشى». كەلەسى «قازاق سوزدىگى بىرتومدىق-2013» «ەلباسى - مەملەكەت باسشىسى، پرەزيدەنت». وسى سوزدىكتەردە باسپادان شىعارعاندا توراعا دەپ ز.ع.د.، پروفەسسور م. قۇل-مۇحاممەد كورسەتىلگەن، جانە دە ەكەۋىندە دە پرەزيدەنت ن. نازارباەۆتىڭ العى ءسوزى بەرىلگەن.
دەمەك، قورىتىندىلاي كەلە تۇجىرىمدامامىز، قازىرگى ۋاقىتتا نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «ەلباسى» اتالۋىنا «قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە توراعالىق» ەتۋىنە زاڭدىق نەگىز جوق، بيلىكتەگىلەر بىلمەستىكپەن تىلگە دە، تاريحقا دا، مەملەكەتكە دە قيانات جاساپ وتىر.
ەندى بيلىك تارماقتارىنىڭ كونستيتۋتسيانىڭ تالاپتارىن ورىنداماۋىنىڭ پرەزيدەنت ق. توقاەۆتىڭ قىزمەتىنە كەرى اسەرىن قالاي تيگىزىپ جاتقانىڭ ايتىپ وتەيىك.
العاشقىسى، «Nur Otan» پارتياسى ساياسي كەڭەسى بيۋروسىنىڭ وتىرىسى بولسا، ەكىنشى قاراستىراتىنىمىز – بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا ەلباسى تۇڭعىش پرەزيدەنت ن. نازارباەۆتىڭ توراعالىعىمەن ەكى رەت وتكەن قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ ماجىلىسىنەن بەرىلگەن جاڭالىقتار. وسى ەكى ماڭىزدى جينالىستى رەسمي جاڭالىقتاردان، گازەتتەردەن قاراپ وتىرىپ بايقاعانىمىز – ەلىمىزدىڭ پرەزيدەنتى ق. توقاەۆتىڭ سول جەردە باستاۋشى سويلەۋشى ەمەس، تەك قانا قاتارداعى تىڭداۋشى، كوپتىڭ ءبىرى بولىپ وتىرۋى. بۇل قالاي؟ سوندا حالىق سايلاعان مەملەكەتتىڭ باسشىسىن سىيلاماۋ ما، الدە مۇقاتۋ ما؟
ەندى اربىرىنە جەكە-جەكە توقتالايىق. جالپى پرەزيدەنت پەن «Nur Otan» پارتياسى اراسىندا قۇقىقتىق بايلانىس، نەمەسە باسقا دا قاتىناستار مىندەتتەر بار ما؟ ءبىزدىڭ زەردەلەۋىمىز بويىنشا، ق. توقاەۆتى بۇل قوعامدىق بىرلەستىكپەن تەك قانا بىلتىرعى پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا كانديدات رەتىندە ۇسىنۋى عانا بايلانىستىرادى، جانە دە بۇل مەملەكەت باسشىسىنا پارتيا الدىندا ەشقانداي قوسىمشا جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەمەيدى. كەزىندە قولدانىستاعى كونستيتۋتسيامىزدىڭ 43 بابىنىڭ 2 تارماعىندا «پرەزيدەنت ءوز وكiلەتتiگiن جۇزەگە اسىرۋ كەزەڭiندە ساياسي پارتياداعى قىزمەتiن توقتاتا تۇرادى» دەپ كورسەتىلگەن بولاتىن، الايدا 2007 جىلى بۇنى زاڭمەن الىپ تاستاعانمەن ءىس جۇزىندە سولاي قالدى.
سونىمەن بايقاعانىمىز، پرەزيدەنت ق. توقاەۆتىڭ «Nur Otan» پارتياسى الدىندا مۇلدەم زاڭدىق مىندەتتەمەلەرى كورسەتىمەگەن. ول ەلىمىزدىڭ ەڭ جوعارى لاۋازىمدى تۇلعاسى بولعاندىقتان وسىنداي ۇكىمەتتىك پارتيانىڭ جينالىستارىنا بارعان كەزدە مىندەتتى تۇردە العاشقى بولىپ ءسوز الىپ تاپسىرمالار بەرۋى كەرەك، نەمەسە سول جەرگە بارماي، پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ ورىنباسارلارىنىڭ بىرەۋىن جىبەرىپ ارنايى تاپسىرمالارىن جولداسا جەتكىلىكتى.
بىلتىرعى شىمكەنتتەگى حالىقتىڭ جازعى شەرۋى «Nur Otan» پارتياسىنىڭ بولاشاعى بۇلىڭعىر، قىسقا بولاتىنىن مەڭزەيدى، سوندىقتان ودان الىستاي بەرگەنى ءجون بولار.
اتالعان قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىنىڭ وتىرىسىندا دا پرەزيدەنت تەك قاتارداعى قاتىسۋشى بولدى. تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن تۇسىنىكسىز جاي، وسى وتكەن كەڭەس ءماجىلىسى بويىنشا اقپاراتتار پرەزيدەنتتىڭ، ۇكىمەتتىڭ ءتىپتى اكىمدەردىڭ رەسمي سايتتارىندا جۇمىس كەستەلەرىندە جاريالانبادى. دەمەك، بۇل ونىڭ زاڭسىزدىعىنىڭ بەلگىسى.
قازىر ەردىڭ دە ەلدىڭ دە سىنالار كەزى كەلدى. ءجۇرىپ جاتقان ۆيرۋس ىندەتى، ەكونوميكالىق داعدارىس حالىقتىڭ جاعدايىن مۇلدەم ناشارلاتىپ جۇدەتىپ جىبەردى. وسىنداي قيىن شاقتا پرەزيدەنتىمىز بىردەن شۇعىل قيمىلعا كىرىستى، الايدا ۇكىمەت پەن اكىمدەر قوستاي الدى ما؟
پرەزيدەنت 27 مامىردا «ەكونوميكالىق وسۋدى قالپىنا كەلتىرۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيا» قۇردى، الايدا ونىڭ قۇرامىنا قاراساق، سول باياعى ۇكىمەت مۇشەلەرى ەش جاڭاشا ويلاۋ، كوزقاراس بايقالمايدى. دەمەك بيلىك قوعامداعى، ەكونوميكاداعى حالىقتىڭ تولعاۋلارىن تۇسىنبەيدى جانە دە انىق داعدارىستان شىعۋ جولىن قاراستىرماعان ويلاستىرماعان.
ق. توقاەۆ مىرزا توتەنشە جاعدايعا قاتىستى ورىس تىلىندەگى مالىمدەمەسىندە قازاقستاننىڭ حالىقارالىق رەزەرۆى «90 ميلليارد دوللارعا» جەتتى، بۇل قاراجات ەكونوميكالىق تۇراقتىلىقتىڭ نەگىزى بولادى دەپ جۇباتۋ ايتتى.
مەملەكەتتىك تىلدە «90 ميلليارد دوللار» ياعني، «300 ميلليارد تەنگە» ايتىلمادى، بۇنى قالاي تۇسىنەمىز؟ كوپ قازاق ەستىمەدى، ەندى كوپشىلىگى ورىسشاسىمەن سالىستىرىرۋعا اۋدارماشى جالداپ جۇرگەن بولار.
وتكەندە مەملەكەت باسشىسى قوردايداعى دۇربەلەڭنەن كەيىن دۇنگەندەرگە بارىپ قازاق ءتىلىن ۇيرەنىندەر دەپ اقىل ايتىپ ەدى، الايدا كەيىنگى وتكىزگەن جيىندارىندا بارلىق قازاق جينالا ورىسشا بايانداما جاسادى.
ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ 27 مامىرداعى وتىرىسىنداعى سويلەگەن ءسوزىنىڭ باسىم بولىگى تاعى دا ورىس تىلىندە بولدى. ەلىمىزدىڭ كونستيتۋتسياسىنىڭ 7 بابىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەملەكەتتىك تiل - قازاق ءتىلى» دەپ بۇكىل حالىق بەكىتكەنىنە 25 جىل بولسا دا، ۇقپايتىن ورىندامايتىن لاۋازىم يەلەرىنە نە ايتۋعا بولادى.
بۇنداي ولقىلىقتاردى ءتىل جايىن ادەتتە جازۋشىلار ايتاتىن، الايدا ولار پرەزيدەنتتەن «قوس جورعانى» سىيعا العاننان كەيىن، استاناداعى حالىقارالىق فورۋمدارىنان كەيىن ۇندەمەيتىن بولدى ما دەپ ويلايمىز.
ەندى بىرەر جىلدا پرەزيدەنتىمىزدى، ەلدى تىعىرىققا تىرەيتىن ۇلكەن ماسەلە ول مەملەكەتتىڭ سىرتقى قارىزىن كاراستىرىپ كورەيىك. مۇناي باعاسى وسى بەتى قۇلدىراپ، اۋرۋ دەندەپ اسقىنسا مەملەكەت قارجى جاعىنان قينالا باستايدى.
ۇلتتىق بانكتىڭ وتكەن جىلداعى مالىمدەمەسى بويىنشا، سىرتقى قارىزىمىز شامامەن 158 ميلليارد دوللار. وسى قارىز مولشەرىن تالداعاندا مەملەكەتتىڭ وكىلدەرىنىڭ ايتاتىنى تازا مەملەكەتتىك قارىز از مولشەردە، نەگىزگى قارىزدار كۆازيمەملەكەتتiك كومپانيالار مەن فيرمالارعا جاتادى دەيدى. وسى شىندىققا جاناسا ما، زەرتتەپ قارايمىز.
بىرنەشە جىل بۇرىن ءبىزدىڭ ءبىر ۇلتتىق كومپانيا شەت ەلدەن العان 18 ميلليارد دوللار قارىزىنىڭ مىندەتتەمەلەرىن ورىنداي الماي ۇلتتىق بانك 4 ميلليارد دوللارعا كومەك جاساعان بولاتىن. بۇل ءبىر عانا كۆازيمەملەكەتتiك ۇلتتىق كومپانيا فيرمانىڭ قارىزى، ال ەلىمىزدە وسى سياقتى جۇزدەگەن مەملەكەتتىك كومپانيالار بار. وسىنداي فيرمالار، مەملەكەتتىك ۇيىمدار قارىزىمىزدى 158 ميلليارد دوللارعا جەتكىزىپ وتىر.
نەگە ۇلتتىق بانك مەملەكەتتىڭ-حالىقتىڭ قاراجاتىمەن كۆازيمەملەكەتتiك كومپانياعا بولىستى دەيسىزدەر عوي، ويتكەنى بۇلاردىڭ بارلىعى ءجۇز پايىز مەملەكەتتىڭ قاتىسۋىمەن قۇرىلعان. دەمەك، ولاردىڭ شەتەلدەن العان قارىزدارى ازاماتتىق زاڭدار بويىنشا مەملەكەتتىڭ موينىندا مىندەتتەمە بولىپ ءىلىنىپ تۇر.
ۇكىمەت ۇلتتىق قوردا شامامەن 60 ميلليارد دوللار بار دەيدى، ال ەگەر 158 ميلليارد دوللار قارىزدى يەلەرى تالاپ ەتسە ودان قانشا سوماسى قالادى، ويلانايىق.
كەلەسى اياق استىنان كەز كەلگەن ۋاقىتتا پايدا بولاتىن تاعى ءبىر قارىزدار ول ءبىزدىڭ مەملەكەتتىڭ كەپىلدىگىمەن كەلگەن شەتەلدىك ينۆەستيتسيالار. بۇل دەگەنىمىز ەگەر دە قانداي دا ءبىر پاراقور، داڭعوي پرەمەر-مينيستر، مينيستر، وبىس اكىمىنىڭ، ۇلتتىق كومپانيانىڭ باسشىسىنىڭ كەسىرىنەن ينۆەستيتسيالىق جوبا ىسكە اسپاي قالسا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ينۆەستوردىن سالعان قارجىسىن تولىعىمەن قايتارۋعا مىندەتتى.
ءسوزىمىزدىڭ دالەلدەمەسى رەتىندە ايتا كەتسەك ءبىر عانا مولداۆيا كاسىپكەرى ا. ءستاتيدىڭ ارىزى بويىنشا ءبىزدىڭ ۇلتتىق قوردىڭ 22 ميلليارد دوللارى بۇعاتتالعان بولاتىن. تاۋەلسىزدىك جىلدارى ەلىمىزگە 320 ميلليارد دوللارداي ينۆەستيتسيا كەلدى دەپ ايتىپ ءجۇرمىز، ەندى وسى جوبالار قالاي ىسكە اسىرىلۋدا، قانداي جوبالارعا نەلىكتەن مەملەكەت كەپىلدىك بەردى باقىلاۋعا الاتىن مەزگىل كەلدى.
مەملەكەتتىڭ قارىزىن تولىعىمەن ءبىلۋ بۇل باستى مىندەت، ونى انىقتاپ الماساق، پرەزيدەنتتىڭ حالىققا ارنالعان جاقسى باستامالارىن ىسكە اسىرۋىمىز قيىندايدى.
ەل باسى ق. توقاەۆتىڭ العاشقى ەرەكشەلىگى حالىق قاي جەردە قيىنشىلىققا تاپ بولسا ارقاشاندا جانىنان تابىلۋىندا ەدى. ارىستا ەلدىڭ ۇرەيىن تۋدىرعان جارىلىستار كەزىندە ادامدار ابدىراپ قاتتى قينالعاندا، سول ءتۇن مەزگىلىندە سناريادتار جارىلىستارىنا قاراماي زارداپ شەكەندەرمەن بىرگە بولىپ، جاعدايلارىن ءوزى سۇراپ ءبىلىپ تەز ارادا كومەك كورسەتە ءبىلدى. مۇنى كورگەن كوپتەگەن قازاقستاندىقتار سايلاۋداعى وكپەسىن ۇمىتىپ، قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنا ريزاشىلىقپەن قاراپ، كوزدەرىنە ەرىكسىز جاس العان بولاتىن. وسى وقيعادان بەرى ءبىراز ۋاقىت ءوتتى. الايدا ەل پرەزيدەنتتى تۇسىنۋدەن قالدى، بارا-بارا حالىق پەن ەل باسى اراسى اجىراپ الىستاي تۇسۋدە.
پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ مەملەكەت باسشىسى، ەڭ جوعارى لاۋازىمدى تۇلعا رەتىندە قىسقا مەرزىمدە كوپتەگەن جاڭا باستامالار جاساپ، ەلدىڭ جاعدايىن جاقسارتۋعا ۇمتىلۋدا. الايدا، ءبىزدىڭ ويىمىزشا ۇكىمەت پەن اكىمدەردى تولىعىمەن اۋىستىرماي، قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسىنىڭ دامىپ، حالىقتىڭ ءال اۋقاتىنىڭ جاقسارۋى باياۋ جۇرە مە دەگەن كۇدىگىمىز بار.
مەن دە ق. توقاەۆتى پرەزيدەنت رەتىندە ەلمەن بىرگە قولداۋىمنىڭ باستى سەبەبى، ونىڭ اسىل ەر، كەمەڭگەر تۇلعا ۇلى وتان سوعىسىنىڭ قاھارمان جاۋىنگەرى، ونەگەلى جازۋشى كەمەل توقاەۆ اتامىزدىڭ ۇلى دەپ، تاربيەسىن الدى-اۋ دەگەن ۇمىتپەن سەنۋىمدە بولدى. تاعى دا قانشا ما جىل شەت ەلدەردە بۇۇ قىزمەتتە بولعاندا ادىلدىك، دەموكراتيا، زاڭدىق قاعيدالارىن سانا سەزىمىنە، بويىنا سىڭىرگەن بولار-اۋ دەپ ويلادىم.
بىراق، وسى ءبىر جىلدا پرەزيدەنت بولعان ق. توقاەۆ ەلگە ايتارلىقتاي ادىلدىك وزگەرىس اكەلدى مە، الدە كەشە عانا ءوزىنىڭ ۇندەۋىندەگى ايتقان «ساياسي قۋعىن-سۇرگىن زوبالاڭى – حالقىمىزدىڭ تاريحىنداعى قاسىرەتتى كەزەڭ» - قايتالانىپ جاتىر ما دەگەن كۇماندى وي اركىمدى مازالايدى.
ءسوزىمىزدى قورىتىندىلاي كەلە ءار قازاقتىڭ جاتقا بىلەتىن اقىن باتىر ماحامبەت وتەمىسۇلىنىڭ:
«حان ەمەسسىڭ، قاسقىرسىڭ،
قاس الباستى باسقىرسىڭ،
دوستارىڭ كەلىپ تابالاپ،
دۇشپانىڭ سەنى باسقا ۇرسىن!..» - دەگەن وسى كيەلى قارعىستى ەشقاشان سىزگە قۇرمەتتى پرەزيدەنت – ەل باسى قاسىم-جومارت توقاەۆ مىرزاعا ايتىلماسىن دەپ تىلەيمىز...
ايىپقان مۋحاماديەۆ،
زاڭ عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
