ەگەر باسقا ەلدەر قىتايدى كوروناۆيرۋس تۋرالى وتىرىك ايتتى دەپ ايىپتاسا، وندا قىتاي پاندەميا ءۇشىن بارلىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز موينىنا الىپ، الەمدەگى توتەنشە جاعدايعا تىكەلەي جاۋاپتى بولادى. جاعدايدىڭ قالاي وربيتىنىنە "روسبالت" ساراپتاما جاساپ كورىپتى.
الەمدىك ەكونوميكانىڭ پروتەكتسيونيستىك ساياسات زاڭدىلىعىنىڭ ستسەناريى بويىنشا «التىن ميللياردتار» كەدەيلەرگە قاراعاندا كوپ ەشتەڭە جوعالتپايدى.
دونالد ترامپ COVID-19 تۋدىراتىن ۆيرۋستىڭ پايدا بولۋى ۋحانداعى زەرتحانادا جاسالعان دەگەن بولاتىن، ال جەرگىلىكتى بازارداعى جارقانات جايلى اڭىزداردىڭ قاۋىپتى ۆيرۋسقا قاتىسى جوق دەپ مالىمدەدى.
قازىردىڭ وزىندە قىتايعا قارسى العاشقى سوت ءىسى باستالدى. «قىتاي ۇكىمەتى بۇكىل الەمگە COVID-19 قاۋىپتىلىگى مەن جۇقپالى تابيعاتى تۋرالى وتىرىك ايتتى، ۆيرۋس جايلى اقپارات بەرۋشىلەردىڭ ءۇنىن ءوشىردى جانە اۋرۋدىڭ تارالۋىن توقتاتۋ ءۇشىن از جۇمىس جاسادى»، - دەپ ميسسۋري شتاتىنىڭ باس پروكۋرورى ەريك شميتت مالىمدەدى. ونىڭ ايتۋىنشا، «ولار ءوز ارەكەتتەرى ءۇشىن جاۋاپقا تارتىلۋى كەرەك» .
قىتاي بيلىگى وتىرىك ايتتى ما دەگەن سۇراققا شىنايى جاۋاپ گەرمانياعا دا قاجەت. قىتايمەن "اۋىلى ارالاس، قويى قورالاس" رەسەيدە دە وداقتاس كورشىگە قارسى اشۋ-ىزى "ەليتا" ىشىندە دە بايقالا باستادى. باتىس ءباسپاسوزى كرەملگە وتە جاقىن دەپ بىرنەشە مارتە ايىپتاعان ميللياردەر ولەگ دەريپاسكا بۇل جاعدايدى«ۋحانداعى چەرنوبىل» دەپ باعا بەردى
قازىرگى جاعداي قىتايدى تىعىرىققا تىرەۋدە، ارىزدانعان ەلدەر قويىلعان سۇراقتارعا شىنايى جاۋاپ بەرۋدى، دالىرەك ايتساق، قويىلعان سۇراقتارعا سەنىمدى جاۋاپتى كۇتەدى. ايتپەسە، ءدال سول دونالد ترامپ قىتايعا كوكتەگى قۇدايدىڭ جازاسىنان بۇرىن جەردەگى سانكتسيانىڭ جازاسى اۋىر تيەتىنىن ايتۋدا.
ەۋروپالىق ءباسپاسوز، قىتاي قۇپيا دەمەۋشىلىك جاساعان افريكانىڭ كوپتەگەن ەلدەرى ەندى ونى قابىلدامايدى جانە قازىرگى داعدارىستىڭ سىلتاۋىمەن قارىزدىق اۋىرتپالىقتان شىعۋ ءۇشىن قارىزداردى قايتارماۋدىڭ جولىن ىزدەيدى دەپ جازۋدا. قارىزدى قالاي قايتارمايدى؟ دۇرىس ايتاسىز، كوروناۆيرۋس!
كارانتيندى جويۋ نەمەسە ادامدارعا تولەم جاساۋ كەرەك پە؟
ەكونوميكاسى داعدارىس كەزىندە كۇرت قىسقارعان باتىس 2020 جىلدىڭ جازىنان كەيىن قىتايدان تاۋارلار ەكسپورتىنان تولىعىمەن باس تارتۋعا نيەتتى دەگەن قاۋەسەت بار. سانكتسيالار كەيىنىرەك باستالادى ما، جوق پا ماڭىزدى ەمەس. بۇل كۇرت قىسقارعان نارىقتاردا تۇتىنۋشىلىق سۇرانىستىڭ تومەندەۋى جاعدايىندا (تاۋارلاردىڭ جەكەلەگەن ساناتتارى ءۇشىن بىرنەشە رەت دەرلىك) قىتايلىق باسەكەلەستەرگە وزدەرىنىڭ ارزان ونىمدەرىمەن مۇقتاج ەمەس.
ەكونوميستەر وقيعالاردىڭ مۇنداي دامۋى جاھاندىق ەكونوميكانىڭ قالپىنا كەلۋىنە كەدەرگى كەلتىرەدى دەپ قورقىتۋدا. ولاردىڭ ايتۋىنشا، تاعى بىرنەشە ونداعان جىلدار بويى «ۆيرۋسقا دەيىنگى» دەڭگەيگە دەيىن وسەدى. بۇل ءبىزدى جاھاندىق توقىراۋ كۇتىپ تۇر جانە جاعداي ۇلى دەپرەسسيادان دا جامان دەگەندى بىلدىرەدى.
بىراق بۇل «دامىعان» دەپ اتالاتىن ەكونوميكا ءۇشىن سونشالىقتى قورقىنىشتى ما؟ ەسكى ءبىر اتاقتى انەگدوتتاعىداي: "اراق قىمباتتاعاننان كەيىن اكەسى اراقتى از ىشپەيدى، ونىڭ وتباسى تاماقتى از جەيتىن بولادى". ەگەر دونالد ترامپتىڭ "مەيىرىمدى" جۇرەگى ءۇشىن قىمبات بولعان پروتەكتسيونيزم ساياساتى بارلىق جەردە گۇلدەنسە، جاھاندىق ەكونوميكادا دا سولاي بولۋى مۇمكىن.
سوندا بارلىعى ۇلتتىق ماسەلەلەردى، ەڭ الدىمەن جۇمىس ورىندارىن ۇنەمدەۋدى شەشە باستايدى. ويتكەنى، جۇمىسسىزدار دۇكەندەردەن ازىق-تۇلىكتى از ساتىپ الىپ قانا قويماي، سايلاۋدا بيلىككە قارسى داۋىس بەرەدى. ولاردىڭ پىكىرىمەن پارلامەنتتىك دەموكراتيالىق رەسپۋبليكالاردى ايتپاعاندا بەلورۋسسيا سياقتى اۆتوريتارلىق ەلدەردە دە ساناساتىنىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى. وسىلايشا، دامىعان ەكونوميكالار وزدەرىن ىشتەي قۇلىپتاي باستاۋى مۇمكىن، ال وسى كلۋبتىڭ ارتىندا قالعان ءۇشىنشى الەم ەلدەرى اشارشىلىق پەن ەپيدەمياعا ودان دا تەرەڭ تۇسە باستايدى.
ەگەر ارزان جۇمىس كۇشىمەن جانە ۇكىمەتتىڭ كۇشىمەن باسەكەلەستەر جوعالىپ كەتسە جانە ولار جوعارى ىشكى سۇرانىستى ساقتاي السا، دامىعان ۇلتتىق ەكونوميكالاردا داعدارىستان شىعۋدىڭ جولى تەز بولادى. بىراق بۇل تەك «التىن ميللياردتى» دەپ اتالاتىن ەلدەرگە عانا قاتىستى، ولار از نەمەسە جوق نارسەلەردىڭ وزىمەن وزدەرىن قامتاماسىز ەتەدى.
بۇل جاعدايدا داعدارىسقا دەيىنگى ۋنيۆەرسالدى ءوندىرىستىڭ ۇستاحاناسى سانالعان قىتاي جالپىعا بىردەي الەمدىك فورما مارتەبەسىنەن ايرىلىپ، ارتتا قالىپ قويۋى مۇمكىن. بۇل ستسەناريدە ول تەك نوۋتبۋكتار مەن سمارتفوندار عانا شىعاراتىن قۇراستىرۋ تسەحىنىڭ تار پروفيلىنە يە بولادى. ولاردىڭ ءوندىرىسى، سايىپ كەلگەندە، اقش پەن ەۋروپاعا بەرىلۋى مۇمكىن، دونالد ترامپ كوپتەن بەرى وسى ماسەلەنى ءسوز قىلۋدا. ويتكەنى داعدارىس جۇمىسسىزدىقتىڭ جوعارىلاۋىنا جانە جەرگىلىكتى جۇمىس كۇشىنىڭ ارزانداۋىنا اكەلۋدە.
مۇنىڭ ءبارى فانتاستيكا ما نەمەسە انتيۋتوپيا ما؟ ابدەن مۇمكىن. بىراق بۇل جەكەلەگەن ساياساتكەرلەرگە وسىنداي سحەمالارعا نەگىزدەلگەن شەشىم قابىلداۋعا كەدەرگى كەلتىرە مە؟ رەسەي بيلىگىنە وپەك + كەلىسىمىن بۇزۋ ارقىلى امەريكاندىق تاقتاتاس مۇنايىن ءوندىرۋدى «اسىرا ورىنداۋعا» ەشتەڭە كەدەرگى بولمادى. بۇل گەوساياسي (بىراق ەكونوميكالىق شەشىم ەمەس) ويىننىڭ ناتيجەلەرىن كوردىڭىزدەر، رەسەي بيۋدجەتى بۇيىردەن وڭباي العان سوققىدان ەركىن دەم الا الماۋدا. مۇناي باعاسىنىڭ قۇلدىراۋىن توقتاتۋ ازىرگە مۇمكىن ەمەس.
وسىنداي وقيعا قىتايمەن دە تۋىنداۋى مۇمكىن. قازىرگى كەزدە الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە بيلىكتە تۇرعان پوپۋليستتەر كەنەتتەن بەيمالىم شەشىمدەر قابىلداۋعا ءماجبۇر بولعاندا، ولار «ايىپتىنى» تاۋىپ، وعان كىنا تاعۋدى قالايدى.
ادەتتە، كەزدەيسوقتىق بارىنە ۇنامايدى نەمەسە جاسىرىن تۇردە قورقادى. قازىرگى الەمدە كوپتەگەن مەملەكەتتەر ءۇشىن بۇل قىتاي ەكەندىگىندە كۇمان جوق.
دايىنداعان وڭعار قابدەن
