مۇناي تيىن بوپ قالدى عوي. رەسەيدەگى پۋتين بار بولعانى نازارباەۆ سياقتى مۇناي ساۋداگەرى ەدى.
بۇل ەكەۋى دە ناعىز ەكونوميكا دەگەننىڭ نە نارسە ەكەنىن بىلمەگەن جانە بىلمەي كەتەتىن باسشىلار بولادى جالپى.
پۋتين سول قۇدايدىڭ بەرگەن قازبا بايلىقتارىن دا دۇرىستاپ ساتا المادى. گازدى قارۋعا اينالدىرىپ قيقار بالاداي ەۋروپاعا بۇلدانىپ وتىراتىن، ەندى مىنە...
باتىس ءپۋتيندى انە مىنە جالاڭاش قالدىرماقشى. ءپۋتيننىڭ داۋرەنى اياقتالىپ كەلەدى. ول قازىر كوزگە انىق كورىنە باستادى.
ال وسى كرەمل ارى قاراي اسىراي المايتىن بولسا، ونداعى ۇلتتىق اۆتونوميالاردىڭ ءوز تاۋەلسىزدىگىن سۇراپ، ءتىپتى كۇرەسىپ، بەت - بەتىمەن كەتەتىنى انىق. رەسەي قازىر قۇلديلاعان بەتىمەن ناق سول جاعدايعا كەلە جاتىر.
ەگەر ءبىز سول كۇنگە امان ەسەن جەتەتىن بولساق، جاقىن كەلەشەكتە رەسەيلىك اۆتونوميالى رەسپۋبليكالار بىرىنەن سوڭ ءبىرى جاسىنداي جارقىراپ ءوز ازاتتىعىن الىپ جاتۋى مۇمكىن... كۇلتەگىن مەن تونىكوك بابالارىمىزدىڭ ءبىز سىقىلدى وزگە ۇرپاعى دا ءوز الدى مەملەكەت بوپ جاتسا بۇل ءبىز ءۇشىن ۇلكەن قۋانىش ەمەس پە...
مەن - ءوز باسىم سولاردىڭ اراسىنداعى بىزگە جاقىن باشقورتوستان نەمەسە ساحا سىندى تۇركى رەسپۋبليكالارىنىڭ العاشقى جىلدارىندا، ولاردىڭ تاۋەلسىزدىگىن تۇعىرلاۋعا كەڭەسشى، تاۋەلسىز ەكسپەرت رەتىندە كەتكىم كەلەدى. شاقىرسا كەتەر ەدىم.
باستاپقى كەزدە بۇلارعا دا وسى ورايدا ءبىزدىڭ تاجىريبە اۋاداي قاجەت بولادى.
ءبىز دە بۇلار سياقتى كرەملدەن ازاتتىق الدىق.
ءبىز دە كەزىندە ولاردىڭ كورگەنىن باسىمىزدان وتكەردىك. ورىستاندىرۋ، وتارشىلىق... قىسقاسى ءبىزدىڭ ارامىزدا ورتاق نارسەلەر وتە كوپ.
بۇل تۇركى رەسپۋبليكالارىنىڭ العاشقى كەزدە بىزدەن سۇرارى كوپ بولادى. ءبىزدىڭ ولارعا ايتارىمىز دا جەتەدى.
ءبىز بۇلارعا كەم دەگەندە - ء"بىزدىڭ قاتەلىگىمىزدى قايتالاماڭدار" دەپ ايتا الامىز. ال ول دەگەنىڭىز وتە قۇندى كەڭەس.
مەن بۇلارعا سالعان بەتتەن "بۇرىڭعى كرەمل تاعايىنداعان باسشىلارىڭدى جانۇياسىمەن بىرگە دەرەۋ بيلىك باسىنان قۇرتىڭدار، ەسكى بيلىكتەن بيلىك باسىندا ەشكىمدى قالدىرماڭدار" دەپ كەڭەس بەرەر ەدىم.
سەبەبى، كرەمل تاعايىنداعان باسشىلاردىڭ سۇيەگى ىنجىق، ەزدەۋ بوپ كەلەدى. بۇل ءبىر. كرەمل، كەزىندە سونداي جالتاق ادامداردى تاڭداپ وتىرىپ بيلىككە قويعان. ماسكەۋ ۆاسسالدىققا وزىنە ىڭعايلى باس يزەگىش تەك نۇسقاۋ ورىنداۋشى قۇلاقكەستى قۇلدارىن عانا وتىرعىزعان جانە ءبىر جامانى - ونداي ادامداردان ەشقانداي ناعىز ليدەر شىقپايتىنى دا انىق. بۇلاردان تەك ولگەننەن كەيىن قابىرىن حالىق تەبەتىن كوپىرگەن كوبىك "كوسەمدەر" عانا شىعادى.
ەكىنشىدەن، كرەملدىڭ بۇل ماماندارى ىنساپ دەگەننىڭ نە ەكەنىن بىلمەيتىن سۇعاناق ۇرى بولادى.
مەن انا تۇركى ەلدەرىنە ايتۋشى ەدىم; "ەگەر سەندەر باسشىلىققا ون جىل بويى ەلدى قۇلدىراتىپ، سوسىن قالعان جيىرما جىلدا ەلدىڭ قازبا بايلىعىن ساتىپ ءبىر قولىمەن ەلدىڭ جاعدايىن كوتەرگەندەي بوپ، ەكىنشى قولىمەن جانۇياسىمەن بىرگە ۇرلاپ - قىرلاپ شىلقىپ بايىپ الاتىن دىمبىلمەس ماقاۋدى قالاماساڭدار دەرەۋ ماسكەۋدىڭ قۇلاقكەستى قۇلدارىن بيلىكتەن قازىردەن باستاپ قۇرتىپ، باسشىنى زاماناۋي، بىلىكتى شەتەلدە وقىعان جاستاردان تاڭداڭدار" دەپ شىعىس ەۋروپا مەن بالتىق ەلدەرىنىڭ تاجىريبەسىن نۇسقاي وتىرىپ كەڭەس بەرەر ەدىم.
"ەي باۋىرلار، ايتپەسە سورلاپ قالاسىڭدار، اناۋ بيلىكتە وتىرىپ وتىز جىل ەل تونايتىن ماسكەۋ تاعايىنداعان دىمبىلمەس ماقاۋلارىڭ وتىز جىلدا ناعىز باۋكەسپە قاراقشىعا اينالادى سوسىن ول بيلىكتەن كەتە الماي تاعى سورلاتادى. ول بيلىكتەن ايىرىلىپ تۇرمەگە ءتۇسىپ قالۋ قاۋپىنەن قورقىپ، ءوز ورنىنا ءبىر بۇزاۋدى نەمەسە تۋىسىن قالدىرعىسى كەلىپ تاعى التىن ۋاقىتتارىڭدى الادى" دەيتىن ەم مەن ولارعا.
"بۇنداي باسشىلار تاعى "پالەن جىلى ەلدە كەرەمەت بولادى، تۇگەن جىلى ەلدە جۇماق ورنايدى" دەپ ءبارىن كەلەشەككە ارتا سالاتىن سۋجۇقپاس سۋايت بولادى، وندايدان ساقتانىڭدار" دەگەندى قوسىپ زارەلەرىن ۇشىرىپ قوياتىن ەم مەن.
"سوندىقتان اۋەل باستان بيلىكتى سايلانبالى قىلۋعا قول جەتكىزىپ، جاستاردى وعان كوپتەپ تارتىڭدار" دەگەندى دە قوسىپ قويامىن.
جالپى، ساحا رەسپۋبليكاسى دا، باشقۇرتتار ەلى دە قازبا بايلىقتارعا وتە باي ەلدەر عوي. بۇلار ەگەر قاتەلىك جاساپ ونى ۇرىلارعا ۇستاتىپ قويماسا حالقى كەرەمەت بايىپ جاقسى تۇراتىن ەدى. ولاردىڭ حالىق سانى دا كوپ ەمەس، بۇلار تەز كوركەيىپ اياققا تۇرىپ كەتەر ەدى.
بۇل ەلدە ۇرلىقتىڭ جاپپاي بەلەڭ الماۋى ءۇشىن ازاتتىقتىڭ العاشقى جىلدارى ۇرىلار مەن جەمقورلارعا ءولىم جازاسىن بەرەتىن زاڭنىڭ بولعانىن جانە ونىڭ قاتاڭ ورىندالۋىن قاتتى قاداعالاۋدى مەن ماقۇلداپ ولارعا كەڭەس قىلار ەدىم.
ۇلتتىق بۋرجۋازيانىڭ قالىپتاسۋىن، سوسىن ولار ءوز كەزەگىندە نەگىزىن قالايتىن ۇلتتىق ەكونوميكانىڭ قالىپتاسۋىن، ول ەكونوميكانىڭ جاھانداسۋىن قاتتى قاداعالاپ وتىرار ەدىم. بۇل وتە ماڭىزدى نارسە.
ەلدە ءادىل سايلاۋدىڭ ءوتۋىن، پارلامەنت، سوت سياقتى تاۋەلسىز ينستيتۋتتاردىڭ قالىپتاسۋىندا ايتار ەدىك.. ساياسي دامۋ دەگەن وسىدان باستالادى.
اسا ۇلكەن ساقتىقپەن رەسپۋبليكادا ۇلتتاندىرۋ پروتسەسسىن جۇرگىزۋدى، باشقۇرتستاندا باشقۇرتتاردىڭ مەكتەپتەرىن، ساحا ەلىندە ساحا مەكتەپتەرىن كوپتەپ اشىپ ۇلتتىق ماسەلەلەردە بيلىكتىڭ باتىل ساياساتىن جۇرگىزۋدى قىزۋ قولداپ كەڭەس قىلار ەدىم.
باشقۇرتتاردىڭ استاناسى ۋفا قالاسىندا 18 پايىز باشقۇرتتار عانا تۇرادى ەكەن.
كەزىندە بۇل ەلدەردە ورىستاندىرۋ پروتسەسسى قانداي دارەجەدە جۇرگىزىلگەنىن وسىدان اق كورە بەرىڭىزدەر.
وسى ماسەلەگە قاتىستى مەن زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ كەيىن اقىرىنداپ ىسكە اسىرىلاتىن تۇتاس ستراتەگيالىق ەڭبەك ارناپ جازۋشى ەدىم. بۇل حالىقتاردىڭ ءوز ەلىندە ۇلتتانىپ، ءتىلىنىڭ، مادەنيەتىنىڭ، تاريحىنىڭ ورىنىن تاۋىپ، حالقىنىڭ ءوز تۇعىرلى ورىنىنا قونۋىنا ات سالىسار ەدىم.
قىسقاسى، مەن بۇل باۋىرلاس حالىقتارعا ۇلكەن جاردەم قىلار ەدىم.
جالپى بۇل ەلدەردە كۇشتى ەكسپەريمەنتتەر جاساۋعا بولادى. ول تاجىريبەلەر جانە وڭ ناتيجەسىن بەرەدى. بۇلار شاعىن ەلدەر عوي، ول رەفورمالار تەز ىسكە اسىپ ەل قىسقا مەرزىمدە گۇلدەنىپ شىعار ەدى.
ايتپەسە بۇل حالىقتار كوپ نارسەدەن ايىرىلىپ، كادىمگىدەي سورلاپ، كەنجەلەپ قالدى. قازىر ايانىشتى جاعدايعا جەتتى. ءتىلى جوق، تاريحى جوق، رۋھاني جۇتاڭ.. بايلىعى ۇستاعاننىڭ قولىندا... باعىت باعدارى دا جوق. بۇلاردىڭ جاعدايلارى راسىندا مۇشكىل.
ءبىر سوزبەن ايتساق، مەن سول تۇستا بۇلاردىڭ قاستارىنان تابىلىپ ازاتتىق العان باۋىرلاس تۇركى ەلدەرىنىڭ تۇعىرىن كوتەرىسۋگە ءبىراز كومەكتەسەر ەدىم دەپ ويلايمىن.
ال بۇلار ول كەزدە ءبىزدىڭ كومەگىمىزگە وتە مۇقتاج بولادى، وتە، ونى مەن قازىردەن ءبىلىپ وتىرمىن.
كەتەر ەدىم، راس، شاقىرسا...
