بيىل ەلىمىزدەن كوشكەن 45,2 مىڭ حالىقتىڭ 40,9 مىڭى، ياعني 90%-ى تمد ەلدەرىن تاڭداعان. ال قالعان 10 پايىز، ناقتىراق ايتساق، 4,3 مىڭ ادام باسقا ەلدەرگە كوشىپ كەتكەن كورىنەدى. اشىعىن ايتقاندا، شەت ەلگە كوشىپ جاتقان حالىقتىڭ باسىم كوپشىلىگى مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرمەگەن. ال سەپاراتيستىك كوزقاراستاعى ازاماتتىڭ ەلدە قالعانى ءجون بە، جوق الدە ءوز وتانىنا كوشكەنى دۇرىس پا؟
ءبىر قىزىعى، ورىس ءتىلدى باق «قازاقستاننان جاپپاي قازاق كوشىپ جاتىر» دەپ بايبالام سالىپ جاتىر. شىن مانىسىندە، شەت ەلگە كەتىپ جاتقان قازاقتاردىڭ ۇلەس سالماعى 5 پايىزدان (2,2 مىڭ ادام) اسپايدى.
ارينە ورىس ءتىلدى باق-نىڭ «قازاقستاننان جاپپاي قازاق كوشىپ جاتىر» دەپ بايبالام سالۋى بەلگىلى ءجايت. الايدا كەيبىر زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ «ءتىپتى ەلدەن سلاۆياندار دا كوشپەسىن» دەگەن ويىن تۇسىنبەيمىن.
بىرىنشىدەن، ءاربىر ازامات ءوزىنىڭ قالاعان ەلىنە بارىپ تۇرۋعا قۇقىلى. سوندىقتان دا شەت ەلگە كوشىپ جاتقان ورىستاردىڭ قۇقىعىن اياق استى ەتپەۋىمىز كەرەك. ونىڭ ۇستىنە، قازاقستان دەموكراتيالى مەملەكەت بولعاننان كەيىن ازاماتتاردىڭ ءوز تاڭداۋى قاتاڭ ساقتالۋى كەرەك.
ەكىنشىدەن، ەلىمىزدەگى دياسپورلاردىڭ باسىم كوپشىلىگى مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرمەگەن. وزگە ۇلت وكىلدەرىن ايتپاعاندا ءوزىمىزدىڭ قازاقتارىمىزدىڭ ءوزى انا ءتىلىن بىلمەيدى. ال كارل ماركس «ءوزى تۇرىپ جاتقان مەملەكەتتىڭ ءتىلىن نە اقىماق، نە قوناق، نە باسقىنشى بىلمەۋى مۇمكىن» دەپ تەكتەن-تەك ايتپاعان.
قازاق ەلىن مەكەن ەتىپ جاتقان وزگە ۇلت وكىلدەرى كارل ماركس ايتقان قاي توپقا جاتادى؟ ەلىمىزدەگى دياسپورالاردى «اقىماق» دەپ ايتا المايسىڭ. ويتكەنى ولاردىڭ ىشىندە جوعارى ءبىلىم الىپ، ءتىپتى اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنىپ جاتقان ازاماتتار بارشىلىق.
سونداي-اق قازاقستاندا تۇرىپ جاتقان ازاماتتاردى قوناق نەمەسە قوناق ەمەس دەپ تە اتاي المايىڭ. قوناق دەيىن دەسەڭ وسىندا كاسىبىن دوڭگەلەتىپ جاپ-جاقسى تۇرىپ جاتىر، ال قوناق ەمەس دەيىن دەسەڭ ەلىمىزدەن كوش توقتاماي تۇر.
بۇدان بولەك، كارل ماركس ايتقانداي «ءوزى تۇرىپ جاتقان مەملەكەتتىڭ ءتىلىن بىلمەگەن» ازاماتتاردى «باسقىنشى» دەپ تە كەسىپ ايتا المايمىز. الايدا سەپاراتيستىك كوزقاراستا بولماسا 30 جىلدا مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنىپ الار ەدى عوي دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىندايدى.
بەلگىلى ساياساتتانۋشى ءازىمباي عالي «ورىس ءتىلدى باق جازىپ جاتقانداي قازاقستان وزگە ۇلت وكىلدەرىنە قىسىم كورسەتىپ جاتقان جوق» دەگەن پىكىردە. قايتا ەلىمىز دياسپورالاردىڭ ەلدە ەمىن-ەركىن تۇرۋىنا قولايلى جاعداي جاساپ وتىر.
«قازاقستاننان رەسەيگە كوش 1970 جىلدارى باستالدى. ول كەزدە ورىسقا قىسىم جاساماق تۇرماق، ءوز-ءوزىمىزدى دۇرىستاپ قورعاي الماي جۇرگەن بولاتىنبىز. نەگىزى ويى بۇزىق ازاماتتار 1990 جىلدارى ءوز تاڭداۋىن جاساپ، ۇدەرە كوشىپ كەتتى. ال بۇگىندە كوش بۇرىنعىمەن سالىستىرعاندا الدەقايدا سايابىرسىپ قالدى. قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدەگى ورىستاردىڭ ۇلەس سالماعى 18-19 پايىزدىڭ كولەمىندە. ورىستاردىڭ ۇلەس سالماعى كوشۋ جانە قارت ادامداردىڭ قايتىس بولۋىننان جىلدان جىلعا ازايىپ جاتىر. سەبەبى جاستار ەلدەن كوشىپ، ولاردىڭ قارت اكە-شەشەسى ەلدە قالدى. نەگىزى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك تۇرعىسىنان العاندا ويى بۇزىق ازاماتتاردىڭ ەلدەن كوشكەنى ءجون. ويتكەنى قوستاناي مەن سولتۇستىك قازاقستان وبلىستارىندا قازاقتاردىڭ ۇلەس سالماعى وتە از. الايدا كرەمل قىرىم وقيعاسىنان ساباق الىپ، قازاقستانعا قاۋىپ توندىرمەۋى مۇمكىن» – دەيدى ول.
ستاتيستكاعا سەنسەك، 2018 جىلى قازاقستاننان 41,9 مىڭ ادام كەتىپ، 12,8 مىڭ ادام كوشىپ كەلگەن كورىنەدى. شەت ەلگە كەتكەندەردىڭ 37,7 مىڭى تمد، ال 4,1 مىڭنان استام زالىق وششگە ەلگە قونىس اۋدارعان. جالپى الداعى ۋاقىتتا رەسەيگە كوشەتىندەردىڭ سانى ارتپاسا، كەمىمەيدى. ويتكەنى رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين فەدەرالدى جيىنعا جولداۋىندا ەلدەگى دەموگرافيالىق داعدارىس تۋرالى ايتىپ، ودان شىعۋ جولىن ۇسىندى. مىسالى، 2020 جىلدان باستاپ مەملەكەت دۇنيەگە ءبىرىنشى بالا كەلگەندە 2 841 697 تەڭگە (466 617 رۋبل), ەكى بالاسى بار وتباسىعا جالپى 3 755 197 تەڭگە (616 617 رۋبل) بەرىلەدى. بۇل ەلىمىزدەگى انالارعا بەرىلەتىن اقشادان 28 ەسە ارتىق. دەمەك الداعى ۋاقىتتا رەسەيگە كوشەتىن حالىقتىڭ قاراسى الدەقايدا جوعارى بولماق.
سەرىك جولداسباي،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
