مەن ول كىسىنى 2007 جىلدىڭ كۇزىندە كوردىم.
الماتىداعى اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىندا كۇيشىلىك ءداستۇر وكىلدەرىنىڭ تۇگەلى باس قوسقان «ماڭگىلىك سارىن» اتتى كۇي كەشى وتكىزىلدى. مەن سول كەشتى تاماشالاۋعا باردىم. كونتسەرت زالىنىڭ كىرە بەرىسىندە تالاسبەك اعامىز تۇر ەكەن. ول كىسىنى سىرتىنان جاقسى بىلەم، جۇگىرىپ بارىپ سالەم بەردىم. قاباعى قاتۋلى، الدەبىر نارسەگە رەنجىپ تۇرعانى بايقالادى. ءبىزدىڭ قوعامدا شىنايى ونەرپازدىڭ باعاسىن بەرۋدە «بيوگرافياسى كەلسە دە، گەوگرافياسى كەلمەيدى» دەگەن جامان ادەت قالىپتاسقان. ارينە، ونەردەن سىرت ورتانىڭ ادامىنا بۇل كۇندەلىكتى ومىردە كەزدەسەتىن قايشىلىقتىڭ ءبىر ءتۇرى ىسپەتتى كورىنگەنىمەن، تالاسبەكتەي تۇتاس ءبىر كۇيشىلىك ءداستۇردىڭ وكىلىنە اۋىر تيگەنى كورىنىپ تۇر. بۇل جولعى ونەر كورسەتەتىن كۇيشىلەردىڭ تىزىمىنە تالاسبەك اعامىز ەنگىزىلمەپتى. مىنە، بۇل مەنىڭ تالاسبەك اعامەن العاش جۇزدەسۋىم ەدى.
ۋاقىت زىمىراپ ءوتىپ جاتتى. 2009 جىلى چايكوۆسكي اتىنداعى الماتى مۋزىكالىق كوللەدجىن ءتامامداپ، كىركۇيەك ايىندا استاناداعى قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنە (بۇرىنعى مۋزىكا اكادەمياسى) كۇيشى جانعالي ءجۇزبايدىڭ سىنىبىنا وقۋعا ءتۇستىم. سۇگىردىڭ كۇيلەرىن قاراتاۋ كۇيشىلىك مەكتەبىنىڭ تىكەلەي مۇراگەرى جانعالي اعادان ۇيرەنۋدىڭ ءساتى ءتۇستى.
ءبىر قىزىعى، وقۋ باعدارلاماسىندا بولماعاندىقتان با، كوللەدجدە وقىعان 4 جىل ىشىندە تاريح تۇڭعيىعىنان تامىر تارتقان بايجىگىت كۇيلەرىنەن بىردە-ءبىر كۇي ۇيرەتپەپتى دە، ۇيرەنبەپپىن. ءسويتىپ جۇرگەندە بەلگىلى كۇيشى، ۇستازىم مۇرات ابۋعازىنىڭ مۇرىندىق بولۋىمەن 2010 جىلدىڭ قازان ايىندا وسكەمەن قالاسىندا شىعىس قازاقستان كۇيلەرىنىڭ ءى رەسپۋبليكالىق كونكۋرسى وتكىزىلدى. كونكۋرسقا قاتىسۋشى كۇيشىلەرگە ارنالعان باعدارلاماعا بايجىگىتتىڭ «بوكەن جارعاعىنان» باستاپ بىرنەشە كۇيى ەنگىزىلىپتى.
تالاس اعانىڭ ورىنداۋىنداعى كۇيلەردى بۇرىن ءۇنتاسپادان تىڭداعانىمىز بولماسا، قولدان كورىپ ۇيرەنۋدىڭ قيسىنى كەلمەي جۇرگەن.
بۇل كۇيلەردى العاش نوتاعا تۇسىرگەن — كۇيشى مۇرات ابۋعازى اعامىز بولاتىن. تۇسىنبەگەن جەرىمدى وسى كىسىدەن سۇرايىن دەپ حابارلاسىپ ەم:
— اردابي، بايجىگىتتىڭ بۇكىل كۇيلەرىن تىرىلتكەن تالاسبەك اعالارىڭ قاستارىڭا باردى عوي، ءوز قولىنان ۇيرەنبەيسىڭدەر مە؟ — دەدى.
قۇداي قولداپ، سول جىلى، ياعني 2010 جىلدىڭ مامىر ايىندا تالاسبەك اعامىز وتباسىمەن استاناعا كوشىپ كەلگەن ەدى. وسى ورايلى ءساتتى قولدان جىبەرمەيىن دەگەن ويمەن تالاسبەك اعاعا حابارلاسىپ، كۇي ۇيرەنگىم كەلەتىنىن ايتتىم.
— ۇيگە كەل، — دەدى.
ۇيىنە باردىم. تاكەڭ اسا جىلى جۇزبەن قارسى الدى. امان-ساۋلىقتان سوڭ، جۇمىس بولمەسىنە كىرىپ جايعاستىق.
توردەگى تەرەزە جاقتاعى جۇمىس ۇستەلىنىڭ ۇستىندە جازىلعان بىرنەشە قاعازدار مەن كىتاپتار تۇر. كىتاپ سورەسىنىڭ قارسى الدىنداعى جالعىز كىسىلىك توسەكتىڭ ۇستىندە قاشاعان پەرنەسى («سي» مەن «دو» دىبىسىنىڭ اراسىندا) بايلانعان قىزىل دومبىراسى تۇر.
— دومبىراڭدى ال، قاي كۇيدى ۇيرەنگىڭ كەلەدى؟ قانە، تارتشى، — دەدى.
«بوكەن جارعاقتى» ءوز ۇيرەنگەنىم بويىنشا تارتىپ بەردىم.
— جاقسى. بىراق، مىناۋ ءبىر-ەكى جەرى بىلاي شەرتىلەدى، — دەپ كۇيدىڭ باسىن تۇنشىقتىرا باستاپ، ساعاعا قاراي اسا زارلى اۋەندى وكسىتىپ، تەگەۋرىندى شەرتىسىمەن قاشاعان پەرنەنى بويلاتىپ كوسىلتە جونەلگەندە، جۇيكەم شىمىرلاپ، كوكىرەگىمە وكسىك تىعىلىپ، كوزىمە جاس بايلاندى. ءبىر جاعىنان ءوزىمنىڭ كەلە سالا قالىپتاسقان كۇيشىلەردەي، تاكەڭنىڭ الدىندا تارتقان «بوكەن جارعاعىما» قىسىلىپ تا وتىرمىن.
ەستىپ ۇيرەنگەن مەن كوزبەن كورگەننىڭ ايىرماشىلىعى جەر مەن كوكتەي عوي.
قۇرمەتتى وقىرمان، تالاسبەك اعامىز جەتكىزگەن بايجىگىت كۇيلەرىندەگى ەسكىدەن كەلە جاتقان ءادىس-امالداردىڭ نوتا جۇيەسىنە تۇسە بەرمەيتىنىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك.
جالپى، كۇي مەن نوتا اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى قىسقاشا ايتا كەتەيىن. قاراپايىم تىلمەن ايتسام، ماسەلەن، سۋرەت ونەرىندە «جاي سىزبا» دەگەن بولادى. ادامنىڭ تۇتاس تۇلعاسىن سىزباقشى بولدىڭىز دەيىك، اۋەلى ادامنىڭ باسى (دوڭگەلەك فورمادا), دەنەنىڭ مويىننان باستاپ بەلگە دەيىنگى بولىگى ء(بىر تىك سىزىقپەن), ال ەكى قول، ەكى اياعى (جەكە-جەكە سىزىقپەن) عانا بەينەلەنەدى. كۇيدى نوتاعا جازعاندا، وسى «جاي سىزبا» سياقتى قاڭقاسى عانا بەينەلەنەدى دە، كۇيدەگى ەڭ كەرەكتى دەگەن دىبىستىق بوياۋلار، ءادىس-تاسىلدەر قالىپ قويادى.
قازىرگى ونەردە ىزدەنىپ جۇرگەن جاس بۋىن نەگە ەرتەرەكتە نوتاعا جازىلعان ءان-كۇيلەردى مويىنداعىلارى كەلمەيدى (مىسالى، زاتاەۆيچ نوتاعا تۇسىرگەن قازاقتىڭ حالىق اندەرى)? نوتا مەن ءاننىڭ تۇپنۇسقاسىن سالىستىرعاندا، ايىرماشىلىق ۇلكەن. ونىڭ سەبەبى، زاتاەۆيچتىڭ باسقا ۇلتتىڭ وكىلى ەكەندىگىنەن بۇرىن، نوتاعا ءاننىڭ نەمەسە كۇيدىڭ ەڭ قاجەتتى يىرىمدەرىنىڭ ءدال تۇسە بەرمەيتىندىگىندە. ال جاي ادام تۇگىلى، ونەردە جۇرگەندەردىڭ كوبى ولاي تۇسىنبەيدى. ءوزىنىڭ جازعان نوتاسىن تۇپنۇسقا ءۇنتاسپادان جوعارى قويادى.
وسى ايىرماشىلىققا تاكەڭنىڭ قولىنان كۇي ۇيرەنگەندە تاعى دا كۋا بولدىم.
وسى وتىرىستا 5-6 كۇي تارتىلدى. بايجىگىتتىڭ كوپ تاراۋلى «اعاش ات» كۇيىنىڭ ەڭ سوڭعى تاراۋى «مارشتى» تارتىپ بولعان تاكەڭ «مىنە، وسىلاي»، — دەدى.
كونكۋرستىڭ ۋاقىتى تاياعانشا اپتاسىنا ءۇش-ءتورت مارتە بارىپ، «بوكەن جارعاقتى» ۇيرەنىپ تۇردىم. مەنىڭ قۇلشىنىسىما باستاپقى كۇندەردەگىدەي ەمەس، تالاس اعانىڭ پەيىلى دە ارتا ءتۇستى. كۇيدەگى ءار پەرنەدە دىبىستى ساۋىپ الۋ (ەكى پەرنەنىڭ اراسىندا سىرعىتىپ، تەربەپ الاتىن ءادىس) ءادىسى مەن قاشاعان پەرنەنى قالاي باسۋ كەرەكتىگىن شۇقشيا، بار ىقىلاسىمەن ۇيرەتە باستادى.
ءدال وسى جەردە ادامنىڭ پەيىلى، ريزالىعى تۋرالى باسىمنان وتكەن ءبىر قىسقا عانا جاعدايدى ايتا كەتەيىن. مەكتەپتى جاڭا ءبىتىرىپ، ارمان ارقالاپ قازاق ەلىنە كەلۋدى اڭساپ جۇرگەن كەزىم. ءبىر كۇنى قازاقستانعا شىعۋعا قۇجاتتار تولىق دايىن بولىپ، ءجون-جوسىق بويىنشا اۋىل اقساقالدارىنان باتا الىپ، جولعا شىعۋعا ءبىر شاۋگىم ءشاي بەردىك. ءۇي تولى اۋىلدىڭ اۋزى دۋالى اقساقالدارى ارعى-بەرگىنى قوزعاپ، ورتانى قىزدىرىپ وتىر. ءبىر ۋاقىتتا الدىعا ۇلكەن تاباق كەلىپ، باتا سۇرالدى. جينالعان اقساقالداردىڭ ىشىندەگى جاسى ەڭ ۇلكەنى (ەسىمى، ۇمىتپاسام، سىلامعازى) باتا بەرىپ جاتىپ، ماعان قاراپ:
— بالام، ءبىلىم-عىلىم، ونەر ىزدەپ بارا جاتىرسىڭ، ەر-ازامات ۇيدەن قىرىق ادىم اتتاعان سوڭ ءمۇساپىر دەگەن بار. مىنا ءسوزىمدى جادىڭدا بەرىك ساقتا. بارعان جەرىڭدە كىمنەن، قانداي ونەر-ءبىلىم ۇيرەنبەس بۇرىن، ەڭ ءبىرىنشى سول پەندەنىڭ نيەتىن الۋىڭ كەرەك، ۇستازدىڭ نيەتىن الماي تۇرىپ، ساعان ەشقانداي ءبىلىم-ونەر دارىمايدى، — دەپ بەت سيپادى.
مىنە، ءالى كۇنگە دەيىن سول كىسىنىڭ شىنايى باتاسى، اتالى ءسوزى جادىمدا.
تالاس اعاعا كۇي ۇيرەنۋگە بارعان سايىن ءوزىن جاستايىنان باۋىرىنا باسىپ، كۇيگە باۋلىعان تىكەلەي ۇستازى، ناعاشى اتاسى ءجۇنىسباي ستامباەۆتىڭ كۇيشىلىگىنە تامسانا:
— وسى «بوكەن جارعاقتىڭ» ساعاعا تۇسەتىن جەرىن اتام تارتقاندا اسا قايعىلى، كۇڭىرەنتىپ تارتۋشى ەدى. مەن ءالى كۇنگە دەيىن اتامنىڭ سول دىبىستارىن الا الماي ءجۇرمىن، — دەپ ۇستازىنا دەگەن شەكسىز قۇرمەتىن بىلدىرەتىن.
وسكەمەندەگى كونكۋرستا شىعىس ءوڭىرىنىڭ ارىدان قازىرگە دەيىنگى حالىق كومپوزيتورلارىنىڭ شىعارمالارى تولىعىمەن قامتىلىپتى. سولاردىڭ ىشىندە قازىرگى شىڭجاڭ جەرىنە، ءتىپتى، كۇللى قازاققا تانىمال ءاشىم ءدۇڭشىۇلىنىڭ «كەڭەس» كۇيى دە ساحنادا ورىندالدى. مەن بۇل كۇيدى ءاشىمنىڭ كوزىن كورىپ، قولىنان ۇيرەنگەن شىڭجاڭ ولكەسى ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ ورتالىعى قۇلجا قالاسىندا تۇراتىن 90-نان اسقان ابىز كۇيشى كامال ماقايۇلىنىڭ ءوز قولىنان ۇيرەنگەم. تالاسبەك اعادان كۇي ۇيرەنىپ جۇرگەن كۇندەردىڭ بىرىندە وسى كۇيدى تارتىپ بەردىم. ول كىسى كۇرسىنىپ، ءبىراز ءۇنسىز وتىردى دا:
— نە دەگەن سۇيەكتى، نە دەگەن اسقاق كۇي ەدى، وي، اللا! وسى ۋاقىتقا دەيىن نەگە ەستىمەگەنبىز، بۇنى سەن قايدان ۇيرەندىڭ؟ – دەپ سۇرادى.
— كامال ماقاي دەگەن كىسىدەن.
— ول كىسى قازىر ءتىرى مە؟
— ءيا، شىڭجاڭ ولكەسى، ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ ورتالىعى قۇلجا قالاسىندا تۇرادى.
— ە، ە، ىلە بويىنىڭ كۇيشىسى دە، وردالى كۇيشى ەكەن، جارىقتىق، — دەپ ۇلكەن ءىلتيپات ءبىلدىردى.
شىعىستاعى سول كونكۋرستا تالاس اعا قازىلار القاسىنىڭ مۇشەسى بولۋمەن بىرگە، جينالعان جاس ونەرپازدارعا شەبەرلىك ءدارىس بەردى. وسى ورتادان كەيىن ءبىزدىڭ ارامىزدا شىنايى ۇستاز بەن شاكىرتتىك قارىم-قاتىناس باستالدى. ءار اپتا سايىن بىرنەشە رەت بارىپ ۇيرەنىپ تۇردىم.
قۇرمەتتى وقىرمان، ەستەرىڭىزدە بولسا، تالاس اعانىڭ 1989 جىلى «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ №5 سانىندا «دومبىراعا ءتىل بىتسە» دەگەن ماقالاسى جاريالانعان. دومبىرا موينىنداعى ۇمىت بولعان پەرنەلەردىڭ قازاقشا اتاۋلارى جانە ولاردىڭ دىبىس شىعارۋ ادىستەرى سوندا ايقىن جازىلعان. وسى ماقالادا ايتىلعان كۇي تارتۋ ونەرىنىڭ بايىرعى ۇلگىلەرىن تالاس اعانىڭ قولىنان كورىپ، كوپ قايتالاپ، سول قول پەرنە باساتىن ساۋساقتارىمدى زورعا قالىپتاستىرا باستادىم. تالاس اعامىز كوزىن كورگەن دالالىق ءداستۇردىڭ وكىلدەرى، قازىرگى دومبىرا ۇيرەنۋ باعدارلاماسىنا جات كورىنەتىن، بايىرعى قازاقى دىبىستاردى نەتكەن شەبەرلىكپەن الادى دەسەڭىزشى.
«بوكەن جارعاقتان» كەيىن ەستىگەن ادامعا جەڭىل، بىراق، شىن مانىندە زەر سالىپ ۇيرەنگەن ادامعا اسا قيىن پەرنە باسۋ ادىسىمەن تارتىلاتىن ايگىلى «اعاش اتتىڭ» ءتورت تاراۋىن ۇيرەندىم. وسى «اعاش ات» كۇيىنىڭ ءبىرىنشى تاراۋىندا ءبىر قاعىسپەن 3 نوتانى، ياعني، 3 دىبىستى قاتار الاتىن ءادىس كەزدەسەدى. اسىرەلەپ ايتتى دەمەڭىز، العاش ۇيرەنە باستاعانىمدا ساۋساعىم سىنىپ قالا جازدادى. بىراق، تاكەڭ تارتقاندا قازاقى مانەردى بويىنا ابدەن سىڭىرگەن ساۋساقتارى ءار پەرنە سايىن دوڭگەلەنىپ وتىرۋشى ەدى. كۇيشى-دومبىراشىلار بىلەدى، تالاسبەك اعامىزدىڭ جەتكىزۋىندەگى تاتتىمبەتتىڭ «مولقارا» دەگەن كۇيى بار. وسى كۇي ورىندالا باستاعاندا استىڭعى ىشەك «مي»، «فا»، «سول» دىبىستارى ارقىلى جۇرەتىن تاماشا بۋىنى بار. وسى جەردە تىڭداۋشىنىڭ ىندىنىن قۇرتىپ، اتتەگەن-اي دەگىزەتىن ءبىر تىلىم دىبىس ەستىلەدى. مەن ول دىبىستى تالاسبەك اعانىڭ قولىنان كورگەنىمە دەيىنگى دومبىراشىلاردان استىڭعى «مي» مەن «فا» دىبىسىنىڭ ورتاسىنداعى قاشاعان پەرنەنى الۋ ءادىسى ارقىلى تارتىلاتىنىن كوردىم. سول ءادىستى مەن دە دۇرىس دەپ جۇرگەم. ال شىنتۋايتىندا، تالاسبەك اعا ول دىبىستى «مي» مەن«فا» دىبىسىنىڭ ورتاسىنداعى قاشاعان پەرنەدەن ەمەس، «فا» مەن «فا ديەز» دىبىسىنىڭ اراسىنداعى قاشاعان پەرنەدەن الادى ەكەن. ارينە بۇل دىبىستى ەستۋ تۇيسىگى بارىنشا دامىعان، زەردەلى مۋزىكانت قانا ەستي الادى.
ارادا تابانى كۇرەكتەي ءتورت جىل ءوتتى. بىردە مىناداي ءبىر وقيعا بولدى. 2014 جىلى قاڭتار ايىنىڭ ىشىندە تۇنگى ساعات ءبىر شاماسىندا تالاسبەك اعا قالتا تەلەفونىما قوڭىراۋ شالدى. بىردەڭەدەن سەكەم العانداي، داۋسى شيراق:
— اردابي، حالدەرىڭ قالاي؟ مەن ساعان ءبىر قىزىق ايتايىن، ءبىر نارسەنىڭ شەشىمىن تاپتىم. 2010 جىلى سەن ماعان ءاشىمنىڭ «كەڭەس» دەگەن كۇيىن شەرتىپ بەرىپ ەدىڭ عوي. شىنىمدى ايتايىن، سول كۇي جاتسام دا، تۇرسام دا قۇلاعىمنان كەتپەي، شەرتىلەدى دە تۇرادى. مەن كۇي تانيتىن قازاقپىن. ارۋاقتار سەزدىردى مە، بىلمەيمىن، ءاشىمنىڭ بۇل كۇيى سەندەر ايتقانداي اۋىلداعى شال مەن كەمپىردىڭ جاي-كۇيىنەن تۋعان جوق. بۇل كۇيدە اۋىر وكىنىش، ۇلكەن كۇرەسكەرلىك رۋح بار. مەنىڭ سانامدا جەلبىرەپ تۇرعان تۋدىڭ كورىنىسى ەلەستەدى. مىنە، ءاشىم سول وڭىردەگى قازاقتىڭ باسىنان وتكەن زار-زاماندى كورگەن ادام. سوندىقتان «كەڭەس» كۇيى حالقىنىڭ كۇرەسكە تولى ومىرىنەن تۋىنداعان، – دەپ نىق سەنىممەن ايتتى.
«كەڭەستىڭ» شىعۋ تاريحى باسقا مازمۇندا بالا كۇنىمىزدەن جادىمىزعا جاتتالىپ قالعاندىقتان، تالاس اعانىڭ بۇل اڭگىمەسىنە، كۇي جۇرەگىنە جەتىپ، بۋىنىنا بەكىگەن سوڭ، ونەر ادامىنا ءتان اسقاق سەزىممەن اسەرلەنىپ ايتقان شىعار دەپ سونشالىقتى ءمان بەرمەدىم.
ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن تالاس اعانىڭ ايتقانى جاي عانا بولجام ەمەس، كەرىسىنشە، ءتىرىسىنىڭ تىلەگى، ءولىسىنىڭ ارۋاعى بار سول جاقتاعى (قىتايداعى) قۇلان ءورىستى قازاقتىڭ ءومىرى مەن ونەرىنىڭ باسىنان كەشىرگەن شىنايى تاريحى ەكەندىگىنە كوزىم جەتتى. جاي عانا كوز جەتكىزبەدىم، ناقتىلى دالەلىمەن كوز جەتكىزدىم.
استانادا «قازاق راديوسىندا» جۇمىس ىستەيمىن. قازاقتىڭ بايتاق دالاسىنداعى كۇيشىلىك مەكتەپتەرمەن قوسا، بالا جاستان كوكىرەگىمىزگە قۇيىپ وسكەن شىڭجاڭ جەرىندەگى كۇيشىلىك ونەردى دە تىڭدارمان قاۋىمعا تانىستىرساق دەگەن ماقساتپەن بەيسەنبى، قايراقباي، اشىمدەردىڭ كۇيلەرىن قازاق راديوسىنىڭ ەفيرىنەن بەرىپ تۇردىق.
2014 جىلى ناۋرىز ايىنىڭ اياعى بولاتىن، ءبىر كىسى قالتا تەلەفونىما قوڭىراۋ شالىپ:
— ءسىز ءاردابيسىز بە؟ مەن ءسىزدىڭ تارتقان كۇيلەرىڭىز بەن حابارلارىڭىزدى راديودان تىڭداپ، حابارلاسىپ تۇرمىن. ەسىمىم – ەلشات. ءسىز مەنىڭ ءاشىم اتامنىڭ كۇيلەرىن تارتتىڭىز، ەستىپ قاتتى قۋاندىم. كەلەر اپتانىڭ سەنبى كۇنى دايىن بولىڭىز، ءبىزدىڭ ۇيگە كەلەسىز، قالعان اڭگىمەنى سول كەزدە ايتامىز، — دەپ قىسقا قايىردى.
ۋاعدالاسقان كۇنى ەلشات اعانىڭ ۇيىنە باردىم. تانىسا كەلە، ول كىسىنىڭ ءاشىم كۇيشىنىڭ نەمەرە ءىنىسى ەكەنىن بىلدىك. ياعني، ءاشىمنىڭ اكەسى ءدۇڭشى تىڭشى دەگەن كىسىمەن ءبىر تۋىسادى. دۇڭشىدەن — ءاشىم، اۋەلقان، باكىر دەگەن ءۇش ۇل، ءبىر قىز تاراعان. تىڭشىدان – بوجىقان تۋادى. بوجىقاننان – جامالقان، قامبارقان، مىرزاقان، ورازقان تارايدى. مەنى ۇيىنە شاقىرىپ وتىرعان كىسى مىرزاقاننىڭ بالاسى ەلشات ەكەن. وسى ەلشاتتىڭ اكەسى مىرزاقان ىلە ايماعىنىڭ كۇنەس اۋدانىندا 1919 جىلى دۇنيەگە كەلىپ، 1940 جىلدارعا قاراي ءۇش ايماق اسكەرىنىڭ ساپىندا بولىپ، ايگىلى شىعىس تۇركىستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇرىلعانىن جانە كۇيرەگەنىن ءوز كوزىمەن كورگەندەردىڭ ءبىرى. 1955 جىلى ەلشاتتىڭ 1 جاسىندا مىرزاقاندار وتباسى كەڭەس جەرىنە قونىس اۋدارىپتى. ەلشات اعامىز اڭگىمە ۇستىندە اكەسى مىرزاقاننىڭ ءۇش ايماق توڭكەرىسىنە قاتىسقانىن دالەلدەيتىن شىعىس تۇركىستان ۇكىمەتىنىڭ ءمورى باسىلعان تۇپنۇسقا كۋالىكتەرىمەن قوسا، 1955 جىلى الا كەلگەن اتاسى ءاشىم كۇيشىنىڭ فوتولارىن (08.04.1954 دومبىرا ۇستاپ تۇسكەن فوتوسۋرەت), 1953 جىلى 27 قازاندا جارىق كورگەن ءاشىمدى ارنايى تانىستىرعان شىڭجاڭ گازەتىنىڭ تۇپنۇسقاسىن قولىما ۇستاتقاندا، «تالاسبەك اعانىڭ قۇلاعىنا ارۋاق سىبىرلادى ما؟» — دەگەن اۋىر ويعا قالدىم. وسى ۋاقىتقا دەيىن ءاشىم كۇيلەرى ەل اراسىنداعى توي-تومالاق، اۋىلدىڭ التى اۋىزى باس قوسقان جيىنداردا شىعارىلعان دەگەن پىكىردىڭ مۇلدەم جاڭساق ەكەنىن تولىق ءتۇسىندىم. جاراتۋشى مەنىڭ وسى اقيقاتقا كوز جەتكىزەتىنىمدى الدىن-الا سەزدىرىپ، تالاسبەك اعاعا ايان بەرگەن سياقتى. ول كىسى ءدال تاۋىپ ايتقان ەكەن.
سەبەبىن قاراڭىز، ءدۇڭشىنىڭ بالاسى ءاشىم 1896 جىلى تۋىپ، 1962 جىلى دۇنيەدەن ءوتتى. ال تىڭشىنىڭ نەمەرەسى ءۇش ايماق توڭكەرىسىنە قاتىسقان مىرزاقان 1919 جىلى تۋىپ، 1955 جىلى كەڭەس جەرىنە كەتكەن. كەتكەندە دە بەلگىلى سەبەپپەن كەتكەن، ارينە. سوندا مىرزاقان 40-50 جىلدارى قولىنا قارۋ الىپ، الدىڭعى شەپتە بولعان بولسا، سول تۇستا ءاشىم دە قولىنا دومبىراسىن الىپ، ازاتتىق ءۇشىن قان توككەن اسىل ەرلەردىڭ ارمانىن كۇيمەن كۇڭىرەنتىپ جىرلادى. مىسالى، ءاشىمنىڭ سول زۇلمات جىلداردا ءومىر سۇرگەن ارداگەر اقىن «تاڭجارىققا ارناۋ» كۇيى، «نۇسىپقان پولكوۆنيككە ارناۋ» كۇيى، «بوزتورعايدىڭ شىرىلى»، ءبىر وقيعانىڭ توڭىرەگىندە تۋعان جەتى تاراۋدان تۇراتىن ايگىلى «كەڭەس» كۇيلەرىنىڭ ءبارى-ءبارى دە سول كەزەڭدەگى حالىقتىڭ كوز جاسىنان، كۇرەسكەرلىك رۋحىنان تۋعان ەكەن. ءاشىم كۇيشىنىڭ اۋلەتىنە قاتىستى وسى دەرەكتەردى قولىما العاندا قايران قالدىم. سونىمەن دەرەۋ تالاسبەك اعاعا بارىپ، ءمان-جايدى ايتقانىمدا:
— مەن ساعان ايتتىم عوي، سەندەر ايتىپ جۇرگەن كۇيلەردىڭ تاريحى باسقا دا، ايتار ويى مۇلدەم باسقا. مىسالعا، ءاشىمنىڭ «كەڭەسىن» تارتشى، — دەدى. كۇيدى باستاپ تارتا بەرىپ ەم، ءاربىر بۋىنىنداعى ايتىلار ويدى بىلاي تالداي باستادى:
— ماقتانعانىم ەمەس، مەن ءوزىم كۇيشى-دومبىراشى بولعاننان كەيىن، ءبىر نارسەنىڭ سوڭىنا تۇسسەم، قايتكەن كۇندە دە سول نارسەنىڭ شەشىمىن اداسپاي تابام. «كەڭەس» دەگەن كۇي قازاقتا كەڭ تاراعان. ءتىپتى، كەڭەس زامانىندا «كەڭەس» دەگەن كۇيلەر بولعان. ول كۇيلەر سول كەڭەس زامانىنا ارنالعان بولۋى كەرەك. سول سياقتى ءۋالي اعامىز اكەلگەن كۇيلەردىڭ ءبىرى – بەيسەنبىنىڭ «كەڭەس» كۇيى تاماشا، ادامعا جۇعىمدى كۇي. بىراق، وسى بەيسەنبى مەن ءاشىمنىڭ «كەڭەسىنىڭ» اراسىندا ەلەۋلى ايىرماشىلىق بار. ويتكەنى، ەكەۋىنىڭ بەينەلەۋ نىساناسى ەكى بولەك. بەيسەنبىنىڭ «كەڭەسى» التايداعى بيلەردىڭ كەڭەسىندە، انىعىراق ايتساق، ءتورت ءبيدىڭ كەڭەسىندە تارتىلعان كۇي دەيدى. بەيسەنبىنىڭ زامانىندا التايداعى ەل ۇلكەن تاريحقا ارالاسا قويماعان، مامىراجاي تىرشىلىكتە وتىرعان. ەل ءىشى تىنىش، ازاتتىق كۇرەس باستالماعان كەز. سوندىقتان بۇل كەزدەگى «كەڭەس» كۇيلەرى ەل ىشىندەگى كۇندەلىكتى بولىپ وتىراتىن جەر داۋى، جەسىر داۋى سياقتى ماسەلەلەردى بەينەلەيدى. ال مىنا ءاشىمنىڭ «كەڭەس» كۇيى تۇلعاسى وتە بيىك. ءوزىم كۇيشى رەتىندە ايتايىن، جالپى، ونەردە كوپ نارسەنى بەينەلەۋ وتە قيىن. ادەبيەتتەن مىسال كەلتىرەيىن، شىن سۋرەتكەر بەينەلەۋدىڭ ءتاسىلىن تابادى. موپاسسان دەگەن فرانتسۋزدىڭ اتاقتى جازۋشىسى بار، سول ادەبيەتتە ءبىر تاڭعاجايىپ ءتاسىل تاپقان. تابيعات كورىنىستەرىن بەينەلەۋ ارقىلى ادامدى ءاجۋالايدى. بىلاي قاراعاندا، مۇمكىن ەمەس نارسە سياقتى، بىراق، شىن مانىندە ايتار ويىن ءدال بەينەلەيدى. سول سياقتى ءاشىم — كۇي ونەرىنىڭ شىن سۋرەتكەرى. مەن وسى كۇيدى العاش سەنەن ەستىگەننەن باستاپ، ءبىر دەرتكە شالدىقتىم. ياعني، مۋزىكادا ادام ايتسا نانعىسىز مىناداي ءبىر قىزىق جاعداي بولادى. ايتار ويى ارىدا جاتقان، ەستەتيكالىق ءمانى جوعارى ءبىر اۋەندەر بولادى. سول اۋەن ادامنىڭ ساناسىنا كىرىپ السا، شىقپاي قويادى. ول، ءتىپتى، سول اداممەن كورگە بىرگە كىرەدى. ارينە، كۇيمەن اۋىراسىڭ، تاتتىمبەتتىڭ «كوكەيكەستىسى» دە ايلار بويى مەنىڭ باسىمدا ءجۇردى. ءسويتىپ ءجۇرىپ ۇيرەندىم. قولىڭا كۇي كوشكەننەن كەيىن، ۋاقىت وتە كەلە، سانادان ۇمىتىلا باستايدى. بىراق، قولىڭدا تۇرادى، قولدىڭ ءوزىنىڭ ساناسى بار، ۇيىقتاپ جاتىپ تا دومبىرانى تارتىپ بەرە الاسىڭ. مەن مىنا ءاشىمنىڭ «كەڭەسىن» تىڭداعالى بەرى، كۇندىز-ءتۇنى باسىمدا شەرتىلەدى دە تۇرادى. سوندا ارۋاقتار وسىنىڭ جۇمباعىن سەن عانا شەشە الاسىڭ دەپ تۇرعانداي بولادى. سونىمەن تىڭداي-تىڭداي، اقىرى، سانامدا جەلبىرەپ تۇرعان تۋدىڭ سۋرەتى شىقتى. سودان بارىپ ءتۇسىنىپ جەتتىم. بۇل ەشقاندايدا اۋىلداعى كەمپىر-شالدىڭ جاي-كۇيى ەمەس، ءاشىم تاتتىمبەتتى تىڭدادى ما، بىلمەيمىن، ءاشىمنىڭ «كەڭەسىنىڭ» باسى مەن تاتتىمبەتتىڭ «بىلقىلداعىنىڭ» باسى ۇقسايدى. ەكەۋىنىڭ اۋەنى ءبىر، ىرعاعى باسقا. ونى نەگە ايتىپ وتىرمىن. تاتتىمبەتتىڭ «بىلقىلداعىنداعى» باستاپقى اۋەن ول ساليقالىلىقتى، كوشەلىلىكتى بەينەلەيدى. كۇي قۇنانبايدىڭ شەشەسى زەرەنىڭ كەمەڭگەر تۇلعاسىنا ارنالعان. ال ءاشىمنىڭ «كەڭەسىندەگى» ايتار وي باسقا. ءاشىمنىڭ كۇيلەرىندەگى بەينەلەۋ ادىستەرى قىرعىزدىڭ جىرلارىندا، يراننىڭ مۋزىكاسىندا كەزدەسەتىن بەينەلەۋدىڭ اسا قيىن ءتاسىلى سانالادى. ياعني، كۇرەسكەرلىككە تولى رۋحتى، جەلبىرەپ تۇرعان تۋدى بەينەلەيدى. ال قازاق كۇيلەرىندە ادامنىڭ وكىنىشىن بەينەلەۋ اسا قيىن. ءاشىم ءوز كۇيلەرىندە ادامنىڭ وكىنىشىن شەرتىپ كەلە جاتىپ، اۋىر كىدىرىس، دىبىستى سوزىپ الۋ ءتاسىلى ارقىلى شەبەر بەينەلەپ وتىر. بۇل ءتاسىل قىرعىزدىڭ «ناسيحات» دەگەن جىرلارىندا، ءازىربايجان مەن يراننىڭ ەرلىك شەجىرەسىن جىرلايتىن «مىرزا گۇسەيىن» دەگەن ۇلى كۇيى بار، سوندا وسىنداي ءتاسىل پايدالانىلعان. سوندىقتان ءاشىمنىڭ «كەڭەس» كۇيىنىڭ ايتار ويى ءوزى تۋعان ولكەدەگى حالىقتىڭ ەرلىك تاريحىنان سىر شەرتەدى.
ءبىزدىڭ قازىرگى مۋزىكاتانۋ سالاسىنىڭ ەڭ ولقى جەرى، كۇي تەك وسى قازاقستان جەرىندە عانا پايدا بولىپ، باسقا جەردە بولماعان سياقتى سىڭارجاق تۇسىنىكپەن قارايدى. ال انا جاقتا (قىتايدا) ۇلكەن ەل بار ەكەنىن مويىنداعىسى كەلمەيدى. ءبىزدىڭ مۋزىكا زەرتتەۋ عىلىمى، مەنىڭشە، بۇرىلىپ، سول جاققا بارىپ، ارنايى زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋ كەرەك. ارعى بەت، بەرگى بەت دەگەندى قويۋ كەرەك. تەك شارتتى شەكارا عانا بار، ونەردە شەك-شەكارا بولمايدى، — دەپ «كەڭەستى» شەرتىپ بولعانىمشا، ءاربىر بۋىنىنىڭ ايتار ويىنا توقتالىپ، تالداپ بەردى.
تالاسبەك اعامىزدىڭ كەمەڭگەر تۇلعاسى، ۇستازدىق ۇلاعاتى تەك ماعان عانا ەمەس، تۋىپ-وسكەن ولكەمنىڭ ونەرىنىڭ ىشىنە بۇككەن سىرىن وسىلاي اشىپ بەردى. سونداي-اق، سول كومۋلى جاتقان ونەرگە قىزمەت ەتۋىمە شىنايى جول سىلتەدى.
2013 جىلدىڭ باسىندا الاشتىڭ ارداقتى ۇلى، مارقۇم ءابىش كەكىلبايۇلىنان ءوزىنىڭ بالالىق شاعى وتكەن ولكەدەگى كۇي ونەرى تۋرالى سۇحبات العانىمدا:
— ءان بايقۇس نە كورمەدى، بىت-شىت قىلىپ تەكسىن وزگەرتتى، انگە ىستەمەگەن قيانات قالمادى. ال كۇيگە اسا قاتتى قيانات جاساي المادى. سەبەبى، قاي زاماندا دا كۇيدىڭ ىشىنە بويلاپ كىرەر تۇسىنىك، رۋح كوپ ادامنىڭ قولىنان كەلە بەرمەدى دە، كەلە بەرمەيدى. مىقتاعاندا، اتى مەن تاريحىن عانا وزگەرتە الدى. ال زەردەسى بار بولاشاق جاس ۇرپاق قياناتقا ۇشىراعان كۇيلەردىڭ سارىن-سازىنان، تولىق تارتىلعان فاكتۋراسىنان اتى مەن تاريحىن تۇگەندەپ الادى. قاي عاسىردا بولماسىن قازاقتا ءسوز ارالاسپاعان، بىلشىل ارالاسپاعان ساف مۇراسى، ول — كۇي دەر ەدىم، — دەپ ەدى.
ءابىش اعامىز ايتقانداي، تاريحى مەن تاقىرىبى وزگەرىسكە ۇشىراعان ءاشىم كۇيلەرىنىڭ شىنايى كەلبەتىن تۇگەندەۋ بۇگىنگى بىزدەرگە مىندەت.
قۇرمەتتى وقىرمان، تالاسبەك اعامەن ءوزىم كۋا بولعان جانە ءبىر وقيعانى ايتا كەتەيىن.
بىردە تالاسبەك اعا ۇستازى ءجۇنىسبايدى تاعى ەسكە الدى.
— اتام ءبىر وتىرعاندا 70-80 كۇيدى تارتىپ شىعۋشى ەدى. ءبىرازىن ۇيرەنىپ قالدىم. جاس بولدىق. ول زاماندا جازىپ الاتىن دىبىس العىش تا تاپشى. امال قانشا، كوپ كۇيلەر اتاممەن بىرگە كەتتى، – دەپ وكىندى.
اتاسىنىڭ ارۋاعى اماناتتادى ما، تالاسبەك اعامىز كەتبۇعانىڭ «قاراالا بەلدىك مويىندا، ساۋعا شىڭعىس ساۋعا»، تاتتىمبەتتىڭ «الشاعىر-شاعان» سياقتى ارقايسىسى قازاقتىڭ تاريحىنان سىر شەرتكەن كۇيلەردى قايتا ءتىرىلتتى. سونداي كۇيلەردىڭ ءبىرى — بايجىگىتتىڭ «كەربالاق» دەگەن كۇيى. 2013 جىلدىڭ تامىز ايى بولاتىن، تالاسبەك اعا حابارلاسىپ:
— اردابي، تۇسىمدە اتام ماعان بايجىگىتتىڭ «كەربالاق» دەگەن كۇيىن ۇيرەتتى، سول كۇيدى سەن تەز ۇيرەنىپ الۋىڭ كەرەك، – دەدى.
مەن ەكى مارتە بارىپ، تولىق ۇيرەنىپ الدىم. سارىنى بايجىگىتتىڭ «كوكبالاعىنا» جاقىنداۋ، ادەمى كۇي. ءدال وسى ۋاقىتتا حان ابىلايدىڭ 300 جىلدىعى ەل بولىپ تويلانىپ جاتقان. مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، اقىن نەسىپبەك ايتۇلى حابارلاسىپ:
— اردابي، قىتايدىڭ تارباعاتاي ايماعىنان ابىلايدىڭ تىكەلەي ۇرپاعى بازاربەك ىبىرايىمۇلى دەگەن اعاڭ كەلدى. قازاق راديوسىنىڭ تىكەلەي تولقىنىندا حان ابىلايعا بايلانىستى سۇحبات بولادى. سەن بىزبەن بىرگە بارىپ، بايجىگىتتەن بىرەر كۇي ورىنداپ بەر، – دەدى.
سول سۇحباتتا تالاسبەك اعادان جاڭادان ۇيرەنگەن «كەربالاقتى» تارتىپ بەردىم. تاكەڭ ەستىپ، قۋانىپ قالدى.
سول تاريحي شارانىڭ قارساڭى بولاتىن، ءبىر كۇنى تاكەڭ مەنى شاقىرىپ الىپ:
— سەن مەنەن بايجىگىتتىڭ «اعاش اتىنىڭ» ءتورت تاراۋىن ۇيرەندىڭ. مەن، نەگىزى، اتامنان بۇل كۇيدىڭ بەس تاراۋىن ۇيرەنگەم. سوڭعى ءبىر تاراۋىن قازىر ۇمىتىپ قالدىم. 80-جىلدارى الماتىداعى ىقىلاس اتىنداعى حالىق مۋزىكالىق اسپاپتارى مۇراجايىندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەنىمدە، كۇيشى ابدۋلحاميت رايىمبەرگەنوۆ «اعاش اتتىڭ» بەس تاراۋىن نوتاعا تۇسىرگەن. مەن سول نوتانى الدىرايىن، سەن ۇمىت بولعان ءبىر تاراۋىن ۇيرەنىپ ال، — دەدى.
ون كۇندەي ۋاقىت وتكەن سوڭ، نوتا كەلدى. ەندى مىنا قىزىققا قاراڭىز، تالاسبەك اعا ماعان «كەربالاق» دەپ ۇيرەتكەن كۇيى — ءبىز ىزدەگەن «اعاش اتتىڭ» بەسىنشى تاراۋى بولىپ شىقتى. تالاس اعا تەك اتىنان عانا جاڭىلعان. ال كۇيدىڭ تولىق فاكتۋراسى نوتادا اينا-قاتەسىز تۇر. تالاس اعاعا حابارلاسىپ:
— ءسىز تەك كۇيدىڭ اتىنان عانا جاڭىلعانسىز، ماعان ۇيرەتكەن «كەربالاعىڭىز» مىنا نوتادا «اعاش اتتىڭ» بەسىنشى تاراۋى ەكەن. وي، اللا! وسى كۇيدىڭ ءسىزدىڭ تۇسىڭىزگە كىرىپ، قايتا تۇلەگەنىنە قاتتى تاڭعالىپ وتىرمىن، اعا، – دەدىم.
— ءيا، كەتبۇعانىڭ «ساۋعا»، تاتتىمبەتتىڭ «الشاعىر-شاعانى»، وسى سياقتى بىرنەشە كۇيلەردى ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا شىرت ۇيقىدا جاتقانىمدا اتام شەرتىپ ۇيرەتىپ جاتادى، شىنىمدى ايتسام، سوندا شالبار كيۋگە دە ۇلگەرمەي، دومبىرام مەن كىشكەنە ديكتوفونعا ازەر جەتەم. مىنە، وسىلاي ءتىرىلدى بۇل كۇيلەر. وسى كۇيلەر قايتا ورالعاندا قۋانعانىمنان جىلاعان كۇندەرىم بولدى. وعان زيرا جەڭگەڭ كۋا. ءوزىم دە تاڭعالام، – دەدى.
قۇرمەتتى وقىرمان، مەن مۇنى نەگە ايتىپ وتىرمىن. تالاسبەك اعانىڭ سوزىمەن ايتسام، ەسەيمەگەن كۇيى قارتايعان، «وقىعام جوقتار» تەك ادەبيەتتىڭ ماڭايىندا عانا جۇرگەن جوق. ولار ونەردىڭ، ناقتىراق ايتساق، كۇيشىلىك-انشىلىك ونەردىڭ توڭىرەگىندە دە جەتىپ-ارتىلادى. جاس بولسام دا تالاي پىسىقتاردى كوردىم. تالاسبەك اعانىڭ تىرشىلىگىندە سىيلاس دوس، قيماس شاكىرت بولىپ، اعالاپ-جاعالاپ، ءوز پايدالارىنا كەرەگىن العان سوڭ نەمەسە الا الماي، كوزى كەتكەن سوڭ، «بۇل تالاسبەك ءبارىن ويدان شىعارعان، ونداي كۇي بولماعان»، — دەگەن ارزان اۋىز ءسوزدى ساپىرىپ، جەر باسىپ جۇرگەندەر قانشاما. ال مەنىڭ ايتىپ وتىرعاندارىم، «اللا تاعالانىڭ اق جولى، پايعامباردىڭ حاق جولى» دەمەي-اق قويايىن، شاكىرت بولعان از-كەم ۋاقىتتاعى ءوز كوزىممەن كورىپ، يمانداي ۇيىعان شىندىعىم.
تالاسبەك اعامىزدىڭ ەل بىلە بەرمەيتىن جانە ءبىر قاسيەتى – دومبىرا جاساۋدىڭ شەبەرى ەدى. ءوز اۋزىنان ەستىگەنىم، قازاقتىڭ جەزتاڭداي انشىلەرى كەشەگى جانىبەك كارمەنوۆ، مادەنيەت ەشەكەەۆتەر تاكەڭ جاساعان قالاق دومىرانى ۇناتىپ ۇستاعان. بالا كۇنىندە اۋىلدىڭ ابىز قارتتارىنىڭ دومبىراسىنىڭ ءۇنى جۇرەگىندە قالعاندىقتان شىعار، قازاقى دىبىس ىزدەپ، كوبىندە شىعىس پەن ارقا وڭىرىندەگى ەسكى ۇلگىلەرگە نەگىزدەپ، قالاق دومبىرالاردى جاساعان. بىزگە بەلگىلى شەبەرلەردىڭ دومبىرالارىنا ۇقسامايتىن ءبىر ەرەكشەلىگى، تالاسبەك اعا جاساعان دومبىراسىنىڭ قاقپاعىن شاناق جاعىنان جاپقان. ياعني، دومبىراسىنىڭ الدىڭعى بەت قاقپاعى شاناق جاعىنان باستاپ ويىپ (شاۋىپ), بىتەۋ كۇيىندە شىعارىلىپ، بەت قاقپاقتىڭ ورنىنا جابىلاتىن تاقتايشانى شاناق جاعىنان جاۋىپ وتىرعان. مىنە، وسىنداي ادىسپەن جاساعان دومبىراسى الماتىداعى ىقىلاس اتىنداعى حالىق مۋزىكالىق اساپتارى مۇراجايىنىڭ قورىنا الىنىپ، 2016 جىلدىڭ 30 ناۋرىز كۇنى «كۇيشى، جازۋشى تالاسبەك اسەمقۇلوۆتىڭ دومبىراسى — مۇراجاي ساحناسىندا» دەگەن تاقىرىپتا ۇلكەن كونتسەرتتىك كەش نەگىزىندە سالتاناتتى تۇردە مۇراجاي قورىنا تابىس ەتىلمەكشى.
وسى ورايدا ىقىلاس اتىنداعى حالىق مۋزىكالىق اساپتارى مۇراجايىنىڭ اتقارىپ جاتقان يگى جۇمىستارىنىڭ ءبىر پاراسىن ايتا كەتۋدى ءجون كوردىك. قازاقتىڭ رۋحاني ومىرىنە وشپەس ەڭبەك ەتكەن، وزبەكالى جانىبەكوۆتىڭ باستاماسىمەن 1981 جىلى قۇرىلعان مۇراجاي قورى، تاۋەلسىزدىككە دەيىنگى جىلداردا كوپتەگەن تاريحي قۇندى ۇلتتىق اسپاپتارىمىزبەن تولىققانى بارشاڭىزعا بەلگىلى. ال 2015 جىلدىڭ سوڭىنا قاراي مۇراجاي باسشىلىعىنىڭ شىنايى جاناشىرلىعىمەن قازاق ونەرىنىڭ مارقاسقالارى سادۋاقاس بالماعامبەتوۆ، ءۋالي بەكەنوۆ، دانەش راقىشەۆ، جاقسىلىق مىرقاەۆ، بازارالى مۇپتەكەەۆ سياقتى تۇلعالاردىڭ ءوز قولىمەن ۇستاعان اسپاپتارى مۇراجاي قورىنا الىندى. تالاسبەك اسەمقۇلوۆتىڭ دومبىراسى دا وسى يگى ءىستىڭ ارقاسىندا ءوز ورنىن تاپتى.
«ىزدەلۋشى ارۋاق قانشا مۇباراك بولسا، اللا تاعالا ونىڭ ىزدەۋشىسىن دە سونداي قۇدىرەتتى ەتىپ جاراتادى» دەگەندەي، تالاسبەك اسەمقۇلوۆ جاراتۋشى سىيلاعان قازاق رۋحانياتىنىڭ ناعىز جوقتاۋشىسى ەدى. ءبىزدىڭ ايتىپ وتىرعانىمىز، تاكەڭنىڭ شىنايى كەلبەتىنىڭ ءبىر عانا قىرى. ال تاكەڭنىڭ شىنايى بولمىسىن، بەرگەنىنەن بەرەرى كوپ، ءالى جارىققا شىقپاعان (10 تومنان كوپ) جازبالارىنان بىلەمىز دەپ، زەردەلى وقىرماننىڭ كۇتىپ جۇرگەنى حاق.
اردابي ماۋلەتۇلى،
كۇيشى-زەرتتەۋشى، "الماتى اقشامى"
