– «امانجول ءالتاي ايتىستان كەتىپتى» دەپ ەستىپ ەدىك، الايدا ءبىر سۇحباتىڭىزدان ايتىسقا قاتىستى جاڭا جوبانى قولعا الىپ جاتقانىڭىزدى وقىدىم. سول جوباڭىز تۋرالى ايتىپ بەرىڭىزشى؟
– كەشەگى جامبىل، شاشۋباي، دوسكەي اتالارىمىز ەگدە تارتقانشا، قارتايعانشا ايتىسقان عوي. بىراق بۇگىنگى ايتىستىڭ بەت الىسىن قاراساڭىز، اعا بۋىن اقىندار جوقتىڭ قاسى، بالا-شاعا قالدى دەسە دە بولادى. قازىرگى ايتىستىڭ اعاسىنا اينالىپ كەلە جاتقان بالعىنبەك، ايبەك، سەرىكزاتتارمەن اڭگىمەلەسكەندە بايقاعانىم، ولار ايتىستى قويساق پا، قويماساق پا دەگەن ەكىۇشتى ويدا ءجۇر. ەگەر وتىزدان اسقان اقىننىڭ ءبارى ايتىستان كەتە بەرسە، وندا بۇل ءۇردىس ايتىستىڭ دامۋىنا زيانىن تيگىزەدى دەپ ويلايمىن. ويتكەنى ءوزىنىڭ ايتىسۋ ءستيلى ايقىندالماعان، ەشقانداي مەكتەپ قالىپتاستىرىپ ۇلگەرمەگەن جاس اقىنداردىڭ ايتىسى ايتىستىڭ دامۋ قارقىنىن تومەندەتۋى ابدەن مۇمكىن. سوندىقتان مەن ايتىستى ۇيىمداستىرۋشىلار مەن تورەلىك ەتۋشىلەر وسىعان ۇلكەن ءمان بەرۋى كەرەك دەپ ويلايمىن.
– اقىنداردىڭ ايتىستان كەتۋ تۋرالى ويلانا باستاۋىنا نە سەبەپ دەپ ويلايسىز؟
– مەنىڭشە، مۇنىڭ بىرنەشە سەبەبى بار. سول سەبەپتەردى اشىپ، ءتۇسىندىرىپ كورەيىن. ءبىرىنشىسى، قاتارى كەتكەن ەر جەتىم دەگەندەي، ايتىسكەر اقىن جاس بالالاردىڭ ورتاسىندا جەتىمسىرەيدى. ياعني ايتىس الەمىنە وزىمەن بىرگە كەلگەن اقىندار ايتىستان كەتە باستاعان سوڭ جالعىزسىرايدى. مەنىمەن بىرگە ايتىسقا كەلگەن اقىنداردىڭ كوبىسى قازىر ساحنادا جوق. ەكىنشى سەبەبى ايتىستى باعالاۋعا بايلانىستى. مىسالى، اعا بۋىن اقىن مەن جاس اقىن ايتىسىپ وتىرسا، بالا جەڭىپ وتىر ما، جەڭىلىپ وتىر ما، ءبارىبىر، حالىق داۋرىعىپ كەتەدى، وسىنداي جاعدايلار ونىڭ قارسىلاسىنا ۇلكەن اسەر ەتەدى. قازىلار القاسىنىڭ بارلىعى ءتورت قۇبىلاسى تەڭ تۇرعان توبە بي ەمەس قوي. ولاردىڭ قۇرامىندا دا تانىم-تۇسىنىگى ءارتۇرلى ادامدار وتىرادى. تىزەسىن باتىرا وتىرىپ، بالانى العا شىعارىپ جىبەرەتىندەرى بولادى. ءوزىنىڭ كەمەلىنە جەتكەن، بۇگىنگى ايتىس ونەرىندە وزىندىك مەكتەبى قالىپتاسقان اقىندى ايتىسقا جاڭا عانا شىققان، قالىپتاسىپ ۇلگەرمەگەن جاس بالاعا جەڭىلدىرە سالادى. ەگەر بالا شىنىمەن ءدۇلدۇل بولسا ءبىر ءجون. سوندىقتان ساعى سىنعان اقىندار جاڭاعىداي شەشىم قابىلداۋىنا تۋرا كەلەدى. سەبەبى قازىر ايتىس جەڭىمپازى ۇپايمەن شەشىلەدى عوي. تاعى ءبىر ۇلكەن سەبەبى، عالامتور جەلىسى ارقىلى جاسالاتىن شابۋىل. «وسى پالەنبايدىڭ ايتىسقا شىققانىنا 20 جىل بولدى، پالەنباي كولىك الدى، تويماي ما، بالالارمەن جاعالاسپاي، نەگە قويا سالمايدى ەكەن؟!» دەگەن ادامنىڭ ار-نامىسىنا تيەتىن سوزدەر شىعارماشىلىق ادامىنىڭ جانىن جارالايدى. مۇنداي اۋىر ءسوز جاي ادامعا اسەر ەتە بەرمەۋى مۇمكىن، ال ول اقىنعا قاتتى سوققى بولىپ تيەدى. ايتپەسە، بۇگىنگى اقىندار ايتىستان سارقىلعاندىقتان، قارتايعاندىقتان كەتىپ جاتقان جوق. ءوز باسىم ورتا بۋىن اقىنداردىڭ ايتىس ساحناسىندا جۇرە بەرگەنىن قالار ەدىم.
– ءسوز باسىندا قويعان سۇراققا قايتا ورالساق، سونىمەن ءسىز ايتىسقا قانداي جوبامەن شىقپاقسىز؟
– اقسەلەۋ اعام: «ادام ەگەر شەكتەن اسقان اقىماق بولماسا، ءوز شاماسىن ءوزى بىلەدى» دەپ ايتاتىن. سول سياقتى ءوزىنىڭ قانداي دەڭگەيدە ەكەنىن كەز كەلگەن شىعارماشىلىق ادامى ءوزى بىلەدى. سول سياقتى مەن دە ءوز دارەجەمدى بىلەتىن جانە وعان تالعاممەن سارالاپ قارايتىن اداممىن. مەنىڭ قازاق ساحناسىندا جاقسى ءبىر اقىننىڭ دەڭگەيىندە ايتىسۋعا شامام جەتەدى دەپ ويلايمىن. دەسە دە، «ونىڭ ايتىستى قوياتىن ۋاقىتى بولدى عوي» دەگەن قاڭقۋ سوزدەردىڭ مەنى دە شارشاتقانى راس. ايتىسقا شىقپاي، اتىمنىڭ تىزگىنىن تەجەپ جۇرگەنىم دە سودان.
– ال سونداي قاڭقۋ سوزدەرگە نەگە جىلدام «سىنا» قالدىڭىز؟
– الگىندە ايتقانىمداي، قاڭقۋ سوزدەر ادامعا ىقپال ەتپەي قويمايدى. سول سەبەپتى دە ويلانا، تولعانا كەلە، ايتىسقا جاڭالىق اكەلەتىندەي، ەلدىڭ ەلەڭ ەتكىزەتىندەي جوبامەن شىققىم كەلدى. ءبىرجاننىڭ سارانى ىزدەپ بارىپ ايتىسۋى، ءسۇيىنبايدىڭ قىرعىز ەلىندەگى قاتاعانعا بارىپ ايتىسۋى سەكىلدى ءداستۇردى جاڭعىرتسام دەيمىن. قازاق ايتىس ونەرىنىڭ التىن عاسىرى – ءحىح عاسىر دەپ سانالادى. سول عاسىردىڭ كەرەمەت تە كەرەگەلى حالىق اقىندارىنىڭ شىعارماشىلىعىنا قاراساڭىز، ءبىر اقىن ەكىنشى اقىندى ىزدەپ بارىپ ايتىسقان. سول سەكىلدى مەن دە قازاقتىڭ بۇگىنگى ايتىس ونەرىندەگى ەڭ مىقتى دەگەن اقىندارىنىڭ ەلىنە، جەرىنە بارىپ ايتىسسام دەپ ەدىم. وتكەن عاسىرلارداعى ايتىس ونەرىنىڭ ۇلگىلەرىن بويىنا سىڭىرگەن جاقسى ءبىر كەشەندى جوبا جاساماق نيەتىم بار. ارينە، بۇل جوباعا باق-تىڭ قولداۋى اسا قاجەت. «پالەنباي اقىن تۇگەنباي اقىندى ايتىسقا شاقىرىپ جاتىر!» دەپ ەلگە ساۋىن ايتۋدى جۋرناليستەر قاۋىمى اتقارسا دەيمىن. ەلدىڭ ەلەڭدەپ كۇتىپ وتىراتىن جوباسى بولسا دەپ ەدىم.
– سونىمەن، ءسىز قاي اقىندى ايتىسقا شاقىرماقسىز؟
– اۋەلى وزىممەن قاتارلاس، وكشەلەس اقىنمەن ايتىسسام دەپ ويلايمىن. اقىن قىزداردان سارا، اسەم، اينۇر بار، جىگىتتەردەن بالعىنبەك، ايبەكتەرمەن ايتىسىپ باستاسام. جوبا ءوزىنىڭ جاقسى ارناسىنا تۇسكەن كەزدە جاس اقىندارمەن دە ايتىساتىن، ءسوز سايىستىراتىن ءسات تۋادى دەپ ويلايمىن. بۇل جوبا دەمەۋشىسىز بولمايدى. الدىن الا اقىلداسىپ، كەلىسىمگە كەلىپ وتىرعان دەمەۋشى اعالارىم جوق ەمەس. سولاردىڭ كومەگى ارقىلى، سونداي-اق مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن ىسكە اسىرسام دەيمىن. اقىنداردى ورنالاستىرۋ، ساحنانى جالعا الۋ – مۇنىڭ بارلىعى ۇلكەن جۇمىس، بەلگىلى دارەجەدە قاراجاتتى قاجەت ەتەدى. دەسە دە، ىشكى تۇيسىگىم بۇل جوبانىڭ ىسكە اساتىنىنا سەنەدى.
– جۋىردا ۇزدىك وقىتۋشى اتانىپ، ارنايى گرانتقا يە بولدىڭىز. ول گرانت ءسىزدىڭ عىلىمي جوبامەن اينالىسۋىڭىزدى تالاپ ەتەدى. ولاي بولسا، ايتىسقا قالاي ۇلگەرمەكسىز؟
– جىلىنا ەكى اقىنمەن ايتىسسام جەتىپ جاتىر. قالعان ۋاقىتتا عىلىمعا دا، جازبا پوەزياما كوڭىل بولەتىن ۋاقىتىم بولادى. «ۇزدىك وقىتۋشى» اتانعانعا دەيىن، ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ ارنايى عىلىمي گرانتىنا يە بولعانبىز. ول گرانت شەتەلدىك ساراپشىلاردىڭ ساراپتاۋىنان ءوتىپ بارىپ بەرىلەدى ەكەن. مەنىڭ جەتەكشىلىگىممەن «بۇگىنگى ايتىستىڭ ينتەگراتسيالىق سيپاتى» دەپ اتالاتىن عىلىمي جوبامىز گرانتتى جەڭىپ الدى. بۇل جوبا قازىرگى ايتىس ونەرىن تۇبەگەيلى زەرتتەۋگە ارنالعان. «سىن تۇزەلمەي، ءمىن تۇزەلمەيدى» دەگەندەي، بۇگىنگى ايتىس ونەرىنىڭ دامۋىنا سىنشىلارىمىز دا سۇبەلى ۇلەسىن قوسۋى كەرەك دەپ بىلەمىن. قازىرگى ول زەرتتەۋگە ءزارۋ. ارينە، ايتىس تاقىرىبىندا عىلىمي جۇمىسىن قورعاعان بالعىنبەك يماشەۆ، جىبەك بولتانوۆا، شىرىنبەك قويلىباەۆ سىندى اقىندارى بار. دەيتۇرعانمەن دە، بۇگىنگى تاڭدا كەشەندى زەرتتەۋ جۇرگىزىلۋى قاجەت. كوپتەگەن وقۋ ورىندارىندا ايتىس ءپان رەتىندە وقىتىلىپ جاتقاننان كەيىن، ءبىز ايتىستىڭ وقۋلىعىن دايىنداۋىمىز كەرەك. مۇنىڭ ءبارى ايتىس ونەرىنىڭ اينالاسىندا جۇرگەندەردىڭ اتقاراتىن جۇمىسى دەپ ويلايمىن.
– ءسىزدىڭ دوكتورلىق عىلىمي جۇمىسىڭىزدى بالالار پوەزياسىنان قورعاعانىڭىز بەلگىلى. بۇل تاقىرىپقا قالاي كەلدىڭىز؟
– بۇل تاقىرىپتى الۋىما دوكتورلىق ديسسەرتاتسيامنىڭ جەتەكشىسى ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، بەلگىلى عالىم رىمعالي نۇرعاليەۆ اعام سەبەپكەر بولعان ەدى. كەز كەلگەن ىزدەنۋشى زەرتتەۋ نىسانىن ايقىنداۋ بارىسىندا جەتەكشىسىمەن اقىلداسادى. ءبىز دە كەڭەسە كەلە، بۇگىنگى ادەبيەتتانۋ عىلىمىنداعى ەڭ ءبىر كەنجەلەپ قالعان، سۇرلەۋ سالىنباعان بالالار پوەزياسىن زەرتتەۋدى ءجون كوردىك. بۇل سالادا شەگەن احمەتوۆتىڭ سوناۋ جىلداردا جازعان وقۋلىعىنان باسقا، بالالار ادەبيەتىن زەرتتەگەن بىردە-ءبىر وقۋلىق جوق ەكەن. قازاق پوەزياسىنىڭ كەڭەس زامانى كەزىندە كەرەمەت گۇلدەنىپ دامىعان ءبىر سالاسى – بالالار پوەزياسى. اسىرەسە، 50-60-جىلدارداعى جاقان سماقوۆتاردىڭ، مۇز-اعاڭداردىڭ، قادىر مىرزا ءالى، تۇمانباي مولداعاليەۆتەردىڭ كەزىندەگى «پيونەر»، «بالدىرعان» جۋرنالدارىنىڭ قازاق ەلىنىڭ بۇگىنگى ەل اعالارىنا اينالعان اعا-اپالارىمىزدىڭ ۇلتتىق رۋحىن وياتقانى، جانىنا رۋحاني ءنار بەرگەنى انىق.بالالار پوەزياسىن زەرتتەۋ مەنىڭ قىزىعۋشىلىعىم-دى تۋعىزدى. بۇل تاقىرىپتا مونوگرافيالىق ەڭبەگىم جارىققا شىقتى. تاياۋدا «ۇزدىك وقىتۋشى» رەتىندە العان گرانتىمنىڭ قاراجاتىن سول بالالار ادەبيەتى تۋرالى وقۋلىق پەن حرەستوماتياسىن شىعارۋعا جۇمساماق نيەتىم بار.
– بۇگىنگى تاڭدا بالالارعا ارناپ ولەڭ جازاتىن اقىندار جوقتىڭ قاسى دەگەنگە كەلىسەسىز بە؟
– وتە تاماشا سۇراق قويىپ وتىرسىز. تاۋەلسىزدىك جىلدارىنان كەيىن پروزاعا قاراعاندا، قازاق پوەزياسى كەرەمەت دامىپ جاتقانى داۋسىز. بىراق بۇگىن پوەزيا الەمىندەگى جاس اقىندار بالالار پوەزياسىنا قالام تەربەمەيدى، بالالارعا ارناپ ولەڭ جازبايدى. ءسىز قازىر جارقىراپ شىققان جاس اقىنداردىڭ بالالارعا ارناعان ولەڭدەرىن تاۋىپ بەرىڭىزشى. كەيبىر اقىنداردا «بالاعا تاقپاق جازۋ – مەنىڭ دەڭگەيىم ەمەس، مەن ودان جوعارىمىن» دەگەن قاساڭ تۇسىنىك بولۋى مۇمكىن. ال مەن بالالار ادەبيەتىن زەرتتەۋشى رەتىندە بالاعا ارناپ تاقپاق جازۋ، ولەڭ جازۋ ەرەسەكتەرگە ولەڭ جازۋدان اناعۇرلىم قيىن ەكەنىن ايتار ەدىم. ويتكەنى اقىن ەڭ اۋەلى بالانىڭ ىشكى الەمىنە، پسيحولوگياسىنا ەنۋى كەرەك، بالا بولىپ ويلاپ، بالا بولىپ ويناۋى كەرەك، سوندا عانا بالالارعا ارنالعان كەرەمەت ولەڭدەر شىعادى. كەيدە جاقان سماقوۆتار مەن تۇمانباي اعالاردىڭ بالالارعا ارناعان ولەڭدەرىن وقىعاندا، بالالار الەمىنە ەنىپ كەتكەندەي كۇي كەشەسىز. سوندىقتان قازاقتىڭ جاس اقىندارىنا ايتار اعالىق تىلەگىم، ارقايسىسى بالاعا ارناپ ون شاقتى ولەڭ جازسا، بۇل ولاردىڭ بالالارعا جاساعان باعا جەتپەس سىيى بولماق. سەبەبى بۇل تاقىرىپتا ولەڭ جازاتىن اقىندار قارتايىپ بارادى، ەڭ جاس دەگەن باۋىرجان جاقىپ پەن قىمبات ابىلداقىزى ەلۋدەن اسىپ كەتتى.
– ال ءوزىڭىز بالالارعا ارناپ ولەڭ جازدىڭىز با؟
– بالالارعا ارناپ ولەڭ جازۋ قولىمنان كەلمەيدى دەمەيمىن. بىراق ازىرگە جازا قويعان جوقپىن. بالاعا ارناپ ولەڭ جازۋ وتە قيىن. دەگەنمەن جازۋىم كەرەك. جوعارىدا اتى اتالعان اقىندارمەن قاتار، جەڭىس قاشقىنوۆ، كارىم ساۋعاباي سىندى اعالارىمىز دا بالالارعا ارناپ ولەڭ جازدى. جەڭىس اعامىزدىڭ قازاق بالالار پوەزياسىندا وزىندىك قولتاڭباسى قالدى. كارىم اعانى ءىليا جاقانوۆپەن جازعان اندەر تسيكلى ارقىلى بىلەتىندەر بار. ول كىسىنىڭ كەرەمەت بالالار اقىنى ەكەنىن كوپشىلىك بىلمەيدى. سوندىقتان بالالار پوەزياسى تۋرالى وقۋلىقتار شىعارۋىمىز كەرەك. ەڭ قيىنى، وسىنداي كوكەيكەستى ەڭبەكتەرگە بولىنەتىن مەملەكەت قارجىسىن بىزگە جەتكىزبەي قاعىپ كەتەتىن شيراق ادامدار كوپ. عىلىمعا قاتىسى بولماسا دا عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعىن قۇرىپ الىپ، قارجى تاۋىپ جۇرگەندەر كوپ. قارجىنى العانىمەن، يگەرۋگە كەلگەندە جوقتان بار قۇراپ، ءجۇردىم-باردىم اتقارا سالادى. ماعان بىلتىر ءبىر ايەل ادام كەلدى. سونداي ءبىر ورتالىقتىڭ باسشىسىنىڭ ورىنباسارى ەكەن. الگى ورتالىق ەكى جىل بۇرىن بالالار وقۋلىعىن جازۋعا ارنالعان تەندەردە جەڭىمپاز بولىپتى، قاراجاتىن دا العان، اركىمگە تاپسىرىپ كورگەن، سەبەبى وزدەرىنىڭ قولىنان كەلمەيدى، جازا المايدى. سودان ماعان ۇسىنىسپەن كەلىپ تۇر، «وقۋلىق دايىنداپ بەرسەڭىز، 60 مىڭ تەڭگە تولەيمىن» دەيدى. مىنە، وسىنداي كەلەڭسىزدىكتەر بار ەندى.
– ءسىزدىڭ دوكتورلىق جۇمىسىڭىزدا توقسانىنشى جىلدارعا دەيىنگى بالالار پوەزياسى قامتىلعان ەكەن. تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى كەزەڭدى نەگە زەرتتەمەدىڭىز؟
– مۇنىڭ وزىندىك سەبەبى بار. بالالار ادەبيەتىنىڭ ەڭ دامۋ كەزەڭى كەڭەس زامانىندا بولعانىن مويىنداۋىمىز كەرەك. توقسانىنشى جىلداردان بەرگى كەزەڭدە بالالار پوەزياسى كەرەمەت دامىدى دەپ ايتا المايمىن. تاۋەل-سىزدىك جىلدارىنداعى بالالار پوەزياسىن ليرا قونىس دەگەن قارىنداسىمىز زەرتتەدى.
– ءسىزدىڭ وتكەن جىلى قۇرىلعان ايتىس اقىندارى مەن جىرشى-تەرمەشىلەر وداعىنىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەنىڭىزدى بىلەمىز. بۇل وداقتىڭ جۇمىسى قالاي ءجۇرىپ جاتىر؟ ايتىس اقىندارى مەن جىرشى-تەرمەشىلەرگە بەرەر پايداسى بار ما؟
– بايقاپ قاراساق، قازاقستاندا 25 مىڭنان استام كوممەرتسيالىق ەمەس ۇيىم بار ەكەن. ءتىپتى يت پەن مىسىق اسىراۋشىلاردىڭ دا ۇيىمى بار. الايدا وسى ۋاقىتقا دەيىن عاسىردان-عاسىرعا جالعاسىپ كەلە جاتقان قازاقتىڭ ايتىس ونەرىنىڭ قازىق قاققان شاڭىراعىنىڭ بولماۋى – كوڭىلىمىزدى ورتايتىپ كەلگەنى اقيقات. بىراق وتكەن جىلى مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ وڭ قاباق تانىتۋىمەن وداق قۇرىلدى. الايدا وداقتىڭ دۇنيەگە كەلگەنى جايىندا باق-تا كەڭ تۇردە قۇلاقتاندىرىلعان جوق. وداق توراعاسى بولىپ ايتىستىڭ ىستىعىنا كۇيىپ، سۋىعىنا توڭىپ كەلە جاتقان ءجۇرسىن ەرمان، ال ونىڭ نەگىزگى القا مۇشەسى ءارى ورىنباسارلارى بولىپ سەرىكزات ەكەۋمىز سايلاندىق. وداقتا جىرشى-تەرمەشىلەر دە بار، قازاقتىڭ ايتىسى مەن جىرشىلىق ونەرى قۇستىڭ قوس قاناتى سەكىلدى ەگىز ونەر عوي. سوندىقتان دا الماس الماتوۆ سەكىلدى جىرشىلىق ونەردىڭ كوش باسىندا تۇرعان اعالارىمىز القا مۇشەسى بولىپ ەندى. وداقتىڭ اياعىنان تىك تۇرىپ كەتۋى قارجىعا بايلانىستى. بۇل رەتتە بەلگىلى ءبىر قيىندىقتار باستالىپ تا جاتقان سەكىلدى. وسىعان دەيىن مينيسترلىكتىڭ كومەگىمەن «قازاق اۋەندەرى» اق عيماراتىنان وداققا ءبىر بولمە بەرىلگەن ەدى، تاياۋدا عانا ەستىدىم، بولمەنىڭ جالعا بەرىلگەن ۋاقىتى اياقتالىپتى، ءبىز باسپاناسىز قالدىق. «ايحاي، مەنىڭ بوز ءۇيىم، كەڭ سارايداي ءوز ءۇيىم» دەگەندەي، باس قوسىپ، كەڭەس قۇراتىن شاڭىراعىمىز بولسا دەپ ارماندايمىز. ءجۇرسىن اعامىز كوميتەتتىڭ ەسىگىن كۇندە بولماسا دا كۇنارا توزدىرىپ ءجۇر. استانادا، قۇدايعا شۇكىر، مادەني وشاقتار جەتەرلىك، بىزگە سول عيماراتتاردان ءبىر-ەكى بولمە بۇيىرىپ قالار.
– بۇل ماتەريالدىق ماسەلە عوي، شەشىلەتىنى اقيقات، ال وداقتىڭ اقىنداردى رۋحاني قولداۋداعى ءرولى قانداي بولماق؟
– وداقتىڭ نەگىزگى جۇمىس ىستەۋ ءتاسىلى بىرنەشە ارنادا بولادى. قازىرگى ايتىس ونەرىندە ساحنادا جۇرگەنى بار، ساحنادان كەتكەنى بار، اقىنداردىڭ ءوزى ۇلكەن كوشكە اينالدى عوي. جىرشى-تەرمەشىلەرىمىز دە ءبىر قاۋىم ەل. سولاردىڭ الدى 50, 60-قا كەلىپ جاتىر، ولاردى نە جازۋشىلار وداعى، نە مينيسترلىك، نە جەرگىلىكتى اكىمدىكتەگى مادەنيەت باسقارماسى ىزدەمەيدى، اتاۋسىز قالىپ جاتقاندارى كوپ. ەندى وداق ءوزىنىڭ ءاربىر مۇشەسىنىڭ جوقتاۋشىسى بولماقشى. ولاردىڭ ماتەريالدىق جاعدايىنان باستاپ، رۋحاني توقىراۋعا ۇشىراماسى ءۇشىن تىرەگى بولا ءبىلۋ مىندەتىمىزگە اينالادى. سونىمەن قاتار بۇگىنگى ايتىستاردى بەينەتاسپا، اۋديوجازبا تۇرىندە ۇرپاققا جەتكىزۋ دە – ارمانىمىز. «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى بويىنشا «قازاقتىڭ مىڭ ءانى»، «قازاقتىڭ مىڭ كۇيى» شەتەلدىك ساپامەن جارىق كوردى. ەندى ءبىزدىڭ ارمانىمىز – قازاقتىڭ ارعى-بەرگىدەگى تاڭداۋلى ايتىستارىنىڭ جيناعىن شىعارۋ. قاتاعان مەن ءسۇيىنبايدىڭ، ءبىرجان مەن سارانىڭ، اسەت پەن ىرىسجاننىڭ ايتىستارىن جىرشى-تەرمەشىلەرىمىزگە ورىنداتىپ جازىپ الساق، سوسىن بۇگىنگى جانداربەككە دەيىنگى اقىنداردىڭ تاڭداۋلى ايتىستارىنان كىرگىزسەك، سونىڭ بارلىعى رۋحاني قازىنامىزدى تولىقتىرا تۇسەرى انىق.
– جاڭا عانا ءبىر سوزىڭىزدە وداقتىڭ جۇمىسىنا قاراجات كەرەك دەپ قالدىڭىز. وداق قوعامدىق ۇيىم رەتىندە مەملەكەتتىك تاپسىرىس الۋىنا بولادى عوي…
– ونىڭىز راس، مەنىڭ بىلۋىمشە، ءبىزدىڭ قوعامدا مەملەكەتكە پايداسى بار جوبالارعا قارجى از ءبولىنىپ جاتقان جوق. بىراق وكىنىشتىسى، سول قاراجاتتىڭ كوبىسى حالقىمىزدىڭ رۋحاني يگىلىگىنە پايداسى جوق جوبالارعا، كولدەنەڭ كوك اتتىلاردىڭ قورجىنىندا كەتىپ جاتىر. بۇعان ءوزىمىزدىڭ دە بەلگىلى ءبىر دارەجەدە سالعىرتتىعىمىز سەبەپ دەپ ويلايمىن. «دەمەۋشى كەرەك» دەپ ويبايلاپ جۇرگەنىمىزدە، باسقالار قارجىنى قاي تۇستان الۋ كەرەگىن ءبىلىپ العان. اللا قالاسا، ءبىز دە مينيسترلىكتىڭ وزىمىزگە قاتىسى بار جوبالارىنىڭ تەندەرىنە قاتىسىپ كورەمىز.
ايتىس قاي زاماندا دا ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ باستى تىرەگىنىڭ ءبىرى بولعان. كەشەگى سوعىستىڭ قايناپ جاتقان كەزەڭىندە مۇحتار اۋەزوۆ، عابيت مۇسىرەپوۆ سىندى ۇلتتىڭ ۇلى تۇلعالارى نەگە وسى ايتىستىڭ باسىندا ءجۇردى؟ ويتكەنى ولار جاۋ جاعادان، يت ەتەكتەن العاندا، حالىقتىڭ رۋحى ەزىلىپ قينالعاندا، ەلدىڭ رۋحىن كوتەرۋ ءۇشىن ەڭ كەرەك قۇرال – ايتىس ونەرى ەكەنىن ءبىلدى. ماسەلەن، 1942 – 1943 جىلدارى ءبىر جىلدىڭ وزىندە قازاق دالاسىندا ون شاقتى ايتىس وتكەن. ولاي بولسا، ايتىس ونەرى بۇگىن دە سول ءوزىنىڭ ۇلتقا دەگەن قىزمەتىن كورسەتە بەرۋى كەرەك.
– سىزبەن سۇحباتتاساتىنىمدى ەستىگەن ارىپتەستەرىم امانجول اعانىڭ بالالارى تۋرالى سۇراساڭىز دەپ ەدى…
– ۇلكەن قىزىم شاحزادا وتكەن جىلى استاناداعى №38 مەكتەپتى ۇزدىك ءبىتىرىپ، مەملەكەتتىك گرانتقا يە بولدى. ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ الەمدىك ەكونوميكا ماماندىعى بويىنشا ءبىلىم الىپ جاتىر. ەكىنشى قىزىم التىناي 10-سىنىپتا وقيدى. اللا قالاسا، اپاسىنىڭ جولىمەن ۇلكەن ۋنيۆەرسيتەتتە وقۋىن جالعاستىرادى دەپ ويلايمىن. ۇلىم اقجولتاي قاراعاندىدا، اتا-اجەسىنىڭ قولىندا. 4-سىنىپتا وقىپ ءجۇر.
– بالالارىڭىزدىڭ اراسىندا جولىڭىزدى قۋىپ، ولەڭ جازىپ، دومبىرا ۇستاپ جۇرگەندەرى بار شىعار؟
– شاحزادامنىڭ ەپتەپ ولەڭ جازاتىنى بار. ۇلىم دومبىرا، ءان ۇيىرمەسىنە بارادى. وبلىستىق كۇيشىلەر بايقاۋىنىڭ ديپلومانتى بولىپ ۇلگەردى، ۇلكەن ساحناعا شىعىپ ءجۇر. قورجىنىندا بىرنەشە كۇي بار، ءان دە ايتىپ ءجۇر.
– بولاشاقتا «ايتىسقا شىعامىن» دەسە قايتەسىز؟
– ارينە، قۋانامىن، بىراق قازىر ونداي نيەت ءبىلدىرىپ جۇرگەن جوق. ايتىس اقىنى بولۋعا ءالى جاس. ايتىسقا 15-16 جاستا كەلدىم عوي. ەگەر بالامنىڭ بويىنان يمپروۆيزاتسيالىق ايتىس ونەرىنىڭ ۇشقىنىن بايقايتىن بولسام، اكەسى رەتىندە باۋليمىن دەپ ويلايمىن.
سۇحباتتى جۇرگىزگەن
حاليما بۇقارقىزى، «ايقىن».
