قازاقستاندا 448,1 مىڭ ادام مەملەكەت تاراپىنان بولىنەتىن الەۋمەتتىك تولەم الادى. اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەككە بولىنەتىن قاراجاتتىڭ 66,3%-ىن اۋىل تۇرعىندارى الادى ەكەن. بۇعان قوسا الەۋمەتتىك از قامتىلعان وتباسىلارعا قىس مەزگىلى تاياعان ساتتە كوممۋنالدىق شىعىنىنا كومەك رەتىندە 19 مىڭ 240 تەڭگە تولەماقى قوسا بولىنەدى.
بىزدەگى اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەكتىڭ مۇنداي تۇرىنە كوڭىلى تولمايتىندار بارشىلىق. بۇل رەتتە «اناليتيك» ساراپتاۋ ورتالىعىنىڭ قارجىگەرى ارمان مۋسين قازاقستانعا اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك تۇرىنە قاتىستى جاڭا فورماتتى ۇستاناتىن كەزەڭ جەتكەنىن العا تارتتى. قارجىگەردىڭ پايىمداۋىنشا، الداعى ءۇش جىلدا ناق وسى سالاعا قاتىستى جاڭاشا باعىتتاردى تاجىريبەگە ەنگىزگەن ءجون.
«46%-ى ازىق-تۇلىكتىڭ جانە باسپانانىڭ قىمباتتىعىنا قىنجىلعان. ال 43%-ى اقشانىڭ تاپشىلىعىنا، الەۋمەتتىك تولەمدەردىڭ ازدىعىنا، جاردەماقىنىڭ جەتپەيتىنىنە كوڭىلى تولماعان. ال قالعان 11%-ى كوممۋنالدىق تولەمدەردىڭ قىمباتتاۋىنا نارازى. قازىردە وسى ءۇش ساۋال قاراپايىم حالىقتى الاڭداتىپ وتىر. ءوز باسىم، وسىعان قاتىستى الەۋمەتتىك تولەمدەر جۇيەسىنە قاتىستى زامانعا ساي جاڭاشىلدىق كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن»،-دەدى قارجىگەر ارمان مۋسين.
قارجىگەردىڭ ايتۋىنشا، الەۋمەتتىك تولەمدەر ماسەلەسىنە كەلگەندە «قولۇشىن بەر» دەپ تەك مەملەكەتكە عانا تەلمىرىپ وتىرۋ دۇرىس ەمەس. بۇل رەتتە قوسىمشا الەۋمەتتىك-قوعامدىق قورلار قۇرىلعانى دۇرىس.
«الەۋمەتتىك ساياساتتا حالىقتىڭ جاعدايىن مەملەكەتتەن بەرىلەتىن الەۋمەتتىك تولەممەن كوتەرۋ مۇمكىن ەمەس. بۇعان قاتىستى دۇنيەجۇزىندە ءتۇرلى تاجىريبەلەر بار. مىسالى، مالايزيادا تۇرمىسى تومەن وتباسىلارعا قارجىلاي كومەك كورسەتەتىن الەۋمەتتىك-قوعامدىق قورلار بار. بۇل ەلدە جاعدايى تومەن وتباسى سول قورلارعا بارىپ تىركەلەدى. ول قور جاڭاعى وتباسىن قامقورلىعىنا الىپ جۇمىسپەن قامتۋعا، بالاسىن وقىتۋعا، ءتىپتى ميكرونەسيەمەن قامتۋعا دا جاعداي جاسايدى. وسى ءتارىزدى الەۋمەتتىك-قوعامدىق قورلار ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دە قۇرىلۋى قاجەت. بىزدەگى ءتۇرلى شاعىن نەسيە ۇيىمدارى الەۋمەتتىك از قامتىلعان وتباسىلارعا نەسيە بەرۋ جاعىن مۇلدە ويعا دا المايدى. ال مالايزيا، فينليانديا، گەرمانيا ءتارىزدى ەلدەردە 1 % ۇستەماقىمەن جاعدايى تومەن وتباسىلارعا كوپجىلدىق نەسيە بەرۋ جۇيەسى قالىپتاسقان»،-دەدى ارمان مۋسين.
ونىڭ ايتۋىنشا، مۇنداي از پايىزدىق ۇستەماقىمەن تۇرمىسى تومەن ادامعا نەسيە بەرۋ ولارعا ۇلكەن مۇمكىندىك اشار ەدى. «قولىنا قاراجات تيگەننەن كەيىن ولار بەلگىلى ءبىر كاسىپپەن شۇعىلدانۋى دا مۇمكىن. شاعىن شەبەرحانا، تىگىنشىلىك، ەتىك جوندەۋ ىستەرىن دوڭگەلەتىپ اكەتكىسى كەلەتىندەر دە بار. سوندىقتان الەۋمەتتىك از قامتىلعان توپقا ارزان نەسيە بەرۋ جايى دا قولعا الىنسا» دەيدى ول.
قارجىگەردىڭ بۇل پىكىرىن ەكونوميكا عىلىمىنىڭ كانديداتى، حالىقارالىق ەكونوميكالىق قاتىناستار ماماندىعىن مەڭگەرگەن باۋىرجان ءابىلوۆ تە قولداپ وتىر.
«بىرقاتار دامىعان ەلدەردە جاعدايى تومەن، مەملەكەتتىك باقىلاۋدا تۇرعان وتباسىلارعا بىرنەشە مارتە كومەك بەرىلەدى. مىسالى، وڭتۇستىك كورەيادا دامۋ دەڭگەيى تومەن ايماقتا تۇرعان الەۋمەتتىك جاعدايى جوق حالىققا مەملەكەت تاراپىنان 280 دوللار كولەمىندە ارنايى جاردەماقى تولەنەدى. ەڭ قىزىعى، ۋاقىت ءوتىپ ولار باسقا قالاعا نەمەسە وزگە مەملەكەتكە قونىس اۋدارسا دا مەملەكەت سول جاردەماقىنى ولارعا تولەۋىن توقتاتپايدى. ويتكەنى ولار دامۋ دەڭگەيى تومەن ايماقتا ءومىر ءسۇردى. سول ءۇشىن مەملەكەت ولاردى الەۋمەتتىك تولەممەن ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن قامتۋعا مىندەتتى. ال بىزدە ءبىر عانا سەمەي پوليگون ايماعىندا تۇرعان ادامدار ءوز ىشىمىزدە باسقا قالاعا قونىس اۋدارسا ءبىتتى، تولەنىپ وتىرعان ماردىمسىز ەكولوگيالىق تولەم دەرەۋ توقتاتىلادى. وسىنداي ايىرماشىلىقتار ەرىكسىز قىنجىلتادى»،- دەدى ەكونوميست-عالىم باۋىرجان ءابىلوۆ.
سونداي-اق ماماننىڭ بايىپتاۋىنشا، ءبىز ءۇشىن الداعى بەس جىلدا حالىقتىڭ تۇرمىسىن تەڭەستىرۋ ماڭىزدى بولا تۇسەدى. «بولاشاقتا ەلدەگى باي-ماناپتاردى قاتاڭ باقىلاۋعا الۋ قاجەت» دەيدى مامان.
«كەز كەلگەن مەملەكەتتە ۇستەمدىك ورناتپاۋى ءۇشىن اۋقاتتىلاردى باقىلاپ وتىرۋ قاجەت. كەزىندە كسرو زامانىندا ءبىر مەملەكەتتىك قىزمەتكەردىڭ ارتىق كاسسالىق جيناعى بولدى ما، ول دەرەۋ تەرگەلىپ تەكسەرىلەتىن. ال قازىر بىزدە باقىلاۋ از. نەگىزىندە، حالىقارالىق الەۋمەتتىك باعدارلاما بويىنشا 18 ملن حالقى بار ەلدىڭ 10%-ى اۋقاتتىلار، 5%-كەدەيلەر، قالعانى ورتا تاپتاعى ادامدار بولۋى ءتيىس. سوندا مەملەكەتتە حالىقتىڭ تۇرمىسى تەڭەستىرىلگەن بولىپ ەسەپتەلەدى. ال بىزدە مۇنداي پايىزدىق مولشەرلەمەلەر ساقتالماي تۇر. بىزدە اۋقاتتىلار مەن ورتا تاپتاعىلاردان كەدەيلەر كوپ. ەلدىڭ تۇرمىسىنان حابار بەرەتىن وسىنداي كورسەتكىشتەر وڭ ناتيجە بەرۋ ءۇشىن الدىمەن ەلدەگى اۋقاتتىلاردىڭ تابىسى اشىق جاريالانىپ، باقىلانىپ، ءتيىستى شارالار قابىلدانىپ وتىرعانى ءجون»،- دەدى باۋىرجان ءابىلوۆ.
قارلىعاش زارىققانقىزى،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
