قازىرگى اقپاراتتىق قوعامدا نەبىر قولدان كەلەر كاسىپتەردىڭ جاريالانىپ تۇراتىنى بەلگىلى. عالامتورداعى سايتتاردان «بالاڭىزدى باعىپ بەرەمiن» دەگەن جارنامانى كۇندە كورىپ جۇرسەك، بiراق «بالاڭىزدى تۋىپ بەرەمiن» دەگەندى وقىپ تاڭعالىستىق. البەتتە، اڭگىمە اۋانى قوعامدا ءجيى ايتىلىپ جۇرگەن قولدان ۇرىقتاندىرۋ ءتاسىلى، ياعني سۋرروگات انا تۋراسىندا بولىپ وتىرعانىن ءىشىڭىز سەزگەن بولار.
ءيا، بۇرىندارى «ەستىمەگەن ەلدە كوپ» دەيتىن ەدىك. ەندى ەستىگەنىمىزدەن كورگەنىمىز كوپ بولىپ وتىر. سۋرروگات انا، ياعني قۇرساق انا، عىلىمدا سوڭعى ون بەس جىلدا قارقىندى دامىعان مەديتسينالىق قۇبىلىس بولىپ ەسەپتەلەدى. شارانانى توعىز اي كوتەرۋگە كەلىسىم بەرگەن انانىڭ قۇرساعىنا ءسابيدىڭ بيولوگيالىق اتا-اناسىنىڭ گامەتالارى ەنگىزىلەدى. وسىلايشا ايەل نارەستەنى توعىز اي كوتەرىپ، اتا-اناسىنا امان-ەسەن تابىس ەتۋى ءتيىس. الەمدە بۇل ادىسپەن قانشا ءسابي دۇنيەگە كەلگەنى تۋرالى رەسمي مالىمەت جوق، الايدا بەيرەسمي ساراپتامالارعا سەنسەك، دۇنيەجۇزىندە سۋرروگات انانىڭ كومەگىمەن 220 مىڭداي ءسابي تۋىلىپتى. ءبىر قاراعاندا، ءبارى دۇرىس-اۋ. بىراق كەيبىر باتىس ەلدەرىندە ەشبىر كىناراتسىز-اق، قول-اياعى بالعاداي كەلىنشەكتەر دەنە ءبىتىمىن بۇزىپ الماۋ ماقساتىندا ارنايى تۇردە سۋرروگات انا قىزمەتىنە جۇگىنەدى ەكەن. ونداي شەتەلدىك تاپسىرىستاردى ورىنداۋ بويىنشا ۋكراينا ايەلدەرى الدىڭعى ورىندا كەلەتىن كورىنەدى. ال ەلىمىزدە سۋرروگات انا قىزمەتىنە قاي باعىتتا جۇگىنىپ جاتقانىمىزدى سارالاۋ جاعىنا كەلسەك، ەكىۇداي پىكىردە قالادى ەكەنسىڭ. بىرەۋ تويىپ سەكىرىپ ءجۇر، بىرەۋ توڭىپ سەكىرىپ جۇرگەننىڭ كەبى، ايتەۋىر. حوش. اق پەن قاراسىن اشىپ كورەلىك.
نەگىزىنەن العاندا، 1998 جىلى 17 جەلتوقساندا قابىلدانعان «نەكە جانە وتباسى تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭى بويىنشا سۋرروگات انا دەگەنىمىز – سۋرروگات انا مەن ىقتيمال اتا-انا اراسىنداعى شارت بويىنشا بويعا بالا بiتiرۋ، ونى كوتەرۋ جانە تۋ. ال سۋرروگات انا شارتى دەپ – بالالى بولۋدى قالايتىن ادامدار مەن بويعا بالا بiتiرۋدiڭ جاساندى ءادiسiن نەمەسە ەمبريون يمپلانتاتسياسىن قولدانۋعا كەلiسiمiن بەرگەن ايەلدiڭ اراسىنداعى كەلiسiمدى ايتادى. ال 2004 جىلدىڭ 16 شىلدەسىندە قابىلدانعان «ادامنىڭ ۇرپاقتى بولۋ قۇقىقتارى جانە ولاردى جۇزەگە اسىرۋ كەپiلدiكتەرi تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىندا «سۋرروگات انا» ۇعىمى زاڭ جۇزiندە بەكiتiلگەنى بەلگىلى. وسى زاڭ بويىنشا ەلىمىزدە ادامدى كلونداۋعا تىيىم سالىنسا، ال ەرلi-زايىپتىلارعا سۋرروگات انا قىزمەتiنە جۇگىنۋ قۇقى بەرiلگەن بولاتىن. تۇيگەنىمىز، بىزدە زاڭدى تۇردە سۋرروگات انا بولۋعا بولادى جانە ونىڭ ارنايى كەلىسىم-شارتى بار.
بالا كورۋدىڭ بۇل ادىسىندە قانداي سوراقىلىق بار دەۋىڭىز مۇمكىن. اسىرەسە، (رەسمي ءمالىمەتكە سايكەس) قازاقستاندا ەرلى-زايىپتىلاردىڭ 16 پايىزى نارەستەلى بولۋ باقىتىنا جەتە الماي جۇرگەنىن ەسكەرسەك، پەرزەنت ءسۇيۋدىڭ وڭتايلى جولى وسى دەرسىز. بىراق ءبىر گاپتىڭ شەتى شىعىپ قالعان سياقتى. ماسەلە بالادا ەمەس، انادا بولىپ وتىر. انىعىن ايتقاندا، بۇل سۋرروگات انانىڭ پەيىل، نيەتىندە جانە وسى قىزمەتتى جارنامالاپ جۇرگەن دەلدالداردا بولىپ وتىر. ماسەلەن، جاتىرىن جالعا بەرگەندەردiڭ اراسىندا ءالi تۇرمىس قۇرماعان 20 جاستاعى قىزدار دا بار. بۇلارعا نە جورىق؟ بۇدان باسقا كاسىپ جوق ەمەس قوي. نارىق زامانى كەلگەلى، باسقا باسقا، ءدال ايەل زاتىنا جۇمىستار تۇنىپ تۇرعان جوق پا. اركىمنىڭ ءوز قۇقىعى بار دەسەك تە، بىرەۋدىڭ مۇقتاجدىعىن بىرەۋ پايدا تابۋ پيعىلىنا بۇرىپ جاتسا، ونداي ارەكەتتەن ۇتپاسىمىز انىق.
بۇگiندە بۇل iس قىپ-قىزىل بيزنەس كوزiنە اينالىپ بارادى. بىرەۋلەر سۋرروگات اناعا جۇگىنۋ بالا كورۋدىڭ سوڭعى مۇمكىندىگى دەپ قاراسا، ەندى بىرەۋلەر ءۇشىن جاقسى قارجى تابۋدىڭ ءتيىمدى كوزى بولىپ وتىر. سوڭعى كەزدەرى وتاندىق ەكونوميكانىڭ كولەڭكەلى ءبولىگىندە «سۋرروگات انا» قىزمەتىنە دەلدال بولىپ اقشا تابۋ ءۇردىسى بايقالادى. بۇل بالاعا زارۋلەردىڭ ارمانىن ىسكە اسىرۋعا كومەكتەسۋ دەپ جۇقارتىپ ايتايىق دەسەك، تالاي جايتتاردى كورگەن سوڭ پىكىرىمىزدى وزگەرتۋگە تۋرا كەلدى. بۇل بيزنەس ءتۇرى بۇرىندارى تاسادا قالىپ كەلسە، ەندى، مىنە، ءوزىن جاڭا قىرىنان ايقارا اشقان ءتۇرى بار. نەگە دەسەڭىز، ەلىمىزدە اقىلى ينكۋباتور قىزمەتىن اتقارۋعا كەزەككە تۇرعان ايەلدەر سانى جىلدان-جىلعا كوبەيىپ بارادى. قازىر «بوتەن قۇرساق» قىزمەتىنە تەك جىلدار بويى گەنەتيكالىق ءسابي كورە الماي كەلە جاتقان وتباسىلار عانا ەمەس، سونداي-اق تۇلا بويىن بۇزعىسى كەلمەيتىن نازىكجاندىلار دا بوي ۇرا باستاعان.
Kazahk.ru سايتىنىڭ فورۋمىندا «سۋرروگات انا» تاقىرىبى ۇلكەن تانىمالدىلىققا يە بولىپ وتىر. ماسەلەن، مىناداي سارىنداعى ۇسىنىستاردى كورۋگە بولادى: «سۋرروگات انا بولسام دەيمiن. ەكi بالام بار. Iشكiلiككە، تەمەكiگە اۋەس ەمەسپiن. 10000 اقش دوللارى»، «قىزدار، سۋرروگات انا بولۋعا كەلiسەتiندەرiڭ بار ما؟ جاقسى تولەيمiز» نەمەسە «جۇمىرتقا كلەتكاسىنىڭ دونورى بولا الامىن. ءوزىم جايلى: بويىم – 165 سم، سۇيەگىم ءىرى، كوزىم قوڭىر-قارا، شاشىم قارا. ءوزىمنىڭ جانە بالالارىمنىڭ سۋرەتتەرىن جىبەرەمىن. تولەم – 1000-2000 اقش دوللارى». سۇرانىس جاعىنا كەلسەك، «سروچنو يششۋ سۋرمامۋ ۆ الماتى. وپلاتا وت 5 تىسياچ دوللاروۆ»، ت.س.س.
مىنە، وسىنداي سارىنداعى حابارلاندىرۋلار بارشىلىق. «جاقسى تولەيمىز» دەگەندەرىنە قاراعاندا، از اقشا ەمەس، ءتىپتى ءبىرى 10000 دوللاردى قولما-قول سۇراپ وتىر. ال دونوردىڭ ءوزى 1000-2000 دوللارىن سۇراسا، وندا ساۋدا اينالىمى قاي دەڭگەيدە ەكەنىن باعامداي بەرىڭىز. 2010 جىلدىڭ اياعىنىڭ وزىندە-اق اتالمىش سايتتا سۋرروگات انا ىزدەگەن وتباسىلىق جۇپتاردان 9 حابارلاندىرۋ ىلىنسە، ال سۋرروگات انا بولۋگا دايىن 11 ايەلدەن ۇسىنىس تۇسكەن. نارىق زاڭى بويىنشا ۇسىنىس سۇرانىستان ارتىق بولسا، بۇل قىزمەت تۇرىنە باعا ءتۇسۋى ءتيىس ەكەنى بەلگىلى. راسىندا، وسىدان ءۇش جىل بۇرىن بۇل جۇمىسقا تولەنەتىن اقى 15-20 مىڭ دوللار كولەمىندە بولسا، قازىر 10-12 مىڭ دوللار شاماسىندا. بىراق مۇنداي باعاعا قىزمەت كورسەتۋگە ءبارى كەلىسە بەرمەيدى. اسىرەسە، پوتەنتسيالدى سۋرروگات انانىڭ جوعارى ءبىلىمى بولسا نەمەسە ول مەيىربيكە بولىپ قىزمەت اتقارسا (دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنىڭ كادرلارى بۇل سالادا ۇلكەن سۇرانىسقا يە), وعان بەرەر قارجى كولەمى 20 مىڭ دوللاردان اسىپ تۇسەدى.
كەيبىر نازىكجاندىلار ءۇشىن ۋاقىتشا انا بولۋ جۇمىسى نەگىزگى قىزمەت تۇرىنە كوشكەن سىڭايلى. سەبەبى باسقالار ءۇشىن بالانى دۇنيەگە اكەلەتىن ايەلدەردىڭ «ءتاجىريبەمىز مول» دەگەنگە ساياتىن عالامتورداعى حابارلاندىرۋلار سونى اڭعارتادى. ال جۇمىرتقا جاسۋشاسىن اقىلى دونورلىققا بەرۋگە ازىرلەر جەتىپ-ارتىلادى. اقشا دەپ الاقتاعان دەلدالدار سۋرروگات انا سياقتى كىناراتى مول بيزنەستەن قوماقتى قارجى تابۋدىڭ رەتىن كوزدەيدى. ماقالا باسىندا تۇرمىس قۇرماعان بويجەتكەندەر تاراپىنان دا سۋرروگات انا بولۋعا ۇسىنىس تۇسكەنىن ايتقانبىز. اپىرماي، ءبارى قالىپ، ەندى قازاق قىزىنىڭ بۇل كاسىپكە بەت بۇرۋىن قالاي تۇسىنەمىز؟ الدە داعدارىس دەپ داۋرىعىپ، قولدان كەلەر جۇمىس وسى دەدى مە ەكەن. ايتەۋىر، بۇل جاعدايدىڭ كوڭىلگە قونىپ تۇرعانى شامالى.
بۇل باعىتتا بىلەكتى سىبانا جۇمىس جاساپ جۇرگەندەر تاعى سول دەلدالدار سياقتى. «اقشانىڭ استىندا قالدىرامىز» دەگەن جەلەۋمەن شالعايداعى اۋىل قىزدارىن سۋرروگات انالىققا تارتۋ وسى سالاداعى دەلدالداردىڭ جەردەن جەتى قويان تاباتىن كاسىبىنە اينالعانداي. اۋىل قىزدارىن 4-5 مىڭ دوللار كولەمىندە اقشاعا جالداپ، «سۋرروگات اناعا» اينالدىرۋ ءۇردىسى ۇدەي تۇسكەن كورىنەدى. ءسويتىپ، ۇستىنەن 10 مىڭ دوللاردان اسا پايدا تابۋ نيەتى دە جوق ەمەس. بۇل پىكىردى «ا» ەسىمدى سۋرروگات انا بولعان 22 جاسار ازاماتشامىز ايتىپ وتىر. قولىنا تيگەن اقشا 4-5 مىڭ دوللار شاماسىندا ەكەن. قالعانى دەلدالدىڭ ۋىسىندا كەتكەن. «اقشاسى قۇرىسىن، ولەرمەن بولسام دا ەندى قۇرساق انا بولماسپىن» دەپ وتىر. سەبەبىن سۇرادىق. ىشتەن شىققان تۇڭعىشتى جاتقا قيماعان. جاتىرداعى بالا بيولوگيالىق اتا-اناعا ءتيىستى بولسا دا، تۋىلعان سوڭ انالىق سەزىم ءوز جوعىن جوقتاعان. سودان بەرى پسيحولوگيالىق تۇرعىدا قاجىعانىن ايتتى. ءان سالساڭ دا، جانىڭدى سالىپ ايتاسىڭ. سۋرروگات انا بولىپ اقشا تابامىن دەگەندەر ءۇشىن جوعارىداعى مىسال ساباق بولا الادى. قالىپتاسىپ وتىرعان احۋالدان شىعار جول بار ما؟ بايىپتاپ قاراساق، بارشىلىق. ماسەلەن، برازيليا زاڭى بويىنشا، بىرگە تۋماعان ادامداردان باسقالارعا سۋرروگاتتىق انا بولۋعا تىيىم سالىنعان. تەك شىنايى جانى اشىعان تۋىسقانى عانا سۋرروگات انا بولۋى شارت. ءتىپتى اۆستريا، نورۆەگيا، شۆەتسيا، فرانتسيا جانە امەريكانىڭ بىرقاتار شتاتتارىندا، يتاليا، شۆەيتساريا، گەرمانيا سياقتى ەۋروپا ەلدەرىندە دە وعان تىيىم سالىنعان. ال يتاليا، فرانتسيا، گەرمانيا ەلدەرىندە بۇل تىيىمدى بۇزعاندارعا ءىرى كولەمدە ايىپپۇل سالىنىپ، ءتىپتى تۇرمەگە جابۋ دا كوزدەلگەن. اۆستراليا، ۇلىبريتانيا، دانيا، يتاليا، يزرايل، يسپانيا، كانادا، نيدەرلاندى جانە امەريكانىڭ بىرقاتار شتاتتارى ايەل جاتىرىن جالعا بەرۋدى رۇقسات ەتكەنىمەن، سۋرروگات اناعا اقى تولەنبەيدى. مۇسىلمان ەلدەرىنىڭ جايى بەلگىلى عوي. اتاي كورمە دەيتىنى انىق. وسى جەردە ءبىر نارسەنىڭ بەتىن اشىق ايتۋىمىز كەرەك. ءبىر قىزىعى، سۋرروگات انا بولۋدى تابىس كوزى رەتىندە زاڭمەن رەتتەگەن ەلدەر قاتارىندا امەريكانىڭ بىرقاتار شتاتتارى، وڭتۇستىك افريكا رەسپۋبليكاسى، رەسەي فەدەراتسياسى، گرۋزيا، ۋكراينا، بەلورۋسسيا جانە قازاقستان بار. بالكىم، ءبىزدىڭ زاڭناماعا دا تولىقتىرۋلار مەن وزگەرتۋ ەنگىزۋ كەرەك شىعار. ايتىپ-ايتپاي نە كەرەك، ەلىمىزدە سۋرروگات انا ىزدەۋشىلەر دە، بولعىسى كەلۋشىلەر دە كۇن ساناپ ءوسىپ بارادى. انىعى، سۋرروگات انا قىزمەتىن بيزنەس جاسايتىن قۇرالعا اينالدىرماۋىمىز استە قاجەت. ايتپەسە، تالاي قارىنداستىڭ ارانداپ قالارى انىق. ونسىز دا قازاق قىزدارىنىڭ ىشىندە قازىرگى كەزدە الەۋمەتتىك، مورالدىق بەينەسى جاقسى اتانباي جۇرگەندەرى قانشاما؟!.
ءتۇيىن
بارلىق نارسە «سەنىم» كاتەگورياسىنا كەلىپ تىرەلەتىنى انىق. ءبىزدىڭ ۇلان-عاسىر تاريحىمىزدا نەبىر بايلاردىڭ بالاعا زار بولىپ، نەشە كۇن، نەشە ءتۇن جاپپار حاققا جالبارىنىپ جاتىپ، ءبىر كۇتكەنىن سۇراپ الاتىنى بار ەمەس پە؟ وعان باتىرلار جىرىن ايتساق تا جەتەدى. قۇدايدان سۇراپ، كيەلى جەرلەردى تۇنەپ، جاتىرىنا بالا بىتكەن تالاي انالاردى ەستىپ تە، كورىپ تە جۇرگەن جوقپىز با؟ ءبارىن دەنساۋلىققا تىرەپ، سۋرروگات انا قىزمەتىنە سالىپ قويۋ قانشالىقتى مادەنيەتتىلىگىمىزدى كورسەتەدى؟ بالا تۋعان ايەل قىرىق كۇن بويىنا تازالىعىن ساقتاسا، بارلىق كۇناسى كەشىرىلەدى دەۋشى ەدى. ءاسىلى، عاسىرلار تەزىنەن سۇرىنبەي وتكەن ءداستۇرلى قازاق وتباسىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋ كەرەك-اۋ. ءسابي سۇيگىسى كەلگەن وتباسىلار تىم بولماسا تۋىسقانىنىڭ بالاسىن اسىراپ، ءوز باۋىرىنا باسىپ جاتاتىنى بەلگىلى. قازاقتىڭ ءداستۇرلى وتباسى ينستيتۋتىندا بۇل ءۇردىس بۇرىن دا بولعان، بۇگىن دە بار. بالا كورۋدىڭ بۇدان اسقان رۋحاني جولى بار بولسا، قايسى؟ زاماناۋي دەپ سۋرروگات اناعا جۇگىنگەنىمىزبەن، نەبىر سىننان الىپ شىققان اتا سالتىن دا ۇمىتپايىق. «وزىنىكىن ار تۇتقان جاتتىكىن زار تۇتادى» دەگەن وسى شىعار.
ءسىز نە دەيسىز؟
سالتانات بايقوشقاروۆا، بيولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، ەمبريولوگ-عالىم:
– نەگىزى، سۋرروگات انا قىزمەتىنە كوبىنە انالىق جاتىرى وپەراتسيا كەزىندە الىنعان نە بولماسا بالا تۋ ومىرىنە قاۋىپتى بولعان ايەلدەر جۇگىنەدى. بۇل ءبىر ەرىككەننىڭ ەرمەگى ەمەس قوي. راسىندا دا، مەديتسينالىق سەبەپتەرمەن وزدەرى بالا كوتەرە المايتىن جاعدايلاردا وتباسىلار امالدىڭ جوقتىعىنان سۋرروگات انا قىزمەتىنە جۇگىنەدى. بۇل جەردە ەكى جول بار. ءبىرىنشىسى، بالا كورە الماي وتىرعان وتباسىنىڭ ءوز جاقىن تۋىسقانى سۋرروگات انا قىزمەتىن اقىسىز اتقارىپ بەرۋى. ەكىنشىسى، ارنايى تۇردە اقىلى نەگىزدە بوتەن ايەلمەن ءوزارا كەلىسىمشارتقا وتىرۋ ارقىلى سۋرروگات انا قىزمەتىنە جۇگىنۋ. كوبىنە سۋرروگات انا بولۋعا اۋىلدان جۇمىس ىزدەپ كەلگەن ايەلدەر سۇرانادى. تۇراقتى جۇمىسى جوق، الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن ايەلدەر اقىلى ينكۋباتور قىزمەتىن اتقارۋعا بەلبايلاپ جاتادى.
– سۋرروگات انا قىزمەتىنەن كولەڭكەلى بيزنەس جاساعىسى كەلەتىن دەلدالدارعا كوزقاراسىڭىز قالاي؟
– ءبىزدىڭ ورتالىعىمىزدا جىلىنا، ارى كەتسە، 15-20 ادام سۋرروگات انا بولىپ جاتادى. ونىڭ كوبىسى ءوزىنىڭ جاناشىرلارى، باۋىرلارى، ياعني ول قىزمەت ءوزارا اقىسىز اتقارىلادى. سول سەبەپتى بۇل جەردە ۇلكەن قارجى اينالىمى بولاتىن بيزنەس بار دەپ ايتا المايمىز. بىراق دەلدالدار ءدال وسى سالادا پايدا تابۋدى ويلاماسا دا بولار ەدى. «تاس – تۇسكەن جەرىنە اۋىر» دەگەندەي، سۋرروگات انا قىزمەتىنە، قايتالاپ ايتام، كەيبىر باتىس ەلدەرىندەگىدەي جەكە باستىڭ مۇددەسى تۇرعىسىنان بارىپ جاتقان جوق بىزدە.
بىزگە ءوزىمىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ءبىر زاڭ فيرماسىنان ءبىر-ەكى جىل بۇرىن مىناداي ۇسىنىس تۇسكەن: «امەريكادان كەلگەن بەدەۋ جۇپتارعا ارزان سۋرروگاتتى انانى تاۋىپ بەرەمىز، زاڭداستىرامىز، بىراق سىزدەر بيومەديتسينالىق تۇرعىدان سولارعا سۋرروگاتتى انا باعدارلاماسىن وتكىزىڭىزدەر» دەپ. ءبىز وعان ءۇزىلدى-كەسىلدى «ولاي جاسامايمىز» دەپ جاۋاپ بەردىك. ويتكەنى ول اقشا تاباتىن جول ەمەس.
قارلىعاش بورباسوۆا، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ عىلىم فيلوسوفياسى جانە ءدىنتانۋ كافەدراسىنىڭ دوتسەنتى:
– قازىر سۋرروگاتتىق انا بولۋدى بيزنەسكە اينالدىرۋ تۋرالى كوپ جازىلىپ جاتىر. اسىرەسە، سۋرروگاتتىق انا ماسەلەسىن بالانى ساۋداعا سالۋمەن بايلانىستىرادى. بۇنداي كوزقاراستاردىڭ بولۋى دا نەگىزسىز ەمەس شىعار. قايتكەن كۇندە دە، ءبىز دۇنيەجۇزىندە ءاربىر بەسىنشى ەرلى-زايىپتىلار دەنساۋلىقتارىنا بايلانىستى بالالى بولۋ باقىتىنا يە بولا المايتىندىعىن ەسكەرۋىمىز كەرەك. بەدەۋلىك ماسەلەسى جانۇيالاردىڭ بولىنۋىنە، ناتيجەسىندە جالعىز قالىپ، قاسىرەت شەگۋىنە سەبەپ بولاتىندىعىنا دالەلدەر كوپ. سونىمەن قوسا بالالى بولا المايتىن جالعىزباستى ايەلدەر دە بار. كىم بالالى بولىپ، اتا-انالىق سەزىمگە بولەنگىسى كەلمەيدى؟ كەيبىر جانۇيا بۇل ماسەلەنى بالا اسىراپ الىپ شەشەدى. ال كەيبىر جانۇيالار وزدەرىنىڭ گەنەتيكالىق بالالارى بولعانىن قالايدى. بۇل دا – تابيعي قۇبىلىس جانە دە بالالى بولۋ مۇمكىنشىلىگى – ءار ادامنىڭ نەگىزگى قۇقىعى. سوندىقتان بۇل ماسەلەنى شەشۋدە مەملەكەت تاراپىنان ءىس-شارالار جاسالۋى كەرەك. مىسالى، اقش-تا بەدەۋلىكتى ەمدەۋ مەديتسينالىق قاۋىپسىزدەندىرۋ ارقىلى قارجىلاندىرىلادى، ال دانيادا – 35, فرانتسيادا 43 جاسقا دەيىن ايەلدەردى جاساندى ۇرىقتاندىرۋدىڭ قارجىسىن ءتورت رەت مەملەكەت تولەيدى ەكەن.
ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دە وسىنداي جاعدايلار جاسالسا، دەموگرافيالىق جاعداي دا جاقسارا تۇسەر ەدى. ال سۋرروگاتتىق انا قىزمەتىنە ساۋاتتى تۇردە بارۋ كەرەك. بۇل قىزمەتتى اتقارۋشىعا قويىلاتىن تالاپتار دا از ەمەس. ايەلدىڭ دەنساۋلىعىنان باستاپ، ونىڭ ءومىر ءسۇرۋ ءستيلى، ورتاسى، دۇنيەتانىمى ۇلكەن ءرول اتقارادى. بالانىڭ دۇنيەگە كەلۋىن قالايتىن گەنەتيكالىق اتا-اناسىنا قويىلاتىن تالاپ ءتىپتى جوعارى بولۋى كەرەك. جالپى، بالانىڭ قۇقىعى تولىق قامتاماسىز ەتىلىپ، بارلىق بولۋى مۇمكىن جاعدايلار ەسكەرىلگەنى دۇرىس.بالا ءومىرى باعالانبايتىن، ەڭ جوعارى قۇندىلىق ەكەندىگىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك.
سۇلتان تايعارين،
«انا ءتىلى».
