Qazirgi aqparattyq qoǵamda nebir qoldan keler kásipterdiń jarııalanyp turatyny belgili. Ǵalamtordaǵy saıttardan «Balańyzdy baǵyp beremin» degen jarnamany kúnde kórip júrsek, biraq «Balańyzdy týyp beremin» degendi oqyp tańǵalystyq. Álbette, áńgime aýany qoǵamda jıi aıtylyp júrgen qoldan uryqtandyrý tásili, ıaǵnı sýrrogat ana týrasynda bolyp otyrǵanyn ishińiz sezgen bolar.
Iá, buryndary «estimegen elde kóp» deıtin edik. Endi estigenimizden kórgenimiz kóp bolyp otyr. Sýrrogat ana, ıaǵnı qursaq ana, ǵylymda sońǵy on bes jylda qarqyndy damyǵan medıınalyq qubylys bolyp esepteledi. Sharanany toǵyz aı kóterýge kelisim bergen ananyń qursaǵyna sábıdiń bıologııalyq ata-anasynyń gametalary engiziledi. Osylaısha áıel náresteni toǵyz aı kóterip, ata-anasyna aman-esen tabys etýi tıis. Álemde bul ádispen qansha sábı dúnıege kelgeni týraly resmı málimet joq, alaıda beıresmı saraptamalarǵa sensek, dúnıejúzinde sýrrogat ananyń kómegimen 220 myńdaı sábı týylypty. Bir qaraǵanda, bári durys-aý. Biraq keıbir Batys elderinde eshbir kináratsyz-aq, qol-aıaǵy balǵadaı kelinshekter dene bitimin buzyp almaý maqsatynda arnaıy túrde sýrrogat ana qyzmetine júginedi eken. Ondaı sheteldik tapsyrystardy oryndaý boıynsha Ýkraına áıelderi aldyńǵy orynda keletin kórinedi. Al elimizde sýrrogat ana qyzmetine qaı baǵytta júginip jatqanymyzdy saralaý jaǵyna kelsek, ekiudaı pikirde qalady ekensiń. Bireý toıyp sekirip júr, bireý tońyp sekirip júrgenniń kebi, áıteýir. Hosh. Aq pen qarasyn ashyp kórelik.
Negizinen alǵanda, 1998 jyly 17 jeltoqsanda qabyldanǵan «Neke jáne otbasy týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń zańy boıynsha sýrrogat ana degenimiz – sýrrogat ana men yqtımal ata-ana arasyndaǵy shart boıynsha boıǵa bala bitirý, ony kóterý jáne týý. Al sýrrogat ana sharty dep – balaly bolýdy qalaıtyn adamdar men boıǵa bala bitirýdiń jasandy ádisin nemese embrıon ımplantaııasyn qoldanýǵa kelisimin bergen áıeldiń arasyndaǵy kelisimdi aıtady. Al 2004 jyldyń 16 shildesinde qabyldanǵan «Adamnyń urpaqty bolý quqyqtary jáne olardy júzege asyrý kepildikteri týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń zańynda «sýrrogat ana» uǵymy zań júzinde bekitilgeni belgili. Osy zań boıynsha elimizde adamdy klondaýǵa tyıym salynsa, al erli-zaıyptylarǵa sýrrogat ana qyzmetine júginý quqy berilgen bolatyn. Túıgenimiz, bizde zańdy túrde sýrrogat ana bolýǵa bolady jáne onyń arnaıy kelisim-sharty bar.
Bala kórýdiń bul ádisinde qandaı soraqylyq bar deýińiz múmkin. Ásirese, (resmı málimetke sáıkes) Qazaqstanda erli-zaıyptylardyń 16 paıyzy náresteli bolý baqytyna jete almaı júrgenin eskersek, perzent súıýdiń ońtaıly joly osy dersiz. Biraq bir gáptiń sheti shyǵyp qalǵan sııaqty. Másele balada emes, anada bolyp otyr. Anyǵyn aıtqanda, bul sýrrogat ananyń peıil, nıetinde jáne osy qyzmetti jarnamalap júrgen deldaldarda bolyp otyr. Máselen, jatyryn jalǵa bergenderdiń arasynda áli turmys qurmaǵan 20 jastaǵy qyzdar da bar. Bularǵa ne joryq? Budan basqa kásip joq emes qoı. Naryq zamany kelgeli, basqa basqa, dál áıel zatyna jumystar tunyp turǵan joq pa. Árkimniń óz quqyǵy bar desek te, bireýdiń muqtajdyǵyn bireý paıda tabý pıǵylyna buryp jatsa, ondaı áreketten utpasymyz anyq.
Búginde bul is qyp-qyzyl bıznes kózine aınalyp barady. Bireýler sýrrogat anaǵa júginý bala kórýdiń sońǵy múmkindigi dep qarasa, endi bireýler úshin jaqsy qarjy tabýdyń tıimdi kózi bolyp otyr. Sońǵy kezderi otandyq ekonomıkanyń kóleńkeli bóliginde «sýrrogat ana» qyzmetine deldal bolyp aqsha tabý úrdisi baıqalady. Bul balaǵa zárýlerdiń armanyn iske asyrýǵa kómektesý dep juqartyp aıtaıyq desek, talaı jaıttardy kórgen soń pikirimizdi ózgertýge týra keldi. Bul bıznes túri buryndary tasada qalyp kelse, endi, mine, ózin jańa qyrynan aıqara ashqan túri bar. Nege deseńiz, elimizde aqyly ınkýbator qyzmetin atqarýǵa kezekke turǵan áıelder sany jyldan-jylǵa kóbeıip barady. Qazir «bóten qursaq» qyzmetine tek jyldar boıy genetıkalyq sábı kóre almaı kele jatqan otbasylar ǵana emes, sondaı-aq tula boıyn buzǵysy kelmeıtin názikjandylar da boı ura bastaǵan.
Kazahk.ru saıtynyń forýmynda «sýrrogat ana» taqyryby úlken tanymaldylyqqa ıe bolyp otyr. Máselen, mynadaı saryndaǵy usynystardy kórýge bolady: «Sýrrogat ana bolsam deımin. Eki balam bar. Ishkilikke, temekige áýes emespin. 10000 AQSh dollary», «Qyzdar, sýrrogat ana bolýǵa kelisetinderiń bar ma? Jaqsy tóleımiz» nemese «Jumyrtqa kletkasynyń donory bola alamyn. Ózim jaıly: boıym – 165 sm, súıegim iri, kózim qońyr-qara, shashym qara. Ózimniń jáne balalarymnyń sýretterin jiberemin. Tólem – 1000-2000 AQSh dollary». Suranys jaǵyna kelsek, «Srochno ıý sýrmamý v Almaty. Oplata ot 5 tysıach dollarov», t.s.s.
Mine, osyndaı saryndaǵy habarlandyrýlar barshylyq. «Jaqsy tóleımiz» degenderine qaraǵanda, az aqsha emes, tipti biri 10000 dollardy qolma-qol surap otyr. Al donordyń ózi 1000-2000 dollaryn surasa, onda saýda aınalymy qaı deńgeıde ekenin baǵamdaı berińiz. 2010 jyldyń aıaǵynyń ózinde-aq atalmysh saıtta sýrrogat ana izdegen otbasylyq juptardan 9 habarlandyrý ilinse, al sýrrogat ana bolýga daıyn 11 áıelden usynys túsken. Naryq zańy boıynsha usynys suranystan artyq bolsa, bul qyzmet túrine baǵa túsýi tıis ekeni belgili. Rasynda, osydan úsh jyl buryn bul jumysqa tólenetin aqy 15-20 myń dollar kóleminde bolsa, qazir 10-12 myń dollar shamasynda. Biraq mundaı baǵaǵa qyzmet kórsetýge bári kelise bermeıdi. Ásirese, potenıaldy sýrrogat ananyń joǵary bilimi bolsa nemese ol meıirbıke bolyp qyzmet atqarsa (densaýlyq saqtaý salasynyń kadrlary bul salada úlken suranysqa ıe), oǵan berer qarjy kólemi 20 myń dollardan asyp túsedi.
Keıbir názikjandylar úshin ýaqytsha ana bolý jumysy negizgi qyzmet túrine kóshken syńaıly. Sebebi basqalar úshin balany dúnıege ákeletin áıelderdiń «tájirıbemiz mol» degenge saıatyn ǵalamtordaǵy habarlandyrýlar sony ańǵartady. Al jumyrtqa jasýshasyn aqyly donorlyqqa berýge ázirler jetip-artylady. Aqsha dep alaqtaǵan deldaldar sýrrogat ana sııaqty kináraty mol bıznesten qomaqty qarjy tabýdyń retin kózdeıdi. Maqala basynda turmys qurmaǵan boıjetkender tarapynan da sýrrogat ana bolýǵa usynys túskenin aıtqanbyz. Apyrmaı, bári qalyp, endi qazaq qyzynyń bul kásipke bet burýyn qalaı túsinemiz? Álde daǵdarys dep daýryǵyp, qoldan keler jumys osy dedi me eken. Áıteýir, bul jaǵdaıdyń kóńilge qonyp turǵany shamaly.
Bul baǵytta bilekti sybana jumys jasap júrgender taǵy sol deldaldar sııaqty. «Aqshanyń astynda qaldyramyz» degen jeleýmen shalǵaıdaǵy aýyl qyzdaryn sýrrogat analyqqa tartý osy saladaǵy deldaldardyń jerden jeti qoıan tabatyn kásibine aınalǵandaı. Aýyl qyzdaryn 4-5 myń dollar kóleminde aqshaǵa jaldap, «sýrrogat anaǵa» aınaldyrý úrdisi údeı túsken kórinedi. Sóıtip, ústinen 10 myń dollardan asa paıda tabý nıeti de joq emes. Bul pikirdi «A» esimdi sýrrogat ana bolǵan 22 jasar azamatshamyz aıtyp otyr. Qolyna tıgen aqsha 4-5 myń dollar shamasynda eken. Qalǵany deldaldyń ýysynda ketken. «Aqshasy qurysyn, ólermen bolsam da endi qursaq ana bolmaspyn» dep otyr. Sebebin suradyq. Ishten shyqqan tuńǵyshty jatqa qımaǵan. Jatyrdaǵy bala bıologııalyq ata-anaǵa tıisti bolsa da, týylǵan soń analyq sezim óz joǵyn joqtaǵan. Sodan beri psıhologııalyq turǵyda qajyǵanyn aıtty. Án salsań da, janyńdy salyp aıtasyń. Sýrrogat ana bolyp aqsha tabamyn degender úshin joǵarydaǵy mysal sabaq bola alady. Qalyptasyp otyrǵan ahýaldan shyǵar jol bar ma? Baıyptap qarasaq, barshylyq. Máselen, Brazılııa zańy boıynsha, birge týmaǵan adamdardan basqalarǵa sýrrogattyq ana bolýǵa tyıym salynǵan. Tek shynaıy jany ashyǵan týysqany ǵana sýrrogat ana bolýy shart. Tipti Avstrııa, Norvegııa, Shveııa, Franııa jáne Amerıkanyń birqatar shtattarynda, Italııa, Shveıarııa, Germanııa sııaqty Eýropa elderinde de oǵan tyıym salynǵan. Al Italııa, Franııa, Germanııa elderinde bul tyıymdy buzǵandarǵa iri kólemde aıyppul salynyp, tipti túrmege jabý da kózdelgen. Avstralııa, Ulybrıtanııa, Danııa, Italııa, Izraıl, Ispanııa, Kanada, Nıderlandy jáne Amerıkanyń birqatar shtattary áıel jatyryn jalǵa berýdi ruqsat etkenimen, sýrrogat anaǵa aqy tólenbeıdi. Musylman elderiniń jaıy belgili ǵoı. Ataı kórme deıtini anyq. Osy jerde bir nárseniń betin ashyq aıtýymyz kerek. Bir qyzyǵy, sýrrogat ana bolýdy tabys kózi retinde zańmen rettegen elder qatarynda Amerıkanyń birqatar shtattary, Ońtústik Afrıka Respýblıkasy, Reseı Federaııasy, Grýzııa, Ýkraına, Belorýssııa jáne Qazaqstan bar. Bálkim, bizdiń zańnamaǵa da tolyqtyrýlar men ózgertý engizý kerek shyǵar. Aıtyp-aıtpaı ne kerek, elimizde sýrrogat ana izdeýshiler de, bolǵysy kelýshiler de kún sanap ósip barady. Anyǵy, sýrrogat ana qyzmetin bıznes jasaıtyn quralǵa aınaldyrmaýymyz áste qajet. Áıtpese, talaı qaryndastyń arandap qalary anyq. Onsyz da qazaq qyzdarynyń ishinde qazirgi kezde áleýmettik, moraldyq beınesi jaqsy atanbaı júrgenderi qanshama?!.
Túıin
Barlyq nárse «senim» kategorııasyna kelip tireletini anyq. Bizdiń ulan-ǵasyr tarıhymyzda nebir baılardyń balaǵa zar bolyp, neshe kún, neshe tún Jappar Haqqa jalbarynyp jatyp, bir kútkenin surap alatyny bar emes pe? Oǵan batyrlar jyryn aıtsaq ta jetedi. Qudaıdan surap, kıeli jerlerdi túnep, jatyryna bala bitken talaı analardy estip te, kórip te júrgen joqpyz ba? Bárin densaýlyqqa tirep, sýrrogat ana qyzmetine salyp qoıý qanshalyqty mádenıettiligimizdi kórsetedi? Bala týǵan áıel qyryq kún boıyna tazalyǵyn saqtasa, barlyq kúnási keshiriledi deýshi edi. Ásili, ǵasyrlar tezinen súrinbeı ótken dástúrli qazaq otbasyn qaıta qalpyna keltirý kerek-aý. Sábı súıgisi kelgen otbasylar tym bolmasa týysqanynyń balasyn asyrap, óz baýyryna basyp jatatyny belgili. Qazaqtyń dástúrli otbasy ınstıtýtynda bul úrdis buryn da bolǵan, búgin de bar. Bala kórýdiń budan asqan rýhanı joly bar bolsa, qaısy? Zamanaýı dep sýrrogat anaǵa júgingenimizben, nebir synnan alyp shyqqan ata saltyn da umytpaıyq. «Ózinikin ar tutqan jattykin zar tutady» degen osy shyǵar.
SIZ NE DEISIZ?
Saltanat Baıqoshqarova, bıologııa ǵylymdarynyń doktory, embrıolog-ǵalym:
– Negizi, sýrrogat ana qyzmetine kóbine analyq jatyry operaııa kezinde alynǵan ne bolmasa bala týý ómirine qaýipti bolǵan áıelder júginedi. Bul bir erikkenniń ermegi emes qoı. Rasynda da, medıınalyq sebeptermen ózderi bala kótere almaıtyn jaǵdaılarda otbasylar amaldyń joqtyǵynan sýrrogat ana qyzmetine júginedi. Bul jerde eki jol bar. Birinshisi, bala kóre almaı otyrǵan otbasynyń óz jaqyn týysqany sýrrogat ana qyzmetin aqysyz atqaryp berýi. Ekinshisi, arnaıy túrde aqyly negizde bóten áıelmen ózara kelisimshartqa otyrý arqyly sýrrogat ana qyzmetine júginý. Kóbine sýrrogat ana bolýǵa aýyldan jumys izdep kelgen áıelder suranady. Turaqty jumysy joq, áleýmettik jaǵdaıy tómen áıelder aqyly ınkýbator qyzmetin atqarýǵa belbaılap jatady.
– Sýrrogat ana qyzmetinen kóleńkeli bıznes jasaǵysy keletin deldaldarǵa kózqarasyńyz qalaı?
– Bizdiń ortalyǵymyzda jylyna, ary ketse, 15-20 adam sýrrogat ana bolyp jatady. Onyń kóbisi óziniń janashyrlary, baýyrlary, ıaǵnı ol qyzmet ózara aqysyz atqarylady. Sol sebepti bul jerde úlken qarjy aınalymy bolatyn bıznes bar dep aıta almaımyz. Biraq deldaldar dál osy salada paıda tabýdy oılamasa da bolar edi. «Tas – túsken jerine aýyr» degendeı, sýrrogat ana qyzmetine, qaıtalap aıtam, keıbir Batys elderindegideı jeke bastyń múddesi turǵysynan baryp jatqan joq bizde.
Bizge ózimizdiń elimizdiń bir zań fırmasynan bir-eki jyl buryn mynadaı usynys túsken: «Amerıkadan kelgen bedeý juptarǵa arzan sýrrogatty anany taýyp beremiz, zańdastyramyz, biraq sizder bıomedıınalyq turǵydan solarǵa sýrrogatty ana baǵdarlamasyn ótkizińizder» dep. Biz oǵan úzildi-kesildi «olaı jasamaımyz» dep jaýap berdik. Óıtkeni ol aqsha tabatyn jol emes.
Qarlyǵash Borbasova, Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-dyń ǵylym fılosofııasy jáne dintaný kafedrasynyń doenti:
– Qazir sýrrogattyq ana bolýdy bızneske aınaldyrý týraly kóp jazylyp jatyr. Ásirese, sýrrogattyq ana máselesin balany saýdaǵa salýmen baılanystyrady. Bundaı kózqarastardyń bolýy da negizsiz emes shyǵar. Qaıtken kúnde de, biz dúnıejúzinde árbir besinshi erli-zaıyptylar densaýlyqtaryna baılanysty balaly bolý baqytyna ıe bola almaıtyndyǵyn eskerýimiz kerek. Bedeýlik máselesi januıalardyń bólinýine, nátıjesinde jalǵyz qalyp, qasiret shegýine sebep bolatyndyǵyna dálelder kóp. Sonymen qosa balaly bola almaıtyn jalǵyzbasty áıelder de bar. Kim balaly bolyp, ata-analyq sezimge bólengisi kelmeıdi? Keıbir januıa bul máseleni bala asyrap alyp sheshedi. Al keıbir januıalar ózderiniń genetıkalyq balalary bolǵanyn qalaıdy. Bul da – tabıǵı qubylys jáne de balaly bolý múmkinshiligi – ár adamnyń negizgi quqyǵy. Sondyqtan bul máseleni sheshýde memleket tarapynan is-sharalar jasalýy kerek. Mysaly, AQSh-ta bedeýlikti emdeý medıınalyq qaýipsizdendirý arqyly qarjylandyrylady, al Danııada – 35, Franııada 43 jasqa deıin áıelderdi jasandy uryqtandyrýdyń qarjysyn tórt ret memleket tóleıdi eken.
Bizdiń elimizde de osyndaı jaǵdaılar jasalsa, demografııalyq jaǵdaı da jaqsara túser edi. Al sýrrogattyq ana qyzmetine saýatty túrde barý kerek. Bul qyzmetti atqarýshyǵa qoıylatyn talaptar da az emes. Áıeldiń densaýlyǵynan bastap, onyń ómir súrý stıli, ortasy, dúnıetanymy úlken ról atqarady. Balanyń dúnıege kelýin qalaıtyn genetıkalyq ata-anasyna qoıylatyn talap tipti joǵary bolýy kerek. Jalpy, balanyń quqyǵy tolyq qamtamasyz etilip, barlyq bolýy múmkin jaǵdaılar eskerilgeni durys.Bala ómiri baǵalanbaıtyn, eń joǵary qundylyq ekendigin umytpaýymyz kerek.
Sultan Taıǵarın,
«Ana tili».
