قازاقستاندا رەسپۋبليكا بويىنشا 175 اۋدان بار بولسا، ونىڭ ىشىندە 72 اۋداننىڭ دامۋى كەنجەلەپ قالعان. مىنە، وسى دامۋى كەنجەلەپ قالعان اۋىل-ايماقتىڭ ماسەلەسى قازىردە جابۋلى كۇيىندە قالىپ وتىر. مامانداردىڭ پايىمداۋىنشا، بىزدەگى جەرگىلىكتى اكىمدىكتەر مەن مينيسترلىكتەردە بۇل ماسەلەلەردى شەشۋگە كەلگەندە بەلسەندىلىگى تومەن.
«اناليتيك» تالداۋ ورتالىعىنىڭ ساراپشى مامانى توعجان شاياحمەتوۆانىڭ ايتۋىنشا، الداعى ۋاقىتتا مۇنداي دامىماي قالعان اۋدانداردىڭ اكىمدىگىنە زامانعا ساي جاڭارعان مەحانيزمدەردى ۇستانۋعا تۋرا كەلەدى. ماماننىڭ بايىپتاۋىنشا، بولاشاقتا جەرگىلىكتى اكىمدەر كەنجەلەپ قالعان اۋىلدارىن دامىتۋ ءۇشىن جەردىڭ قۇنارلىلىعىن كوتەرۋ، جايىلىمدىق جەرلەردى دۇرىس پايدالانۋ، ەگىن شارۋاشىلىعىن دامىتۋ ءتارىزدى جايتتاردى زاماناۋي ۇلگىدە مەڭگەرۋى ءتيىس.
«مىسالى، ەلىمىزدە 282 ملن گەكتاردان استام جايىلىمدىق جەر بار. قىنجىلارلىعى، سول كولەمدى جايىلىمدىق جەردىڭ 40 پايىزىن عانا ۇقساتىپ وتىرمىز. ال قالعانى پايدالانىلماي وتىر. كەلەشەكتە ءبىز جەرىمىزدىڭ قۇنارلىلىعىن كوتەرىپ، وندىرىستىك، ونىمدىلىك قابىلەتىن ارتتىرامىز دەسەك، جاڭاشىلدىققا بەت بۇرىپ، بۇرىن استىق ەگىلگەن، قازىردە بوس جاتقان جەرلەرگە كوپجىلدىق شوپتەر ەگۋ ماسەلەسىن قولعا الۋىمىز كەرەك. جەرگىلىكتى اكىمشىلىكتەرگە بۇل رەتتە وزىندىك مىندەتتەمە جۇكتەۋ كەرەك. جەرگىلىكتى اكىمدەر ءوز اۋىل-ايماعىنىڭ جاي-جاپسارىن جاقسى بىلەتىندىكتەن ءاربىر رەفورمانى اكىمشىلىكتەر ارقىلى جۇرگىزسەك ءجون بولار ەدى»،-دەيدى ەكونوميست-ساراپشى توعجان شاياحمەتوۆا.
ماماننىڭ ايتۋىنشا، بولاشاقتا اۋىل-ايماقتى دامىتۋدى جەرگىلىكتى اكىمدەردىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ ارقىلى جۇرگىزۋ ءتيىمدى بولماق. «جەرگىلىكتى اكىمدەردىڭ باسقارۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋ اۋىلعا بولىنگەن قارجىنىڭ دىتتەگەن جەرىنە ءدال جەتۋىنە ىقپال ەتەر ەدى» دەيدى مامان.
«قازىر اۋىلعا باعىتتالعان قارجىنى ورتا جولدان قاعىپ الاتىن دەلدال حولدينگتەر، اكتسيونەرلىك قوعامدار جەتىپ-ارتىلادى. وسىدان بارىپ اۋىلعا بولىنگەن قارجى اقىر شەنىندە تالان-تاراجعا ءتۇسىپ كەتەتىنى دە راس. سوندىقتان بۇل جەردە اكىمدەردىڭ قاۋقارىن ارتتىرعان ابزال. ۇكىمەتتەن بولىنگەن قارجىنى وبلىستىڭ بيۋدجەتىنە، ودان اۋداننىڭ بيۋدجەتىنە ءبولۋ ءادىسىن شەكتەپ، قارجى دىتتەگەن جەرىنە جەتۋى ءۇشىن تىكەلەي اۋىلدىق اكىمدىكتەردىڭ بيۋدجەتىنە اۋدارعان ءجون. بىزگە اۋىل اكىمدەردىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىراتىن كەزەڭ الدەقاشان جەتتى. بۇل ءبىز ءۇشىن وزەكتى ماسەلە» دەيدى توعجان شاياحمەتوۆا.
ماماننىڭ بايىپتاۋىنشا، دامىعان جانە دامۋشى ەلدەردە بۇل ماسەلە وڭتايلى شەشىلگەن. ءتىپتى تمد ەلدەرى بويىنشاا كورشى رەسەيدە، ءازىربايجاندا، ارمەنيادا جەرگىلىكتى اكىمدەردىڭ ەكونوميكالىق وزگەرىستەرگە ساي وزىندىك شەشىم قابىلداۋى، قىزىقتى مەحانيزمدەر ۇسىنۋى جاپ-جاقسى رەتتەلگەن ەكەن. بۇل رەتتە قارجىگەر ارمان ءمۋسيننىڭ ايتۋىنشا، بىزدەگى اۋدان اكىمدەرى ينفلياتسيانى شەكتەۋ ماقساتىندا بازارداعى باعاعا يە بولا الماي وتىرعاندا وزگە ەلدەردىڭ اكىمدەرى اۋىلدارىنا اۋقاتتى ينۆەستورلاردى تارتىپ ىسكەرلىكتەرىمەن كوز قىزىقتىرۋدا.
قارجىگەردىڭ پايىمىنشا، قازىرگى تەحنولوگيالاردىڭ دامۋ عاسىرىندا الەمدە ۇلكەن وزگەرىستەر بولىپ جاتىر. كوپتەگەن ەلدەر كۇن جانە جەل ەنەرگياسىنا نازار اۋدارۋدا. كورشى رەسەي بولاشاقتا 65 پايىز ەنەرگيانى كۇن مەن جەلدەن الۋعا باسا نازار اۋدارۋدا. وزبەكستان دا وسىعان قاتتى نازار اۋدارا باستادى. كوپتەگەن ەلدەر جوقتان بار جاساپ وتىر. سوندىقتان بولاشاقتا بىزگە دە وسى كوشتەن قالماۋ كەرەك.
«نانوتەحنولوگيا، بيوتەحنولوگيانىڭ ارقاسىندا ۇلكەن مۇمكىندىكتەرگە قول جەتكىزەتىن زامان تۋدى. بولاشاقتا اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنە سۇرانىس ارتادى. سوندىقتان ءبىز اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ الەۋەتىن ارتتىرعانىمىز ابزال. وسى ورايدا اۋىلدىق ايماقتاردى باسقارۋعا بىلىكتى، ءبىلىمدى ازاماتتار تارتىلۋى قاجەت. اكىمدەر ۇكىمەتكە قىزىقتى ۇسىنىستار ايتىپ، جاڭا مەحانيزمدەر ۇسىنىپ جاڭاشىلدىققا ۇمتىلۋى كەرەك. وسىعان وراي جەرگىلىكتى اكىمدىكتەردىڭ ءوزىن-ءوزىن باسقارۋ جۇيەسىنە ناقتى قادالاعاۋ ەنگىزۋ قاجەت. اكىمدەردىڭ ءوزىن ءوزى جەتىلدىرىپ، جەرگىلىكتى جۇيەنى نارىققا ساي ساۋاتتى باسقارۋىنا مۇمكىندىكتەر بەرىلۋى ءتيىس. كەرەك بولسا ولاردىڭ ءبىلىمىن دە جەتىلدىرىپ وتىرعان ءجون. اۋىل اكىملەرىنىڭ بەلسەندىلىگى ارتپاسا، اۋىل توقىراي بەرەدى. سوندىقتان ناق قازىرگى ۋاقىتتا اۋدان، اۋىل كولەمىندەگى باسقارۋ جۇيەسى جاڭارىپ، جاڭعىرىپ وتىرۋ كەرەك. قازاقستان حالقىنىڭ 46 پايىزى اۋىلدى تۇراتىنىن ەسكەرسەك، ءبىز ءۇشىن جامىماي قالعان اۋىلداردىڭ سانىن ارتتىرۋ قاۋىپ. اگروەكونوميكانى دامىتۋ ماڭىزدى. بولاشاقتا تابيعي تازا اۋىل ونىمىنە دەگەن سۇرانىس الەمدىك تۇرعىدا وسەدى. سول كەزدە ءبىز كوشتىڭ سوڭىندا قالماۋدى ويلاستىرعانىمىز ءجون»،- دەيدى ارمان مۋسين.
قارلىعاش زارىقحانقىزى،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
.
