سارسەنبىنىڭ ساتىندە ستامعازيەۆتەردىڭ شاڭىراعىنا قوناق بولىپ قايتۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. تاۋدى بەتكە الىپ ورلەپ كەلەمىن. ساف تازا اۋا جانىڭا سەرگەكتىك سىيلاپ، ەرەكشە سەزىمگە بولەيدى. قالانىڭ كۇندەلىكتى قىتىمىر تىرلىگى جار بەرمەيتىندىكتەن، الاتاۋدىڭ اقشاڭقان تۇلعاسىنا قاراپ قانا دەمىمىزدى جۇتىپ ءجۇرۋشى ەك، تۇمسا تابيعاتتىڭ اياسىندا تاڭعى اۋامەن تىنىستاپ قايتۋدىڭ رەتى دە ءدال وسى جولى ورايلاستى.
كەلىسىلگەن ۋاقىتتا بەيتانىس ءۇيدىڭ قاقپاسىنىڭ الدىنا كەلۋىن كەلسەم دە، كەشكىلىك دايىنداپ قويىپ، «تاڭەرتەڭگىسىن، شىعاردا الا كەتەمىن»، – دەگەن ديكتوفونىمدى سومكەگە سالۋ الاكەۋىمدە اسىعىپ ءجۇرىپ ەسىمنەن مۇلدەم شىعىپ كەتىپتى. جازعىش قۇرالىمنىڭ بولمەدە قالىپ قويعانىن بىلگەنىمدە، شەگىنەرگە جول جوق ەدى. ءدال سول سەزىمنىڭ ارپالىسىندا ءوزىمنىڭ سالعىرتتىعىمدى «سىباپ» تۇرعانىمدا، قاقپادان كۇلىمدەي رامازان اعامىز شىقتى. قازاققا ءتان قوناقجاي پەيىلىمەن «جوعارى شىق» دەگەن يشارات ءبىلدىرىپ، ءۇيدى نۇسقادى. ۇيات تا بولسا، قىسىلا-قىمتىرىلا «قىلمىسىمدى» ايتىپ، ءمان-جايدى ءتۇسىندىردىم. «كوتەرىڭكى كوڭىلىنە كىربىڭ ءتۇسىرىپ الدىم با؟» دەگەن قاۋىپپەن ءانشى اعانىڭ جۇزىنە قاراپ ەدىم، رەنىشتىڭ تيتتەي دە نىشانى بايقالمادى، كەرىسىنشە، مەنىمەن بىرگە الاڭداپ، جانى اشىپ تۇر. ديدارىنان اعاعا ءتان قامقورلىق، اكەگە ءتان مەيىرىم، ۇستازعا ءتان ۇلاعاتتىڭ ۇشقىنى اڭعارىلادى… كوپ ويلانبادى، دەرەۋ بۇگىندىككە ورىنىنان ءالى قوزعالىپ ۇلگەرمەگەن قارا ءتۇستى «دجيپ» اۆتوكولىگىن وتالدىرىپ، قالاعا قاراي تومەن تۇستىك. دىتتەگەن ديكتوفونىمىزدى الا سالا، بوگەلمەستەن كەرى قايتتىق. كولىكتىڭ ىشىندە ءۇنسىز وتىرعان مەنى ءجونسىز قىسىلماسىن دەدى بىلەم، اعاي توك جوندەۋشى حاقىنداعى ءازىلدى ايتىپ كۇلدىرە وتىرىپ، رەسپوندەنت پەن جۋرناليست اراسىنداعى رەسمي شىمىلدىقتى بىردەن ءتۇرىپ تاستادى. بولمىسىنان كوپشىل جان ونەر، ادەبيەت جايىنداعى اسەرلى اڭگىمەسىن باستاپ كەتتى. جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ، جانىبەك كارمەنوۆ سىندى ءان الىپتارىنىڭ اڭىزعا بەرگىسىز ونەرى مەن عيبراتتى عۇمىرىنان تاعىلىمدى سىر شەرتىپ، ودان ارعى اڭگىمەمىز جانىبەك اعامىزدىڭ ارعى اتاسى سانالاتىن ابايدىڭ دوسى ەربولعا جالعاسىپ، دامي كەلە «اباي جولىنا» ۇلاستى. ءمادي، اقان، ءبىرجانداردىڭ دا ونەگەلى ءومىرى مەن ورەلى ونەرلەرى نازاردان تىس قالمادى. ءانشىنىڭ ءان الەمىنەن وزگە، ادەبيەت اۋىلىنىڭ دا قالتارىس-بۇلتارىستارىن جان-جاقتى تالداپ، تارازىلاپ وتىرعان تەرەڭ بىلىمىنە ءتانتى بولدىق. ءاننىڭ كەشەگىسىن تامسانا تىلگە تيەك ەتكەنىمەن، ءداستۇرلى ءاننىڭ بۇگىنگى كۇيىنە كەلگەندە ءانشىنىڭ داۋسى كۇمىلجىگەندەي سەزىلدى. ورايى كەلىپ تۇرعاندا، ءبىز دە كوكەيدەگى ويىمىزدى ىركىپ قالۋدى ءجونسىز ساناپ، العاشقى ساۋالدى دا قويىپ جىبەردىك.
- رامازان اعا، ءداستۇرلى ءان مەن ءداستۇرلى انشىلەردىڭ بۇگىنگى ناسيحاتى قانداي؟ ونەردىڭ وسى سىندى سان ءتۇرلى پروبلەمالارىنا ءوزىڭىزدىڭ وكپە-نازىڭىزدى ايتىپ، باسپاسوزدە ءجيى كورىنىپ ءجۇرسىز. ناتيجە شىعارا الىپ جاتىرسىز با؟
- ازىرگە، ناتيجە جوق. «جالعىز اعاش ورمان بولمايدى» – دەيدى. ءبىزدىڭ قازىرگى جۇمىس ىستەپ جاتقان وقۋ ورنىمىز – ج.ەلەبەكوۆ اتىنداعى ەسترادا-تسيرك كوللەدجىنەن، قۇرمانعازى اتىنداعى ۇلتتىق كونسەرۆاتوريادا، استاناداعى اكادەميادا كوپتەگەن تالانتتى بالالارىمىز ۇلاعاتتى ۇستازداردان ءداستۇرلى ءاننىڭ بەس مەكتەبى بويىنشا ءتالىم الىپ، ءبىتىرىپ شىعىپ جاتىر. جىلداعى وتەتىن ءان-جىر دودالارىنىڭ باس بايگەلەرىن بەرمەيتىن دە وسى – ءبىزدىڭ ءشاكىرتتەر. وقۋ ورنىن ءبىتىرىپ، تاباقتاي ديپلوم الىپ شىعادى. بىراق ول كىمگە كەرەك؟ وقۋ بىتىرگەسىن ولاردى قابىلدايتىن مەملەكەتتىك ورىنداردىڭ جوق بولۋى سالدارىنان، جۇمىس تابا الماي قينالادى. سوندا بۇلاردىڭ قايدا بارۋى كەرەك؟ وسىنى كىم شەشەدى دەپ ويلايسىز؟ مىسالى، مۇنداي ماسەلەنى شەشۋ – مەنىڭ قولىمنان كەلمەيدى. سەبەبى، مەنىڭ قولىمدا بيلىك جوق. سول ءۇشىن دە، ماسەلە كوتەرىپ، ءباسپاسوز بەتىندە ايتىپ، جازدىرتۋدى ءوزىمنىڭ پارىزىم كورەمىن. تۇرسىنجان اعامىزدىڭ«اۋىز بەن قۇلاق» دەگەن كەرەمەت ءبىر اڭگىمەسى بار عوي. ءبىزدىڭ قوعام قازىر سول ءولى قۇلاقتىڭ كۇيىن كەشىپ وتىر، ايتىپ جاتساڭ دا سەزبەيدى. ايتاتىن دا، سوڭىندا جامان اتتى بولاتىن دا – ءوزىڭ. بىراق، قالاي دەگەنمەن دە، ورتا بۋىننان اسقان، اعا بۋىن ءانشىمىز عوي. ايتۋعا حاقىمىز بار. بۇل – ءبىزدىڭ پارىزىمىز. قازىر ورتامىزدا قانداي كەرەمەت جاس انشىلەر ءجۇر. ولاردى قولداۋ جوق، ناسيحات از. سوعان قارنىمىز اشادى. بىزدە «تاۋار» بار دا، ونى «ساتۋ» جاعى قيىن بولىپ تۇر. ال، سول ءانشىلەر وزگە ۇلتتىڭ ەمەس، باباسىنىڭ كەيىنگىگە مۇرا ەتىپ تاستاپ كەتكەن دۇنيەسىن ءدارىپتەپ، شاڭ باسىپ، ۇمىتىلىپ بارا جاتقاندارى بولسا، سونى ناسيحاتتاپ، جوعالعان دۇنيەسىن ورنىنا كەلتىرىپ، جوعىن جوقتاپ، ونەردىڭ كوكپارىندا جۇرگەن ناعىز جانكەشتى ۇل-قىزدار عوي. سول سەبەپتى دە ءداستۇرلى انشىلەردىڭ كوبىسى ەستراداعا كەتىپ جاتىر. ماسەلەن، وپەراداعى كلاسسيكالىق انشىلەردى الايىق، ولار دا: «كورەرمەن، تىڭداۋشى جوق» – دەپ جىلايدى. بىراق بارا قالساڭ، كەرەمەت-كەرەمەت انشىلەر ەڭبەك ەتىپ، عاجايىپ تۋىندىلار ومىرگە كەلىپ جاتىر. ال، وعان كىم كىنالى؟ كەزىندە اۋىلىنا ءبىرجان كەلگەندە ابايدىڭ ايتقانى بار: «ءبىرجان اعا، ءسىز ومىردەن وتسەڭىز،ەندى قايتىپ سىزدەي ءانشى كەلە مە؟»- دەپ. سوندا سال: «اينالايىن، ابايجان-اۋ، ات توبەلىندەي قازاق امان بولسا، مەن سياقتى تالاي ءانشىنى اكەلەدى-اۋ، بىراق ءوزىڭ سياقتى تىڭداۋشىم بولماي ما دەپ قورقامىن»- دەگەنى بار عوي… سول سەكىلدى بىزدە دە جاقسى انشىلەر بار، تەك تىڭدايتىن قۇلاق پەن ناسيحات دەڭگەيى تىم تومەن. وعان كىمنىڭ كىنالى ەكەنىن بىلمەدىم. بىراق، بىزگە مەملەكەتتىك جۇيە مەن تالاپتار ەنگىزىپ، ارنايى زاڭ قابىلداۋ كەرەك. سوندا عانا بۇل ولقىلىقتىڭ ورنى تولادى دەپ ويلايمىن.
قىزۋ اڭگىمەنىڭ جەتەگىندە وتىرىپ، ۇيگە قالاي جەتكەنىمىزدى اڭعارماي دا قالىپپىز. كولىكتەن تۇسە بەرگەنىمىزدە، بفيلفۋلى تۇرعان كىشكەنە كۇشىك شاۋىلدەپ قارسى الدى. جاتىرقاعانى ما، سالەم بەرگەنى مە؟ – ونى تاپ باسىپ باجايلاي المادىق. اتى – لايكا ەكەن، تازا سىبىرلىك يت كورىنەدى. رامازان اعا وسى اڭگىمەسىن ايتا ءجۇرىپ، كۇشىككە تاماق سالدى دا، ۇيگە قاراي بەتتەدىك. ەسىكتەن ۇلتۋ اپاي جايدارى قالپىمەن كۇلە قارسى الدى. ال، وتاعاسى بولسا، قولىنا كۇرەك الىپ، تاڭەرتەڭگى ەسىكتىڭ الدىن جاۋىپ قالعان ۇلپا قاردى بىردەن تازارتىپ تاستاۋعا كىرىسىپ كەتتى. داستارحاندى جايناتىپ جاساپ قويعان ۇلتۋ اپايدىڭ اس ۇيىنە كىردىك. ەندى عانا كوشىپ كەلىپ جاتسا دا، تاپ-تۇيناقتاي جينالعان كەڭ ۇيدەن وتباسىلىق جىلۋ مەن مەيىرىمنىڭ شۋاعى سەزىلەدى. ىنتىماعى جاراسقان ونەرلى وتباسىعا قونىس قۇتتى بولسىن ايتتىق. قازان-وشاق يەسى: - «جىلدا كەلىپ كەتەتىنبىز. بيىل ءبىرىنشى رەت قىستايىن دەپ وتىرمىز، اللا جازسا. قۇرىلىسى تولىق اياقتالعاننان كەيىن، ءبىرجولا كوشىپ كەلدىك. ءالى تولىق ورنالاسىپ، ۇلگەرە الماي جاتىرمىز»، – دەپ، اڭگىمەسىن ايتا ءجۇرىپ ، شاي قامىنا كىرىستى. ەندى داستارحانعا وتىرا بەرگەنىمىزدە، بالا-شاعاسىنا قايىرلى تاڭ ايتىپ وياتىپ، رامازان اعا دا ۇستەل باسىنا كەلدى. ماشينا ىشىندەگى ونەر جايلى اڭگىمەمىز تاڭعى شاي ۇستىندە وتباسىلىق تاقىرىپقا قاراي ويىستى.
- مىنە، ءبىزدىڭ ءۇي – وسى، بيىل عانا كەلدىك. بۇرىن ابدەن قالانىڭ تابيعاتىنا، تىنىس-تىرشىلىگىنە ۇيرەنىپ العاندىقتان، بالا كەزىمىزدەگى ءوزىمىز وسكەن اۋىلدىڭ سول باياعى تۇرمىس-تىرشىلىگىنە ەندى-ەندى بوي ۇيرەتىپ كەلە جاتىرمىز. تالاي دۇنيەنى ۇمىتىپ قالعان ەكەنبىز، وسىندا كەلىپ ەسىمىزگە تۇسۋدە. مىسالى، قالادا تۇرعاندا، تاڭەرتەڭ جاتا بەرۋشى ەدىك، قازىر ۇيقىدان ويانا سالىپ: «ۋا، قار كۇرەۋ كەرەك ەكەن عوي» دەپ كۇرەككە جۇگىرەمىز.جاپ-جاڭا كۇرەك، سىپىرعىشتار اكەلىپ قويدىق. بۇلاردان قول ءۇزىپ قالعانىمىزعا دا 25 جىل بولىپ قالىپتى. بۇرىن «نەگە ۇلكەندەر قالادان دالاعا قاشادى؟» – دەسەك، دالانى ساعىنادى ەكەن عوي. تابيعاتقا جاقىنداعان سايىن ءوزىڭنىڭ بۇل ورتادان قانشالىقتى الىستاپ كەتكەنىڭدى سەزە تۇسەتىندەيسىڭ. تاڭەرتەڭ راحاتتانىپ الاتاۋعا دا قاراماعالى قاشان؟! وسى بۇيىرتقان جەرگە ورنالاسىپ الدىق. مىنە، ەندى جاڭا باسپانادا وتباسىلىق ءومىرىمىزدىڭ 25 جىلدىق كۇمىس تويىن اتاپ وتپەكپىز.
- قۇتتى بولسىن! ءيا، ءبىزدىڭ وقىرماندار ءۇشىن سىزدەردىڭ ونەرلەرىڭىزدەن وزگە، وتباسىلىق ومىرلەرىڭىز دە قىزىقتى. قالاي تانىسقان ەدىڭىزدەر؟ قوس ءانشىنىڭ تابىسۋىنا ءان سەبەپكەر بولدى ما؟
- بىزدىڭ كەزىمىزدە جاڭا وقۋ جىلىندا تالانتتى بالالاردى جينايتىن. ءسويتىپ، اۋىلداعى تالانتتى بالا بولىپ، وسىندا – الماتىعا ەسترادا-تسيرك ستۋدياسىنا وقۋعا كەلگەنبىز عوي. وندا ەكى-اق جىل وقىتاتىن. مەن حالىق بولىمىنە، ال ۇلتۋ بولسا، شىمكەنتتەن كەلىپ، ەسترادا بولىمىنە وقۋعا ءتۇستى. ول كەزدە جاي عانا وقىتا سالمايدى. ءبىر اي كولحوزعا اپارىپ، كارتوپ، الما جيناتادى، بولماسا تەمەكى، ماقتا، ءجۇزىم تەرگىزەدى. ءبىز دە سول تالاپقا باعىنىپ، وقۋعا تۇسكەننەن كەيىن ارنايى جۇمىس كيىمىمىزدى كيىپ الىپ، تالدىقورعاننىڭ قوعالى دەگەن جەرىنە كارتوپ جيناۋعا باردىق. جۇمىس ىستەي ءجۇرىپ، جاڭادان كەلگەن ستۋدەنتتەرمەن تانىسىپ-ءبىلىستىك. ەلەۋىشپەن ەلەگەندە ۇنتاعى ءتۇسىپ، ىرىلەرى ەلەۋىشتىڭ ءوزىندە قالادى عوي. سول سياقتى تۇسكەن وقۋشىلاردىڭ ىشىندە ون بەس-جيىرمامىز جاقىن ارالاستىق. ءبىر-بىرىمىزگە جانىمىزدى سالا كومەكتەسىپ، بىرگە تاماقتانىپ، بارلىق قيىندىقتى بىرلەسە كوتەرە ءجۇرىپ، ءومىردىڭ ۇلكەن ءبىر ديىرمەنىنە تۇستىك تە كەتتىك. ەكى جىل بىرگە وقىدىق، تانىستىق. عالىمجان سەرىكباەۆ، قاجىباي جاكين، ەربول قىرعىزاليەۆ، قايتىس بولىپ كەتكەن امانجول سىندى دوستارىم بار، ۇلتۋدىڭ قۇربىلارى بار ءبارىمىز قاتتى ارالاسىپ كەتتىك. بىردە بايقايمىن، «بۇل كىسى مەنى جاقسى كورىپ قالعان سياقتى» دەپ ازىلدەپ قويادى (ستۋدەنتتىك جىلدارىن ەسكە الىپ، ەكەۋى كۇلىپ الدى). سودان ەكەۋمىزدىڭ ءسوزىمىز جاراسىپ، ارامىزدا سەزىم ۇشقىنى تۇتانىپ، 23 اقپاندا وتباسىن قۇردىق. ۇيلەنگەندە كادىمگىدەي «ليمۋزينمەن»، بولماسا «Lexsus»-پەن ەمەس، اۋىلعا قاتىنايتىن قاراپايىم اۆتوبۋسپەن كەگەنگە باردىق. بارا سالا بەتاشارىن جاسادىق. سودان ءبىر-ەكى كۇن اۋىلدا بولدىق تا، قايتادان قالاعا كەلدىك. وسىدان بار ءتىرشىلىك باستالعان. اللاعا ءشۇكىر، قازىر ءبىر ۇل، ءبىر قىزىمىز بار. ەكەۋى دە ەر جەتكەن. الدى وقۋىن ءبىتىرىپ، ماگيستراتۋرادا وقىپ جاتىر. ۇلكەن بالام – ولجاس ەسەپكە بەيىم، ماماندىعى – ەكونوميست. ال، قىزىم پەريزات بولسا، تىلگە جاقىن. بىرنەشە تىلدە ەركىن ءسويلەيدى.
- «اكەم دە، انام دا ونەرگە جاقىن بولدى، سوندىقتان مەنىڭ دە ءانشى بولۋىم زاڭدىلىق، تابيعي قۇبىلىس بولدى» دەپ جازاسىز. سىزدەردىڭ ەكەۋلەرىڭىز دە انشىسىزدەر. سول زاڭدىلىق بالالارىڭىزدىڭ بويىنان جالعاسىن تاپتى ما؟
- ەكەۋى دە ونەردەن قۇر الاقان ەمەس. دومبىرانى الىپ، ۇيدە دە، دوستارىمەن باس قوسقاندا دا ءان ايتا بەرەدى. قىزىم اندا-ساندا كونتسەرتتەرگە شىعىپ تۇرادى. بىراق، بالالارىمنىڭ العا قويعان تۇبەگەيلى ماقساتتارى ونەر بولمادى. ولار ونەر ادامدارىنىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىن كورىپ ءوستى، جاقسى بىلەدى. اي-ايلاپ، جىل-جىلداپ ۇيگە كەلمەيمىز. باسىمىزدا باسپانا دا جوق. پاتەر، جاتاقحانا… ءسويتىپ ءجۇرىپ، ايتەۋىر، بالالاردى وسىردىك قوي. 1996 جىلدارى مەن قازاقكونتسەرتتە جۇمىس ىستەي ءجۇرىپ، شاكىرتتەرگە ساباق بەردىم، كەشكىسىن مەيرامحانادا ءان دە ايتتىم. سوندا تاڭەرتەڭ كەتەم، ءتۇن ورتاسىندا بىراق كەلەم. بالالارىم وسىنداي قيىندىقتاردىڭ ءبارىن كورىپ، باسقا سالانى تاڭداعان شىعار، مۇمكىن ارالاساتىن ورتاسى اسەر ەتتى مە، ايتەۋىر، ونەردى تاڭدامادى.
- بىر ۇيدە ەكى ءانشىنىڭ بولعاندىعىنىڭ بالا تاربيەسىندە قانداي كەدەرگىلەرى بولدى؟ ونەرگە ەندى قادام باسقان شاقتارىڭىزدا بالالارىڭىز جاس، الدا ءۇزىلىسسىز گاسترولدەر كۇتىپ تۇردى. سول كەزدەردەگى قيىنشىلىقتاردى قالاي جەڭدىڭىزدەر؟ بالا تاربيەسىمەن كىم اينالىستى؟
ۇلتۋ جەڭگە: بالالاردىڭ كىشكەنتاي كەزىندە مەن ەشقايدا شىققان جوقپىن. تۋعانىنان ءبىرىنشى سىنىپقا بارعاندارىنا دەيىن تاپجىلماي، ەكى بالامنىڭ جانىندا وتىردىم. وندا رامازان عانا گاسترولدە ءجۇردى. ال، مەن ۇلىم مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاعاننان كەيىن ونەر اكادەمياسىنا قايتادان وقۋعا ءتۇسىپ، سىرتتاي ەمەس، كادىمگى ستۋدەنتتەر سەكىلدى كۇندىزگى بولىمدە وقىدىم. ۇيدەن شىعا بەرە ستۋدەنت ەكەنىمدى سەزىنەتىنمىن. ال، ساعات 5-6-نى سوعا باستاعاننان-اق، بالالارىمدى ويلاپ، ۇيگە جەتۋگە اسىعاتىنمىن. وندا ولجاس ءبىرىنشى سىنىپتا وقيدى، پەريزات بولسا ءالى كىشكەنتاي. باستاۋىش سىنىپتىڭ ساباعى ەكى-ءۇش ساعات بولادى عوي. تاڭەرتەڭ قىزىم ۇيىقتاپ جاتقاندا، ۇلىمنىڭ قولىنا كىلتتى بەرىپ: «ساباقتان كەلگەن سوڭ، ەسىكتى ەشكىمگە اشپاي، ۇيدە وتىرىڭدار» – دەپ تاپسىرىپ، ءوزىم وقۋعا كەتەمىن. قازىر ويلاپ قاراسام، بالالارىمىزدى تاستاپ كەتە بەرەتىن سول كەزدەگىمىز شىنىمەن دە جۇرەكتىلىك ەكەن (كۇلىپ الدى). كەشكىسىن ساباقتى بىتىرە سالا، ەكى وكپەمىزدى قولىمىزعا الىپ ۇيگە قاراي جۇگىرەمىز عوي. ءسويتىپ ءجۇرىپ، ايتەۋىر، وسىردىك. مەن ونەر اكادەمياسىن بىتىرگەندە، ۇلىم ءتورتىنشى سىنىپتى ءبىتىردى. مىنە، وسى سەبەپتى دە ەستراداعا ەلدەر سياقتى بۇزىپ-جارىپ ەمەس، بارلىعىن بىرتىندەپ باستاپ، ونەرگە جايلاپ-جايلاپ كەلدىم. ءبىرىنشى ماقساتىم انا بولۋ بولدى. اللاعا شۇكىر، وعان جەتتىك دەپ ويلايمىن. ال، ەندى ونەرگە كەلسەم، ونى تاستاپ كەتۋگە تالاي تالاپتار قويىلدى. بىراق، بالا كۇننەن تاڭداپ، جان جۇرەگىم ءاندى قالاپ كەلگەندىكتەن دە ول قولىمنان كەلمەدى. كەرىسىنشە، رامازاننىڭ وزىنە: «ەگەر ونەردى تاستا دەسەڭ، وندا ەكەۋمىز دە باسقا جولعا كەتەيىك» دەپ تالاپ قويدىم. سودان ونەر جولىنا قايتادان كەلدىك. بىرەۋدەن ىلگەرى، بىرەۋدەن كەيىن، وسى ونەردىڭ ورتاسىندا جۇلقىنىپ شىعىپ كەتپەسەك تە، جانىم سۇيگەن كاسىپپەن اينالىسىپ ءجۇرمىن. مەن ءۇشىن بۇل – ۇلكەن قۋانىش.
- بىر سالادا قىزمەت ەتۋدىڭ قانداي ارتىقشىلىقتارى، بولماسا قانداي كەمشىلىك-كەدەرگىلەرى بار؟ وتباسىلىق مىنەزدەرىڭىزگە توقتالا كەتسەڭىزدەر.
- يا، شىنىمەن دە، جۋرناليستەر: «ونەرگە نەگە كەش ورالدىڭىز؟»، – دەپ ۇلتۋعا ءجيى سۇراق قويادى. مەنىمەن بىرگە قاتارلاسىپ، ۇلتۋ دا گاسترولدە جۇرسە، سوندا بالا تاربيەسىمەن كىم اينالىسپاق؟ سوندىقتان دا بالالار تۋعاننان كەيىن ۇلتۋ ولار مەكتەپكە بارعانشا ساحناعا شىقپاي، ءوزىن تولىقتاي بالا تاربيەسىنە ارنادى. ال، ۇيدە كوپ بولماعانىممەن، گاسترولدەن قولىم بوساي قالعاندا، مەكتەپكە بارىپ، ۇستازدارىمەن سويلەسىپ، ۋاقىتتىڭ ىڭعايىنا قاراي اتا-انالار جينالىسىنا دا قاتىسىپ تۇردىم. ول كەزدە ازدى-كوپتى اتىمىز شىعىپ جاتقان كەز. كەيىن بالالار ەسەيە كەلە، مامانداندىرىلعان دارىندى بالالار مەكتەپ-ينتەرناتىندا جاتىپ وقىدى. ال، ەندى ءبىر سالادا قىزمەت ەتۋدىڭ ارتىقشىلىعى مەن كەمشىلىگىنە كەلەتىن بولساق، «الۋان ءتۇرلى جۇيرىك بار، الىنە قاراپ شابادى» – دەيدى عوي. ءار تىڭدارماننىڭ ءوز تالعامى، ءار ءانشىنىڭ ءوز جانكۇيەرى بولادى. ماسەلەن، كەيبىر كەشتەرگە مەنى عانا شاقىرىپ، ۇلتۋدى شاقىرماۋى مۇمكىن. كەي كەزدەردە ۇلتۋدىڭ رەپەرتۋارىنداعى اندەرگە سۇرانىس ءتۇسىپ: «بىزگە ءسىز ەمەس، ۇلتۋ كەرەك» دەيتىن جاعدايلار بولدى. سونشا جىل وقىپ، سونشا جىل ارمانداعان كاسىبى بولعاننان كەيىن قالاي جىبەرمەيسىڭ؟ سونداي جاعدايلاردا، ۇلتۋ كەتىپ، ۇيدە مەن قالامىن. ءومىر بولعاننان كەيىن كەلىسپەيتىن، رەنجىسىپ قالاتىن دا جاعدايلار بولادى. قازىر ولاي قىزبالىققا سالىنۋدىڭ قىزۋى قايتىپ قالدى. بۇرىن الدى-ارتىمىزعا قاراماي، جاستىقپەن لاپ ەتە تۇسەتىن ەدىك. ەندى ونىڭ بارىنە بايىپپەن قاراپ، بارلىق جاعدايدا دا اقىلعا جۇگىنەمىز. كەرەك دەسەڭىز، كەيبىر كەزدەردە: «سەندەر جاڭا زاماننىڭ جاستارىسىڭدار، كوزقاراستارىڭ قالاي؟» – دەپ، بالالارىمىزدان اقىل سۇراپ، سولاردىڭ پىكىرلەرىنە دە قۇلاق اسىپ جاتامىز. ءومىر سونىسىمەن دە قىزىق پا دەپ ويلايمىن. رەپەرتۋار تاڭداۋ، شىعارماشىلىق جاعىندا دا ۇيدە كۇندە ايقاي-شۋ. اناۋ انانى تاۋىپ كەلەدى، مىناۋ مىنانى تاۋىپ كەلەدى. ءسويتىپ اياق استىنان وتباسىلىق قىزۋ پىكىرتالاس تا وتكىزىپ جىبەرەمىز. «قازاقتىڭ 1000 ءانى» دەگەن انتولوگيا شىعىپ، ءتىپتى كەرەمەت بولدى. وسىلاي، قولىمىزدان كەلگەنىنشە، اسىل ونەردىڭ باعاسىن تۇسىرمەۋ ءۇشىن قىزمەت ەتىپ جاتىرمىز.
وسى كەزدە داستارحان باسىنا 5-6 جاس شاماسىنداعى كىشكەنتاي بالا جۇگىرىپ كەلىپ، ۇستەلدى اينالا تىزىلگەن بوس ورىندىقتاردىڭ بىرىنە وتىرىپ، شاي ءىشتى. تاڭىرقاي قاراعانىمدى سەزگەن بولۋى كەرەك، رامازان اعاي ەڭ كەنجە ءىنىسىنىڭ بالاسى ەكەنىن ايتىپ، ءبۇلدىرشىن ساياتپەن تانىستىردى. اجەسى، ياعني ءانشىنىڭ اناسى ەكەۋى جاڭا ۇيگە قىدىرىپ كەلگەن ەكەن. كەلىنىمەن شۇيىركەلەسىپ وتىرىپ، تاڭعى شايىن ءىشىپ العان اجە بۇل ۋاقىتتا ازداپ تىنىعۋعا كەتىپتى. ال، سايات بولسا ، ءسوز اراسىدا وزىنىڭكىشكەنتاي ەلجاس ەسىمدى ءىنىسى بار ەكەنىن دە ايتىپ ۇلگەردى. ءسابيدىڭ بال ءتىلىن قىزىقتاپ، ءبارىمىز سوعان ءماز بولىپ وتىرعاندا، داستارحان باسىنا انشىلەردىڭ بالالارى ولجاس پەن پەريزات جانە رامازان اعانىڭ ايتۋىنشا،وسى ءۇيدىڭ تۋعان بالاسىنداي بولىپ كەتكەن ولجاستىڭ جان دوسى - ءادىل دە كەلىپ قاتارىمىزعا قوسىلدى. ولجاس تا، پەريزات تا اسا قاراپايىم ەكەن. اماندىق-ساۋلىقتان سوڭ جاتىرقاماي، بۇرىننان تانىس كىسىلەرشە بىردەن ەمەن-جارقىن اڭگىمەگە ارالاسىپ كەتتى. ءبىر بايقاعانىم، رامازان اعاي وتە ازىلقوي ادام بولىپ شىقتى. ۇستەل باسىنداعى ءازىل-قالجىڭ مەن كوڭىلدى اڭگىمەمىزدىڭ اۋانىن ەندى وتاعاسىنىڭ وتباسىنداعى بولمىسىن اشۋعا بۇردىق.
- جالپى رامازان ستامعازيەۆ دەسە، باسقانى بىلمەدىم، مەنىڭ كوز الدىما سال-سەرىلەردەن قالعان تۇياق، اقان، ءبىرجانداردىڭ جالعاسى سىندى تۇلعا ەلەستەيدى. وتاباسىنداعى بولمىسىڭىز دا ءدال وسىنداي ما؟ ءبىزدىڭ ساحنادا كورەتىن سال-سەرى رامازان اعامىزدىڭ وتباسىلىق ومىردەگى مىنەزى قانداي؟
(ەكەۋى قوسىلىپ ەمەن-جارقىن كۇلىپ الدى)
ۇلتۋ جەڭگە:
- دال سونداي. ءسىزدىڭ ويىڭىز تۋرا كەلدى. ول كىسى ۇيدە دە سونداي سەرى.
رامازان اعا:
- ول جاعىن بىلمەدىم، بىراق، ايەل ادام ىستەيتىن شارۋالارعا مۇلدەم ارالاسپايمىن. كەيبىر ءارىپتەستەرىم ەكراندا تاماق جاساپ، بىردەڭەلەردى كورسەتىپ جاتادى. ءانىن ايتىپ جۇرگەن كەرەمەت-كەرەمەت اعالارىمىز، انا جەردە تاماق تۋراپ تۇرادى. ول دا جاقسى قاسيەت شىعار. بىراق، بىزگە ونداي ونەر جۇقپادى، سوندىقتان تۇسىنبەيمىن دە. ۇيات تا بولسا ايتايىن، قازاقتا «قاتىنباسشى» دەگەن ءسوز بار. بالا كۇنىمىزدە اس ءۇي، قازان-وشاقتىڭ باسىنا بارساق، اجەلەرىمىز: «كەتىڭدەر، ول – ايەلدىڭ ىستەيتىن شارۋاسى» دەپ جولاتپايتىن. سونى كورەم دە، كەيدە: «وسىلارعا نە جوق ەكەن» دەپ ويلايمىن. ۇيدەگى شارۋانىڭ بارلىعىن ۇلتۋ ءوزى ىستەيدى، مەن ول جاعىنا ارالاسپايمىن. ال، سىرتتىڭ، ەر ادامداردىڭ اتقارۋى كەرەك شارۋالارى بولسا، وعان مەن وتاعاسى رەتىندە، بالالاردىڭ اكەسى رەتىندە تولىققاندى جاۋاپ بەرۋگە مىندەتتىمىن.. بىزدەگى كاسىپ، بىزدەگى پرينتسيپ وسىنداي. ال، ەندى كەيدە ءبارىمىز اقىلداسىپ شەشەتىن شارۋالار بولادى. وندايدا،ارينە، ءتورت كوزىمىز تۇگەل وتىرىپ، وڭتايلى شەشىم قابىلداۋعا تىرىسامىز.
- رامازان اعامىز «وشاق باسىندا بارلىق شارۋاعا ءسىز جاۋاپ بەرەدى» دەپ جاتىر. ەندى ءوز-وزىڭىزگە باعا بەرىپ كورىڭىزشى؟ ءسىز قانداي كەلىنسىز؟
ۇلتۋ جەڭگە:
- وز-وزىمە قالاي باعا بەرەتىنىمدى بىلمەيمىن. «ەر ادامنىڭ ءوزىنىڭ مىندەتى بار، ايەل ادامنىڭ ءوز مىندەتى بار»، – دەپ ايتىپ جاتادى عوي. سوندىقتان ءوزىمنىڭ ءمىندەتىمدى اتقارىپ جاتىرمىن دەپ ويلايمىن. ءۇيدىڭ بەرەكەسى تىكەلەي ايەلگە بايلانىستى. انام ۇنەمى: «اياق كىرىپ كەلگەن جەردەن باق قونادى»، – دەپ ايتىپ وتىراتىن. سوندىقتان بولار، قوناق كەلەدى دەسە، ەڭ ءبىرىنشى تابالدىرىقتىڭ تازالىعىنا باسا ءمان بەرەمىن. ودان كەيىن، ارينە، قاي كەزدە دە ايەل ادامنىڭ داستارحانى جايناپ، وتى جانىپ، شايى قايناپ، ءۇيى مۇنتازداي تازا تۇرۋعا مىندەتتى. انامنىڭ: «قىزىم، وتاعاسى ۇيگە كەلگەندە، شاڭىراعىڭ مۇنتازداي تازا، تاپ-تۇيناقتاي جيناۋلى تۇرسىن. كەلگەن ادام ۇيىڭنەن ۇيالماي شىعۋى كەرەك» دەگەن سوزدەرىن ءاردايىم قۇلاعىما قۇيىپ، بوي جەتتىم، سولاي تاربيەلەندىم. وسىنى مەن بالالارىما دا ۇنەمى ايتىپ وتىرامىن. قۋاناتىنىم – بالالارىمىزعا قازاقى تاربيە بەردىك. ەسىكتەن قوناق كىرگەن كەزدە: «كەلىڭىز، جوعارى شىعىڭىز!» دەپ، داستارحانىن الىپ جۇگىرىپ جاتادى. ول دا بولسا كەزىندەگى اتا-انامنان العان تاربيەنى بالالارىما بەرۋگە تىرىسىپ جاتقاندىعىمنىڭ كورىنىسى. ونى ەندى قانشالىقتى الادى، ولاردىڭ وزدەرىنە بايلانىستى.
- ال، وسى وتباسىعا كەلىن بولىپ ءتۇسكەندە قانداي قيىنشىلىقتارمەن بەتپە-بەت كەلىپ ەدىڭىز؟
ۇلتۋ جەڭگە:
- و، قيىنشىلىق كوپ بولدى (كۇلىپ الدى). ويتكەنى، مەن كىشكەنتاي وتباسىندا ءوستىم، ۇيدە ءۇش-اق قىزبىز. ال، رامازاننىڭ اۋلەتى ۇلكەن. ۇلكەن اۋلەتكە كەلىن بولعاننان كەيىن ونىڭ مىندەتى مەن جاۋاپكەرشىلىگى دە جەڭىل بولمادى، كەلىمدى-كەتىمدى كىسى كوپ. كەيدە شاي قۇيعاندا،ۇلگەرە الماي، ءوزىمنىڭ شاي ىشە الماي قالاتىن كەزدەرىم دە بولاتىن. قازىر سونى ەسىمە الىپ كۇلەمىن. ايتەۋىر، تىرىسىپ ءجۇرىپ ۇيرەندىم عوي. ەندى ويلاپ قاراسام، بۇل دا ءبىر ۇلكەن مەكتەپ بولعان ەكەن.
- ال، وزدەرىڭىزدىڭ وتباسىلارىڭىزدا سالت-ءداستۇردى قانشالىقتى ۇستاناسىزدار؟
رامازان اعا:
- بىزدىڭ ەڭ كەرەمەتتىگىمىز – ول ءبىزدىڭ قازاقىلىعىمىز. ۇيدە تازا قازاقشا ءسويلەيمىز، الا جازداي قىمىز ىشەمىز، شامانىڭ كەلگەنىنشە. اكە-شەشەمىز جاقىن جەردە تۇرادى. اۋىل جاققا جولىمىز تۇسە قالسا، ءىرىمشىك، قۇرت، قارىننىڭ مايىن اكەلىپ قويامىز. قالادا تۇرساق تا، نۇرلى دەگەن جەردەگى ساياتشىلار كلۋبىنىڭ تولىققاندى ءمۇشەسىمىز، بۇركىت پەن قۇماي تازى ۇستايمىز. كەلگەن قوناقتاردى ەرتىپ اپارىپ، اتقا مىنگىزىپ، قولىنا بۇركىتىن بەرىپ، جانىنا تازىسىن ەرتكىزىپ، اڭشىنىڭ كيىمىن كيگىزىپ، قىرعا شىعارىپ، قويان اۋلاتىپ، اڭشىلىقتىڭ قىزىعىنا باتىرىپ شىعارىپ سالامىز. ال، ۇيدە كەلگەن كىسىگە شامامىز جەتكەنشە، «قازاقتىڭ سۇيگەن اسى عوي» دەپ، ەت اسىپ بەرۋگە تىرىسامىز. جۇما كۇندەرى شەلپەك سالىپ، قۇران وقىتىپ تۇرامىز. سوپى، ءدىندار بولىپ كەتپەسەك تە، شاما شارقىمىزشا قازاقتىڭ بارلىق ءداستۇرىن ۇستانۋدامىز.
- كوپ انشىلەر قوسىمشا كاسىپكەرلىككە كوڭىل ءبولىپ جاتادى. ال سىزدەر شە؟ انشىلىكتەن تىس، باسقا قانداي شارۋالارمەن اينالىساسىزدار؟
رامازان اعا:
- كەزىندە اينالىسىپ كورگەنبىز. بىراق قولىمىزدان كاسىپكەرلىك كەلمەدى. وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن كىرپىش شىعاراتىن زاۋىت اشىپ، باستالعان كۇننەن باستاپ بۇكىل اعايىندارىمىزدى جينادىق، بارلىق تۋىستار كەلدى. ءسويتتى دە جۇمىسىمىز ىلگەرى باسپاي قويدى. ويتكەنى، تۋىسقاندىق جۇرگەن جەردەگى ساۋدانىڭ سيقى ءمالىم عوي. سونىمەن قايتىپ جاۋىپ قويدىم ونداي نارسەنى.
- «جىگىتكە جەتى ونەر از، جەتپىس ونەر كوپ ەمەس» دەيدى عوي. انشىلىگىڭىزدى حالقىڭىز جاقسى بىلەدى. ساياتشىلىعىڭىزدان دا حابارىمىز بار. بۇدان وزگە قانداي ونەر، حوببيلارىڭىز بار؟
رامازانا اعا:
- مەندە سول پەداگوگيكادان باسقا ەشنارسە جوق سياقتى. سوڭعى ءتورت جىلعى حوببيىمىز ءۇي سالۋ بولدى. (كۇلىپ الدى).
ۇلتۋ جەڭگە:
- بۇرىن قولىمىز بوساسا تازا اۋاعا شىعىپ، سەرۋەندەپ قايتاتىنبىز. ەندى تازا اۋاعا كەلدىك قوي. ال، قازىر ءۇيدى رەتتەۋ جۇمىستارىمەن تاڭنىڭ اتقانىن، كەشتىڭ باتقانىن بىلمەي قالاتىن بولدىق.
- ۇلتۋ اپاي، ءسىز دە وقىتۋشىسىز با؟
ۇلتۋ جەڭگە:
- جوق، مەن ۇيدە بالالاردىڭ وقىتۋشىسىمىن.
رامازان اعا:
- وسى جەردە فينانس جانە سوعىس ءمينيسترى (ازىلدەپ، يۋمورعا سالىپ، ۇستەل باسىناعىلاردى جانە ءبىر كۇلدىردى).
- شىعارماشىلىقتارىڭىزداعى جاڭالىقتار دا ءبىزدىڭ وقىرماندار ءۇشىن اسا قىزىق…
رامازان اعا:
- شىعارماشىلىعىمىزدا ايتارلىقتاي جاڭالىق جوق. جاڭالىق تىكەلەي قارجىعا كەلىپ تىرەلەدى. ازىرگە باياعى قارقىنىمەن كەلە جاتىرمىز. ونىڭ سەبەبى دە بار. ول – مىنا ءسىز وتىرعان ءۇي. قۇرىلىسىن اياقتاپ، ەندى ورنالاسىپ جاتىرمىز. اللا جازسا، ونەرىمىزدى الداعى ۋاقىتتا ءارى قاراي قولعا الماقپىز.
…اسەرلى اڭگىمەگە ەلىتىپ وتىرىپ،ۋاقىتتىڭ قالاي زىمىراپ ءوتىپ كەتكەنىن دە بايقاماي قالىپپىز. ۇستەلدەن تۇرىپ، ەندى قايتۋعا ىڭعايلانا بەرگەندە، باعانا دەمالۋعا كەتتى دەگەن ءانشىنىڭ اناسى تورگى بولمەلەن شىعىپ كەلە جاتتى. ءار تاڭ سايىن قايىرلى ءتۇن تىلەپ، ماڭدايىنان يىسكەتۋدى داعدىعا اينالدىرعان اتپالداي ازامات اناسىنىڭ قۇشاعىنا سابيدەيىن كومىلىپ، ءتىپتى كورىنبەي قالدى. انا باۋىرىنىڭ الىپتىعىنا وسى ءبىر جۇرەك ەلجىرەتەر كورىنىستەن كەيىن جانە ءبىر يلاندىق. ءۇي-ىشىمەن قوشتاسىپ، ەندى قايتۋعا ىڭعايلانا بەرگەندە، باعانا كەلگەندەگى لايكا شىنجىردان بوساپ، اياعىمىزعا ورالدى. بۇل جولى جاتىرقاعانى ەمەس، كەرىسىنشە قوناقجاي شاڭىراقتىڭ كۇشىگىنە دەيىن جادىراي قوشتاسقانى ەدى…
ال، مەن بولسام، ديكتوفونىمدى ۇمىتىپ كەتىپ، جۋرناليستيكانىڭ جازىلماس زاڭدىلىعىنا جاساعان «قياناتىما» ۇلكەن تۇسىنىستىكپەن قاراعان ءانشىنىڭ تەرەڭ پايىمىنا ءسۇيسىنىپ ءhام شىعارماشىلىق الەمىنە ەندى-ەندى اتتاعان قادامىمداعى جىبەرىپ العان ءوز كەمشىلىگىمنەن كاسىبي ساباق الىپ، كولىككە ءمىندىم.
