انشiلەر كەيبiر اندەردiڭ سوزدەرiن ءارتۇرلi ايتادى. ماسەلەن، “بiر بالا” اتالىپ كەتكەن حالىق ءانiن جاس كەزدەرiندە: ء“ان سالشى-اي بiر عانا-اي”، – دەپ ايتاتىنىن (كۇلانداش بودەشوۆانىڭ) يليا جاقانوۆ جازعان-دى. نەمەسە ء“شاپيباي-اۋ” ءانiنiڭ قايىرماسىنداعى ء“باداۋي”-دi اتاقتى ءانشi مۇرات مۇساباەۆ (مارقۇم): “مەن “بودەۋي” دەپ ورىندايمىن، العاشقى ءسوزدiڭ ەش ءمانi دە، ماعىناسى دا جوق”، – دەيتiن. “قاراتورعاي” (سىردىڭ “قاراتورعايى”) ءانiنiڭ ەكiنشi شۋماعىنداعى “بەيiشتiڭ گۇل جامىلعان سارايىندا” دەگەن جولى” “…گۇلجاميلا سارايىندا”، – دەپ ايتىلۋىنا بايلانىستى باسپاسوزدە شۋ شىققانىن دا بiلەمiز. ايتا بەرسەك، مۇنداي جايلار تولىپ جاتىر.
ەندi بiرەر ءسوز ءان-كۇيلەرiمiزدiڭ اۆتورى جونiندە. قازiر “اق جايىق” ن.تiلەنديەۆتiڭ ءانi دەپ ايتىلىپ تا، جازىلىپ تا ءجۇر. نۇرعيسا اعامىزدىڭ تالانتىنا ەشكiم شەك كەلتiرە المايدى. بiراق… ونىڭ اۆتورى جەتiسۋ وڭiرiنە بەلگiلi اقىن-سازگەر پشان جالمەندەۇلى ەكەنiن سوناۋ توقسانىنشى جىلدارى “ەگەمەن قازاقستان” گازەتiندە تالانتتى كومپوزيتورىمىز بالنۇر قىدىربەكۇلى دالەلدەپ جازعان بولاتىن. نۇرعيسا مەن قادىر مىرزا-ءالi اعالارىمىز ول ءاندi “قىز جiبەك” فيلمiنiڭ ىڭعايىنا قاراي وڭدەپ، ەكشەپ قانا بەردi. سول ءاندi فيلمدە ورىنداۋشى جاقسىلىق زاكيروۆ (ول كەزدە شامالعان ستانساسىنداعى مۇناي زاۋىتىندا باس ينجەنەر بولىپ iستەيتiن) جازۋشى لاتيفوللا قاپاشوۆتىڭ ۇيiندەگi بiر باسقوسۋىمىزدا بىلاي دەگەن-دi: “بiر تويدا وسى ءاندi ايتىپ وتىر ەدiم (ول كەزدە “زار زامان” دەپ اتالاتىن) نۇرعيسا اعام جانىما جەتiپ كەلiپ: “مەن وسى ءانiڭدi “قىز جiبەك” فيلمiنە پايدالانامىن. ءوزiڭ ورىندايسىڭ. ەرتەڭ مىنا مەكەن-جايعا كەلە عوي”، – دەپ ءوتiندi. شەشەم مۇنى “حالىق ءانi” دەيتiن. ۇنەمi ىڭىلداپ ايتىپ جۇرەتiن. ول كiسiدەن مەن ۇيرەنiپ الدىم”.
سول مەزەتتە ءسوزiن جاقسىلىقتىڭ ءوز اۋزىنان لاتيفوللا ەكەۋمiز جارىسا جازىپ العان ەدiك. وكiنiشكە قاراي، مەن ول ءماتiندi جوعالتىپ الدىم. مۇمكiن لاتيفتە ساقتالعان بولار. ءوزiمiز دە سوعىستان كەيiنگi جىلدارى:
“اشiركۇل، زەينەپ،
وتىرسىڭ سويلەپ.
قۇربىڭدى الداي بەرمە، قاراڭ-اۋ
ۇيدەپ-بۇيدەپ، ءا…ا..لۋ-اي”
– دەپ، وسى ءاندi شىرقاعان كiسiلەردi كورiپ وستiك.
اتاقتى “اققۋ” كۇيiنiڭ تاريحى دا انىقتاۋدى قاجەت ەتەدi. شەرتپە كۇيدiڭ شەبەرi ءۋالي بەكەنوۆ (مارقۇم) “بۇل كۇيدiڭ قىتاي قازاقتارىنان جازىلىپ الىنعانىن نۇرعيسا اعانىڭ ءوزi دە مويىنداعان بولاتىن”، – دەگەنiن ءوزiمiز دە ەستiگەنبiز. جۋىردا اتاقتى كۇيشi, سازگەر سەكەن تۇرىسبەكوۆ “جاس قازاق ءۇنi” گازەتiنە بەرگەن سۇحباتىندا: “…نۇرعيسا تiلەنديەۆ اعامىز “اققۋ” كۇيiنiڭ جەتپەي تۇرعان جەرiن تولىقتىرىپ، “اققۋدى” “اققۋ” ەتتi”، – دەپ، بۇل كۇيدiڭ بايجiگiتتiڭ كۇيi ەكەنiن دە اڭعارتىپ وتكەن بولاتىن (“جاس قازاق ءۇنi” №45. 20.11-26.11.2010 ج. “قۇرمانعازى، تاتتiمبەتتەر تiرiلiپ كەلسە، تالايلاردىڭ توبەسiن وياتىن ەدi”). بۇل سوزدەردiڭ استارىندا كوپ سىر جاتسا كەرەك.
“تەمiربەكتiڭ توكپەسiن” بiردە تەمiربەكتiكi, بiردە تiلەنديەۆتiكi دەپ ءجۇرمiز. ءشامشiنiڭ “سەن سۇلۋ” ءانiنiڭ ءماتiنi ماعجان جۇماباەۆتiكi ەكەنi امبەگە ايان. ونى دا بiردە ماعجاندiكi, بiردە ماقسۇتبەك مايشەكيندiكi دەپ جۇرمiز. كوزi تiرiسiندە ماقسۇتبەك اعامىز بۇعان نەگە بارعانىن ايتقان بولاتىن. ماقساتى – ولەڭدi امان الىپ قالۋ. ويتكەنi, ول كەزدە “ماعجان” دەگەن اتاۋدان “ات ۇركەتiن”. سويتكەن ماقسۇتبەكتi “پلاگيات” دەۋگە دەيiن باردىق. كەزiندە باكiر تاجiباەۆتىڭ “اقبۇلاق” ءانi دە وسىنىڭ كەبiن كيدi. “دۋدار-اي” ءانiنiڭ اۆتورى دا ءالi بەيمالiم. بiرەۋلەر ءماريام جاگورقىزنiكi دەسە، بiرەۋلەر دۋداردىڭ دوسى ءماريانىڭ اتىنان جازعان دەيدi. بۇل ماسەلە توقسانىنشى جىلدارى “ەگەمەن قازاقستاندا” كوتەرiلدi دە، اياقسىز قالدى. اتاقتى “اققۇمدى” بiردە حالىق ءانi, بiردە احمەت بايتۇرسىنوۆتiكi, “قاماجاي” بiردە حالىقتiكi, بiردە مۇستافا سەگiزسەرiۇلىنiكi, “كوكەم-اي”، “يليگاي”، “نازقوڭىر” بiردە حالىقتiكi, بiردە شاقشاۇلى سەگiزسەرiنiكi دەلiنiپ ءجۇر. اتاقتى كۇيشi تولەگەن مومبەكوۆتىڭ ءوزi شىعارعان كۇيلەرiنە دە ۇركە قارادىق. “التايدىڭ ارجاعىنان كەلگەن ارۋ” ءانiنiڭ اۆتورىن يت قوسىپ تالاتتىق. 60-70 جىلدارى حالىق اراسىنا كەڭ تاراعان جiبەك وسپانوۆانىڭ ءانiن وزگەنiكi دەپ وزەۋرەدiك. “ەلiم-ايدى” بiر عاسىردان سوڭ بارىپ قوجابەرگەن جىراۋدiكi ەكەنiن تاريح قويناۋىنىڭ شاڭىنان زورعا دەگەندە ارشىپ الدىق (سالعىرتتىعىمىزدىڭ كەسiرiنەن). نادەجدا لۋشنيكوۆا اتاقتى “بەكبولات” داستانى ءۇمباتالi كارiباەۆتiكi ەكەنiن ناقتى قۇجاتتارمەن دالەلدەسە دە، “باياعى جارتاس – بiر جارتاس”. مىڭق ەتپەيمiز. بiز بۇل ماقالامىزدى بiرەۋگە كۇيە جاعايىق دەپ جازعامىز جوق، كەلەر ۇرپاققا تەك شىندىقتى ميراس ەتiپ قالدىرساق دەگەن نيەت قانا. ۇندەمەسەك، وسىلاي كەتە بەرسەك، تاريح بiزدi كەشiرە مە؟!
تۇرسىنبەك ەشەنقۇلوۆ،
قازاقستان حالىق اعارتۋ iسiنiڭ ۇزدiگi,
اسەتتانۋشى.
«جاس الاش».
