ەس بىلگەننەن كۇيشى بولۋدى ارماندادىم
- اعا، بىلۋىمشە، اكەڭىز داۋلەسكەر كۇيشى بولىپتى.كيەلى دومبىرانى سەرىك ەتۋىڭىزگە اكە ونەرى اسەر ەتتىمە؟
- ءيا، اكەم ءتاجىباي ءومىر بويى مال باعۋمەن اينالىسقانىمەن، دومبىرانىڭ قۇلاعىندا وينايتىن كۇيشى، حالىق ءانىن اۋەلەتە سالار ءانشى، ۋاجدەن ۇتىلۋى قيىن ايتىسكەر اقىن ەدى. ەرتەلى-كەش تىزەسىنە وتىرىپ الىپ، تارتقان كۇيىن تىڭداۋدان جالىقپايتىنمىن. ەس بىلگەنىمنەن كۇيشى بولۋدى ارماندادىم. قىزىعۋشىلىعىم سونشاما، وڭاشادا تيەك جاساۋعا تالپىنىپ، تالاي رەت ساۋساقتارىمدى جاراقاتتاعانمىن. اكەمە كومەكتەسىپ، ءارى مال باعۋمەن، ءارى ءۇي شارۋاسىمەن اينالىسقان انام زاعيپا مەنى اياپ، بايەك بولىپ جۇرەتىن. بۇگىندە ورتامىزدا اقىلشى بولىپ وتىرعان انام سول كۇندەردى ءجيى ەسكە الادى. ءوزىم ءۇيدىڭ ۇلكەنىمىن. ءتورت ءىنىم دە، جالعىز قارىنداسىم دا باسقا سالالاردا قىزمەت ەتەدى. ال مەن قارشادايىمنان ۇكىلى دومبىرانى سەرىك ەتىپ، ونەرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىم مەن ادالدىعىمدى جۇرەگىمدە الديلەپ كەلەمىن.
- تۋىپ-وسكەن جەرىڭىز قىتاي ەلى كورىنەدى. اتاجۇرتقا قاشان ورالدىڭىزدار؟ ودان كەيىنگى ءومىر جولىڭىز قالاي جالعاستى؟
- راس، مەن قىتاي ەلىنىڭ قۇلجا قالاسىندا دۇنيەگە كەلدىم. 30-جىلدارداعى اشارشىلىق كەزىندە اتالارىمىز سولاي اۋعان ەكەن. 1955 جىلى قازاقستانعا، ونىڭ ىشىندە — اكە-شەشەمنىڭ كىندىك قانى تامعان، سول ۋاقىتتاعى تالدىقورعان وبلىسى، جانسۇگىروۆ (قازىرگى اقسۋ) اۋدانى، ساعابۇيەن اۋىلىنا كوشىپ كەلدىك. مەكتەپ ەسىگىن العاش سول جەردە اشتىم. 8-سىنىپتى بىتىرگەن سوڭ، وقۋىمدى قىزىلاعاش اۋىلىنداعى مەكتەپ-ينتەرناتتا جالعاستىردىم. ۇلگەرىمى جاقسى، قوعامدىق جۇمىستارعا بەلسەنە ارالاساتىن وقۋشى بولدىم.
- وتباسىنداعى اكە ءتالىمى — ءبىر بولەك. مەكتەپتە دە كۇي ونەرىنە باۋلىعان ۇستازىڭىز بولعان شىعار؟
- ساعابۇيەندەگى مەكتەپتە وقىپ جۇرگەنىمدە، سازانباي دەگەن اعايىم دومبىراعا اۋەستىگىمدى بايقاپ، تالابىمدى ۇشتاي ءتۇستى. الايدا، ول شاقتا دومبىراعا قاراعاندا بايان اسپابىنا سۇرانىس جوعارى-تىن. سول سەبەپتى، وقۋشى كەزىمدە قولىمنان بايان تۇسپەيتىن. مەكتەپىشىلىك مادەني ءىس-شارالاردا ءان ايتاتىن مۇعالىمدەردى بايانمەن سۇيەمەلدەپ تۇرعاندى ماقتانىش كورەتىنمىن. مەكتەپ-ينتەرناتتى بىتىرەر جىلى گازەتتەن الماتىدا رەسپۋبليكالىق ەسترادا-تسيرك ستۋدياسىنىڭ اشىلاتىنى جونىندە حابارلاندىرۋدى وقىدىم. قولىما كۋالىگىمدى الا سالا، ەش ويلانباستان ستۋديانىڭ دومبىرا بولىمىنە قۇجات تاپسىردىم. نەگىزى، بايان سىنىبىن كوزدەپ كەلگەم. سويتسەم، ستۋديادا ونداي ءبولىم اشىلماعان ەكەن. ءارى تالاپكەرلەردى قابىلداۋ ىسىمەن اينالىسىپ جۇرگەن گۇلجيھان عاليەۆا دەگەن وقىتۋشى: «كەلبەتىڭ دە، بويىڭ دا ساحناعا لايىقتى ەكەن. دومبىرا تارتا الاسىڭ با؟» — دەپ سۇرادى. تارتا الاتىنىمدى ايتىپ ەدىم، «وسىندا رۇستەمبەك وماروۆ دەگەن قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى بار. سول كىسىدەن دومبىرادان ءبىلىمىڭدى جەتىلدىر» دەپ قامقورلىق تانىتتى. سونىمەن، رۇستەمبەك اعايدىڭ ۇيىندە جاتىپ، ەكى اي دومبىرادان ءدارىس الدىم. دومبىرا بولىمىنە ەمتيحان تاپسىرعان 18 بالانىڭ ىشىنەن جالعىز ءوزىم وقۋعا ءتۇستىم. ال ستۋديادان كەيىن اباي اتىنداعى پەدينستيتۋتتىڭ (قازىرگى قازۇپۋ) سىرتتاي وقۋ ءبولىمىن «مۋزىكا ءپانىنىڭ مۇعالىمى» ماماندىعى بويىنشا ءبىتىردىم.
- كۇي ونەرى سالاسىندا قانشا جىلدان بەرى تەر توگىپ كەلەسىز. ەڭبەك جولىڭىزدىڭ قانداي كەزەڭدەرى ءسىز ءۇشىن ايرىقشا ىستىق؟
- ستۋديانى بىتىرە سالا «قازاقكونتسەرت» بىرلەستىگىنە قىزمەتكە الىندىم. جارتى جىلداي جۇمىس ىستەگەن سوڭ، اسكەري بورىشىمدى وتەۋگە اتتانىپ، ءتورت جىلعا جۋىق ۋاقىتتان كەيىن الماتىعا ورالدىم. جوعارىدا ايتىلعان گۇلجيھان اپايىم «گۇلدەر» ءانسامبلىن اشىپ جاتىر ەكەن. ۇستازىمنىڭ شاقىرتۋىمەن سوندا اۋىستىم. سوندا ومىرلىك سەرىگىم اجاركۇل جەڭگەڭمەن تانىستىم. اجاركۇل ول كەزدەرى كوركەمسوز وقۋ شەبەرى-ءتىن. تابيعي تالانتىن ۇشتاۋ ماقساتىندا، ءداستۇرلى ءان ونەرىنىڭ ساڭلاقتارى — جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ پەن عاريفوللا قۇرمانعاليەۆتەن ءدارىس الىپ، ءداستۇرلى انشىلىك جولعا ءتۇستى. سول سەبەپتى، 1972 جىلى «قازاقكونتسەرت» بىرلەستىگىنە قايتا كەلىپ، 1995 جىلعا دەيىن جۇپ جازباي تەر توكتىك. وسى قاراشاڭىراقتا قوس حالىق ءارتىسى — جۇسەكەڭ جانە عارەكەڭمەن قىزمەتتەس بولدىم، ونەرلەرىنە قانىقتىم، عيبراتتى اڭگىمەلەرىن تىڭدادىم. جالپى، ەڭبەك جولىمنىڭ بارلىق كەزەڭى مەن ءۇشىن ىستىق. ويتكەنى، ءوزىم سۇيگەن كاسىبىممەن اينالىستىم. ەل ارالاپ، حالىققا ونەرىمدى تارتۋ ەتتىم. قازىر زەينەتكە شىقسام دا، دومبىرا ۇيرەنگىسى كەلەتىن جاس ورەندەرمەن جەكە ساباقتار جۇرگىزەمىن ءارى مەكتەپتەردە ۇستازدىق ەتەمىن.
- شاكىرت جەتىستىگى — ۇستاز مەرەيى. ماقتان تۇتار ءىزباسارلارىڭىز كوپ پە؟
- «جۇلدىز» بولىپ كەتپەسە دە، بايقاۋلاردا لاۋرەات اتانىپ جۇرگەن شاكىرتتەرىم جەتەرلىك. نەگىزى، تاربيە بولماسا، وقۋدىڭ جەمىستى بولۋى قيىن. ءوزىم وسى قاعيدانى بەرىك ۇستانامىن. ەڭبەگىم جەمىسسىز دە ەمەس. شاكىرتتەرىم بەرىلگەن تاپسىرمالارعا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋعا داعدىلانعان. ءبىر جاعىنان، بۇل — ۇستازدى، ۇلكەندى سىيلاۋ. كەي بالالار ساباققا كەلگەندە، جانىما ءۇنسىز تۇرا قالىپ، قولدارىن ۇسىناتىن. ادەيى بايقاماعان بوپ، «بىردەڭە سۇراعىڭ كەلىپ تۇر ما؟» دەيتىنمىن. «جوق، سىزبەن امانداسىپ تۇرمىن عوي» دەسە، «ە، وندا «اسسالاۋماعالەيكۋم!» دەپ ەكى قولىڭدى بەر» دەپ قىزارتاتىنمىن. وسىنىڭ ءوزى ەلەۋسىز نارسە سياقتى بولىپ كورىنگەنىمەن، تاربيە ەمەس پە؟ دۇرىس سالەمدەسۋ دە — ادەپتىلىك بەلگىسى. ۇلگىنىڭ ۇلكەن-كىشىسى جوق. قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن ۇل-قىزدارىنا دومبىرا ۇيرەتۋدى سۇراپ كەلەتىن اتا-انالار دا از ەمەس. سونداي بالالارعا ءتىل مەن ۇلتتىق ادەت-عۇرىپتى قوسا ۇيرەتىپ كەلەمىن. مۇنىما اتا-انالارى دا ءدان ريزا. جالپى، سىنىبىما وقۋشىلار 8 جاستان باستاپ قابىلدانادى. مەنەن ءدارىس الىپ، مەكتەپ بىتىرگەن شاكىرتتەرىم — بۇگىندە اكادەميا ستۋدەنتتەرى. اكادەميادان تۇلەپ ۇشقان جاستار دا كومەك سۇراپ تۇرادى. كۇيشىلەر توبىن قۇرىپ، ۇلكەن ساحناعا شىعۋعا دايىندالىپ جۇرگەن شاكىرتتەرىم دە بار. ازىرگە ناسيحاتتاۋشىلارى بولماعاندىقتان، جارقىراپ كەتە الماي جاتىر. دۇرىس ناسيحات تا تاربيەنىڭ ءبىر ءتۇرى. وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ لايىقتى تۇلعالارعا، ونەرپازدارعا ەلىكتەگەنى ءجون ەمەس پە؟ وسى ورايدا، قازاقى ۇلگىدەگى ناسيحاتتىڭ كوشباسشىسى بولىپ جۇرگەن «جۇلدىزدار وتباسى» جۋرنالىنا العىسىمدى ايتقىم كەلەدى.
دومبىرالارىمنىڭ ءبارىن ءوزىم جاسايمىن
- «قورجىنىڭىزدا» قانشا كۇي بار؟ شەرتپە كۇي مەن توكپە كۇيدىڭ قايسىسى جانىڭىزعا جاقىنىراق؟
- كۇيدىڭ قاي ءتۇرى بولسا دا جانىما جاقىن. كوڭىل-كۇيىمە قاراي، بىردە ليريكالىق سارىنداعى شەرتپە كۇيمەن سىرلاسسام، ەندى بىردە ارىندى، قارقىندى توكپە كۇيمەن شابىتىمدى ەسەلەي تۇسەمىن. جالپى، 130-عا جۋىق كۇيدەن تۇراتىن رەپەرتۋارىمدا حالىق كۇيلەرىمەن قاتار قازىرگى كۇيشىلەردىڭ شىعارمالارى دا، شەتەلدىك كلاسسيكالىق تۋىندىلار دا بار.
- كۇي «ءتىلىن» ءتۇسىنۋ ءۇشىن ونىڭ شىعۋ تاريحىن ءبىلۋ كەرەك. بالالار اسىرەسە اڭىز تەكتەس كۇي تاريحىن قىزىعا تىڭدايتىن شىعار؟
- دۇرىس ايتاسىز. شاكىرتتەرىمە قانداي دا ءبىر كۇيدى ۇيرەتپەس بۇرىن ونىڭ شىعۋ تاريحىمەن تانىستىرىپ الامىن. ۇيىپ تىڭدامايتىنى جوق. ءوزىم ابىلدىڭ «ابىل» جانە «ناراتۋ» دەگەن ەكى كۇيىن ەرەكشە جاقسى كورەمىن. ابىل — ءحVىىى عاسىردىڭ سوڭىندا ماڭعىستاۋ وڭىرىندە ءومىر سۇرگەن كۇيشى. سول زاماندا ادايلار كورشىلەس تۇرىكمەندەرمەن كوپ تايتالاسقان. مال باعۋمەن اينالىسقاندىقتان، بارىمتا دا ءجيى بولىپ تۇرادى ەكەن. كەزەكتى بارىمتانىڭ بىرىندە ابىل تۇرىكمەندەردىڭ قولىنا ءتۇسىپ قالىپتى. ول جاقتا توي قىزىپ جاتسا كەرەك، تۇرىكمەن شالدارىنىڭ ءبىرى: «تۇتقىنداردىڭ اراسىندا دومبىرا تارتاتىندارى بار شىعار، سىرتقا شىعارىڭدار، كورەيىك»، — دەپتى. ورتاعا شىققان ابىل ۇندەمەستەن قولىنا دومبىراسىن الىپ، كۇي تارتا جونەلىپتى. كۇي اۋەنىنە ەلتىگەن جۇرت ءبىراز ۋاقىت ءۇنسىز وتىرىپ قالادى. سوسىن ۇلكەندەردىڭ ءبىرى: «ماڭعىستاۋدا ابىل اتتى كەرەمەت كۇيشى بار دەپ ەستىپ ەم، سەن سول ەمەسسىڭ بە؟» — دەپ سۇراپتى. ونىڭ ابىل ەكەنىن بىلگەن سوڭ، كۇي قۇدىرەتىنە باس يگەن تۇرىكمەندەر كۇيشىنىڭ يىعىنا شاپان جاۋىپ، مال بەرىپ، قۇرمەتپەن شىعارىپ سالعان ەكەن. «ابىل» كۇيىنىڭ شىعۋ تاريحى وسىنداي.
«ناراتۋ» كۇيى دە ەرەكشە جاعدايدا تۋعان. ابىل ءومىر سۇرگەن اۋىلدا زىلقارا دەگەن پالۋان بولىپتى. كۇشتىلىگى سونشا، بىردە قۇدىققا ءتۇسىپ كەتكەن ناردى جالعىز ءوزى تارتىپ شىعارىپتى. وسى وقيعاعا كۋا بولعان ابىل الىپ كۇش يەسىنە ءسۇيسىنىپ، «ناراتۋ» كۇيىن دۇنيەگە اكەلىپتى-مىس. وسىدان كەيىن زىلقارا دا «ناراتۋ» اتانىپتى. مەن ءۇشىن قۇرمانعازىنىڭ «سەرپەرىنىڭ» دە ورنى بولەك. كەزىندە «قازاقكونتسەرت» بىرلەستىگىنىڭ ىشىنەن «سەرپەر» اتتى كۇي ءانسامبلىن قۇرعانمىن. داعدارىس تۇسىندا لاجسىزدان تاراتۋعا تۋرا كەلدى. سول كۇيدىڭ تولىق تاريحى قاعاز بەتىندە قالماپتى. بىراق كۇيدى ويناي باستاعاننان-اق، ءوزىمدى ۇشى-قيىرى جوق كەڭ دالادا جۇيرىك اتپەن جەلگە قارسى قۇيعىتا شاۋىپ كەلە جاتقانداي سەزىنەمىن. كۇي ورتاسىندا توبەگە شىعىپ، ءسال تىنىستاپ الامىن دا، قايتادان ەڭىسكە قاراي شابا جونەلەتىندەيمىن. مۇنى قۇرمانعازى ءبىر سەرپىلگەن كەزىندە شىعارعان بولار دەپ ويلايمىن.
- ءوزىڭىزدىڭ كۇي شىعاراتىن ونەرىڭىز جوق پا؟
- بار. الايدا ەشقايسىسىن جارىققا شىعارعان ەمەسپىن. قازىر كۇيلەرىن وزدەرىنەن باسقا ەشكىم تارتپايتىن كۇيشىسىماقتاردىڭ دا بارى جاسىرىن ەمەس. كەرىسىنشە، سەكەن تۇرىسبەكوۆتىڭ «اق جاۋىنى» مەن «كوڭىل تولقىنىن» بىلمەيتىن قازاق جوق. مىنە، كۇي دەگەن وسىنداي بولۋى كەرەك! قازىر بىرەۋلەر ەلباسىنا، لاۋازىمدى قىزمەت يەلەرىنە ارناۋ كۇي شىعارۋدى ۇردىسكە اينالدىرۋدا. نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ەلگە ءسىڭىرىپ جاتقان ەڭبەگى وراسان، ول كىسى قانداي قۇرمەتكە دە لايىقتى. دەگەنمەن، تىڭدارمان جادىندا قالاتىن شىعارما بولماعان سوڭ، ءبارى بەكەر. ءوز باسىم «كۇيلەرىم تىڭدارمانعا جەتپەي قالادى-اۋ» دەپ قورىقپايمىن. ۇنەمى ىزدەنىس پەن رۋحاني تولىسۋ ۇستىندە ءجۇرىپ، شىعارمالارىمدى شىڭداپ، جەتىلدىرۋمەن بولدىم. ەندى پايعامبار جاسىنا كەلگەن شاقتا، كۇيلەرىمدى جارىققا شىعاراتىن كەز دە جەتكەن سياقتى.
- دومبىرانى تاپسىرىسپەن شەبەرلەرگە جاساتاسىز با، الدە ارنايى ورىنداردان ساتىپ الاسىز با؟
- وسى ۋاقىتقا دەيىن شەبەرلەرگە دومبىرا جاساتىپ كورمەپپىن. ءبارىن ءوزىم جاسايمىن. بۇل ونەردى «قازاقكونتسەرتتە» قىزمەتتەس بولعان ۇستازىم ماعاۋيا حامزيننەن ۇيرەندىم. دۇكەننەن ساتىپ العان نەمەسە گاسترولدىك ساپارلار كەزىندە اۋىل كلۋبتارىندا سىنىپ جاتقان جەرىنەن جيناپ العاندارىمدى وڭدەپ، قايتا جاساپ شىعامىن. سۇيىكتى ءحوببيىم دە سول. اسپابىڭ وزىڭە ۇناسا — جۇمىسىڭ ناتيجەلى بولماق. قازىر ۇيدە 6-7 دومبىرام بار. ءبىرى شەرتپەگە، ەندى ءبىرى توكپە كۇيگە، تاعى ءبىرى ءان ايتۋعا ىڭعايلى.
- كۇي ناسيحاتىنىڭ ءالى دە كەم ءتۇسىپ جاتقانى جانىڭىزدى اۋىرتپاي ما؟
- بۇگىندە كۇيشى كوپ جانە كۇي ونەرىنىڭ بەدەلى ارتىپ كەلەدى. بۇرىن كۇيشىلەرگە قازىرگىدەي قۇرمەت كورسەتىلمەيتىن. كەزىندە ورتالىق كوميتەتتىڭ حاتشىسى بولعان جانگەلدين دەگەن اعامىزدىڭ «بۇل اسپاپتار ەسكىردى، ءبىز ەۋروپاعا، سكريپكا مەن پيانينوعا مويىن بۇرۋىمىز كەرەك» دەگەن ءسوزىنىڭ كەسىرىنەن قوبىز بەن دومبىرا نازاردان تىس قالدى. سونداي رۋحاني داعدارىس تۇسىندا، ءوزى قۇرعان ۇلتتىق اسپاپتار وركەسترىن امان ساقتاپ قالعان كورنەكتى كومپوزيتور احمەت جۇبانوۆ اعامىزدىڭ ەڭبەگى ولشەۋسىز. وسىدان 20-30 جىل بۇرىن اۋىل-ايماققا گاسترولدىك ساپارعا ءجيى شىعاتىنبىز. ءبىر اۋىلعا بارىپ، اۆتوبۋستان اسپاپتاردى ءتۇسىرىپ جاتساق، جاستار «دومبىرانى قويا تۇرىڭىز، گيتارا بار ما؟ گيتارا بولماسا، كەلمەيمىز» دەيتىن. سودان جارناما قاعازىنا دومبىرا مەن گيتارانىڭ سۋرەتىن قاتار قوياتىن بولدىق. الايدا، كونتسەرت كەزىندە اق تەر، كوك تەر بولىپ كۇي تارتىپ جاتقاندا، جاستار «بولدى، ەندى گيتاريستەر شىقسىنشى» دەپ، جۇرەگىمىزدى تالاي اۋىرتقان. كونەنىڭ كوزىن كورگەن ۇلكەندەر عانا دومبىرانىڭ قادىر-قاسيەتىن ۇعىناتىن. ول كەزەڭنەن دە وتتىك-اۋ. دەگەنمەن، ءالى دە مىقتى كۇيشىلەردىڭ ءوزى اۋىلعا كونتسەرت قويۋعا بارسا، حالىقتى كوپ جيناي الماسى انىق. وسى ورايدا، جاس كۇيشىلەردەن اسىلبەك ەڭسەپوۆتى ايرىقشا اتاپ وتكىم كەلەدى. اۋىل جۇرتىن تۇگەل جيناي الاتىن كۇيشى — سول. ءبىر عانا «بالالىق شاق» دەگەن كۇيىنەن كەيىن قانشاما بالا دومبىرا ۇيرەنۋگە قىزىعا باستادى. بۇل — ونىڭ مىقتىلىعى. اسىلبەكتىڭ جاڭاشىلدىعىن تۇسىنبەيتىندەر ءتۇرلى اڭگىمە ايتادى. راس، «اسىلبەك كۇي ونەرىنە «دەككو» باعىتىن الىپ كەلدى» دەيمىز. الايدا، سوناۋ 80-جىلدارى كۇيدى، كلاسسيكالىق تۋىندىلاردى ەسترادالىق-سيمفونيالىق وركەستردىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن ورىنداۋدى ساحناعا العاش اكەلگەن مەن ەدىم. كەزىندە راديوعا دا جازدىرعانبىز، ارنايى تەلەفيلم دە تۇسىرىلگەن. تالانتتى ءىنىم قازىرگى تەحنيكانىڭ مۇمكىندىكتەرىن پايدالانىپ، ساحنادا قۇلپىرتىپ ءجۇر.
جۇسەكەڭ مەن عارەكەڭە سۇيىكتى ءىنى بولدىم
- ايگىلى عاريفوللا، جۇسىپبەكتەردىڭ كوزىن كورگەن جانسىز. ول كىسىلەردەن العان ومىرلىك ساباقتارىڭىز دا از بولماعان شىعار؟
- راس، ارداقتى اعالارىمنان العان ومىرلىك ازىعىم مول. جۇسەكەڭ مەن عارەكەڭنىڭ مەنەن 30-40 جاستاي ۇلكەندىكتەرى بار ەدى. ول كەزدە 20-21-دەگى جىگىتپىن. جاستىقپەن قادىرلەرىن بىلە دە الماعان سياقتىمىن. عارەكەڭ — باتىستىڭ، جۇسەكەڭ — ارقانىڭ ءانشىسى-تۇعىن. ەكەۋى ءبىر-بىرىمەن ءازىل-قالجىڭى جاراسىپ، قاتار جۇرەتىن. جۇسەكەڭ سابىرلى كىسى بولسا، عارەكەڭ جىلدام قوزعالاتىن ادام ەدى. ولاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ داعدىلارى دا، كوزقاراستارى دا، حالىقپەن ارالاسۋلارى دا، ءتىپتى داستارحان باسىندا وزدەرىن ۇستاۋ مادەنيەتتەرى دە بىزگە ۇلگى-ونەگە بولدى. جۇسەكەڭ جاس ايىرماشىلىعىمىزعا قاراماستان، مەنى ۇنەمى قاسىنا ەرتىپ جۇرەتىن. ءازىل-قالجىڭى جاراسقان اعا-ىنىدەي بولدىق. ماعان ۇرىسقاندا كوبىنە «ۇزىن كىسىدە اقىل بولمايدى» دەيتىن. كۇلەتىنمىن دە قوياتىنمىن. بىردە تاعى دا سول ءسوزدى ايتىپ ەدى، ادەيى «اعا، دىنمۇحامەد قوناەۆ مەنەن دە ۇزىن كىسى عوي، سوندا سول كىسىدە اقىل جوق پا؟» دەپ ەدىم، «ءوي، تىنىش وتىر!» دەپ كوزى باقىرايىپ، شوشىپ كەتتى. «ول كىسىدە نەڭ بار؟ سەندە شىنىمەن اقىل جوق ەكەن عوي. ديمەكەڭ — ەرەكشە جاراتىلعان ادام. ەندى مۇنداي ءسوز ايتۋشى بولما!» دەپ قاتتى ەسكەرتكەن. دەگەنمەن، سودان كەيىن ماعان «ۇزىن كىسىدە اقىل بولمايدى» دەپ ايتپايتىن بولدى (كۇلدى).
تاعى ءبىر وقيعا ەسىمە ءتۇسىپ وتىر. گاسترولدىك ساپارلاردا اۋىل ادامدارى ونەرپازداردى قۇرمەتتەپ كۇتەتىن. جانە داستارحان ۇستىندە مىندەتتى تۇردە 2-3 شولمەك تۇراتىن. جۇسەكەڭ ىشىمدىكتى اۋزىنا تاتىپ تا المايتىن، بىردەن «الىپ كەتىڭدەر انانى» دەيتىن. ال مەنىڭ جاستاۋ كەزىم، «اناعان» اسا كەت ءارى ەمەسپىن. بىردە ءبىر اۋىلدا جاستاۋ پارتورگتىڭ ۇيىندە قوناقتا وتىرعانبىز. جۇسەكەڭ ادەتتەگىدەي «الىپ كەتىڭدەر انانى» دەي بەرىپ ەدى، مەن ءۇي يەسىنە: «توقتاي تۇرىڭىزشى، مەنىڭ 100 گرامم ىشەتىنىم بار ەدى»، — دەپ ەدىم، شولمەگىن قىسا ۇستاعان جاس جىگىت قاسىما وتىرا كەتتى. سودان ءبىر ستاكاندى تارتىپ كەپ جىبەردىم. بايقايمىن، جۇسەكەڭ قاباعى ءتۇيىلىپ، تومەن قاراپ وتىر. بىراق ەشتەڭە ايتپادى. ەرتەڭىنە تاعى ءبىر ۇيگە كىرگەلى تۇر ەدىك، جۇسەكەڭ ءبىزدى قارسى الىپ تۇرعان جاس كەلىنشەكتەن «كەلىن، قاراعىم، وسى ۇيدە اراق بار ما؟» دەپ سۇرادى. كەلىنشەك «و نە دەگەنىڭىز، اعا، بار، ءبارى دايىن تۇر» دەپ جىك-جاپار بولىپ ەدى، اعا مەنى كورسەتىپ، «مىنا ءبىر ۇزىن قاراعا ءجۇز گرامسىز تاماق باتپايدى، وسىعان دايىنداپ قويىڭدارشى» دەگەنى. بەتىمنىڭ وتى شىقتى. سول وقيعادان كەيىن ۇيالعانىمنان اششى سۋعا جولامايتىن بولعانمىن.
- ەكەۋى ءبىر-ءبىر ءداستۇرلى ءان مەكتەپتەرىنىڭ كوشباسشىلارى رەتىندە ءوزارا ءان جارىستارىن ۇيىمداستىرۋشى ما ەدى؟
- ەكەۋى كونتسەرتتەردە ءوز شاكىرتتەرىن الما-كەزەك ساحناعا شىعارۋعا ۇمتىلاتىن. ول كەزدە تەلەۆيدەنيە، راديونىڭ پارمەنى از، ءبىر مەكتەپتىڭ ءانىن تىڭداعان ادام ەكىنشىسىن تۇسىنە بەرمەيتىن. بىردە جۇسەكەڭ اتىراۋ جاققا گاسترولدىك ساپارىندا، ءبىرجان سال، اقان سەرىلەردىڭ ءبىراز اندەرىن ايتىپ، كوسىلىپتى. سويتسە، اقساقالدار: «جارايدى، راحمەت، ەندى قازاقشا ءان ايتشى»، — دەپتى. سوعان رەنجىگەن جۇسەكەڭ سودان كەيىن باتىس جاققا بارماي كەتىپتى. ۋاقىت وتە ناسيحات كۇشەيىپ، ەكى مەكتەپتىڭ ونەرپازدارى ءبىر-بىرىمەن جاقسى ارالاسا باستادى. بۇرىن باتىستىقتار «ادايدى» تارتپاساڭ، ساحنادان قۋىپ جىبەرە جازدايتىن، قازىر «تاتتىمبەتتىڭ كۇيىن تارتشى» دەپ سۇرايتىن بولدى. قۋاناتىنىم، سول ەكى مەكتەپ ءوز ءداستۇرىن ءالى كۇنگە دەيىن ساقتاپ كەلە جاتىر.
- بالالارىڭىز دومبىرانىڭ قادىر-قاسيەتىن قانشالىقتى ۇعىنادى؟
- جوعارىدا ايتىپ وتكەن جانگەلدين سەكىلدىلەردىڭ كەسىرىنەن، دومبىرانىڭ باعاسى ارزانداعان تۇستا، ءبىزدىڭ دە كۇنكورىسىمىز ناشارلادى. سول سەبەپتى، ءۇش قىزىمنىڭ دا باسقا اسپاپتار بويىنشا ءبىلىم العانىن قالاپ ەم. بۇگىندە سونىما وكىنەمىن. دەگەنمەن، ءۇش قىزىم دا — كونسەرۆاتوريا تۇلەكتەرى. ۇلكەن قىزىم گۇلباھرام مەن كەنجەم اينۇر — فورتەپيانو سىنىبىن، ورتانشى قىزىم گۇلنارا سكريپكا سىنىبىن بىتىرگەن. قازىر احمەت جۇبانوۆ، كۇلاش بايسەيىتوۆا اتىنداعى مۋزىكا مەكتەپتەرىندە وقىتۋشى بولىپ قىزمەت ەتەدى. الداعى ۋاقىتتا وتباسىلىق مۋزىكا مەكتەبىن اشقىمىز كەلەدى.
سۇحباتتاسقان ءمادينا سەرىكقىزى
