قىتايدان "شەكارانى كەسىپ ءوتىپ", قازاقستاندا ەكى ايعا قامالعان شىڭجاڭ قازاقتارى قاستەر مۇساحانۇلى مەن مۇراگەر ءالىمۇلىنا "پانا ىزدەۋشى تۇلعا" كۋالىگى بەرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدانعان. بۇل تۋرالى ولاردىڭ ادۆوكاتى باۋىرجان ازانوۆ حابارلادى. ءبىر توپ بەلسەندى قازاقستان باسشىلىعىنان شىڭجاڭدىق ەكى قازاققا بوسقىن مارتەبەسىن بەرۋدى سۇرايدى.
"پانا ىزدەۋشى تۇلعالار"
ادۆوكات باۋىرجان ازانوۆتىڭ ازاتتىققا ايتۋىنشا، قىتايدا تۋىپ-وسكەن ەتنيكالىق قازاقتار قاستەر مۇساحانۇلى مەن مۇراگەر ءالىمۇلىنا "پانا ىزدەۋشى تۇلعا" مارتەبەسىن بەرۋ تۋرالى شەشىمدى شىعىس قازاقستان وبلىستىق كوشى-قون پوليتسياسى باسقارماسى قابىلداعان. ازانوۆتىڭ سوزىنشە، قىتايلىق ەكى ازاماتقا كۋالىك تاياۋ كۇندەرى بەرىلۋى ءتيىس.
شىعىس قازاقستان وبلىستىق كوشى-قون پوليتسياسى باسقارماسىنان بۇل تۋرالى اقپارات الۋ مۇمكىن بولمادى.
30 جاستاعى قاستەر مۇساحانۇلى مەن 25 جاستاعى مۇراگەر ءالىمۇلى قازاننىڭ باسىندا قىتايدىڭ شىڭجاڭ ولكەسىندەگى ءدوربىلجىڭ ايماعىنان جولعا شىعىپ، بىرنەشە كۇننەن كەيىن شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ زايسان، شىلىكتى، ماڭىراق اۋىلدارىنىڭ تۇسىنان قازاقستان اۋماعىنا وتكەنىن، كەيىن جولاي تاكسي جالداپ، قازاننىڭ 10-ى كۇنى الماتىعا جەتكەنىن ايتقان.
قازاننىڭ 14-ءى كۇنى الماتىداعى ادام قۇقىعىن قورعاۋ بيۋروسىندا وتكەن ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا قاستەر مۇساحانۇلى شىڭجاڭداعى "ساياسي تاربيەلەۋ لاگەرىندە قاماۋدا وتىرعانىن", ال مۇراگەر ءالىمۇلى قىتايدا "قىسىم كورگەنىن" مالىمدەگەن. ولار قازاقستان بيلىگىنەن بوسقىن مارتەبەسىن سۇراپ، قىتايدا قالعان تۋىستارىنا اراشا سۇراعان بولاتىن.
- قازاقستان بيلىگى ار جاقتا قالعان اتا-انامىزعا، وتباسىمىزعا اراشا بولسا دەيمىز. اتا-انامىزعا قىسىم بولا ما دەپ قورقامىز، - دەپ مالىمدەدى قاستەر مۇساحانۇلى.
شىڭجاڭ قازاقتارى "امالى قالماعان سوڭ زاڭدى بۇزىپ، شەكارا كەسكەندەرىن" ايتقان.
ءباسپاسوز ءماسليحاتىنان كەيىن ەكەۋىن قازاقستان ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى (ۇقك) شەكارا قىزمەتىنىڭ وكىلدەرى الىپ كەتىپ، كەلەسى كۇنى تەرگەۋ امالدارى ءۇشىن شىعىس قازاقستان وبلىسىنا جەتكىزگەن.
بۇعان دەيىن ۇقك قاستەر مۇساحانۇلى جىلقى ۇرلىعىنا بايلانىستى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىكتەن قاشىپ، 2006 جىلى ماۋسىمنىڭ 21-ءى كۇنى قازاق-قىتاي شەكاراسىن بۇزعان دەپ حابارلادى. "سول كەزدە ول قىتايعا قايتارىلعان" دەپ مالىمدەدى شەكارا قىزمەتىنىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى.
پرەزيدەنت توقاەۆقا حات
مۇراگەر ءالىمۇلى مەن قاستەر مۇساحانۇلىنىڭ تاعدىرىنا الاڭداعان ءبىر توپ بەلسەندى قازاننىڭ 29-ى كۇنى نۇر-سۇلتاندا ارنايى ءباسپاسوز جيىنىن وتكىزدى. ولار قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆقا، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ توراعاسى كارىم ءماسىموۆ پەن باس پروكۋرور عيزات نۇرداۋلەتوۆتەن قازىر قاماۋدا وتىرعان ءالىمۇلى مەن مۇساحانۇلىنا بوسقىن مارتەبەسىن بەرۋدى سۇراپ حات جولدايتىندارىن مالىمدەدى.
"ۇلت بىرلىگى" قوعامدىق قورىنىڭ توراعاسى باۋىرجان شاقاربەكۇلى شىڭجاڭدىق ەكى قازاقتىڭ بوسقىن مارتەبەسىن الۋىنا "نەگىز بار" دەپ سانايدى. شاقاربەكۇلى قازاقستاننىڭ بوسقىندار مارتەبەسى جونىندەگى 1951 جىلى قابىلدانعان حالىقارالىق كەلىسىم-شارتقا 1998 جىلى قوسىلعانىن ايتادى.
- سول زاڭدا ءدىني سەنىمىنە، ساياسي كوزقاراسىنا، ۇلتتىق ەرەكشەلىگىنە بولا تۇرعىلىقتى جەرىندە قىسىم كورگەن ادام ءوز مەكەنىنەن باسقا ەلگە بارسا، بوسقىن رەتىندە قارالادى دەلىنگەن. ەكەۋى (مۇساحانۇلى مەن ءالىمۇلىن ايتادى – رەد.) قىتايدىڭ شىڭجاڭ جۇرتىنا كورسەتكەن قىسىمىنا شىداماي قاشىپ كەلگەن. سوندىقتان ءبىز بوسقىن مارتەبەسىن بەرۋ تۋرالى زاڭدى ەسكەرە وتىرىپ، وسى ەكى ازامات قازاقستان اۋماعىندا قالسا جانە قىتايعا قايتپاسا دەپ حات جازىپ وتىرمىز، - دەدى قور توراعاسى.
بىرنەشە بەلسەندى قول قويعان حاتتا "بۇل ىسكە كۇللى قازاق جۇرتى الاڭداپ وتىر. ءىس تراگەديامەن اياقتالسا، بۇدان حالىق كوڭىلى دە قاياۋ تارتارى بەلگىلى. سوندىقتان ءىستىڭ وڭ شەشىلۋىنە ىقپال ەتۋىڭىزدى سۇرايمىز" دەپ جازىلعان.
نۇر-سۇلتانداعى ءباسپاسوز ءماسليحاتىنا مۇراگەر ءالىمۇلىنىڭ اپكەسى نۇرگۇل الىمقىزى دا قاتىستى. ول ءىنىسىنىڭ قىتايدا "قاتتى قىسىم كورگەنىن" ايتادى.
- مۇراگەردىڭ ەكى رەت تۇرمەگە وتىرىپ شىققانىن بىلەمىن. باۋىرىم - ءۇيدىڭ كەنجەسى، جالعىز ۇل. اكە-شەشەسىن، ايەلى مەن بەس جاسار قىزىن تاستاپ، تىعىرىققا تىرەلگەن سوڭ وسى جاققا كومەك سۇراپ كەلىپ وتىر. قاتتى قينالعان. قاشىپ كەتۋگە ءماجبۇر بولعان. باۋىرىما ازاماتتىق بەرىپ، بوساتسا دەگەن تىلەگىم بار، - دەدى ول.
شىڭجاڭداعى قازاقتار
الماتى وبلىسىنىڭ كوشى-قون پوليتسياسى "پانا ىزدەۋشى تۇلعا" كۋالىگىن بۇعان دەيىن، 2018 جىلدىڭ تامىزىندا قازاق-قىتاي شەكاراسىنان زاڭسىز ءوتتى دەپ ايىپتالعان قىتايدىڭ شىڭجاڭ ايماعىنان كەلگەن ەتنيكالىق قازاق سايراگۇل ساۋىتبايعا بەرگەن.
سايراگۇل ساۋىتبايدىڭ ۇستىنەن قوزعالعان ءىس بويىنشا سوت پروتسەسى وعان "پانا ىزدەۋشى تۇلعا" كۋالىگى بەرىلگەننەن كەيىن دە توقتاماعان. الماتى وبلىستىق كوشى-قون پوليتسياسى سايراگۇل ساۋىتبايعا بەرگەن "پانا ىزدەۋشى تۇلعا" مارتەبەسىنىڭ مەرزىمىن بىرنەشە رەت ۇزارتقان. سوت ساۋىتبايدى التى ايعا باس بوستاندىعىنان ايىرۋعا ۇكىم ەتىپ، بىراق جازاسىن "جەڭىلدەتەتىن ەرەكشە جاعدايىنا" بايلانىستى شارتتى جازاعا الماستىرعان. قازاقستاننان بوسقىن مارتەبەسىن الا الماعان سايراگۇل ساۋىتباي بيىل ماۋسىمدا شۆەتسيادان پانا تاپقان.
2017 جىلعى كوكتەمنەن باستاپ قىتايدىڭ شىڭجاڭ ايماعىندا ەتنيكالىق ازشىلىقتارعا، سونىڭ ىشىندە قازاقتارعا دا قىسىم كورسەتىلىپ، ەل ىشىندە "ساياسي لاگەر" اتالىپ كەتكەن جاپپاي قاماۋ ورىندارى پايدا بولعانى تۋرالى حابارلار تاراي باستاعان.
2018 جىلى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى شىڭجاڭدا ميلليونعا جۋىق ەتنيكالىق ۇيعىر مەن وزگە دە تۇركىتىلدى ۇلت وكىلدەرىن قىتايدىڭ سولتۇستىك-باتىسىنداعى "ساياسي تاربيە لاگەرلەرىندە" ۇستاپ وتىرعانى تۋرالى مالىمدەگەن. باستاپقىدا مۇنداي اقپاراتتى تەرىستەگەن پەكين كەيىن ونى "ەكسترەميزمگە قارسى شارا" دەپ تۇسىندىرگەن جانە ساياسي لاگەرلەردى ء"تىل ۇيرەنىپ، كاسىپكە باۋليتىن" ورتالىقتار دەپ اتاعان.
باتىس باسىلىمدارى قىتاي قازاقتارىنىڭ قۇقىقتارى ءۇشىن كۇرەسىپ جاتقانداردىڭ بەلسەندىلىگىنە قاراماستان، نۇر-سۇلتاننىڭ سوڭعى كەزدەرى پەكينمەن جاقسى قارىم-قاتىناس ورناتۋعا كۇش سالىپ وتىرعانىن جازادى.
"ازاتتىق" راديوسى
فوتو اۆتورلارى ماناس قايىرتايۇلى، اسەم مۇحيتوۆا
