Qytaıdan "shekarany kesip ótip", Qazaqstanda eki aıǵa qamalǵan Shyńjań qazaqtary Qaster Musahanuly men Murager Álimulyna "pana izdeýshi tulǵa" kýáligi berý týraly sheshim qabyldanǵan. Bul týraly olardyń advokaty Baýyrjan Azanov habarlady. Bir top belsendi Qazaqstan basshylyǵynan shyńjańdyq eki qazaqqa bosqyn mártebesin berýdi suraıdy.
"PANA IZDEÝShI TULǴALAR"
Advokat Baýyrjan Azanovtyń Azattyqqa aıtýynsha, Qytaıda týyp-ósken etnıkalyq qazaqtar Qaster Musahanuly men Murager Álimulyna "pana izdeýshi tulǵa" mártebesin berý týraly sheshimdi Shyǵys Qazaqstan oblystyq kóshi-qon polıııasy basqarmasy qabyldaǵan. Azanovtyń sózinshe, qytaılyq eki azamatqa kýálik taıaý kúnderi berilýi tıis.
Shyǵys Qazaqstan oblystyq kóshi-qon polıııasy basqarmasynan bul týraly aqparat alý múmkin bolmady.
30 jastaǵy Qaster Musahanuly men 25 jastaǵy Murager Álimuly qazannyń basynda Qytaıdyń Shyńjań ólkesindegi Dórbiljiń aımaǵynan jolǵa shyǵyp, birneshe kúnnen keıin Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Zaısan, Shilikti, Mańyraq aýyldarynyń tusynan Qazaqstan aýmaǵyna ótkenin, keıin jolaı taksı jaldap, qazannyń 10-y kúni Almatyǵa jetkenin aıtqan.
Qazannyń 14-i kúni Almatydaǵy adam quqyǵyn qorǵaý bıýrosynda ótken baspasóz máslıhatynda Qaster Musahanuly Shyńjańdaǵy "saıası tárbıeleý lagerinde qamaýda otyrǵanyn", al Murager Álimuly Qytaıda "qysym kórgenin" málimdegen. Olar Qazaqstan bıliginen bosqyn mártebesin surap, Qytaıda qalǵan týystaryna arasha suraǵan bolatyn.
- Qazaqstan bıligi ar jaqta qalǵan ata-anamyzǵa, otbasymyzǵa arasha bolsa deımiz. Ata-anamyzǵa qysym bola ma dep qorqamyz, - dep málimdedi Qaster Musahanuly.
Shyńjań qazaqtary "amaly qalmaǵan soń zańdy buzyp, shekara keskenderin" aıtqan.
Baspasóz máslıhatynan keıin ekeýin Qazaqstan ulttyq qaýipsizdik komıteti (UQK) shekara qyzmetiniń ókilderi alyp ketip, kelesi kúni tergeý amaldary úshin Shyǵys Qazaqstan oblysyna jetkizgen.
Buǵan deıin UQK Qaster Musahanuly jylqy urlyǵyna baılanysty qylmystyq jaýapkershilikten qashyp, 2006 jyly maýsymnyń 21-i kúni qazaq-qytaı shekarasyn buzǵan dep habarlady. "Sol kezde ol Qytaıǵa qaıtarylǵan" dep málimdedi shekara qyzmetiniń baspasóz qyzmeti.
PREZIDENT TOQAEVQA HAT
Murager Álimuly men Qaster Musahanulynyń taǵdyryna alańdaǵan bir top belsendi qazannyń 29-y kúni Nur-Sultanda arnaıy baspasóz jıynyn ótkizdi. Olar Qazaqstan prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevqa, Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń tóraǵasy Kárim Másimov pen Bas prokýror Ǵızat Nurdáýletovten qazir qamaýda otyrǵan Álimuly men Musahanulyna bosqyn mártebesin berýdi surap hat joldaıtyndaryn málimdedi.
"Ult birligi" qoǵamdyq qorynyń tóraǵasy Baýyrjan Shaqarbekuly shyńjańdyq eki qazaqtyń bosqyn mártebesin alýyna "negiz bar" dep sanaıdy. Shaqarbekuly Qazaqstannyń bosqyndar mártebesi jónindegi 1951 jyly qabyldanǵan halyqaralyq kelisim-shartqa 1998 jyly qosylǵanyn aıtady.
- Sol zańda dinı senimine, saıası kózqarasyna, ulttyq ereksheligine bola turǵylyqty jerinde qysym kórgen adam óz mekeninen basqa elge barsa, bosqyn retinde qaralady delingen. Ekeýi (Musahanuly men Álimulyn aıtady – red.) Qytaıdyń Shyńjań jurtyna kórsetken qysymyna shydamaı qashyp kelgen. Sondyqtan biz bosqyn mártebesin berý týraly zańdy eskere otyryp, osy eki azamat Qazaqstan aýmaǵynda qalsa jáne Qytaıǵa qaıtpasa dep hat jazyp otyrmyz, - dedi qor tóraǵasy.
Birneshe belsendi qol qoıǵan hatta "bul iske kúlli qazaq jurty alańdap otyr. Is tragedııamen aıaqtalsa, budan halyq kóńili de qaıaý tartary belgili. Sondyqtan istiń oń sheshilýine yqpal etýińizdi suraımyz" dep jazylǵan.
Nur-Sultandaǵy baspasóz máslıhatyna Murager Álimulynyń ápkesi Nurgúl Álimqyzy da qatysty. Ol inisiniń Qytaıda "qatty qysym kórgenin" aıtady.
- Muragerdiń eki ret túrmege otyryp shyqqanyn bilemin. Baýyrym - úıdiń kenjesi, jalǵyz ul. Áke-sheshesin, áıeli men bes jasar qyzyn tastap, tyǵyryqqa tirelgen soń osy jaqqa kómek surap kelip otyr. Qatty qınalǵan. Qashyp ketýge májbúr bolǵan. Baýyryma azamattyq berip, bosatsa degen tilegim bar, - dedi ol.
ShYŃJAŃDAǴY QAZAQTAR
Almaty oblysynyń kóshi-qon polıııasy "pana izdeýshi tulǵa" kýáligin buǵan deıin, 2018 jyldyń tamyzynda qazaq-qytaı shekarasynan zańsyz ótti dep aıyptalǵan Qytaıdyń Shyńjań aımaǵynan kelgen etnıkalyq qazaq Saıragúl Saýytbaıǵa bergen.
Saıragúl Saýytbaıdyń ústinen qozǵalǵan is boıynsha sot proesi oǵan "pana izdeýshi tulǵa" kýáligi berilgennen keıin de toqtamaǵan. Almaty oblystyq kóshi-qon polıııasy Saıragúl Saýytbaıǵa bergen "pana izdeýshi tulǵa" mártebesiniń merzimin birneshe ret uzartqan. Sot Saýytbaıdy alty aıǵa bas bostandyǵynan aıyrýǵa úkim etip, biraq jazasyn "jeńildetetin erekshe jaǵdaıyna" baılanysty shartty jazaǵa almastyrǵan. Qazaqstannan bosqyn mártebesin ala almaǵan Saıragúl Saýytbaı bıyl maýsymda Shveııadan pana tapqan.
2017 jylǵy kóktemnen bastap Qytaıdyń Shyńjań aımaǵynda etnıkalyq azshylyqtarǵa, sonyń ishinde qazaqtarǵa da qysym kórsetilip, el ishinde "saıası lager" atalyp ketken jappaı qamaý oryndary paıda bolǵany týraly habarlar taraı bastaǵan.
2018 jyly Birikken ulttar uıymy Shyńjańda mıllıonǵa jýyq etnıkalyq uıǵyr men ózge de túrkitildi ult ókilderin Qytaıdyń soltústik-batysyndaǵy "saıası tárbıe lagerlerinde" ustap otyrǵany týraly málimdegen. Bastapqyda mundaı aqparatty teristegen Pekın keıin ony "ekstremızmge qarsy shara" dep túsindirgen jáne saıası lagerlerdi "til úırenip, kásipke baýlıtyn" ortalyqtar dep ataǵan.
Batys basylymdary Qytaı qazaqtarynyń quqyqtary úshin kúresip jatqandardyń belsendiligine qaramastan, Nur-Sultannyń sońǵy kezderi Pekınmen jaqsy qarym-qatynas ornatýǵa kúsh salyp otyrǵanyn jazady.
"Azattyq" radıosy
Foto avtorlary Manas Qaıyrtaıuly, Ásem Muhıtova
