سوڭعى كەزدە ەل ىشىندە: "ساياسي الاڭدا جاڭا "حاق" دەگەن پارتيا قۇرىلماق. جەتەكشىسى توعجان قوجاليەۆا ەكەن" دەگەن داقپىرتى كوپ اڭگىمە كوتەرىلە باستادى. ءبىز وسى ءسوزدىڭ انىق-قانىعىن بىلمەككە توعجان قوجاليەۆامەن سۇحباتتاسىپ قايتتىق.
- ءسىزدى "حاق" پارتياسىن قۇرعالى جاتىر دەگەن اڭگىمە الەمجەلىدە جەلدەي ەسىپ ءجۇر. قانشالىقتى راس؟
- ول راس، ءبىز "حاق" پارتياسىن قۇرعالى جاتىرمىز. قازىر سوعان دايىندىق جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتىر. بىراق، ءبىز ونى ءالى پارتيا دەپ جاريالامايمىز. بىزدەگى ساياساتكەرلەردىڭ كوبى قاتەلىك جىبەرەدى. پارتيا قۇرامىز دەپ جۇرتتى جيناپ، پرەسس-كونفەرەنتسيا وتكىزەدى. بىراق، قۇرامىز دەگەن سوزدەن باسقا ەشتەڭە جوق. نە باعدارلاماسى جوق، نە جارعىسى جوق، نە الدىنا قوياتىن ماقساتتارى مەن جوسپارلارى جوق. سول قاتەلىكتى قايتالاماس ءۇشىن ءبىز قازىر پارتيانىڭ باعدارلاماسى مەن جارعىسىن جاساپ جاتىرمىز. ءبىز پارتيامىز حالىققا تانىمال بولۋ ءۇشىن الدىمەن ىسپەن دالەلدەمەكشىمىز. پارتيانىڭ ءىسى ەل اۋزىنا ىلىگە باستاعاندا پارتيا قۇرۋعا بولادى.
- پارتيالارىڭىزدىڭ ماقساتى قانداي بولماق؟ مىسالى، مەلس ەلەۋسىزوۆتىكى جاسىلدار پارتياسى. جامبىل احمەتبەكوۆ كوممۋنيستەردىڭ قامىن كۇيتتەيدى. ال سىزدەردىڭ باعىتتارىڭىز قانداي؟
- ءبىز نەگە پارتيا قۇرامىز دەپ شەشتىك؟ ءبىز دە جازداعى پرەزيدەنت سايلاۋىندا باقىلاۋشى بولعانبىز. سوندا بايقاعانىم، حالىق توقاەۆقا وپپوزيتسيا بولعان قوسانوۆقا داۋىس بەردى. بىراق، ءبىزدىڭ تۇيگەنىمىز، ول جەردە ول قوسانوۆ بولا ما، يۆانوۆ بولا ما، جوق مىرقىمباەۆ بولا ما حالىق جۇيەگە قارسى داۋىس بەردى. ءبىزدىڭ پارتيانىڭ ماقساتى – جۇيەنى قالپىنا كەلتىرۋ. قازاقستاننىڭ ءاربىر ازاماتىنىڭ جاعدايى جاقسارۋى ءۇشىن جۇيەنى قالپىنا كەلتىرۋىمىز قاجەت.
- بيلىككە وپپوزيتسيا بولمايسىزدار؟
- ءبىز ولاي بولىنبەيمىز. جاقسى بولسىن، جامان بولسىن بيلىكتەگىلەر ءوز قازاعىمىز. سول سياقتى بيلىككە قارسى دۆك دا ءوز قازاعىمىز. ءبىزدىڭ ەڭ باستى ماقساتىمىز كونسترۋكتيۆتى رەفورمالار جۇرگىزۋ. ءبىز بيلىك پەن حالىقتىڭ ورتاسىنا كوپىرمىز.
- بىراق، قازىرگى حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى مەن كوڭىل-كۇيىن كورىپ وتىرسىز. سىزدەر بيلىك پەن حالىقتىڭ ورتاسىنا كوپىر بولامىز دەگەندەرىڭىزدە حالىق قولداماي قويمايدى ما؟
- ەگەر، قاي پارتيا بولسىن ىسپەن دالەلدەسە، سول پارتيانى حالىق قولدايدى. سوندىقتان، ءبىز پارتيانى جاريالاماي تۇرىپ ىسىمىزبەن دالەلدەيمىز.
- "حاق" پارتياسى ءدىني پارتيا بولماي ما؟
-نەگىزى زاڭ بويىنشا ءدىني پارتيا قۇرۋعا بولمايدى. ءدىني جاعىنان، ۇلتتىق جاعىنان، جىنىستىق جاعىنان پارتيا قۇرۋعا رۇقسات جوق. ءبىز نەگە ءدىني پارتيا بولىپ شەكتەلۋىمىز كەرەك؟ ءبىزدىڭ قاتارىمىزدا ورىس تا بار، ەۆرەي دە بار. كىم قازاقستاننىڭ جاعدايىنىڭ جاقسارعانىن قالايدى، ءبىزدىڭ پارتيانىڭ ەسىگى اشىق. ءبىز وڭشىل، سولشىل، قىزىل، جاسىل دەپ ءوزىمىزدى بولمەيمىز. ءبىز حالىقتىڭ پارتياسى بولۋعا تىرىسامىز. ءبىز وسى زالدا (حاق-تىڭ عيماراتىندا-رەد) ۇلكەن جينالىس وتكىزدىك. 200-دەي ادام قاتىستى. 200 ادام 11 باعىت ۇسىندى. دەموكراتيالىق وزگەرىستەر، ەكولوگيالىق جاعداي، دەنساۋلىق سالاسى دەگەن سياقتى.
- جاڭادان قۇرىلىپ جاتقان جاس پارتياعا 11 باعىت اۋىر ەمەس پە؟
- ءبىز ءبارىن قامتىماي، ەڭ وزەكتىلەرىنەن باستايمىز. جاڭاعى 11 باعىتتىڭ ىشىنەن ەڭ وزەكتىسى قايسى دەگەندە دەموكراتيالىق جاعداي بولدى. ءبىز وتىز جىل بويى اۋەلى ەكونوميكا، سوسىن بارىپ ساياسات دەدىك. وتىز جىلدان كەيىن بارىپ اۋەلى ساياسات، ياعني، يدەولوگيا، سوسىن بارىپ ەكونوميكا ەكەنىن تۇسىندىك. ەگەر ءاربىر ازامات ءوزىنىڭ ازاماتتىق قۇقىعىن ءبىلىپ، سول قۇقىعىن تالاپ ەتە بىلسە، ەلدىڭ دە جاعدايى جاقسارادى. مىسالى، مەن پلاكات ۇستاپ ميتينگكە شىعاتىن بولسام، ەرتەڭ مەنى پوليتسيا قۋدالامايتىنىنا سەنىمدى بولۋىم كەرەك. مەن مىسالى، فيرما اشىپ، تەك قانا زاڭ اياسىندا جۇمىس جاساسام، ءوز قۇقىعىمدى قورعاي بىلسەم، ول فيرماعا اقشا سۇراپ پوليتسيا دا، سالىق پوليتسياسى دا، سەس تا كەلمەيدى. مەن ەشكىمنىڭ "ساۋىن سيىرى" بولمايمىن دەگەن ءسوز. سول ءۇشىن قۇقىقتىق قازاقستان قۇرۋىمىز قاجەت!
- جۇرت ءسىزدى بەكبولات تىلەۋحانوۆتىڭ كەلىنى رەتىندە تانيدى. سوندىقتان، وسى قۇرىلعالى جاتقان پارتيانىڭ ارتىندا توعجاننىڭ قايىن اعاسى مەن تۋىسى مۇحامەدجان تازابەكوۆ تۇر،- دەيدى. تاعى ءبىر ساۋەگەيلەر قايرات ساتىپالدى تۇر،- دەيدى. پارتيانىڭ ارتىندا كىم تۇر؟
- ءبىزدىڭ پارتيانىڭ ارتىندا تەك قانا ءوزىمىز تۇرمىز. ءبىز الاياق، وزىندىك كوزقاراسى جوق ادامدار ەمەسپىز. ماعان كوپ ايتادى، مەنىڭ ارتىمدا قايىناعام بەكبولات تىلەۋحانوۆ تۇر،- دەپ. ويتكەنى كەلىندەرىمىن عوي. ساتىپالدى تۋرالى ءبىرىنشى رەت ەستىپ وتىرمىن. داريعا دا تۇر دەپ تە ەستيمىن. حالىق ساياساتكەر ايەلگە ۇيرەنە بەرسىن دەپ توعجانعا پارتيا اشىپ بەرىپتى-مىس. مەن تيمۋر قۇلىباەۆتا سەگىز جىل جۇمىس ىستەدىم. سوندىقتان، قۇلىباەۆتىڭ دا پارتياسى دەپ ايتادى. دارحان كالەتاەۆپەن تۇسكەن سۋرەتتەرىمە قاراپ، توقاەۆتىڭ نەمەسە اپ-نىڭ پروەكتىسى دەپ تە ايتادى. ءبىز تۋرالى اڭىزدار كوپ. ءبىز ەشكىمنىڭ دە جوباسى ەمەسپىز! ءبىز – قازاقستان حالقىنىڭ پارتياسىمىز.
- الەۋمەتتىك جەلىلەردە ءسىزدىڭ ءۇيدىڭ داستارحانىندا مۇحامەدجان تازابەكوۆتىڭ ۋاعىز ايتىپ وتىرعان ۆيدەولارى بار. پارتياعا تازابەكوۆتىڭ قاتىسى جوق پا؟
- ول كىسى ءبىزدىڭ تۋىسقانىمىز عوي. ول كىسىلەردىڭ ءبىزدىڭ پارتياعا قاتىسى جوق. ولاردىڭ كوزقاراستارى بولەك. مەنىكى بولەك.
- جاڭا پارتيا قۇرۋ ءۇشىن تىركەلۋگە، ادام سانى، ءار وبلىس ورتالىعىنان پارتيانىڭ ءوفيسىن اشۋعا "تۋىستارىڭىز" كومەكتەسەتىن شىعار؟
- ءبىر جانۇيانىڭ ىشىندەگى كوزقاراستاردىڭ ارتۇرلىلىگىن ايتپاعاندا، ءبىر قولدىڭ ساۋساقتارىنىڭ ءوزى ءارتۇرلى. تىلەۋحانوۆتار اۋلەتى اۋىزبىرشىلىگى بەرىك، ۇلگىلى وتباسى. مەنىڭ جانۇيامداعىلاردىڭ ءبارىنىڭ ساياسي كوزقاراسى مەنىكىمەن بىردەي دەپ ايتۋعا كەلمەيدى. مىسالى، اتامنىڭ ساياسي كوزقاراسى بولەك. كۇيەۋىمنىڭ ساياسي كوزقاراسى باسقا. مەنىڭ كوزقاراسىم بولەك. مەن كەلىندىك ادەبىمدى ۇمىتپايمىن. سالەمىمدى سالىپ تۇرامىن. ولار مەنىڭ كوزقاراسىمدى سىيلايدى. مەن ولاردىڭ كوزقاراسىن سىيلايمىن.
- پارتيا ەڭ ءبىرىنشى جۇمىسىن نەدەن باستايدى؟
- ءبىز "ازاماتتىق باستامالار كواليتسياسى" دەگەن كواليتسيا قۇرعانبىز. سوعان ساي ءبىزدىڭ دەكلاراتسيامىز بار. ءبىز قايىرىمدىلىق قورىن اشتىق. ساياسي تۇتقىندارعا كومەكتەسىپ جاتىرمىز. ادۆوكاتتارمەن، سالەم-ساۋقاتتارمەن. وسى قايىرىمدىلىق قورى ارقىلى پارتيا قۇرىلماي جاتىپ-اق ىسكە كىرىسىپ كەتتىك. ءبىزدىڭ جاسىمىز ءارتۇرلى، ءناسىلىمىز ءارتۇرلى. بىراق، ماقساتىمىز بىرەۋ. قازاقستاندى شىنايى جاڭارتۋ.
- پارتيانىڭ دەۆيزى قانداي؟
- حالىققا ادال قىزمەت. حاق!
- كەز-كەلگەن پارتيانىڭ ماقساتى بيلىككە بارۋ، پارلامەنتكە بارۋ. ەگەر پارتياڭىز بيلىككە بارىپ جاتسا، ءتىپتى پارتيانىڭ ليدەرى پرەزيدەنت بولىپ جاتسا قازاقستاندا دىنگە مودەرنيزاتسيا جاسايسىزدار ما؟
- ماقساتىمىز – بيلىككە بارۋ. بىراق، ءبىز پارلامەنتتەن ەمەس، جەرگىلىكتى باسقارۋ، ءماسليحاتتان باستايمىز. ال، دىنگە مودەرنيزاتسياعا كەلسەك، جوق، ءبىز وسى قالىپتى ساقتايمىز. زايىرلى مەملەكەت بولامىز. ءبىزدىڭ پارتيامىزدا ءارتۇرلى ۇلت وكىلدەرى مەن ءارتۇرلى ءدىن وكىلدەرى بار.
- ءسىزدىڭ ءوز كوزقاراسىڭىز بويىنشا حالقىنىڭ 60 پايىزدان استامى مۇسىلمان قازاقستاندا ءدىني پارتيانىڭ تىركەلگەنى دۇرىس پا؟
- ەگەر حالىق قالاسا ءدىني پارتيا قۇرۋعا بولادى. حالىق قالاعان جاعدايدا عانا. كونستيتۋتسياعا وزگەرتۋ ەنگىزىپ. بىراق، مەنىڭ ءوز ويىم، قازاقستاننىڭ زايىرلى مەملەكەت بولعانى دۇرىس!
- پارتيالارىڭىزدا حالىق تانيتىن تۇلعالاردان كىمدەر بار؟
-ءبىز ازىرگە جوسپاردىڭ بارلىعىن جاساپ جاتىرمىز. قاراشانىڭ اياعىندا ايتاتىن بولامىز. حالىققا تانىمال ادامدار بار.
- پارتيا قارجىنى قايدان الادى؟ كىم قارجىلاندىرادى؟
- كاسىپكەرلەر. كاسىپكەر بولعاندا مەنىڭ كاسىبىم بار، كۇيەۋىمنىڭ كاسىبى بار.
- قازاقستاندا پارتيا قۇرۋ وتە قاۋىپتى. پارتيا قۇرامىن دەگەن رينات زايىتوۆتى قاماپ تاستادى. ەرتەڭ وسى پارتياڭىز ارقىلى ءوزىڭىزدىڭ، كۇيەۋىڭىزدىڭ بيزنەسىنە زيانى تيەدى دەپ قورىقپايسىز با؟
- زيانى الدەن تيە باستادى. قىسىمدار جاساي باستادى. سالەم ايتىپ تا جاتىر.
- ءبىر جازباڭىزدا قازاقىلىعىمدى تاپتىم دەپسىز. قازاقشا ەندى ۇيرەنىپ ءجۇرسىز بە؟
- مەن مەكتەپتى دە، جوو-نى دا قازاقشا ءبىتىردىم. ماسكەۋدە ون ءبىر جىل جۇمىس ىستەدىم. سول 11 جىل ماعان اسەرىن تيگىزدى. قازىر قايتادان قازاقشام قالپىنا كەلدى.
- قىتاي ەكسپانسياسىنا قارسى بولىپ جاتقان ميتينگىلەرگە كوزقاراسىڭىز؟
- باستى ماسەلە قىتايلاردا ەمەس. ينۆەستور كەرەك. ەڭ باستى ماسەلە ءوزىمىزدىڭ كوررۋپتسيونەرلەردە. اقشانى بەرەتىن كىم، وزىمىزدىكى. قىتايلاردى كىرگىزەتىن كىم، وزىمىزدىكىلەر. قىتايدان جۇمىسشى اكەلەتىن اگەنتتىكتەر پارا الماسا، وندا كوپ قىتاي كىرمەيدى. مىسالى، مەنىڭ بىلەتىنىم ءبىر قحر ازاماتىن زاڭسىز كىرگىزگەنى ءۇشىن اگەتتىكتەر مىڭ جارىم دوللار پارا الادى. مەن ءبىر قىتايلىق فيرمادان سۇراعانمىن. "سەندەر نەگە ساقتاندىرۋ ءۇشىن اقشا سۇراپ جاتىرسىڭدار" دەپ. سول كەزدە ماعان: ء"بىزدىڭ چەرنىي كاسسامىز بولماسا بولمايدى. سەندەردىڭ ەكولوگيا تەكسەرۋشىلەرى، وحرانا ترۋدا كەلەدى. سولارعا اقشا بەرەمىز، ولار ۇندەمەي كەتىپ قالادى" دەگەن.
- قىتايدان 55 زاۋىت كىرەدى دەپ جاتىر. ءسىز مۇناي-گاز سالاسىندا كوپ ەڭبەك ەتتىڭىز. سول زاۋىتتاردىڭ كىرگەنى ءتيىمدى مە؟
-قىتاي جاڭا تەحنولوگيا، جاڭا قۇرال-جابدىقتارمەن كەلىپ، وندىرگەن ءونىمىنىڭ 50 پايىزىن قازاقستانعا قالدىرسا، جەرگىلىكتى جۇمىسشىلاردى كوپتەپ السا ءتيىمدى. ال، ولار زاۋىتىن دا، جۇمىسشىلارىن دا وزدەرى الىپ كەلىپ، ونىمدەرىن قىتايعا قويا بەرەدى. ءبىزدىڭ جەرىمىزدى تەك زاۋىت تۇراتىن جەر ءۇشىن عانا پايدالانادى. مىسالى، ماڭعىستاۋ مۇناي-گازدىڭ 50 پايىز جۇمىسشىسى قىتايلىقتار، 50 پايىزى قازاقتار. ال ەندى ەۋروپالىق باتىستىق "شەۆرون", "تشو", قاراشىعاناق" ولاردا 90 پايىز جۇمىسشى قازاق. 10 پايىز جۇمىسشى ەۋروپالىق. باسشىلاردىڭ 70 پايىزى قازاق. 30 پايىزى ەۋروپالىق. باسشىلىقتى دا بولاشاقتا 90/10 پايىزعا كەلتىرۋ كەرەك. بارلىق زاۋىتتاردى وسىلارداي 90/10 پايىزعا كەلتىرسىن. وقىتسىن ءبىزدىڭ جۇمىسشىلاردى. بۇنى "كادرلاردى ۇلتتاندىرۋ" دەيدى.
- سىز – ايەل ادامسىز. قازاقستاندا ايەلدەر قۇقىعى قانشالىقتى قورعالۋدا؟
-مەن مۇناي-گاز سالاسىندا ىستەگەندە ايەلدەر كلۋبىن باسقاردىم. سوندا تەكسەرۋ جۇرگىزگەندە سول سالاداعى اكىمشىلىكتىڭ 60 پايىزى ايەلدەر ەكەن. ءبىز تاۋەلسىزدىك العالى 30 جىل. ونىڭ الدىندا 70 جىل كسرو قۇرامىندا بولدىق. وسى ءجۇز جىل ىشىندە وسى سالادان ءبىر ايەل نە مەدال، نە وردەن الماپتى. بىراق، وسى مۇناي-گاز سالاسىنىڭ 60 پايىزى ايەلدەر. مەن كەزىندە ابۋ-دابيگە باردىم. ەنەرگەتيكا سالاسىندا ىستەيتىن ايەلدەردىڭ فورۋمىنا. باسىندا ويلادىم. قازاقستان ايەلدەرىنە بارىنە رۇقسات بار، ەشقانداي شەكتەۋ جوق دەپ ويلاعام. ال ول جاقتا ليۆان، ليۆيا، كۋۆەيت، كاتاردان كەلگەن ايەلدەردىڭ قۇقىعى جوق، باسىپ تاستاعان دەپ ويلايمىز عوي. قاراساق، كۋۆەيتتە مۇناي-گاز سالاسىن باسقاراتىن ايەل ادام ەكەن. كوپتەگەن بۇرعىلاۋ-وپەراتسيالىق جۇمىستاردى باسقاراتىن ايەلدەر ەكەن. ال، بىزدە وپەراتسيونكادا، وندىرىستە ءبىر ايەل جوق. اراب ەلدەرىندە بۇل جاعىنان ايەلدەر كوپ. سوندا مەن ويلاعانمىن، ارابتار ەمەس، ءبىزدىڭ ايەلدەر كوپ باسىلىپتى. ءبىزدىڭ ەلدە ايەلدەر قۇقىعى بار. بىراق، سونى بىلمەيدى، پايدالانبايدى.
- اڭگىمەڭىزگە راقمەت! پارتيالارىڭىزعا ساتتىلىك!
سۇحباتتاسقان وڭعار قابدەن،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
