نۇرجان جانپەيىسوۆ: جيىرما جەتى قىزدىڭ اتىن جاڭىلماي ايتىپ شىعامىن

2873
Adyrna.kz Telegram

- ءسىز حالىقارالىق «شا­بىت» فەستيۆالىنىڭ جانە امىرە قا­شاۋباەۆ اتىنداعى باي­­­قاۋ­دىڭ گران-پري يە­گەر­ى­سىز. ءبىر سوزبەن ايت­قان­دا، ءداس­تۇر­­لى ورتادا اتىڭىز دۇر­كى­رەپ تۇرعان انشىلەردىڭ ءبىرىسىز. بى­­­راق كەيبىر كىسىلەر «نۇرجان جان­­­پەيى­سوۆ» دەگەندە بىردەن تا­­ني كەتپەي، «ول كىم؟» دەپ قا­­لادى. مۇنىڭ سەبەبىن نە­دەن كورەر ەدىڭىز؟

- اركىمنىڭ ونەر جولىندا ال­عا قويعان ماقساتى بار. سول مۇ­­­­رات­قا جەتۋ ءۇشىن بىرەۋلەر ايان­باي تەر توگىپ، تىرنەكتەپ ابى­روي جي­ناپ، جىلدار بويى ەسە­لەپ ەڭبەك ەتە­دى. ەندى بى­رەۋ­لەر اتىن جار­نا­ما­لاپ نە­مە­سە كوكەسىنىڭ كۇشىمەن، باس­تى­­عىنىڭ بەدەلىمەن بۇعان وپ-وڭاي قول جەتكىزەدى. ءوز با­سىم اتىم­دى شىعارۋعا اسا ىن­­تالى ەمەس­پىن. اتادان با­لا­عا، ۇستازدان شا­كىر­تكە ميراس بو­­لىپ قالاتىن ۇلت­تىق كلاس­سي­­كالىق ونەرىمىزدى قاس­تەرلەپ، قال-قادىرىمشە نا­سي­حات­تاپ، ءداس­­تۇر ساباقتاستىعىن جال­عاپ جۇ­ر­سەم دەيمىن. ءار ءان­شى­نىڭ، ءار سالانىڭ ءوز جانكۇيەرى، تىڭ­­­دارمانى بولادى. قۇدايعا شۇ­­­كىر، مەنىڭ دە ءوز ورتامدا از­دى-كوپ­تى ورنىم، شى­عار­ما­شى­لى­­­عىم­دى باعالايتىن تىڭ­داۋ­شىم بار دەپ ويلايمىن. ەلدىڭ ءبارى مەنى تا­نۋى مىندەت ەمەس. باس­تىسى، قۇدى­رەت­تى قا­زاق ءانى­نىڭ تانىلۋى، ءوسىپ-ور­­كەن­دەۋى، ءداس­تۇرىمىزدىڭ دا­­­رىپ­تەلۋى.

- وسىنداي ماقساتپەن قان­شا جەر­دە جۇمىس ىستەيسىز؟ مەنىڭ بى­لە­­تىنىم ۇشەۋ…
- ۋاقىتىڭ، دەڭگەيىڭ، ورەڭ جە­تىپ جاتسا، قولىڭنان كە­لىپ تۇر­سا، ەرىنبەي ەڭبەك ەت­كەن­گە نە جەت­سىن؟! قازىر ناعىز جۇ­مىس جاسايتىن كە­زىمىز. ءوزى­ڭىز دە ءبىلىپ وتىرسىز، 2003 جىل­دان بەرى «قازاقكونتسەرت» ونەر بىرلەستىگىنىڭ ءانشىسىمىن. سو­نى­مەن قاتار، ج.ەلەبەكوۆ اتىن­­دا­عى رەسپۋبليكالىق ەس­ترا­دا جانە تسيرك كوللەدجىندە قو­سىمشا ۇس­تاز­دىق قىزمەت ات­قا­رىپ جۇرگەنىمە ال­تى جىل تول­دى. بىلتىردان بەرى ت.جۇر­گەنوۆ اتىن­داعى ونەر اكا­دە­مياسىندا مۋ­زىكالىق ونەر فا­كۋل­­تەتىنىڭ «ءداس­تۇرلى ورىن­داۋ­شى­لىق ونەر» كافەدراسىندا ءدارىس بە­رەمىن.
«قازاقكونتسەرتتە» بۇرىنعى­داي گاسترول كوپ ەمەس. اپتاسىنا ەكى-ءۇش رەت بارىپ، دايىندىق جا­­ساپ تۇرامىز. قالعان ۋاقىتتا شا­­كىرت تاربيەلەۋمەن اي­نا­لى­سۋ­عا مۇم­كىندىك بار. ءۇش جۇ­مى­سىم ءبى­رىن-ءبىرى تولىقتىرماسا، شى­­عار­ما­شى­لىعىما، وزىندىك ىز­دە­نىسىمە ەش كە­دەر­گىسىن تي­گىز­بەي­دى.
- شاكىرتتەرىڭىزدىڭ الدى كوپ­­­شى­لىكتىڭ نازارىنا ىلىگە باس­­تا­عان شى­عار…
- ازىرگە كوزگە تۇسەتىندەي بو­لا قوي­عان جوق. ۇستازدىق ەڭ­بەك­تىڭ جە­مىسىن كورۋ ءۇشىن ءبىر­تالاي جىل­دار كەرەك. دەسە دە نا­ريمان ءاب­دى­راح­­مانوۆ، جاڭا­گۇل مولداحمەتوۆا سي­ياقتى ستۋ­دەنت­­تەرىمىز بولاشا­عى­نان ۇلكەن ءۇمىت كۇتتىرەدى.
رەسپۋبليكالىق، قالالىق دەڭ­­گەي­­دەگى بايقاۋلارعا قا­تىسىپ، ىسى­لىپ كەلە جاتىر.
- ءوزىڭىز ۇستازىڭىز، قازاق­ستان­­نىڭ حالىق ءارتيسى، تانىمال ءان­­شى-كومپوزيتور دانەش راقى­شەۆ­­تان نە الىپ قالدىڭىز؟
- مەن دانەش اعامىزدىڭ سوڭ­­عى شاكىرتىمىن. ول كىسىنىڭ رە­پەر­­تۋا­رى وتە باي. قۋعىن-سۇرگىن جىل­­دا­رى ارعى بەتكە ءوتىپ، ەلۋىن­شى جىل­داردىڭ سوڭىندا ەلگە قاي­تىپ ور­ال­عان ەكەن. داكەڭنىڭ ان­دەرiن العاش تىڭداعان مۇحتار اۋە­­زوۆ «دانەش، سەن قۇر كەلمەي، بىز­گە كوپ بايلىق الا كەلىپسىڭ. «اڭ­شى­نىڭ ءانى» نەگە تۇرادى؟ بۇل قازاق ان­دە­رىنىڭ تورەسى، ءسان-سال­تاناتى عوي. ال اسەتتىڭ ان­دە­رىن كىمنەن ۇي­رەندىڭ؟» دەپ قاتتى تاڭ­عالىپتى. دا­نەش اعا ماعان اسەت­تىڭ بۇكىل ءانىن، قىتاي، موڭ­عو­ليا جەرىندەگى قازاق­تاردىڭ حا­لىق اندەرىن، بۇدان بو­لەك ءوز جا­نى­نان شىققان جۇزگە جۋىق ءتول تۋىندىلارى مەن كەيىنگى كوم­پو­زيتورلاردىڭ شىعارمالا­رىن بۇگە-شىگەسىنە دەيىن ۇيرەتىپ كەت­تى. قازىرگى تاڭدا رەپەرتۋارىمدا 250 ءان بولسا، ونىڭ ءجۇز شاقتى­سىن دا­ن­ەش راقىشوۆتان الىپ قال­دىم دەپ ايتا الامىن.
- ءجۇرسىن ەرمانوۆ ءسىزدىڭ ورىن­­داۋىڭىزدا حالىق ءانى «27 قىز­­دى» تىڭداپ «نۇرجان، بۇل ءان بۇرىن 16 قىز ەدى عوي. قالعان ون ءبىرى قايدان شىققان، ورال­مان­دار ما؟» دەپ اينالاسىنداعى ەلدى ءبىر كۇلدىرگەن ەكەن. شى­نىن­دا بۇل ءان قايدان شىققان؟ 
-عاريفوللا قۇر­مان­عا­ليەۆتىڭ رەپەرتۋارىندا «16 قىز»، دانەش راقىشەۆتا «27 قىز»، ماڭ­عىستاۋ وڭىرىندە «53 قىز» دە­­گەن ءان بار. مەن قازىر وسى قىز­­دار­دىڭ اتىن زەرتتەپ ءجۇر­­مىن. ءبىر قى­زىعى، ءۇش اندە دە ءبى­ر­­لى-جارىم بول­ماسا، قىز­دار­دىڭ اتى ءبىرىن-ءبىرى قايتالاي بەر­مەي­­دى. سوعان قا­راپ، تاڭعالامىن. «27 قىز» بۇرىن­نان كەلە جاتقان ەس­كى ءان. 2005 جى­لى دۇنيەجۇزi قا­­زاق­تارى قاۋىم­داستىعى تورال­قا تورا­عا­سى­نىڭ ءبىرىنشى ورىن­باسارى تالعات ما­ماشەۆتىڭ دە­لە­گاتسياسىمەن بايا­نولگەي ول­­­كە­­سiنە بارىپ، ونەر كور­سەتىپ قايت­­تىق. ايتايىن دە­گە­نىم، بۇل ءان «موڭعول قازاقتارىنىڭ حا­لىق ءانى» دەگەن جي­ناقتا بار. ال وز­­دە­رى­نەن سۇ­را­سام، ەشقايسىسى بىل­­مەي­دى. قاعازعا تۇس­كەنى بول­ما­سا، ال­­دەقاشان ۇمى­تىپ قا­لىپ­تى.
سول جولى سونداعى ەل اعا­لا­رى «با­لام، ءبىر كونتسەرت بەرە الا­سىڭ با، ونداي مۇمكىندىگىڭ بار ما؟» دەپ سۇرادى. انشى­لەر­دەن مەن عانا بار­عان ەكەنمىن، «ويباي-اۋ، تىڭ­داي­تىن قۇلاق بول­­سا، كونتسەرت بەر­گەن­گە نە جەت­سىن؟!» دەپ قۋانا كە­لىس­تىم. نەگىزى، جە­كە ءان كەشىم سوناۋ موڭ­عوليا جە­­رىن­دە ءوتتى دەسەم بولادى. سول كون­تسەرتتە وسى «27 قىزدى» ورىن­­داعان ەدىم.

- جيىرما جەتى قىزدىڭ اتى­­نان جاڭىلمايسىز با؟
- بارلىعى سيرەك كەزدەسەتىن قا­زاقي ەسىمدەر. سوندىقتان، اناۋ ايتقانداي قيىندىق تۋدىرا قوي­عان جوق. جيىرما جەتى قىز­دىڭ اتىن جاڭىلماي ايتىپ شى­عا­مىن.
-جالپى، ومىردە قانشا قىز­دىڭ اتى جۇرەگىڭىزدە جات­تال­دى؟
-جوعارىداعى اندەردەن بو­لەك، «ءۇش قىز»، «11 قىز» سە­كىل­دى قىزداردىڭ اتى اتالعان ان­دەر بار. سولاردىڭ بارلىعىن تۇ­گەندەپ، انالاردىڭ، ارۋلاردىڭ مە­رەكەسى قارساڭىندا كونتسەرت قويىپ، تارتۋ ەتسەم دەگەن جوس­پا­رىم بار.
- ناقتى جاۋاپتان قاشىپ، «ان­دەگىدەن باسقا قىزداردىڭ اتىن بىلمەيمىن» دەگىڭىز كەلە مە؟
- ءيا…
- باسقا زەرتتەپ جۇرگەن عى­لى­مي ەڭبەكتەرىڭىز بار ما؟
- جالپى، ءداستۇرلى ءان ونەرى تۇ­بەگەيلى، جان-جاقتى ۇلكەن زەرت­تەۋدى قاجەت ەتەدى. وتكەن جىلى «قازاقتىڭ ءداستۇرلى 1000 ءانى» دەگەن جيناق جارىققا شىق­تى. بۇل باستاماسى عانا. مۇنىڭ سىرتىندا زەرتتەلمەگەن قان­شاما مىڭداعان اندەر بار. باس­قا مەكتەپتەرگە قاراعاندا، جە­تىسۋ مەكتەبى كەنجەلەپ بارىپ، ءبىر ىزگە ءتۇستى. جۇسەكەڭ، عارەكەڭ­دەر ءوز مەكتەپتەرىن شەگەلەپ كەت­تى. سول سياقتى دانەش اعا­مىز­دىڭ دا انشىلىك مەكتەبىن جۇيە­لەپ، دامىتۋ كەرەك. ج.ەلەبەكوۆ اتىنداعى كوللەدجدە بەس-التى جىل بۇرىن كلاسى اشىلعان، وسى ءۇردىستى باسقا وقۋ ورىندارىندا دا ايشىقتاپ، قالىپتاستىرۋ قا­جەت. ول كىسىنىڭ شىعارمالارىن ىرىك­تەپ، كىشى­گىرىم جيناق شى­عا­رىپ، وقۋ ادىس­تە­مەلىك قۇرال رە­تىن­­دە پاي­دا­لا­نىپ ءجۇرمىز. ەندى كى­تاپ رەتىندە كوپشىلىكتىڭ قو­لى­نا تيسە دەيمىز. سونداي-اق مەم­لە­كەتتىك مۇراعات قورىنان ءتورت سا­عاتتىق ءۇنتاس­پا­سى مەن ءبىر جا­رىم ساعاتتىق بەي­نە­تاسپاسىن تاۋىپ، اعالارى­مىز­دىڭ كومە­گى­مەن ساتىپ الدىق. كە­زىندە سا­پا­سى دۇرىس بولماي ەفير­گە شىق­پاي قالعان جازبا­لارى دا بار ەكەن. وسى تاسپا­لاردى تازالاپ، رەت­تەپ، قايتا وڭدەپ شىعارساق دە­گەن ۇمىتتەمىز. ءبىر ايتا كە­تەر­لى­گى، بيىل دانەش راقىشەۆتىڭ 85 جىلدىق مەرەي­تويى. ونى لايىق­تى دەڭگەيدە اتاپ ءوتۋ ال­ما­تى وبلىسى اكىمدى­گىنىڭ جوس­پارىندا بار ما، جوق پا، تولىق بىل­مەيمىن. بىراق 80 جىل­دىعىنا بايلانىستى ءداستۇر­لى انشىلەردىڭ رەسپۋبليكالىق بايقاۋى وتكەن. جوسپارلى تۇر­دە جىل سايىن وت­كى­زىلىپ تۇراتىن بولىپ شەشىلگەن. الاي­دا بەلگىسىز سەبەپتەرمەن ءۇشىن­شى بايقاۋ جۇزەگە اسپاي قال­دى. بيىل دا بەلگىسىز بولىپ تۇر. ءداستۇرلى ءان ونەرىندە ءوسىپ كە­لە جاتقان جاس­تار «قاشان وتە­دى» دەپ كۇتىپ ءجۇر. الىس وب­لىس­تاردان دا حا­بار­لاسىپ جات­قان­دار بار. ويت­كەنى دانەش اعا­مىز­دىڭ سالعان جولىمەن ءانىن ايت­سام دەيتىندەر كوپ.
- ءوز جيناقتارىڭىزدى كورە الماي ءجۇرمىز…
- 2003 جىلى كونسەرۆاتوريا قا­بىرعاسىندا ءجۇرىپ، ءدام تار­تىپ، پاريجدە وتكەن حا­لىق­ا­را­لىق ءداستۇرلى ءان فەستيۆالىندە ونەر كورسەتىپ قايتتىق. ەكى كون­تسەرت قويا­مىز دەپ جوسپارلاپ با­رىپ ەدىك، اياعى ءۇش كونتسەرتكە ۇلاس­تى. سول ۋاقىتتا ساحنادا ءان سا­لىپ وتىر­عانىمىزدا فران­تسۋز­دار كون­تسەرتىمىزدى تىكەلەي تاس­پاعا جا­زىپ، كەيىن ارتى­مى­ز­دان بەرىپ جى­بەردى. قازىر ۇيدە ساق­تاۋلى، بى­راق ەش جەرگە سا­تى­لىم­عا تۇسكەن جوق.
سول ساپاردان كەلگەننەن كەيىن «قازاقفيلم» ستۋديا­سىن­دا 23 ءانىمدى جازدىرتىم. ديسك شىعارامىن دەگەن ماق­سا­تىم بولعان. وكىنىشكە وراي، اياعى سوزىلىپ كەتتى دە، از تارا­لى­ممەن شىقتى. بىراق سول ان­دەر­دىڭ بارلىعىن قازاق راديو­سى­نىڭ «التىن قورىنا» وت­­­كىز­گەنمىن.
كەيىنىرەك 2008 جىلى

لون­دون­دا ءبىلىم الىپ جۇرگەن قازاق قىزى، ءداستۇرلى ونەر زەرتتەۋشىسى سايدا داۋكەەۆا ەلشىلىكپەن بى­رى­­گىپ، انگليادا كەشىمىزدى وت­كىز­گەن ەدى. سول جولى دا ارنايى ستۋ­ديادا اندەرىمىزدى جازىپ الىپ، وزىمىزگە سىيعا تارتقان. ولار­دىڭ نەگىزگى ماقساتتارى وز­دە­رىندە جازعان دۇنيەنى عانا جا­رىق­قا شىعارادى ەكەن، باسقا جاق­تان اكەل­گەندەردىڭ ساپاسى جا­را­ماي­تىن كورىنەدى.

ءبىر قى­زى­عى، مۋز­ى­كا­لىق ونىمدەر سا­تى­لاتىن ساۋدا نۇك­تەلەرىن ارا­لا­عا­نى­­مىزدا قا­زاق­ستاننان ب­ىر­­­دە-ءبىر جيناق كورە المادىق. ال قاسىمىزداعى قىر­عىز بەن وز­بە­ك­تىكى، تاجىكتىكى، ءتىپ­تى التاي اي­ما­عى مەن تۋ­ۆا­لىق­تار­دىڭ تۋىن­دى­لارى تولىپ تۇر. مۇم­كىن، ودان بەرى وزگەرىس بولعان شى­­عار…
جالپى، ءان جيناعىمىزدى شى­عارىپ، ءداستۇرلى انگە كليپ ءتۇ­سى­رۋ ارمانىمىز. بىراق «جو­مارت­تىڭ قولىن جوقتىق باي­لاي­دى»، قول قىسقالاۋ…
- عايىپتان تايىپ، ءبىر دە­مەۋ­شى تابىلا كەتسە، رە­پەر­تۋا­رى­ڭىزداعى قاي انگە كليپ تۇسىر­گەن بولار ەدىڭىز؟
- قازاقتىڭ ءداستۇرلى ان­دە­رى­نىڭ ءبارى كليپكە سۇرانىپ تۇرعان اندەر. ءبارىنىڭ تاريحى، وقيعاسى بار. مازمۇنى باي. الىستان ىزدەمەيسىڭ، ويدان قۇرامايسىڭ. مىسالعا، «اڭشى­نىڭ ءانى» كليپ ەمەس، فيلمگە تى­لەنىپ تۇر. رامازان اعامىز «ار­مان» ءانىنىڭ كليپىن وسى ءان­نىڭ نەگىزىندە ءتۇسىردى. كەرەمەت شىق­تى. ءالى دە بايىتىپ جاساۋعا بو­لادى. كليپتى اتىپ-شابىس ەمەس، ءاننىڭ تاريحىمەن، ءانشىنىڭ بول­مىسىمەن بايلانىستىرىپ تۇ­سىرەر ەدىك.
- كۇز ايىندا ج.ەلە­بەكوۆ اتىن­داعى كوللەدجدىڭ باس­شى­لا­رى، ۇستازدارى، ونىڭ ىشىن­دە ءوزى­ڭىز دە بارسىز ونەر يە­سى­نە ەس­كەرت­كىش تۇرعىزۋ ءۇشىن جاق­سى ءبىر باستاما كوتەرىپ ەدى­ڭىز­دەر. ناتيجەسى نە بولدى؟
- اللا قالاسا، وسى ماۋسىم ايى­نىڭ ورتاسىندا قازاق­ستان­نىڭ حالىق ءارتيسى، ءان ونەرىنىڭ اكا­دەميگى جۇسىپبەك ەلە­بە­كوۆ­تىڭ ەسكەرتكىشى كوللەدجدىڭ ال­دىن­­دا بوي كوتەرەدى. ارنايى اشى­لۋ سالتاناتى بولادى. سول ۇي­دەگى حابيبا اپامىزدىڭ قاي­تا-قايتا حابارلاسىپ، قام­شى­لاۋى­مەن قولعا الىنىپ وتىرعان دۇ­نيە.
- دەمەك، قايىرىمدىلىق كەش­­­تەن كەرەك قاراجاتتى جي­ناي ال­دىڭىزدار عوي…
- «كوپ تۇكىرسە كول» دەگەن­دەي، جان-جاقتان قولداۋ بىلدىر­گەن اعالارىمىز تابىلدى. مۇ­نىڭ بارلىعى جۇسىپبەك اعا­­­­مىزعا عانا ەمەس، ونەرىمىزگە، تا­ري­حى­مىز­عا كورسەتىلگەن قۇر­مەت دەپ بى­لەمىز.
- وتكەن جىلدىڭ اياعىندا ءسىز­دىڭ ونەرىڭىزگە دە قۇرمەت كور­سە­تىلدى. ءسىز ءۇشىن قۋا­نىش­تى­مىز…
- «قازاقكونتسەرت» ونەر ۇجى­مىنىڭ 50 جىلدىعىنا باي­لا­نىستى بىرقاتار ارىپتەستەرىم ما­دەنيەت مينيسترلىگىنىڭ ما­دە­نيەت قايراتكەرى بەلگىسىمەن ما­را­پاتتالدى. سولاردىڭ ىشىندە مەن دە بارمىن. شىنى كەرەك، ال­تىنبەك اعامىز ءوزى ۇسىنىپ، ءوزى تابىستادى. بىزگە بۇل تۋرالى ەسكەرتكەن ەمەس، ءوزىمىز دە بىلگەن جوق­پىز. ونەرىمىزدىڭ ەلەنىپ، شا­بىتىمىزعا شابىت قوسقانى دەپ قابىل الدىق. الدىڭعى جى­لى جەكە كونتسەرتىمدى بەرگەنمىن. بىل­تىر ەركىن شۇكىمانوۆپەن بى­رىگىپ وتكىزدىك. ءبىر جاقسىسى، «قازاق­كونتسەرت» تاراپىنان جار­ناما، بيلەت ساتۋ ماسەلەسىنەن قول­داۋ بار. قۇداي قالاسا، كۇزگە قا­راي، حالىقپەن قاۋىشىپ، ونەرى­ممەن قۋانتسام دەگەن وي­دا­مىن.
- وسىنداي قۋانىشتى كۇن­دە­رىڭىزدىڭ كوپ بولۋىنا تى­لەك­تەس­پىز!
- راقمەت. جالپى، مەن ومىر­دە نە نارسە بولسىن، وكىنبەۋگە تى­رىسامىن. قانداي جاعدايدا دا «بولار ءىس بولدى» دەۋ كەرەك. وكى­نىشتىڭ وزىنەن ساباق الىپ، ور­نىن تولتىرۋعا تىرىسۋ قاجەت. ال قۋانىشتىڭ ورنى بولەك. 2002 جىلى قاتتى قۋانعانىم ەسىمدە. امىرە قاشاۋباەۆ اتىن­دا­عى انشىلەر بايقاۋىنا قا­تى­سىپ، باس جۇلدە الىپ كەلدىم. سول كۇ­نى زايىبىم تۇڭعىش پەر­زەن­تىم­دى ومىرگە اكەلدى. بالا دەگەن ال­لانىڭ سىيى عوي، تۇڭ­عىشى­مىز­دى ءبىراز كۇتكەن ەدىك، ءسوي­تى­پ، قۋا­­نىشىما قۋانىش قوسىلدى.
- جارىڭىز ۇل سىيلادى ما، قىز سىيلادى ما؟
- ءبىرىنشىسى قىز، ەكىنشىسى قىز. ءۇشىنشىسى دە قىز.
- وندا ارمانىڭىز بەلگىلى بولدى عوي… سۇراعالى وتىر ەدىم…
- ارمان كوپ، بۇيىرتقانى بو­لار. وسى بالالاردى امان-ەسەن ءوسىرىپ، جەتكىزسەك تە جامان بول­ماس ەدى.


اڭگىمەلەسكەن قانشايىم بايداۋلەتوۆا،

«ايقىن».

 

پىكىرلەر