- ءسىز حالىقارالىق «شابىت» فەستيۆالىنىڭ جانە امىرە قاشاۋباەۆ اتىنداعى بايقاۋدىڭ گران-پري يەگەرىسىز. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ءداستۇرلى ورتادا اتىڭىز دۇركىرەپ تۇرعان انشىلەردىڭ ءبىرىسىز. بىراق كەيبىر كىسىلەر «نۇرجان جانپەيىسوۆ» دەگەندە بىردەن تاني كەتپەي، «ول كىم؟» دەپ قالادى. مۇنىڭ سەبەبىن نەدەن كورەر ەدىڭىز؟
- اركىمنىڭ ونەر جولىندا العا قويعان ماقساتى بار. سول مۇراتقا جەتۋ ءۇشىن بىرەۋلەر ايانباي تەر توگىپ، تىرنەكتەپ ابىروي جيناپ، جىلدار بويى ەسەلەپ ەڭبەك ەتەدى. ەندى بىرەۋلەر اتىن جارنامالاپ نەمەسە كوكەسىنىڭ كۇشىمەن، باستىعىنىڭ بەدەلىمەن بۇعان وپ-وڭاي قول جەتكىزەدى. ءوز باسىم اتىمدى شىعارۋعا اسا ىنتالى ەمەسپىن. اتادان بالاعا، ۇستازدان شاكىرتكە ميراس بولىپ قالاتىن ۇلتتىق كلاسسيكالىق ونەرىمىزدى قاستەرلەپ، قال-قادىرىمشە ناسيحاتتاپ، ءداستۇر ساباقتاستىعىن جالعاپ جۇرسەم دەيمىن. ءار ءانشىنىڭ، ءار سالانىڭ ءوز جانكۇيەرى، تىڭدارمانى بولادى. قۇدايعا شۇكىر، مەنىڭ دە ءوز ورتامدا ازدى-كوپتى ورنىم، شىعارماشىلىعىمدى باعالايتىن تىڭداۋشىم بار دەپ ويلايمىن. ەلدىڭ ءبارى مەنى تانۋى مىندەت ەمەس. باستىسى، قۇدىرەتتى قازاق ءانىنىڭ تانىلۋى، ءوسىپ-وركەندەۋى، ءداستۇرىمىزدىڭ دارىپتەلۋى.
- وسىنداي ماقساتپەن قانشا جەردە جۇمىس ىستەيسىز؟ مەنىڭ بىلەتىنىم ۇشەۋ…
- ۋاقىتىڭ، دەڭگەيىڭ، ورەڭ جەتىپ جاتسا، قولىڭنان كەلىپ تۇرسا، ەرىنبەي ەڭبەك ەتكەنگە نە جەتسىن؟! قازىر ناعىز جۇمىس جاسايتىن كەزىمىز. ءوزىڭىز دە ءبىلىپ وتىرسىز، 2003 جىلدان بەرى «قازاقكونتسەرت» ونەر بىرلەستىگىنىڭ ءانشىسىمىن. سونىمەن قاتار، ج.ەلەبەكوۆ اتىنداعى رەسپۋبليكالىق ەسترادا جانە تسيرك كوللەدجىندە قوسىمشا ۇستازدىق قىزمەت اتقارىپ جۇرگەنىمە التى جىل تولدى. بىلتىردان بەرى ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىندا مۋزىكالىق ونەر فاكۋلتەتىنىڭ «ءداستۇرلى ورىنداۋشىلىق ونەر» كافەدراسىندا ءدارىس بەرەمىن.
«قازاقكونتسەرتتە» بۇرىنعىداي گاسترول كوپ ەمەس. اپتاسىنا ەكى-ءۇش رەت بارىپ، دايىندىق جاساپ تۇرامىز. قالعان ۋاقىتتا شاكىرت تاربيەلەۋمەن اينالىسۋعا مۇمكىندىك بار. ءۇش جۇمىسىم ءبىرىن-ءبىرى تولىقتىرماسا، شىعارماشىلىعىما، وزىندىك ىزدەنىسىمە ەش كەدەرگىسىن تيگىزبەيدى.
- شاكىرتتەرىڭىزدىڭ الدى كوپشىلىكتىڭ نازارىنا ىلىگە باستاعان شىعار…
- ازىرگە كوزگە تۇسەتىندەي بولا قويعان جوق. ۇستازدىق ەڭبەكتىڭ جەمىسىن كورۋ ءۇشىن ءبىرتالاي جىلدار كەرەك. دەسە دە ناريمان ءابدىراحمانوۆ، جاڭاگۇل مولداحمەتوۆا سيياقتى ستۋدەنتتەرىمىز بولاشاعىنان ۇلكەن ءۇمىت كۇتتىرەدى.
رەسپۋبليكالىق، قالالىق دەڭگەيدەگى بايقاۋلارعا قاتىسىپ، ىسىلىپ كەلە جاتىر.
- ءوزىڭىز ۇستازىڭىز، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى، تانىمال ءانشى-كومپوزيتور دانەش راقىشەۆتان نە الىپ قالدىڭىز؟
- مەن دانەش اعامىزدىڭ سوڭعى شاكىرتىمىن. ول كىسىنىڭ رەپەرتۋارى وتە باي. قۋعىن-سۇرگىن جىلدارى ارعى بەتكە ءوتىپ، ەلۋىنشى جىلداردىڭ سوڭىندا ەلگە قايتىپ ورالعان ەكەن. داكەڭنىڭ اندەرiن العاش تىڭداعان مۇحتار اۋەزوۆ «دانەش، سەن قۇر كەلمەي، بىزگە كوپ بايلىق الا كەلىپسىڭ. «اڭشىنىڭ ءانى» نەگە تۇرادى؟ بۇل قازاق اندەرىنىڭ تورەسى، ءسان-سالتاناتى عوي. ال اسەتتىڭ اندەرىن كىمنەن ۇيرەندىڭ؟» دەپ قاتتى تاڭعالىپتى. دانەش اعا ماعان اسەتتىڭ بۇكىل ءانىن، قىتاي، موڭعوليا جەرىندەگى قازاقتاردىڭ حالىق اندەرىن، بۇدان بولەك ءوز جانىنان شىققان جۇزگە جۋىق ءتول تۋىندىلارى مەن كەيىنگى كومپوزيتورلاردىڭ شىعارمالارىن بۇگە-شىگەسىنە دەيىن ۇيرەتىپ كەتتى. قازىرگى تاڭدا رەپەرتۋارىمدا 250 ءان بولسا، ونىڭ ءجۇز شاقتىسىن دانەش راقىشوۆتان الىپ قالدىم دەپ ايتا الامىن.
- ءجۇرسىن ەرمانوۆ ءسىزدىڭ ورىنداۋىڭىزدا حالىق ءانى «27 قىزدى» تىڭداپ «نۇرجان، بۇل ءان بۇرىن 16 قىز ەدى عوي. قالعان ون ءبىرى قايدان شىققان، ورالماندار ما؟» دەپ اينالاسىنداعى ەلدى ءبىر كۇلدىرگەن ەكەن. شىنىندا بۇل ءان قايدان شىققان؟
-عاريفوللا قۇرمانعاليەۆتىڭ رەپەرتۋارىندا «16 قىز»، دانەش راقىشەۆتا «27 قىز»، ماڭعىستاۋ وڭىرىندە «53 قىز» دەگەن ءان بار. مەن قازىر وسى قىزداردىڭ اتىن زەرتتەپ ءجۇرمىن. ءبىر قىزىعى، ءۇش اندە دە ءبىرلى-جارىم بولماسا، قىزداردىڭ اتى ءبىرىن-ءبىرى قايتالاي بەرمەيدى. سوعان قاراپ، تاڭعالامىن. «27 قىز» بۇرىننان كەلە جاتقان ەسكى ءان. 2005 جىلى دۇنيەجۇزi قازاقتارى قاۋىمداستىعى تورالقا توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى تالعات ماماشەۆتىڭ دەلەگاتسياسىمەن بايانولگەي ولكەسiنە بارىپ، ونەر كورسەتىپ قايتتىق. ايتايىن دەگەنىم، بۇل ءان «موڭعول قازاقتارىنىڭ حالىق ءانى» دەگەن جيناقتا بار. ال وزدەرىنەن سۇراسام، ەشقايسىسى بىلمەيدى. قاعازعا تۇسكەنى بولماسا، الدەقاشان ۇمىتىپ قالىپتى.
سول جولى سونداعى ەل اعالارى «بالام، ءبىر كونتسەرت بەرە الاسىڭ با، ونداي مۇمكىندىگىڭ بار ما؟» دەپ سۇرادى. انشىلەردەن مەن عانا بارعان ەكەنمىن، «ويباي-اۋ، تىڭدايتىن قۇلاق بولسا، كونتسەرت بەرگەنگە نە جەتسىن؟!» دەپ قۋانا كەلىستىم. نەگىزى، جەكە ءان كەشىم سوناۋ موڭعوليا جەرىندە ءوتتى دەسەم بولادى. سول كونتسەرتتە وسى «27 قىزدى» ورىنداعان ەدىم.
- جيىرما جەتى قىزدىڭ اتىنان جاڭىلمايسىز با؟
- بارلىعى سيرەك كەزدەسەتىن قازاقي ەسىمدەر. سوندىقتان، اناۋ ايتقانداي قيىندىق تۋدىرا قويعان جوق. جيىرما جەتى قىزدىڭ اتىن جاڭىلماي ايتىپ شىعامىن.
-جالپى، ومىردە قانشا قىزدىڭ اتى جۇرەگىڭىزدە جاتتالدى؟
-جوعارىداعى اندەردەن بولەك، «ءۇش قىز»، «11 قىز» سەكىلدى قىزداردىڭ اتى اتالعان اندەر بار. سولاردىڭ بارلىعىن تۇگەندەپ، انالاردىڭ، ارۋلاردىڭ مەرەكەسى قارساڭىندا كونتسەرت قويىپ، تارتۋ ەتسەم دەگەن جوسپارىم بار.
- ناقتى جاۋاپتان قاشىپ، «اندەگىدەن باسقا قىزداردىڭ اتىن بىلمەيمىن» دەگىڭىز كەلە مە؟
- ءيا…
- باسقا زەرتتەپ جۇرگەن عىلىمي ەڭبەكتەرىڭىز بار ما؟
- جالپى، ءداستۇرلى ءان ونەرى تۇبەگەيلى، جان-جاقتى ۇلكەن زەرتتەۋدى قاجەت ەتەدى. وتكەن جىلى «قازاقتىڭ ءداستۇرلى 1000 ءانى» دەگەن جيناق جارىققا شىقتى. بۇل باستاماسى عانا. مۇنىڭ سىرتىندا زەرتتەلمەگەن قانشاما مىڭداعان اندەر بار. باسقا مەكتەپتەرگە قاراعاندا، جەتىسۋ مەكتەبى كەنجەلەپ بارىپ، ءبىر ىزگە ءتۇستى. جۇسەكەڭ، عارەكەڭدەر ءوز مەكتەپتەرىن شەگەلەپ كەتتى. سول سياقتى دانەش اعامىزدىڭ دا انشىلىك مەكتەبىن جۇيەلەپ، دامىتۋ كەرەك. ج.ەلەبەكوۆ اتىنداعى كوللەدجدە بەس-التى جىل بۇرىن كلاسى اشىلعان، وسى ءۇردىستى باسقا وقۋ ورىندارىندا دا ايشىقتاپ، قالىپتاستىرۋ قاجەت. ول كىسىنىڭ شىعارمالارىن ىرىكتەپ، كىشىگىرىم جيناق شىعارىپ، وقۋ ادىستەمەلىك قۇرال رەتىندە پايدالانىپ ءجۇرمىز. ەندى كىتاپ رەتىندە كوپشىلىكتىڭ قولىنا تيسە دەيمىز. سونداي-اق مەملەكەتتىك مۇراعات قورىنان ءتورت ساعاتتىق ءۇنتاسپاسى مەن ءبىر جارىم ساعاتتىق بەينەتاسپاسىن تاۋىپ، اعالارىمىزدىڭ كومەگىمەن ساتىپ الدىق. كەزىندە ساپاسى دۇرىس بولماي ەفيرگە شىقپاي قالعان جازبالارى دا بار ەكەن. وسى تاسپالاردى تازالاپ، رەتتەپ، قايتا وڭدەپ شىعارساق دەگەن ۇمىتتەمىز. ءبىر ايتا كەتەرلىگى، بيىل دانەش راقىشەۆتىڭ 85 جىلدىق مەرەيتويى. ونى لايىقتى دەڭگەيدە اتاپ ءوتۋ الماتى وبلىسى اكىمدىگىنىڭ جوسپارىندا بار ما، جوق پا، تولىق بىلمەيمىن. بىراق 80 جىلدىعىنا بايلانىستى ءداستۇرلى انشىلەردىڭ رەسپۋبليكالىق بايقاۋى وتكەن. جوسپارلى تۇردە جىل سايىن وتكىزىلىپ تۇراتىن بولىپ شەشىلگەن. الايدا بەلگىسىز سەبەپتەرمەن ءۇشىنشى بايقاۋ جۇزەگە اسپاي قالدى. بيىل دا بەلگىسىز بولىپ تۇر. ءداستۇرلى ءان ونەرىندە ءوسىپ كەلە جاتقان جاستار «قاشان وتەدى» دەپ كۇتىپ ءجۇر. الىس وبلىستاردان دا حابارلاسىپ جاتقاندار بار. ويتكەنى دانەش اعامىزدىڭ سالعان جولىمەن ءانىن ايتسام دەيتىندەر كوپ.
- ءوز جيناقتارىڭىزدى كورە الماي ءجۇرمىز…
- 2003 جىلى كونسەرۆاتوريا قابىرعاسىندا ءجۇرىپ، ءدام تارتىپ، پاريجدە وتكەن حالىقارالىق ءداستۇرلى ءان فەستيۆالىندە ونەر كورسەتىپ قايتتىق. ەكى كونتسەرت قويامىز دەپ جوسپارلاپ بارىپ ەدىك، اياعى ءۇش كونتسەرتكە ۇلاستى. سول ۋاقىتتا ساحنادا ءان سالىپ وتىرعانىمىزدا فرانتسۋزدار كونتسەرتىمىزدى تىكەلەي تاسپاعا جازىپ، كەيىن ارتىمىزدان بەرىپ جىبەردى. قازىر ۇيدە ساقتاۋلى، بىراق ەش جەرگە ساتىلىمعا تۇسكەن جوق.
سول ساپاردان كەلگەننەن كەيىن «قازاقفيلم» ستۋدياسىندا 23 ءانىمدى جازدىرتىم. ديسك شىعارامىن دەگەن ماقساتىم بولعان. وكىنىشكە وراي، اياعى سوزىلىپ كەتتى دە، از تارالىممەن شىقتى. بىراق سول اندەردىڭ بارلىعىن قازاق راديوسىنىڭ «التىن قورىنا» وتكىزگەنمىن.
كەيىنىرەك 2008 جىلى
لوندوندا ءبىلىم الىپ جۇرگەن قازاق قىزى، ءداستۇرلى ونەر زەرتتەۋشىسى سايدا داۋكەەۆا ەلشىلىكپەن بىرىگىپ، انگليادا كەشىمىزدى وتكىزگەن ەدى. سول جولى دا ارنايى ستۋديادا اندەرىمىزدى جازىپ الىپ، وزىمىزگە سىيعا تارتقان. ولاردىڭ نەگىزگى ماقساتتارى وزدەرىندە جازعان دۇنيەنى عانا جارىققا شىعارادى ەكەن، باسقا جاقتان اكەلگەندەردىڭ ساپاسى جارامايتىن كورىنەدى.
ءبىر قىزىعى، مۋزىكالىق ونىمدەر ساتىلاتىن ساۋدا نۇكتەلەرىن ارالاعانىمىزدا قازاقستاننان بىردە-ءبىر جيناق كورە المادىق. ال قاسىمىزداعى قىرعىز بەن وزبەكتىكى، تاجىكتىكى، ءتىپتى التاي ايماعى مەن تۋۆالىقتاردىڭ تۋىندىلارى تولىپ تۇر. مۇمكىن، ودان بەرى وزگەرىس بولعان شىعار…
جالپى، ءان جيناعىمىزدى شىعارىپ، ءداستۇرلى انگە كليپ ءتۇسىرۋ ارمانىمىز. بىراق «جومارتتىڭ قولىن جوقتىق بايلايدى»، قول قىسقالاۋ…
- عايىپتان تايىپ، ءبىر دەمەۋشى تابىلا كەتسە، رەپەرتۋارىڭىزداعى قاي انگە كليپ تۇسىرگەن بولار ەدىڭىز؟
- قازاقتىڭ ءداستۇرلى اندەرىنىڭ ءبارى كليپكە سۇرانىپ تۇرعان اندەر. ءبارىنىڭ تاريحى، وقيعاسى بار. مازمۇنى باي. الىستان ىزدەمەيسىڭ، ويدان قۇرامايسىڭ. مىسالعا، «اڭشىنىڭ ءانى» كليپ ەمەس، فيلمگە تىلەنىپ تۇر. رامازان اعامىز «ارمان» ءانىنىڭ كليپىن وسى ءاننىڭ نەگىزىندە ءتۇسىردى. كەرەمەت شىقتى. ءالى دە بايىتىپ جاساۋعا بولادى. كليپتى اتىپ-شابىس ەمەس، ءاننىڭ تاريحىمەن، ءانشىنىڭ بولمىسىمەن بايلانىستىرىپ تۇسىرەر ەدىك.
- كۇز ايىندا ج.ەلەبەكوۆ اتىنداعى كوللەدجدىڭ باسشىلارى، ۇستازدارى، ونىڭ ىشىندە ءوزىڭىز دە بارسىز ونەر يەسىنە ەسكەرتكىش تۇرعىزۋ ءۇشىن جاقسى ءبىر باستاما كوتەرىپ ەدىڭىزدەر. ناتيجەسى نە بولدى؟
- اللا قالاسا، وسى ماۋسىم ايىنىڭ ورتاسىندا قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى، ءان ونەرىنىڭ اكادەميگى جۇسىپبەك ەلەبەكوۆتىڭ ەسكەرتكىشى كوللەدجدىڭ الدىندا بوي كوتەرەدى. ارنايى اشىلۋ سالتاناتى بولادى. سول ۇيدەگى حابيبا اپامىزدىڭ قايتا-قايتا حابارلاسىپ، قامشىلاۋىمەن قولعا الىنىپ وتىرعان دۇنيە.
- دەمەك، قايىرىمدىلىق كەشتەن كەرەك قاراجاتتى جيناي الدىڭىزدار عوي…
- «كوپ تۇكىرسە كول» دەگەندەي، جان-جاقتان قولداۋ بىلدىرگەن اعالارىمىز تابىلدى. مۇنىڭ بارلىعى جۇسىپبەك اعامىزعا عانا ەمەس، ونەرىمىزگە، تاريحىمىزعا كورسەتىلگەن قۇرمەت دەپ بىلەمىز.
- وتكەن جىلدىڭ اياعىندا ءسىزدىڭ ونەرىڭىزگە دە قۇرمەت كورسەتىلدى. ءسىز ءۇشىن قۋانىشتىمىز…
- «قازاقكونتسەرت» ونەر ۇجىمىنىڭ 50 جىلدىعىنا بايلانىستى بىرقاتار ارىپتەستەرىم مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ مادەنيەت قايراتكەرى بەلگىسىمەن ماراپاتتالدى. سولاردىڭ ىشىندە مەن دە بارمىن. شىنى كەرەك، التىنبەك اعامىز ءوزى ۇسىنىپ، ءوزى تابىستادى. بىزگە بۇل تۋرالى ەسكەرتكەن ەمەس، ءوزىمىز دە بىلگەن جوقپىز. ونەرىمىزدىڭ ەلەنىپ، شابىتىمىزعا شابىت قوسقانى دەپ قابىل الدىق. الدىڭعى جىلى جەكە كونتسەرتىمدى بەرگەنمىن. بىلتىر ەركىن شۇكىمانوۆپەن بىرىگىپ وتكىزدىك. ءبىر جاقسىسى، «قازاقكونتسەرت» تاراپىنان جارناما، بيلەت ساتۋ ماسەلەسىنەن قولداۋ بار. قۇداي قالاسا، كۇزگە قاراي، حالىقپەن قاۋىشىپ، ونەرىممەن قۋانتسام دەگەن ويدامىن.
- وسىنداي قۋانىشتى كۇندەرىڭىزدىڭ كوپ بولۋىنا تىلەكتەسپىز!
- راقمەت. جالپى، مەن ومىردە نە نارسە بولسىن، وكىنبەۋگە تىرىسامىن. قانداي جاعدايدا دا «بولار ءىس بولدى» دەۋ كەرەك. وكىنىشتىڭ وزىنەن ساباق الىپ، ورنىن تولتىرۋعا تىرىسۋ قاجەت. ال قۋانىشتىڭ ورنى بولەك. 2002 جىلى قاتتى قۋانعانىم ەسىمدە. امىرە قاشاۋباەۆ اتىنداعى انشىلەر بايقاۋىنا قاتىسىپ، باس جۇلدە الىپ كەلدىم. سول كۇنى زايىبىم تۇڭعىش پەرزەنتىمدى ومىرگە اكەلدى. بالا دەگەن اللانىڭ سىيى عوي، تۇڭعىشىمىزدى ءبىراز كۇتكەن ەدىك، ءسويتىپ، قۋانىشىما قۋانىش قوسىلدى.
- جارىڭىز ۇل سىيلادى ما، قىز سىيلادى ما؟
- ءبىرىنشىسى قىز، ەكىنشىسى قىز. ءۇشىنشىسى دە قىز.
- وندا ارمانىڭىز بەلگىلى بولدى عوي… سۇراعالى وتىر ەدىم…
- ارمان كوپ، بۇيىرتقانى بولار. وسى بالالاردى امان-ەسەن ءوسىرىپ، جەتكىزسەك تە جامان بولماس ەدى.
اڭگىمەلەسكەن قانشايىم بايداۋلەتوۆا،
«ايقىن».