- Siz halyqaralyq «Shabyt» festıvaliniń jáne Ámire Qashaýbaev atyndaǵy baıqaýdyń Gran-prı ıegerisiz. Bir sózben aıtqanda, dástúrli ortada atyńyz dúrkirep turǵan ánshilerdiń birisiz. Biraq keıbir kisiler «Nurjan Janpeıisov» degende birden tanı ketpeı, «Ol kim?» dep qalady. Munyń sebebin neden kórer edińiz?
- Árkimniń óner jolynda alǵa qoıǵan maqsaty bar. Sol muratqa jetý úshin bireýler aıanbaı ter tógip, tirnektep abyroı jınap, jyldar boıy eselep eńbek etedi. Endi bireýler atyn jarnamalap nemese kókesiniń kúshimen, bastyǵynyń bedelimen buǵan op-ońaı qol jetkizedi. Óz basym atymdy shyǵarýǵa asa yntaly emespin. Atadan balaǵa, ustazdan shákirtke mıras bolyp qalatyn ulttyq klassıkalyq ónerimizdi qasterlep, qal-qadirimshe nasıhattap, dástúr sabaqtastyǵyn jalǵap júrsem deımin. Ár ánshiniń, ár salanyń óz jankúıeri, tyńdarmany bolady. Qudaıǵa shúkir, meniń de óz ortamda azdy-kópti ornym, shyǵarmashylyǵymdy baǵalaıtyn tyńdaýshym bar dep oılaımyn. Eldiń bári meni tanýy mindet emes. Bastysy, qudiretti qazaq ániniń tanylýy, ósip-órkendeýi, dástúrimizdiń dáriptelýi.
- Osyndaı maqsatpen qansha jerde jumys isteısiz? Meniń biletinim úsheý…
- Ýaqytyń, deńgeıiń, óreń jetip jatsa, qolyńnan kelip tursa, erinbeı eńbek etkenge ne jetsin?! Qazir naǵyz jumys jasaıtyn kezimiz. Ózińiz de bilip otyrsyz, 2003 jyldan beri «Qazaqkonert» óner birlestiginiń ánshisimin. Sonymen qatar, J.Elebekov atyndaǵy respýblıkalyq estrada jáne ırk kolledjinde qosymsha ustazdyq qyzmet atqaryp júrgenime alty jyl toldy. Byltyrdan beri T.Júrgenov atyndaǵy Óner akademııasynda Mýzykalyq óner fakýltetiniń «Dástúrli oryndaýshylyq óner» kafedrasynda dáris beremin.
«Qazaqkonertte» burynǵydaı gastrol kóp emes. Aptasyna eki-úsh ret baryp, daıyndyq jasap turamyz. Qalǵan ýaqytta shákirt tárbıeleýmen aınalysýǵa múmkindik bar. Úsh jumysym birin-biri tolyqtyrmasa, shyǵarmashylyǵyma, ózindik izdenisime esh kedergisin tıgizbeıdi.
- Shákirtterińizdiń aldy kópshiliktiń nazaryna ilige bastaǵan shyǵar…
- Ázirge kózge túsetindeı bola qoıǵan joq. Ustazdyq eńbektiń jemisin kórý úshin birtalaı jyldar kerek. Dese de Narıman Ábdirahmanov, Jańagúl Moldahmetova sııaqty stýdentterimiz bolashaǵynan úlken úmit kúttiredi.
Respýblıkalyq, qalalyq deńgeıdegi baıqaýlarǵa qatysyp, ysylyp kele jatyr.
- Ózińiz ustazyńyz, Qazaqstannyń halyq artısi, tanymal ánshi-kompozıtor Dánesh Raqyshevtan ne alyp qaldyńyz?
- Men Dánesh aǵamyzdyń sońǵy shákirtimin. Ol kisiniń repertýary óte baı. Qýǵyn-súrgin jyldary arǵy betke ótip, elýinshi jyldardyń sońynda elge qaıtyp oralǵan eken. Dákeńniń ánderin alǵash tyńdaǵan Muhtar Áýezov «Dánesh, sen qur kelmeı, bizge kóp baılyq ala kelipsiń. «Ańshynyń áni» nege turady? Bul qazaq ánderiniń tóresi, sán-saltanaty ǵoı. Al Ásettiń ánderin kimnen úırendiń?» dep qatty tańǵalypty. Dánesh aǵa maǵan Ásettiń búkil ánin, Qytaı, Mońǵolııa jerindegi qazaqtardyń halyq ánderin, budan bólek óz janynan shyqqan júzge jýyq tól týyndylary men keıingi kompozıtorlardyń shyǵarmalaryn búge-shigesine deıin úıretip ketti. Qazirgi tańda repertýarymda 250 án bolsa, onyń júz shaqtysyn Dánesh Raqyshovtan alyp qaldym dep aıta alamyn.
- Júrsin Ermanov sizdiń oryndaýyńyzda halyq áni «27 qyzdy» tyńdap «Nurjan, bul án buryn 16 qyz edi ǵoı. Qalǵan on biri qaıdan shyqqan, oralmandar ma?» dep aınalasyndaǵy eldi bir kúldirgen eken. Shynynda bul án qaıdan shyqqan?
-Ǵarıfolla Qurmanǵalıevtyń repertýarynda «16 qyz», Dánesh Raqyshevta «27 qyz», Mańǵystaý óńirinde «53 qyz» degen án bar. Men qazir osy qyzdardyń atyn zerttep júrmin. Bir qyzyǵy, úsh ánde de birli-jarym bolmasa, qyzdardyń aty birin-biri qaıtalaı bermeıdi. Soǵan qarap, tańǵalamyn. «27 qyz» burynnan kele jatqan eski án. 2005 jyly Dúnıejúzi qazaqtary qaýymdastyǵy tóralqa tóraǵasynyń birinshi orynbasary Talǵat Mamashevtyń delegaııasymen Baıanólgeı ólkesine baryp, óner kórsetip qaıttyq. Aıtaıyn degenim, bul án «Mońǵol qazaqtarynyń halyq áni» degen jınaqta bar. Al ózderinen surasam, eshqaısysy bilmeıdi. Qaǵazǵa túskeni bolmasa, áldeqashan umytyp qalypty.
Sol joly sondaǵy el aǵalary «Balam, bir konert bere alasyń ba, ondaı múmkindigiń bar ma?» dep surady. Ánshilerden men ǵana barǵan ekenmin, «Oıbaı-aý, tyńdaıtyn qulaq bolsa, konert bergenge ne jetsin?!» dep qýana kelistim. Negizi, jeke án keshim sonaý Mońǵolııa jerinde ótti desem bolady. Sol konertte osy «27 qyzdy» oryndaǵan edim.
- Jıyrma jeti qyzdyń atynan jańylmaısyz ba?
- Barlyǵy sırek kezdesetin qazaqı esimder. Sondyqtan, anaý aıtqandaı qıyndyq týdyra qoıǵan joq. Jıyrma jeti qyzdyń atyn jańylmaı aıtyp shyǵamyn.
-Jalpy, ómirde qansha qyzdyń aty júregińizde jattaldy?
-Joǵarydaǵy ánderden bólek, «Úsh qyz», «11 qyz» sekildi qyzdardyń aty atalǵan ánder bar. Solardyń barlyǵyn túgendep, analardyń, arýlardyń merekesi qarsańynda konert qoıyp, tartý etsem degen josparym bar.
- Naqty jaýaptan qashyp, «Ándegiden basqa qyzdardyń atyn bilmeımin» degińiz kele me?
- Iá…
- Basqa zerttep júrgen ǵylymı eńbekterińiz bar ma?
- Jalpy, dástúrli án óneri túbegeıli, jan-jaqty úlken zertteýdi qajet etedi. Ótken jyly «Qazaqtyń dástúrli 1000 áni» degen jınaq jaryqqa shyqty. Bul bastamasy ǵana. Munyń syrtynda zerttelmegen qanshama myńdaǵan ánder bar. Basqa mektepterge qaraǵanda, Jetisý mektebi kenjelep baryp, bir izge tústi. Júsekeń, Ǵarekeńder óz mektepterin shegelep ketti. Sol sııaqty Dánesh aǵamyzdyń da ánshilik mektebin júıelep, damytý kerek. J.Elebekov atyndaǵy kolledjde bes-alty jyl buryn klasy ashylǵan, osy úrdisti basqa oqý oryndarynda da aıshyqtap, qalyptastyrý qajet. Ol kisiniń shyǵarmalaryn iriktep, kishigirim jınaq shyǵaryp, oqý ádistemelik qural retinde paıdalanyp júrmiz. Endi kitap retinde kópshiliktiń qolyna tıse deımiz. Sondaı-aq memlekettik muraǵat qorynan tórt saǵattyq úntaspasy men bir jarym saǵattyq beınetaspasyn taýyp, aǵalarymyzdyń kómegimen satyp aldyq. Kezinde sapasy durys bolmaı efırge shyqpaı qalǵan jazbalary da bar eken. Osy taspalardy tazalap, rettep, qaıta óńdep shyǵarsaq degen úmittemiz. Bir aıta keterligi, bıyl Dánesh Raqyshevtyń 85 jyldyq mereıtoıy. Ony laıyqty deńgeıde atap ótý Almaty oblysy ákimdiginiń josparynda bar ma, joq pa, tolyq bilmeımin. Biraq 80 jyldyǵyna baılanysty dástúrli ánshilerdiń respýblıkalyq baıqaýy ótken. Josparly túrde jyl saıyn ótkizilip turatyn bolyp sheshilgen. Alaıda belgisiz sebeptermen úshinshi baıqaý júzege aspaı qaldy. Bıyl da belgisiz bolyp tur. Dástúrli án ónerinde ósip kele jatqan jastar «qashan ótedi» dep kútip júr. Alys oblystardan da habarlasyp jatqandar bar. Óıtkeni Dánesh aǵamyzdyń salǵan jolymen ánin aıtsam deıtinder kóp.
- Óz jınaqtaryńyzdy kóre almaı júrmiz…
- 2003 jyly konservatorııa qabyrǵasynda júrip, dám tartyp, Parıjde ótken halyqaralyq dástúrli án festıvalinde óner kórsetip qaıttyq. Eki konert qoıamyz dep josparlap baryp edik, aıaǵy úsh konertke ulasty. Sol ýaqytta sahnada án salyp otyrǵanymyzda franýzdar konertimizdi tikeleı taspaǵa jazyp, keıin artymyzdan berip jiberdi. Qazir úıde saqtaýly, biraq esh jerge satylymǵa túsken joq.
Sol sapardan kelgennen keıin «Qazaqfılm» stýdııasynda 23 ánimdi jazdyrtym. Dısk shyǵaramyn degen maqsatym bolǵan. Ókinishke oraı, aıaǵy sozylyp ketti de, az taralymmen shyqty. Biraq sol ánderdiń barlyǵyn qazaq radıosynyń «Altyn qoryna» ótkizgenmin.
Keıinirek 2008 jyly
Londonda bilim alyp júrgen qazaq qyzy, dástúrli óner zertteýshisi Saıda Dáýkeeva elshilikpen birigip, Anglııada keshimizdi ótkizgen edi. Sol joly da arnaıy stýdııada ánderimizdi jazyp alyp, ózimizge syıǵa tartqan. Olardyń negizgi maqsattary ózderinde jazǵan dúnıeni ǵana jaryqqa shyǵarady eken, basqa jaqtan ákelgenderdiń sapasy jaramaıtyn kórinedi.
Bir qyzyǵy, mýzykalyq ónimder satylatyn saýda núktelerin aralaǵanymyzda Qazaqstannan birde-bir jınaq kóre almadyq. Al qasymyzdaǵy qyrǵyz ben ózbektiki, tájiktiki, tipti Altaı aımaǵy men tývalyqtardyń týyndylary tolyp tur. Múmkin, odan beri ózgeris bolǵan shyǵar…
Jalpy, án jınaǵymyzdy shyǵaryp, dástúrli ánge klıp túsirý armanymyz. Biraq «jomarttyń qolyn joqtyq baılaıdy», qol qysqalaý…
- Ǵaıyptan taıyp, bir demeýshi tabyla ketse, repertýaryńyzdaǵy qaı ánge klıp túsirgen bolar edińiz?
- Qazaqtyń dástúrli ánderiniń bári klıpke suranyp turǵan ánder. Báriniń tarıhy, oqıǵasy bar. Mazmuny baı. Alystan izdemeısiń, oıdan quramaısyń. Mysalǵa, «Ańshynyń áni» klıp emes, fılmge tilenip tur. Ramazan aǵamyz «Arman» ániniń klıpin osy ánniń negizinde túsirdi. Keremet shyqty. Áli de baıytyp jasaýǵa bolady. Klıpti atyp-shabys emes, ánniń tarıhymen, ánshiniń bolmysymen baılanystyryp túsirer edik.
- Kúz aıynda J.Elebekov atyndaǵy kolledjdiń basshylary, ustazdary, onyń ishinde ózińiz de barsyz óner ıesine eskertkish turǵyzý úshin jaqsy bir bastama kóterip edińizder. Nátıjesi ne boldy?
- Alla qalasa, osy maýsym aıynyń ortasynda Qazaqstannyń halyq artısi, án óneriniń akademıgi Júsipbek Elebekovtiń eskertkishi kolledjdiń aldynda boı kóteredi. Arnaıy ashylý saltanaty bolady. Sol úıdegi Habıba apamyzdyń qaıta-qaıta habarlasyp, qamshylaýymen qolǵa alynyp otyrǵan dúnıe.
- Demek, qaıyrymdylyq keshten kerek qarajatty jınaı aldyńyzdar ǵoı…
- «Kóp túkirse kól» degendeı, jan-jaqtan qoldaý bildirgen aǵalarymyz tabyldy. Munyń barlyǵy Júsipbek aǵamyzǵa ǵana emes, ónerimizge, tarıhymyzǵa kórsetilgen qurmet dep bilemiz.
- Ótken jyldyń aıaǵynda sizdiń ónerińizge de qurmet kórsetildi. Siz úshin qýanyshtymyz…
- «Qazaqkonert» óner ujymynyń 50 jyldyǵyna baılanysty birqatar áriptesterim Mádenıet mınıstrliginiń Mádenıet qaıratkeri belgisimen marapattaldy. Solardyń ishinde men de barmyn. Shyny kerek, Altynbek aǵamyz ózi usynyp, ózi tabystady. Bizge bul týraly eskertken emes, ózimiz de bilgen joqpyz. Ónerimizdiń elenip, shabytymyzǵa shabyt qosqany dep qabyl aldyq. Aldyńǵy jyly jeke konertimdi bergenmin. Byltyr Erkin Shúkimanovpen birigip ótkizdik. Bir jaqsysy, «Qazaqkonert» tarapynan jarnama, bılet satý máselesinen qoldaý bar. Qudaı qalasa, kúzge qaraı, halyqpen qaýyshyp, ónerimmen qýantsam degen oıdamyn.
- Osyndaı qýanyshty kúnderińizdiń kóp bolýyna tilektespiz!
- Raqmet. Jalpy, men ómirde ne nárse bolsyn, ókinbeýge tyrysamyn. Qandaı jaǵdaıda da «Bolar is boldy» deý kerek. Ókinishtiń ózinen sabaq alyp, ornyn toltyrýǵa tyrysý qajet. Al qýanyshtyń orny bólek. 2002 jyly qatty qýanǵanym esimde. Ámire Qashaýbaev atyndaǵy ánshiler baıqaýyna qatysyp, bas júlde alyp keldim. Sol kúni zaıybym tuńǵysh perzentimdi ómirge ákeldi. Bala degen Allanyń syıy ǵoı, tuńǵyshymyzdy biraz kútken edik, sóıtip, qýanyshyma qýanysh qosyldy.
- Jaryńyz ul syılady ma, qyz syılady ma?
- Birinshisi qyz, ekinshisi qyz. Úshinshisi de qyz.
- Onda armanyńyz belgili boldy ǵoı… suraǵaly otyr edim…
- Arman kóp, buıyrtqany bolar. Osy balalardy aman-esen ósirip, jetkizsek te jaman bolmas edi.
Áńgimelesken Qanshaıym BAIDÁÝLETOVA,
«Aıqyn».
