"سالافيلەر" كىمدەر؟

9286
Adyrna.kz Telegram

قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءوزىن دەموكراتيالىق، زايىرلى، قۇقىقتىق مەملەكەت جانە ءوزىنىڭ ىشكى-سىرتقى ساياساتىن ءوزى ايقىندايتىن تاۋەلسىز ەل رەتىندە ورنىقتىردى.
ەل اۋماعىنداعى بارلىق قوعامدىق ينستيتۋتتار مەن ۇيىمداردىڭ قىزمەتتەرى، ولاردىڭ اراسىنداعى الەۋمەتتىك-قۇقىقتىق قاتىناستار كونستيتۋتسيالىق زاڭدار مەن قۇقىقتىق-نورماتيۆتىك اكتىلەرگە نەگىزدەلىپ جۇزەگە اسىرىلاتىنى بەلگىلى. 2011 جىلعى 11 قازاندا قابىلدانعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭىنىڭ نورمالارىنا سايكەس ءدىني بىرلەستىكتەردى تىركەۋ جانە قايتا تىركەۋ ۇردىستەرى ناتيجەسىندە بۇگىنگى تاڭدا قازاقستاندا 18 كونفەسسيا رەسمي تۇردە تىركەلىپ، قىزمەت اتقارۋدا.
قازاقستانداعى يسلامي اعىمدار اراسىندا ترانسپارەنتتىلىك قاعيداتىن ۇستاناتىندار دا، كونسپيراتسيالىق ەرەجەمەن جۇمىس ىستەيتىن توپتار دا كەزدەسەدى. ولاردىڭ كەيبىرىنىڭ قىزمەتى ءدىني الاڭمەن شەكتەلسە، كەي اعىمدار قوعامدىق قىزمەتتىڭ ءتۇرلى سالالارىنا تامىر جايىپ، ورنىققان. جەكەلەگەن اعىمدار وكىلدەرى ۇلتتىق مۇددەلەردى بەتپەردە ەتسە، كەيبىرىنىڭ ساياسي بيلىككە قول جەتكىزۋگە تىرىسۋ ارەكەتتەرى جوق ەمەس.

قازاقستانداعى سالافيلىك يدەولوگياعا نەگىزدەلگەن ۇيىمداردىڭ ءىس-ارەكەتى...

قازاقستان اۋماعىندا ءداستۇرلى ەمەس يسلام باعىتىنداعى ءدىني اعىمداردىڭ ەڭ بەلسەندىسى – سالافيلىك يدەولوگيانى ۇستانعان جاماعاتتار. قازاقستانداعى سالافيلىك يدەولوگيا كوبىنە ساۋد ارابياسى جانە ەگيپەتتەگى زاڭسىز جولدارمەن ءبىلىم الىپ كەلگەن ازاماتتاردىڭ ۋاعىزدارىمەن تارالدى. ويتكەنى وتكەن عاسىردىڭ 90-جىلدارىنان بەرى قازاقستاندىقتار ءۇشىن ءدىني ءبىلىمدى وسى ەكى ەلدە الۋدىڭ جولدارى كەڭىنەن اشىلعان بولاتىن. سالافيزم ساۋدتىقتار ءۇشىن مەملەكەتتىك يدەولوگيا رەتىندە تانىلعانىمەن، وتكەن عاسىردىڭ سوڭعى ونجىلدىعىندا ورىن العان ءتۇرلى ساياسي وقيعالار سالدارىنان سالافيلىكتىڭ نەگىزىندە باسقا دا قاۋىپتى ءدىني اعىمدار بوي كوتەردى.
ساۋد ارابياسى كورولدىگىنىڭ قۇرىلۋىمەن پايدا بولعان قازىرگى تاڭداعى سالافيزم يدەولوگياسى اراب ەلدەرىمەن شەكتەلمەي، الەمنىڭ كوپتەگەن ايماقتارىنا تارالىپ ۇلگەردى. سالافيزم كوزقاراستارى قازاقستان مۇسىلماندارى اراسىندا، اسىرەسە جاستار ورتاسىندا كەڭىنەن تارالىپ جاتقاندىعى بەلگىلى. وسىعان بايلانىستى قارقىن العان ۇدەرىستەردى ايقىنداي ءتۇسۋ ماقساتى قازاقستاندا بەلسەندىلىگى ارتقان اتالمىش اعىمنىڭ قۇرىلىمدىق جانە مازمۇندىق ەرەكشەلىكتەرىن ءبىلۋ قاجەتتىلىگىن نەگىزدەيدى.
ءدىني احۋالدى زەردەلەۋ ماقساتىندا ۇيىمداستىرىلعان بىرقاتار توپتىق جانە جەكەلەگەن بەيرەسمي كەزدەسۋلەردە ءدىن سالاسىنىڭ ماماندارى جانە قاراپايىم تۇرعىندار دا قاتەرلى سالافيلىك يدەولوگيانىڭ كەڭىنەن تارالۋىنان، اسىرەسە جاستاردىڭ كوپتەپ اتالمىش اعىمنىڭ قاتارىنا كىرۋىنەن بارىنشا قاۋىپتەنەتىنىن اشىق ءبىلدىردى. ورتا ءبىلىم بەرۋ مەكتەپتەرىندەگى «ءدىنتانۋ نەگىزدەرى» ءپانىنىڭ وقىتۋشىلارىنىڭ پىكىرىنشە، سالافيلىك تانىمدا تاربيەلەنگەن بالالاردىڭ بولاشاعى الاڭداتارلىق. تۇرعىنداردىڭ بارلىق ساناتىنىڭ وكىلدەرى سۇحباتتاسۋ بارىسىندا اتالمىش اعىمعا قاتىستى مەملەكەت تاراپىنان قاداعالاۋدىڭ كۇشەيتىلۋى قاجەتتىگىنە ءجيى توقتالدى.
سالافيلىكتى ۇستانۋشىلاردىڭ ءداستۇرلى ەمەس يدەولوگيالىق باعدارىن جاسىرۋ ماقساتىندا وزدەرىنىڭ ءدىني تانىمدارى مەن ۇستانىمدارىن قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمەن جانە سالت-داستۇرىمەن ساباقتاس ەتىپ كورسەتۋگە تىرىساتىنى بايقالۋدا. ماسەلەن، جاڭاتاس قالاسىنداعى سالافيلەردىڭ كوشباسشىسى ءابۋ ارنات ۇنەمى قازاقشا ويۋمەن ورنەكتەلگەن تاقيانى كيىپ جۇرەتىنىن جانە بۇل ارەكەتكە تۇرعىندار اراسىندا سالافيلەرگە دەگەن وڭ كوزقاراس تۋدىرۋ ءۇشىن عانا بارعانىن جاسىرمايدى.
وڭىرلەردەگى ءدىني احۋالدى زەردەلەۋ جۇمىستارى بارىسىندا سالافيلىك يدەولوگيانىڭ تارالۋىنا ميگراتسيالىق ۇردىستەردىڭ قولايلى العىشارتتار تۋدىرىپ وتىرعانى انىقتالدى. جاستاردىڭ ءبىلىم الۋ ماقساتىندا ءداستۇرلى ەمەس نەمەسە راديكالدى يدەولوگيا ۇستانۋشىلارى ءجيى شوعىرلانعان وزگە وبلىس ورتالىقتارىنا كەتۋى، ۆاحتالىق ادىسپەن باسقا وڭىرلەردە جۇمىس جاساۋى سەكىلدى فاكتورلار سول ازاماتتاردىڭ راديكالدى يدەولوگيا ارباۋىنا ءتۇسىپ، تۇرعىلىقتى مەكەنگە ورنالاسقاننان كەيىن شەتىن ءدىني كوزقاراستاردى تاراتۋىنا اسەر ەتكەن. مۇنداي كورىنىستى تۇرعىلىقتى جاستارى اقتوبە وڭىرىنە ۆاحتالىق جۇمىستارعا ءجيى ورنالاساتىن ارال، جاڭاتاس قالالارىنان، سونىمەن قاتار ساتباەۆ، جەزقازعان قالالارىنا جاستارى ءجيى قاتىنايتىن ورتالىق قازاقستان وڭىرىنەن جانە ونىمەن شەكتەس وبلىستاردان بايقاۋعا بولادى.
سالافيلىك اعىم وكىلدەرى جەكە سەكتوردا، اسىرەسە كوپشىلىك ساۋدا ورىندارىندا بەلسەندى ارەكەت ەتۋدە. ولار تەك مەشىتتەردە بايسالدىلىق تانىتقان بولىپ، جاسىرىن توپتاسۋ ارەكەتتەرىن جيىلەتىپ وتىر. جاستاردىڭ اراسىندا سالافيلىك توپتارعا قوسىلۋ وقيعالارى ءبىرشاما كوبەيگەن. بۇل الەۋمەتتىك فاكتورلارمەن كوبىرەك بايلانىستى بولىپ وتىر، ويتكەنى سالافيلىك اعىم جەتەكشىلەرى مەن جاقتاستارى ولارعا جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتۋ ارقىلى شەشۋشى ىقپالىن تيگىزەدى: ساۋدا-ساتتىقتا، شاعىن بيزنەستە قارجىلىق كومەك بەرەدى، تاۋارلارىنىڭ وتكىزىلۋىنە جول اشادى، سول ارقىلى الەۋمەتتەندىرۋشىلىك فۋنكتسيا اتقارۋعا كۇش سالادى.
سالافيلىك توپتار كوبىنە ءتۇرلى جاعداياتتارعا بايلانىستى ءار مەشىتكە كوشىپ جۇرەدى، قارسىلىققا ۇشىراماعان مەشىتتەردە تۇراقتايدى. مەشىت جاماعاتتارىنىڭ اراسىندا ارەكەت ەتىپ جاتقان اعىمدار رەتىندە سالافيلەر مەن تابليعشىلار كوپ كوزگە تۇسەدى.
مۇنداي جاعدايدى ترانزيتتىك وڭىرگە جاتاتىن تاراز قالاسىنان دا بايقاۋعا بولادى. مەشىتتەردەگى جاماعاتتار اراسىندا سالافيلەر جانە تابليعي جاماعات توپتارى كەزدەسەدى. سالافيلەر كوبىنە ۇيىمداسقان تۇردە مەشىتتەن مەشىتكە ورىن اۋىستىرىپ، شالعايدا تۇرعان يمامى ءالسىز، جىلى ءارى ىڭعايلى مەشىتتەردە ورنىعىپ الادى.
قازىر ەل اۋماعىندا سالافيلىك جاماعاتتار اراسىندا ءبولىنۋ ءۇردىسى كورىنىس تابۋدا. قازاقستانداعى سالافيلىك يدەولوگيا كوبىنە ساۋد ارابياسى كورولدىگى مەن ەگيپەتتە قالىپتاسقان مەكتەپتەر نەگىزىندە تارالعاندىقتان ەلدەگى سالافيلەر اراسىندا وسى ەكى اراب مەملەكەتىندەگى ءدىني اۆتوريتەتتەردىڭ بەدەلى باسىم.
سالافيلىك يدەولوگياعا نەگىزدەلگەن ۇيىمداردىڭ ەرەكشە زالالدى ءىس-ارەكەتتەرىنىڭ ءبىرى يسلام اتىن جامىلىپ، الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شيرىقتىرا ءتۇسۋى بولىپ وتىر. بۇل اعىم مۇشەلەرى اراسىندا ەتەك العان نەكە-تالاق ماسەلەسىنىڭ ۋشىعۋىنان كورىنىس تابۋدا. كوپ نەكەلىككە بەرىلگەن رۇقساتتى سۇننەت نەمەسە مىندەت رەتىندە قابىلداپ، نەكەنىڭ وزگە جاۋاپكەرشىلىكتەرى مەن شارتتارىن اياق استى ەتۋ، اعىمعا كىرگەن قىز-كەلىنشەكتەردى نەكەلەپ الىپ، سەبەپسىز تالاق ايتىپ، تاستاپ كەتۋ نەمەسە جاماعات مۇشەسىنە سىيعا تارتۋ، وسىنداي ارەكەتتەرى ارقىلى ازعىندىق پەن جەڭىل جۇرىستىلىكتى زاڭداستىرۋ، سەبەپسىز كوپ ايەل الۋعا جول بەرۋ، تالاق ەتىلگەن ايەلدەر مەن بالالارعا قاتىستى ەشقانداي جاۋاپكەرشىلىكتى مويىنداماۋ سەكىلدى كوپتەگەن اۋىر زارداپتى جايتتار بۇل اعىمنىڭ الەۋمەتتىك تۇرعىدان قاتەرلى اعىمعا اينالىپ ۇلگەرگەنىنە دالەل بولىپ وتىر. قۇقىقتىق قاتىناستار ورىن الماعاندىقتان مۇنداي جاعدايلاردا ايىپتى تاراپتاردى انىقتاۋ مۇمكىندىگى دە شەكتەۋلى.
سالافيلەردىڭ ارەكەتتەرى يدەولوگيالىق تۇرعىدان قوعامدى ىدىراتۋعا، يسلامدى ۇستانعان ءدىندارلاردىڭ اراسىندا دىنىشىلىك تالاس-تارتىستار مەن ارازدىقتاردى تۋدىرۋعا باعىتتالعان. وسىعان وراي قوعام ىشىندە سالافيلەردىڭ ىقپالىن السىرەتۋ ءۇشىن اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىمەن قاتار، حالىقتىڭ ءدىني جانە دىنتانۋلىق، قۇقىقتىق ساۋاتىن جەتىلدىرۋ جۇمىستارىنا ەرەكشە كوڭىل ءبولۋ قاجەتتىگى كۇن تارتىبىنەن تۇسپەي وتىر.

الەكساندريالىق سالافيلەر مەكتەبى جانە ونىڭ وكىلدەرىنىڭ قازاقستانداعى ءىس-قيمىلى

ياسير بۋرحامي

«الەكساندريالىق سالافيلەر» مەكتەبىنىڭ جەتەكشىسى....

الەكساندريالىق سالافيلەر مەكتەبى – وتكەن عاسىردىڭ جەتپىسىنشى جىلدارى ەگيپەتتىك ستۋدەنتتەردىڭ بەلسەندىلىگى ناتيجەسىندە پايدا بولعان «ءال-جاماعا ءال-يسلاميا» ۇيىمىنان ءبولىنىپ شىققان ستۋدەنتتەردەن قۇرالعان ۇيىم. سول كەزدەگى «ءال-جاماعا ءال-يسلاميا» ۇيىمىنىڭ كوپتەگەن وكىلدەرى مۇسىلمان باۋىرلار (مب) قوزعالىسىنىڭ مۇشەلىگىنە كىرە باستادى.
قازىرگى تاڭدا بۇل ۇيىمنىڭ ايگىلى ۋاعىزشىلارى – مۋحامماد حاسسان، مۋحامماد حۋساين ياعقۇب جانە ابۋ يسحاق حۋايني. ولار ەگيپەتتىڭ جانە باسقا ەلدەرگە تيەسىلى كابەلدى تەلە-راديو ارنالاردا، ينتەرنەت پلاتفورمالارىندا بەلسەندى ناسيحات جۇمىستارىن جۇرگىزەتىن ۋاعىزشىلار رەتىندە اراب الەمىنە وتە تانىمال.
الەكساندريا سالافيلەرى وزدەرىن ەلدىڭ ساياسي ومىرىنەن الشاق دەپ كورسەتكىسى كەلگەنىمەن، ساياسي ۇدەرىستەرگە ىقپالىن تيگىزىپ جاتقاندىعى بەلگىلى. ولار «انسار اس-سۋننا» سالافيلەرىنە قاراعاندا ەگيپەتتىڭ ساياسي ءومىرىن تالقىلاۋدا كوبىرەك بەلسەندىلىك تانىتادى. سونداي-اق ولار ەلدى يسلام شاريعاتىمەن باسقارمايتىن باسشىنى «كاپىر» دەپ سانايدى. الايدا مۇنى اشىق ايتۋ ءۇشىن بۇلتارتپاس ايعاق قاجەتتىگىن العا تارتادى. سالافي ۇندەۋشىلەرى ەگيپەتتەگى يسلامي ەمەس مەملەكەتتىك ينستيتۋتتارمەن، مەكەمەلەرمەن بايلانىسۋدان، ولارمەن بىرىگىپ جۇمىس جاساۋدان باس تارتادى. دەگەنمەن وسى تاقىرىپ اياسىندا سالافي عالىمدارىنىڭ اراسىندا كوپتەگەن پىكىر قايشىلىقتارى بار. مىسالى، الەكساندريالىق سالافيلەر مەكتەبىنىڭ كورنەكتى وكىلدەرىنىڭ ءبىرى مۋحامماد حاسسان سالافيلەردى ساياساتقا ارالاسۋعا جانە ساياسي پارتيا قۇرۋعا ءجيى ۇندەپ كەلەدى.
قازاقستاندا ءوز يدەولوگياسىن اشىق جانە استىرتىن جولدارمەن ءتيىمدى تۇردە ناسيحاتتاي بىلگەن الەكساندريالىق سالافيلەر از ۋاقىت ىشىندە ءوز پىكىرلەستەرىنىڭ سانىن كۇرت كوبەيتۋگە قول جەتكىزدى. قازىرگى تاڭدا سالافيلەر قوزعالىسىنا ەرۋشىلەر قوعامنىڭ بارلىق سالاسىندا كەزدەسەدى.
نازار اۋداراتىن ءبىر فاكت، 2013 جىلى قاراعاندى وبلىسى بويىنشا كەدەندىك دەپارتامەنتى ەل اۋماعىنا اكەلۋگە ارەكەت جاسالعان 331 دانا اراب تىلىندەگى ادەبيەتتى قر ءدىن ىستەرى اگەنتتىگىنە ءدىنتانۋ ساراپتاماسىن جۇرگىزۋ ءۇشىن جولداعان بولاتىن. ساراپتاما بارىسىندا كىتاپتاردىڭ باسىم بولىگىنىڭ اۆتورلارى الەكساندريالىق سالافيلەر جەتەكشىلەرى – ياسير بۋرحامي مەن احماد فاريد ەكەنى انىقتالدى. ءدىني ادەبيەتتەر ارقىلى اقپارات كەڭىستىگىن جاۋلاۋعا ارەكەت جاساۋى الەكساندريالىق سالافيلەردىڭ قازاقستان اۋماعىنداعى يدەولوگيالىق ءىس-ارەكەتتەرىنىڭ ماقساتتى تۇردە بەلسەندىرىلىپ وتىرعانىن اڭعارتادى.
الەمدىك دەڭگەيدەگى ءدىني احۋالدىڭ قارقىن الۋ ۇدەرىستەرىنە قاراي وتىرىپ، سالافيلەر سانىنىڭ كوبەيۋى مەن ستراتەگيالىق ماڭىزى بار ۇكىمەتتىك ورىنداردا كۇش جيناۋى ەگيپەتتىك ستسەناريدىڭ قازاقستاندا قايتالانۋىنا اكەپ سوعۋى ىقتيمال ەكەندىگىن تۇجىرىمداۋعا بولادى. سالافيلىك ۇيىمداردىڭ قازاقستان ۇكىمەتىندەگى بەلسەندىلىگى ەلدىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇرىلىمىنا، زايىرلى سيپاتىنا قاۋىپ توندىرەدى.

«مادحالي» ۇستانىمىنداعى سالافيلىك

رابي'ا بين حادي 'ۋماير ال مادحالي

سالافيلىكتىڭ «مادحاليا» تارماعىنىڭ نەگىزىن سالۋشى...

«مادحاليا» اعىمى − 1991 جىلى يراكتىڭ كۋۆەيتتى وككۋپاتسيالاعانىنان كەيىن ساۋد ارابياسىندا، پارسى شىعاناعىنىڭ ايماعىندا، كۋۆەيتتە كەڭ تاراعان سالافيلىك باعىتتاعى ۇيىم. ۇيىم مۇشەلەرى ءمادينا قالاسىنىڭ اتىن يەمدەنىپ، وزدەرىن «ءال-ءمادينا جاماعاتى» دەپ اتايدى. مادحاليا اعىمى ساۋد ارابياسى كورولىن اقش-تىڭ كومەگىنە جۇگىنگەنى ءۇشىن «كاپىر» دەپ ايىپتاعان سۋرۋريلەر مەن يحۋاندىق توپتارعا قارسى شىققان ۇيىم رەتىندە پايدا بولدى. ۇيىمنىڭ قۇرىلۋىنىڭ باستاماشىسى – ماديناداعى يسلام ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اقيدا فاكۋلتەتىنىڭ دارىسكەرى، ەفيوپيالىق مۋحامماد يبن امان ءال-جامي. ال ونىڭ يدەيالارىنا قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، قولداۋ كورسەتكەن ءارى ۇيىم قىزمەتىن دامىتقان رابيع يبن ھادي ءال-مادحالي بولاتىن. وسىعان بايلانىستى قالىڭ جۇرتشىلىققا اتالمىش سالافيلىك ۇيىم «جاميا» جانە «مادحاليا» اتاۋلارىمەن تانىمال.
مادحاليا اعىمى باسقا سالافيلىك اعىمداردان ايىرماشىلىعى كوپ ەمەس، بۇل باعىتتاعى اعىمداردىڭ باستى يدەولوگيالىق ءتىنى ءبىر. ول – سالافيزم ءمانھاجى، ياعني ۋاھابشىلدىقتىڭ نەگىزىن سالۋشى مۋحامماد ابدۋل ۋاھھابتىڭ «تازا يسلام» نەمەسە «ساليقالى بابالاردىڭ جولىن» ۇستانۋ يدەياسى. بارلىق سالافيلىك اعىمداردىڭ يدەولوگيالىق نەگىزدەرىن قۇرايتىن ۇستانىمدار مەن قاعيداتتار دا وسى ابدۋل ۋاھھابتىڭ فۋندامەتالدى ەڭبەكتەرىنە سۇيەنەدى. ولار ءبىر-بىرىنەن تەك بەلگىلى ءبىر كوزقاراستار مەن يدەيالار نەگىزىندە ەرەكشەلەنەدى.
مادحاليا سالافيلەرىنىڭ پايدا بولۋىنا ىقپال ەتكەن وقيعالارعا بايلانىستى بۇل ۇيىمنىڭ وزگە سالافيلىك جاماعاتتاردان ەرەكشەلەيتىن كوزقاراستارىن ايقىنداۋعا بولادى. مىسالى وزگە سالافيلىك توپتار ەلدى يسلام شاريعاتىمەن باسقارمايتىن باسشىنى «كاپىر» دەپ سانايدى. سونداي-اق كەيبىر سالافيلىك ۇيىمداردىڭ پىكىرىنشە، ەگەر باسشى مۇسىلمان بولا تۇرىپ زايىرلى زاڭدارمەن ەل بيلەسە، ول – باسشى رەتىندە تانىلعانىمەن، شاريعي تۇرعىدان رۋحاني باسشى رەتىندە مويىندالمايدى. ال مادحاليا سالافيلەرىنىڭ پىكىرىنشە مۇسىلمان قوعام كەز-كەلگەن جاعدايدا ەلباسىنىڭ جانە ۇكىمەتتىڭ ۇستانىمدارىنا قاراماي ولارعا ءسوزسىز باعىنۋى، امىرلەرىن ەكى ەتپەي ورىنداۋى ءتيىس. ءارى باسشىنىڭ ءوزى ءوزىن مۇسىلمان دەپ بىلسە، ول ەلىن زايىرلى زاڭدارمەن بيلەسە دە، حالقى ءۇشىن رۋحاني كوسەم رەتىندە مويىندالادى. مادحاليشىلار مەن وزگە باعىتتاعى سالافيلەردىڭ كوزقاراستارى وسىنداي پىكىرلەردە ءبىر-بىرىمەن قابىسپايدى.
سونىمەن قاتار، مادحاليا سالافيلەرى ءدىني كوزقاراستارى مەن يدەيالارى جاعىنان وزدەرىنە ۇقساس ەگيپەتتەگى «سالافي ۇندەۋى» ۇيىمىنىڭ سالافيلەرىمەن الاۋىز بولىپ كەلەدى. مۇنى مادحاليا عالىمدارىنىڭ ساياسي بەلسەندىلىك تانىتقان الەكساندريالىق سالافيلەردىڭ بەدەلدى تۇلعالارىن «سۋرۋريلەر» نەمەسە «يحۋانشىلار» دەپ ايىپتاۋىنان بايقاۋعا بولادى. قازاقستاندىق مادحاليشىلەردىڭ دە الەكساندريالىق سالافيلەردى «سۋرۋريلەر» دەپ اتايتىندىعى اقپارات كەڭىستىگىنەن بەلگىلى.
مادحاليا سالافيلەرى ساۋد ارابياسى ۇكىمەتىنە جاقىن بولعاندىقتان، ياعني ۇكىمەت تاراپىنان باسقارىلاتىندىقتان كورولدىڭ جۇرگىزىپ جاتقان ساياساتىن تولىعىمەن قولدايدى. ال الەكساندريالىق سالافيلەر مادحاليشىلەرگە قاراعاندا ساۋد ۇكىمەتىنەن ءبىرشاما تاۋەلسىز. وسى دەربەستىك مادحاليا مەن وزگە سالافيلەردىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىقتى ايقىنداي تۇسەدى.
بۇگىندە ەلدەگى مادحاليا سالافيلەرىنىڭ اراسىندا سالافيلىك ۇستانىمداردى بەلسەنە ناسيحاتتاپ جۇرگەن قازاقستاندىقتار وتە كوپ. بۇل ازاماتتار ساۋد ارابياسى كورولدىگىنىڭ ءمادينا قالاسىنداعى وقۋ ورىندارىندا ءبىلىم العان.
سالافيلەردىڭ مادحاليا، سالافي ۇندەۋى، سۋرۋريا نەمەسە تاعى باسقا كەز-كەلگەن جاماعاتى وزدەرىنىڭ ناسيحات جۇمىستارىندا قازاق مادەنيەتى مەن سالت-داستۇرلەرىن، قازاقى تۇرمىستى سىناۋعا ەرەكشە قۇلشىنىس تانىتادى. ولار قازاق حالقىنىڭ ءدىني ۇستانىمدارى مەن كوزقاراستارىن «شيرك» نەمەسە «بيدعات» دەپ باعالاي كەلە، مەملەكەت قۇراۋشى ۇلتتىڭ تاريحي جولىن يسلامنان الىس، مۇسىلماندىققا جات دەپ كورسەتۋگە تىرىسادى. سونداي-اق سالافيلەر يسلام ءدىنىنىڭ قازاق جەرىنە ۇلتتىق داستۇرلەرمەن جانە مادەنيەتپەن ساباقتاسا قالىپتاسۋىنا شەشۋشى ىقپال ەتكەن سوپىلىق تاريقاتتاردى «اداسقان اعىمدار» دەپ بىلەدى.
ۇلتتىق رۋحاني تاريحتى جوققا شىعارا وتىرىپ، وزدەرىن قازاقستانعا «شىنايى» يسلامدى تاراتۋشى جاماعات رەتىندە تانىتۋعا تىرىساتىن سالافيلىك اعىمدار سول ارقىلى قازاقستاندىق قوعامنىڭ رۋحاني نەگىزدەرىن ىدىراتۋدى، ءدىني-ۇلتتىق بىرەگەيلىككە نۇقسان كەلتىرۋدى، ىشكى تۇتاستىقتى بۇزۋدى كوزدەيدى.

«تاكفىرشى-جيھادشى» يدەيالارىن ۇستانعان ۇيىمدار

قازاقستان اۋماعىنداعى وزدەرىنىڭ ساياسي پيعىلدارىن جاسىرىن ۇستايتىن سالافيلىك اعىمداردىڭ قاتارىندا مەملەكەتتىك قۇرىلىمدى كۇشپەن قۇلاتۋدى كوزدەيتىن راديكالدى توپتار بار. ولار – سۋرۋريلەر مەن باسقا دا تاكفىرشىلىك يدەيالاردى ۇستانعان جاماعاتتار. يسلام باعىتىنداعى ەكسترەميستىك اعىمدار مەن ۇيىمدار ءارتۇرلى توپتارعا بولىنگەنمەن، ولاردىڭ باستى ۇستانىمدارى مەن كوزقاراستارى ورتاق يدەياعا – تاكفىرشىلىك يدەياسىنا نەگىزدەلگەن.
اراب تىلىندە «تاكفىر» ءسوزى «ءدىنسىز، دىنىنەن شىعۋشى دەپ ايىپتاۋ» ماعىناسىنداعى «كافارا» ەتىستىگىنەن شىققان. «تاكفىر» يدەياسى بارلىق ءدىني-ەكسترەميستىك جانە تەرروريستىك ۇيىمدار مەن اعىمداردىڭ يدەولوگيالىق نەگىزدەرىندە كەزدەسەدى. ونىڭ ىقپالىنا تۇسكەندەر يسلامنىڭ پارىز امالدارىن تولىق ورىنداماعان كەز كەلگەن مۇسىلماندى، ءتىپتى تۋىستارى مەن باۋىرلارىن دايەكسىز تۇردە «ءدىنسىز»، «دىننەن شىققان» دەپ ايىپتاۋعا بەيىم بولادى.
بۇگىندە ءدىني سەنىمى، كىتاپتارى مەن جازبالارى سالافيزم يدەولوگياسىنا نەگىزدەلگەن تاكفىرشىل ۇيىمدار «اس-سالافيا ءال-جيھاديا» (جيھادشىل سالافيلەر) دەپ تە اتالادى. جيھادشى سالافيلەردىڭ مادحاليا نەمەسە الەكساندريا سالافيلەرىنەن ءدىني سەنىم تۇرعىسىنان ەشقانداي ايىرماشىلىعى جوق. ولار ءبىر-بىرىنەن تەك ادىستەمەلىك تۇرعىدان، ياعني ماقساتتارىنا جەتۋ مەن ارەكەتتەرىن ىسكە اسىرۋ تۇرعىسىنان ەرەكشەلەنەدى.
قازىرگى تاكفىرشى راديكالدى ۇيىمدار وتكەن عاسىردىڭ 70-80-جىلدارى ەگيپەتتەگى زايىرلى ساياسي بيلىك پەن باتىس ەلدەرىنىڭ وتارشىل ساياساتىنا قارسى «جيھاد» جاريالاعان توڭكەرىسشىل توپتاردان پايدا بولدى. وسى تاريحي كەزەڭدە سالافيزم يدەولوگياسىن ۇستانعان مۋستافا شۋكري «ءال-يحۋان ءال-مۋسليميننەن» ءبولىنىپ، دەربەس ساياسي ماقساتتارى مەن باعدارلاماسى بار «ات-تاكفير ۋال-حيدجرا» ۇيىمىن قۇردى. ياعني ساياسي ماقساتتارى مەن باعدارلاماسى بار توڭكەرىسشىل ۇيىمدار سالافيلىك يدەولوگيانى ۇستانا باستادى.
سالافيزم يدەولوگياسىنىڭ نەگىزىن قالاعان مۋحامماد يبن ابدۋل ۋاھھابتىڭ «ءۇش نەگىز» اتتى شىعارماسىندا اللادان تۇسىرىلمەگەن زاڭدارمەن ەل باسقارۋدى – كۇپىرلىك، ال زايىرلى زاڭدارمەن باسقارعان باسشىنى «تاعۇت (شەكتەن شىعۋشى، پۇت)» دەپ تانىعان . ياعني سالافيزم يدەولوگياسىنىڭ ىرگەتاسى كەز-كەلگەن زايىرلىلىق كورىنىستەرىن جويۋعا باعىتتالعان كوزقاراستاردان تۇرادى. ابدۋل ۋاھھابتىڭ وسىنداي كوزقاراستارىن ۇستانا وتىرىپ، سالافيزمنەن باستاۋ الاتىن ەگيپەتتىك، سيريالىق جانە سۋداندىق ەكسترەميستىك باعىتتاعى ۇيىمدار مەن توپتار «قانتوگىس ارقىلى عانا يسلام مەملەكەتىن قۇرا الامىز» دەگەن يدەيالاردى جانداندىرا ءتۇستى.
2014 جىلعى 18 تامىزدا استانا قالاسى سارىارقا اۋداندىق سوتىنىڭ شەشىمىمەن «ات-تاكفير ۋال-حيدجرا» ۇيىمى ەكسترەميستىك دەپ تانىلىپ، ونىڭ قازاقستان اۋماعىنداعى قىزمەتىنە تىيىم سالىنعانى بەلگىلى.
سونداي-اق ءسالافيزمدى ۇستانعان تاكفىرشى ۇيىمدارعا سيريا مەن يراكتا سوعىسىپ جاتقان راديكالدى ۇيىمدار دا جاتادى. سولاردىڭ ىشىندەگى «يسلام مەملەكەتى» جانە «ان-نۋسرا مايدانى» ۇيىمدارى استانا قالاسى ەسىل اۋداندىق سوتىنىڭ 2015 جىلعى 15 قازانداعى شەشىمىمەن تەرروريستىك دەپ تانىلىپ، ولاردىڭ قازاقستان اۋماعىنداعى قىزمەتىنە تىيىم سالىندى.
اتالمىش ۇيىمدار ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ قاۋىپسىزدىك كۇشتەرى تاراپىنان قاتاڭ قۋدالاۋعا ۇشىراپ، قىزمەتىنە تىيىم سالىنۋدا. دەگەنمەن بۇگىندە قازاقستانداعى تاكفىرشىل سالافيلىك يدەيالارى ساۋد ارابياسىنان باستاۋ العان سۋرۋريلەر اعىمىنىڭ يدەولوگتارى تاراپىنان ناسيحاتتالۋدا.
قازاقستاننىڭ ءدىني احۋالىنىڭ تۇراقتىلىعى مەن قوعام ومىرىنە نۇقسان كەلتىرىپ، حالىقتىڭ الەۋمەتتىك بايلانىس-بىرلىگىن ىدىراتۋعا اسەر ەتەتىن ءدىني سۋبەكتىلەر رەتىندە ءبىرىنشى كەزەكتە سالافيلىك يدەولوگيانى ۇستانعان جاماعاتتاردى اتاپ كورسەتۋگە بولادى. مۇنداي تۇجىرىم وڭىرلەردە جۇرگىزىلگەن زەردەلەۋ جۇمىستارى مەن فوكۋس-توپتىق تالداۋلار ناتيجەسىندە ايقىندالدى.
قازىرگى تاڭدا سالافيلەر قوزعالىسىنا ەرۋشىلەر قوعامنىڭ بارلىق سالاسىندا كەزدەسەدى. اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى قارقىندى اتقارىلىپ وتىرعانىنا قاراماستان، رەسمي دەرەكتەر بويىنشا سالافيلىك يدەولوگيانى قولدايتىندار سانى اسىرەسە جاستار اراسىندا وسۋدە. بۇل كوبىنە الەۋمەتتىك فاكتورلارعا بايلانىستى بولىپ وتىر.
سالافيلىك اعىمدار كوبىنە وڭىرلەردىڭ شالعاي اۋداندارىندا، ەلدى مەكەندەرىندە، ياعني قۇزىرەتتى ورگاندار مەن قوعامدىق ينستيتۋتتاردىڭ باقىلۋىنان تىس قالعان جەرلەردە تاكفىرشىل سارىنداعى راديكالدى يدەولوگيانى ناسيحاتتاۋدا. ال جەكەلەگەن وڭىرلەردە بۇل اعىمداردىڭ ىقپالى دياسپورالىق توپتار اراسىندا ەرەكشە جوعارى ەكەنى بايقالادى.
سالافيلەردىڭ تۇسىنىگىنشە شاريعات زاڭدارىمەن ۇكىم شىعارمايتىن باسشىلار دا، ولار باسقارىپ وتىرعان ەل دە كاپىر بولىپ سانالادى. مۇنداي مەملەكەتتى «تاعۇت» مەملەكەتى دەپ اتاپ، وعان قارسى جيھاد جاريالايدى. زايىرلى مەملەكەت پەن ونىڭ زاڭدارىن مويىنداماي، كەز-كەلگەن يسلامدىق ەمەس زاڭنامالار اياسىندا ءومىر سۇرەتىن قوعامنان وقشاۋلانۋعا ۇندەيدى.
اتاپ ايتۋ قاجەت، ءدىني سەنىمى، كىتاپتارى مەن جازبالارى سالافيزم يدەولوگياسىنا نەگىزدەلگەن تاكفىرشىل ۇيىمدار – «اس-سالافيا ءال-جيھاديا» دەگەن ورتاق اتاۋمەن بىرىكتىرىلەتىن جيھادشىل سالافيلەر وزگە سالافيلىك جاماعاتتاردان ءدىني سەنىم تۇرعىسىنان ەرەكشەلەنبەيدى. ولار ءبىر-بىرىنەن تەك ادىستەمەلىك تۇرعىدان، ياعني ماقساتتارىنا جەتۋ جولىنداعى ارەكەتتەرىن ىسكە اسىرۋ ادىستەرى تۇرعىسىنان ەرەكشەلەنەدى.
سالافيلەر يدەولوگيالىق جانە قارجىلىق تۇرعىدان العاندا شەتەلدىك قورلاردىڭ ىقپالىندا جۇرەتىن، سولاردىڭ مۇددەلەرىن قورعاپ، تالاپتارىن ورىندايتىن توپ ەكەندىگى ايقىن. ويتكەنى ولاردىڭ ومىرشەڭدىگى سول قورلاردىڭ قولداۋىمەن ساقتالادى. سونداي-اق ساياسي ماقساتتارى مەن باعدارلاماسى بار توڭكەرىسشىل ءدىني ۇيىمداردىڭ باسىم بولىگى وسى سالافيلىك يدەولوگيانى ۇستانادى.
قازاقستان اۋماعىندا وزدەرىنىڭ ساياسي پيعىلدارىن جاسىرىن ۇستايتىن سالافيلىك اعىمداردىڭ قاتارىندا مەملەكەتتىك قۇرىلىمدى كۇشپەن قۇلاتۋدى كوزدەيتىن راديكالدى توپتار بار. ولاردىڭ اراسىنان تاياۋ شىعىس ايماقتارىنداعى سوعىس الاڭدارىنا كەتۋ فاكتىلەرى ءجيى ورىن الۋدا.
سالافيلەردىڭ كەز-كەلگەن جاماعاتى وزدەرىنىڭ ناسيحات جۇمىستارىندا قازاق مادەنيەتى مەن سالت-داستۇرلەرىن، قازاقى تۇرمىستى سىناۋعا ەرەكشە قۇلشىنىس تانىتادى. ۇلتتىق رۋحاني تاريحتى جوققا شىعارا وتىرىپ، قازاقستاندىق قوعامنىڭ رۋحاني نەگىزدەرىن ىدىراتۋدى، ءدىني-ۇلتتىق بىرەگەيلىككە نۇقسان كەلتىرۋدى، ىشكى تۇتاستىقتى بۇزۋدى كوزدەيدى.
حالىقارالىق تاجىريبەدەن سالافيلەردىڭ ساياساتقا ارالاسۋعا جانە ساياسي پارتيا قۇرۋعا الەۋەتتى ەكەندىگى بەلگىلى. وعان قازاقستاندا كۇرت كوبەيگەن الەكساندريالىق سالافيلەردىڭ ەگيپەتتەگى قىزمەتى مىسال بولادى. سوندىقتان ەل اۋماعىندا سالافيلەر سانىنىڭ كوبەيۋى جانە ولاردىڭ ستراتەگيالىق ماڭىزى بار ۇكىمەتتىك ورىنداردا كۇش جيناۋى قازاقستاننىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇرىلىمىنا، زايىرلى سيپاتىنا، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىنە قاۋىپ توندىرەدى.
قازاقستاندا سوڭعى جىلدارى ءسالافي يدەولوگياسىنىڭ كوسەمدەرى سالافيزمگە نەگاتيۆتى قوعامدىق پىكىردىڭ قىسىمنىڭ ارقاسىندا ۋاعىز-ناسيحات مەتودولوگياسىن ايتارلىقتاي وزگەرتتى.ءسالافيزم كوسەمدەرى وزدەرىنىڭ ءدىني-ساياسي يدەولوگياسىن ۇلتتىق داستۇرمەن ۇشتاستىرىپ ءوز ۋاعىزدارىندا حالىقتى بيلىككە لويالدى بولۋعا جان-جاقتى ۇگىتتەۋگە كىرىسىپ كەتتى.قورىتىندىلاپ ايتساق ءسالافي ءدىني-ساياسي يدەولوگياسى زايىرلى قازاق ەلىنە قاۋىپتى ەكەنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك!

تۇراربەك قۇسايىنوۆ

"دەموس" قق توراعاسى

پىكىرلەر