"Sáláfıler" kimder?

9285
Adyrna.kz Telegram

Qazaqstan Respýblıkasy ózin demokratııalyq, zaıyrly, quqyqtyq memleket jáne óziniń ishki-syrtqy saıasatyn ózi aıqyndaıtyn táýelsiz el retinde ornyqtyrdy.
El aýmaǵyndaǵy barlyq qoǵamdyq ınstıtýttar men uıymdardyń qyzmetteri, olardyń arasyndaǵy áleýmettik-quqyqtyq qatynastar konstıtýııalyq zańdar men quqyqtyq-normatıvtik aktilerge negizdelip júzege asyrylatyny belgili. 2011 jylǵy 11 qazanda qabyldanǵan Qazaqstan Respýblıkasynyń «Dinı qyzmet jáne dinı birlestikter týraly» zańynyń normalaryna sáıkes dinı birlestikterdi tirkeý jáne qaıta tirkeý úrdisteri nátıjesinde búgingi tańda Qazaqstanda 18 konfessııa resmı túrde tirkelip, qyzmet atqarýda.
Qazaqstandaǵy ıslamı aǵymdar arasynda transparenttilik qaǵıdatyn ustanatyndar da, konspıraııalyq erejemen jumys isteıtin toptar da kezdesedi. Olardyń keıbiriniń qyzmeti dinı alańmen shektelse, keı aǵymdar qoǵamdyq qyzmettiń túrli salalaryna tamyr jaıyp, ornyqqan. Jekelegen aǵymdar ókilderi ulttyq múddelerdi betperde etse, keıbiriniń saıası bılikke qol jetkizýge tyrysý áreketteri joq emes.

QAZAQSTANDAǴY SALAFILIK IDEOLOGIIaǴA NEGIZDELGEN UIYMDARDYŃ IS-ÁREKETI...

Qazaqstan aýmaǵynda dástúrli emes ıslam baǵytyndaǵy dinı aǵymdardyń eń belsendisi – salafılik ıdeologııany ustanǵan jamaǵattar. Qazaqstandaǵy salafılik ıdeologııa kóbine Saýd Arabııasy jáne Egıpettegi zańsyz joldarmen bilim alyp kelgen azamattardyń ýaǵyzdarymen taraldy. Óıtkeni ótken ǵasyrdyń 90-jyldarynan beri qazaqstandyqtar úshin dinı bilimdi osy eki elde alýdyń joldary keńinen ashylǵan bolatyn. Salafızm saýdtyqtar úshin memlekettik ıdeologııa retinde tanylǵanymen, ótken ǵasyrdyń sońǵy onjyldyǵynda oryn alǵan túrli saıası oqıǵalar saldarynan salafıliktiń negizinde basqa da qaýipti dinı aǵymdar boı kóterdi.
Saýd Arabııasy Koroldiginiń qurylýymen paıda bolǵan qazirgi tańdaǵy salafızm ıdeologııasy arab elderimen shektelmeı, álemniń kóptegen aımaqtaryna taralyp úlgerdi. Salafızm kózqarastary Qazaqstan musylmandary arasynda, ásirese jastar ortasynda keńinen taralyp jatqandyǵy belgili. Osyǵan baılanysty qarqyn alǵan úderisterdi aıqyndaı túsý maqsaty Qazaqstanda belsendiligi artqan atalmysh aǵymnyń qurylymdyq jáne mazmundyq erekshelikterin bilý qajettiligin negizdeıdi.
Dinı ahýaldy zerdeleý maqsatynda uıymdastyrylǵan birqatar toptyq jáne jekelegen beıresmı kezdesýlerde din salasynyń mamandary jáne qarapaıym turǵyndar da qaterli salafılik ıdeologııanyń keńinen taralýynan, ásirese jastardyń kóptep atalmysh aǵymnyń qataryna kirýinen barynsha qaýiptenetinin ashyq bildirdi. Orta bilim berý mektepterindegi «Dintaný negizderi» pániniń oqytýshylarynyń pikirinshe, salafılik tanymda tárbıelengen balalardyń bolashaǵy alańdatarlyq. Turǵyndardyń barlyq sanatynyń ókilderi suhbattasý barysynda atalmysh aǵymǵa qatysty memleket tarapynan qadaǵalaýdyń kúsheıtilýi qajettigine jıi toqtaldy.
Salafılikti ustanýshylardyń dástúrli emes ıdeologııalyq baǵdaryn jasyrý maqsatynda ózderiniń dinı tanymdary men ustanymdaryn qazaq halqynyń ulttyq qundylyqtarymen jáne salt-dástúrimen sabaqtas etip kórsetýge tyrysatyny baıqalýda. Máselen, Jańatas qalasyndaǵy salafılerdiń kóshbasshysy Ábý Arnat únemi qazaqsha oıýmen órnektelgen taqııany kıip júretinin jáne bul áreketke turǵyndar arasynda salafılerge degen oń kózqaras týdyrý úshin ǵana barǵanyn jasyrmaıdy.
Óńirlerdegi dinı ahýaldy zerdeleý jumystary barysynda salafılik ıdeologııanyń taralýyna mıgraııalyq úrdisterdiń qolaıly alǵysharttar týdyryp otyrǵany anyqtaldy. Jastardyń bilim alý maqsatynda dástúrli emes nemese radıkaldy ıdeologııa ustanýshylary jıi shoǵyrlanǵan ózge oblys ortalyqtaryna ketýi, vahtalyq ádispen basqa óńirlerde jumys jasaýy sekildi faktorlar sol azamattardyń radıkaldy ıdeologııa arbaýyna túsip, turǵylyqty mekenge ornalasqannan keıin shetin dinı kózqarastardy taratýyna áser etken. Mundaı kórinisti turǵylyqty jastary Aqtóbe óńirine vahtalyq jumystarǵa jıi ornalasatyn Aral, Jańatas qalalarynan, sonymen qatar Sátbaev, Jezqazǵan qalalaryna jastary jıi qatynaıtyn Ortalyq Qazaqstan óńirinen jáne onymen shektes oblystardan baıqaýǵa bolady.
Salafılik aǵym ókilderi jeke sektorda, ásirese kópshilik saýda oryndarynda belsendi áreket etýde. Olar tek meshitterde baısaldylyq tanytqan bolyp, jasyryn toptasý áreketterin jıiletip otyr. Jastardyń arasynda salafılik toptarǵa qosylý oqıǵalary birshama kóbeıgen. Bul áleýmettik faktorlarmen kóbirek baılanysty bolyp otyr, óıtkeni salafılik aǵym jetekshileri men jaqtastary olarǵa jumyspen qamtamasyz etý arqyly sheshýshi yqpalyn tıgizedi: saýda-sattyqta, shaǵyn bızneste qarjylyq kómek beredi, taýarlarynyń ótkizilýine jol ashady, sol arqyly áleýmettendirýshilik fýnkııa atqarýǵa kúsh salady.
Salafılik toptar kóbine túrli jaǵdaıattarǵa baılanysty ár meshitke kóship júredi, qarsylyqqa ushyramaǵan meshitterde turaqtaıdy. Meshit jamaǵattarynyń arasynda áreket etip jatqan aǵymdar retinde salafıler men tablıǵshylar kóp kózge túsedi.
Mundaı jaǵdaıdy tranzıttik óńirge jatatyn Taraz qalasynan da baıqaýǵa bolady. Meshitterdegi jamaǵattar arasynda salafıler jáne tablıǵı jamaǵat toptary kezdesedi. Salafıler kóbine uıymdasqan túrde meshitten meshitke oryn aýystyryp, shalǵaıda turǵan ımamy álsiz, jyly ári yńǵaıly meshitterde ornyǵyp alady.
Qazir el aýmaǵynda salafılik jamaǵattar arasynda bóliný úrdisi kórinis tabýda. Qazaqstandaǵy salafılik ıdeologııa kóbine Saýd Arabııasy Koroldigi men Egıpette qalyptasqan mektepter negizinde taralǵandyqtan eldegi salafıler arasynda osy eki arab memleketindegi dinı avtorıtetterdiń bedeli basym.
Salafılik ıdeologııaǵa negizdelgen uıymdardyń erekshe zalaldy is-áreketteriniń biri ıslam atyn jamylyp, áleýmettik máselelerdi shıryqtyra túsýi bolyp otyr. Bul aǵym músheleri arasynda etek alǵan neke-talaq máselesiniń ýshyǵýynan kórinis tabýda. Kóp nekelikke berilgen ruqsatty súnnet nemese mindet retinde qabyldap, nekeniń ózge jaýapkershilikteri men sharttaryn aıaq asty etý, aǵymǵa kirgen qyz-kelinshekterdi nekelep alyp, sebepsiz talaq aıtyp, tastap ketý nemese jamaǵat múshesine syıǵa tartý, osyndaı áreketteri arqyly azǵyndyq pen jeńil júristilikti zańdastyrý, sebepsiz kóp áıel alýǵa jol berý, talaq etilgen áıelder men balalarǵa qatysty eshqandaı jaýapkershilikti moıyndamaý sekildi kóptegen aýyr zardapty jaıttar bul aǵymnyń áleýmettik turǵydan qaterli aǵymǵa aınalyp úlgergenine dálel bolyp otyr. Quqyqtyq qatynastar oryn almaǵandyqtan mundaı jaǵdaılarda aıypty taraptardy anyqtaý múmkindigi de shekteýli.
Salafılerdiń áreketteri ıdeologııalyq turǵydan qoǵamdy ydyratýǵa, ıslamdy ustanǵan dindarlardyń arasynda dinishilik talas-tartystar men arazdyqtardy týdyrýǵa baǵyttalǵan. Osyǵan oraı qoǵam ishinde salafılerdiń yqpalyn álsiretý úshin aqparattyq-túsindirý jumystarymen qatar, halyqtyń dinı jáne dintanýlyq, quqyqtyq saýatyn jetildirý jumystaryna erekshe kóńil bólý qajettigi kún tártibinen túspeı otyr.

Aleksandrııalyq salafıler mektebi jáne onyń ókilderiniń Qazaqstandaǵy is-qımyly

Iasır Býrhamı

«Aleksandrııalyq salafıler» mektebiniń jetekshisi....

Aleksandrııalyq salafıler mektebi – ótken ǵasyrdyń jetpisinshi jyldary egıpettik stýdentterdiń belsendiligi nátıjesinde paıda bolǵan «Ál-jamaǵa ál-ıslamııa» uıymynan bólinip shyqqan stýdentterden quralǵan uıym. Sol kezdegi «Ál-jamaǵa ál-ıslamııa» uıymynyń kóptegen ókilderi Musylman baýyrlar (MB) qozǵalysynyń músheligine kire bastady.
Qazirgi tańda bul uıymnyń áıgili ýaǵyzshylary – Mýhammad Hassan, Mýhammad Hýsaın Iaǵqub jáne Abý Ishaq Hýaını. Olar Egıpettiń jáne basqa elderge tıesili kabeldi tele-radıo arnalarda, ınternet platformalarynda belsendi nasıhat jumystaryn júrgizetin ýaǵyzshylar retinde arab álemine óte tanymal.
Aleksandrııa salafıleri ózderin eldiń saıası ómirinen alshaq dep kórsetkisi kelgenimen, saıası úderisterge yqpalyn tıgizip jatqandyǵy belgili. Olar «Ansar as-sýnna» salafılerine qaraǵanda Egıpettiń saıası ómirin talqylaýda kóbirek belsendilik tanytady. Sondaı-aq olar eldi ıslam sharıǵatymen basqarmaıtyn basshyny «kápir» dep sanaıdy. Alaıda muny ashyq aıtý úshin bultartpas aıǵaq qajettigin alǵa tartady. Salafı úndeýshileri Egıpettegi ıslamı emes memlekettik ınstıtýttarmen, mekemelermen baılanysýdan, olarmen birigip jumys jasaýdan bas tartady. Degenmen osy taqyryp aıasynda salafı ǵalymdarynyń arasynda kóptegen pikir qaıshylyqtary bar. Mysaly, Aleksandrııalyq salafıler mektebiniń kórnekti ókilderiniń biri Mýhammad Hassan salafılerdi saıasatqa aralasýǵa jáne saıası partııa qurýǵa jıi úndep keledi.
Qazaqstanda óz ıdeologııasyn ashyq jáne astyrtyn joldarmen tıimdi túrde nasıhattaı bilgen aleksandrııalyq salafıler az ýaqyt ishinde óz pikirlesteriniń sanyn kúrt kóbeıtýge qol jetkizdi. Qazirgi tańda salafıler qozǵalysyna erýshiler qoǵamnyń barlyq salasynda kezdesedi.
Nazar aýdaratyn bir fakt, 2013 jyly Qaraǵandy oblysy boıynsha Kedendik departamenti el aýmaǵyna ákelýge áreket jasalǵan 331 dana arab tilindegi ádebıetti QR Din isteri agenttigine dintaný saraptamasyn júrgizý úshin joldaǵan bolatyn. Saraptama barysynda kitaptardyń basym bóliginiń avtorlary aleksandrııalyq salafıler jetekshileri – Iasır Býrhamı men Ahmad Farıd ekeni anyqtaldy. Dinı ádebıetter arqyly aqparat keńistigin jaýlaýǵa áreket jasaýy aleksandrııalyq salafılerdiń Qazaqstan aýmaǵyndaǵy ıdeologııalyq is-áreketteriniń maqsatty túrde belsendirilip otyrǵanyn ańǵartady.
Álemdik deńgeıdegi dinı ahýaldyń qarqyn alý úderisterine qaraı otyryp, salafıler sanynyń kóbeıýi men strategııalyq mańyzy bar úkimettik oryndarda kúsh jınaýy Egıpettik senarııdiń Qazaqstanda qaıtalanýyna ákep soǵýy yqtımal ekendigin tujyrymdaýǵa bolady. Salafılik uıymdardyń Qazaqstan úkimetindegi belsendiligi eldiń konstıtýııalyq qurylymyna, zaıyrly sıpatyna qaýip tóndiredi.

«Madhalı» ustanymyndaǵy salafılik

Rabı'a Bın Hadı 'Ýmaır Al Madhalı

Salafıliktiń «Madhalııa» tarmaǵynyń negizin salýshy...

«Madhalııa» aǵymy − 1991 jyly Iraktyń Kýveıtti okkýpaııalaǵanynan keıin Saýd Arabııasynda, Parsy shyǵanaǵynyń aımaǵynda, Kýveıtte keń taraǵan salafılik baǵyttaǵy uıym. Uıym músheleri Mádına qalasynyń atyn ıemdenip, ózderin «ál-Mádına jamaǵaty» dep ataıdy. Madhalııa aǵymy Saýd Arabııasy korolin AQSh-tyń kómegine júgingeni úshin «kápir» dep aıyptaǵan sýrýrıler men ıhýandyq toptarǵa qarsy shyqqan uıym retinde paıda boldy. Uıymnyń qurylýynyń bastamashysy – Mádınadaǵy Islam ýnıversıtetiniń Aqıda fakýltetiniń dáriskeri, efıopııalyq Mýhammad ıbn Aman ál-Jamı. Al onyń ıdeıalaryna qyzyǵýshylyq tanytyp, qoldaý kórsetken ári uıym qyzmetin damytqan Rabıǵ ıbn Hadı ál-Madhalı bolatyn. Osyǵan baılanysty qalyń jurtshylyqqa atalmysh salafılik uıym «jamııa» jáne «madhalııa» ataýlarymen tanymal.
Madhalııa aǵymy basqa salafılik aǵymdardan aıyrmashylyǵy kóp emes, bul baǵyttaǵy aǵymdardyń basty ıdeologııalyq tini bir. Ol – salafızm mánhaji, ıaǵnı ýahabshyldyqtyń negizin salýshy Mýhammad Abdýl Ýahhabtyń «taza ıslam» nemese «salıqaly babalardyń jolyn» ustaný ıdeıasy. Barlyq salafılik aǵymdardyń ıdeologııalyq negizderin quraıtyn ustanymdar men qaǵıdattar da osy Abdýl Ýahhabtyń fýndametaldy eńbekterine súıenedi. Olar bir-birinen tek belgili bir kózqarastar men ıdeıalar negizinde erekshelenedi.
Madhalııa salafıleriniń paıda bolýyna yqpal etken oqıǵalarǵa baılanysty bul uıymnyń ózge salafılik jamaǵattardan ereksheleıtin kózqarastaryn aıqyndaýǵa bolady. Mysaly ózge salafılik toptar eldi ıslam sharıǵatymen basqarmaıtyn basshyny «kápir» dep sanaıdy. Sondaı-aq keıbir salafılik uıymdardyń pikirinshe, eger basshy musylman bola turyp zaıyrly zańdarmen el bılese, ol – basshy retinde tanylǵanymen, sharıǵı turǵydan rýhanı basshy retinde moıyndalmaıdy. Al madhalııa salafıleriniń pikirinshe musylman qoǵam kez-kelgen jaǵdaıda elbasynyń jáne úkimettiń ustanymdaryna qaramaı olarǵa sózsiz baǵynýy, ámirlerin eki etpeı oryndaýy tıis. Ári basshynyń ózi ózin musylman dep bilse, ol elin zaıyrly zańdarmen bılese de, halqy úshin rýhanı kósem retinde moıyndalady. Madhalıshylar men ózge baǵyttaǵy salafılerdiń kózqarastary osyndaı pikirlerde bir-birimen qabyspaıdy.
Sonymen qatar, madhalııa salafıleri dinı kózqarastary men ıdeıalary jaǵynan ózderine uqsas Egıpettegi «Salafı úndeýi» uıymynyń salafılerimen alaýyz bolyp keledi. Muny madhalııa ǵalymdarynyń saıası belsendilik tanytqan aleksandrııalyq salafılerdiń bedeldi tulǵalaryn «sýrýrıler» nemese «ıhýanshylar» dep aıyptaýynan baıqaýǵa bolady. Qazaqstandyq madhalıshilerdiń de aleksandrııalyq salafılerdi «sýrýrıler» dep ataıtyndyǵy aqparat keńistiginen belgili.
Madhalııa salafıleri Saýd Arabııasy úkimetine jaqyn bolǵandyqtan, ıaǵnı úkimet tarapynan basqarylatyndyqtan koroldiń júrgizip jatqan saıasatyn tolyǵymen qoldaıdy. Al aleksandrııalyq salafıler madhalıshilerge qaraǵanda Saýd úkimetinen birshama táýelsiz. Osy derbestik madhalııa men ózge salafılerdiń arasyndaǵy aıyrmashylyqty aıqyndaı túsedi.
Búginde eldegi madhalııa salafıleriniń arasynda salafılik ustanymdardy belsene nasıhattap júrgen qazaqstandyqtar óte kóp. Bul azamattar Saýd Arabııasy Koroldiginiń Mádına qalasyndaǵy oqý oryndarynda bilim alǵan.
Salafılerdiń madhalııa, salafı úndeýi, sýrýrııa nemese taǵy basqa kez-kelgen jamaǵaty ózderiniń nasıhat jumystarynda qazaq mádenıeti men salt-dástúrlerin, qazaqy turmysty synaýǵa erekshe qulshynys tanytady. Olar qazaq halqynyń dinı ustanymdary men kózqarastaryn «shırk» nemese «bıdǵat» dep baǵalaı kele, memleket quraýshy ulttyń tarıhı jolyn ıslamnan alys, musylmandyqqa jat dep kórsetýge tyrysady. Sondaı-aq salafıler ıslam dininiń qazaq jerine ulttyq dástúrlermen jáne mádenıetpen sabaqtasa qalyptasýyna sheshýshi yqpal etken sopylyq tarıqattardy «adasqan aǵymdar» dep biledi.
Ulttyq rýhanı tarıhty joqqa shyǵara otyryp, ózderin Qazaqstanǵa «shynaıy» ıslamdy taratýshy jamaǵat retinde tanytýǵa tyrysatyn salafılik aǵymdar sol arqyly qazaqstandyq qoǵamnyń rýhanı negizderin ydyratýdy, dinı-ulttyq biregeılikke nuqsan keltirýdi, ishki tutastyqty buzýdy kózdeıdi.

«Tákfirshi-jıhadshy» ıdeıalaryn ustanǵan uıymdar

Qazaqstan aýmaǵyndaǵy ózderiniń saıası pıǵyldaryn jasyryn ustaıtyn salafılik aǵymdardyń qatarynda memlekettik qurylymdy kúshpen qulatýdy kózdeıtin radıkaldy toptar bar. Olar – sýrýrıler men basqa da tákfirshilik ıdeıalardy ustanǵan jamaǵattar. Islam baǵytyndaǵy ekstremıstik aǵymdar men uıymdar ártúrli toptarǵa bólingenmen, olardyń basty ustanymdary men kózqarastary ortaq ıdeıaǵa – tákfirshilik ıdeıasyna negizdelgen.
Arab tilinde «tákfir» sózi «dinsiz, dininen shyǵýshy dep aıyptaý» maǵynasyndaǵy «káfara» etistiginen shyqqan. «Tákfir» ıdeıasy barlyq dinı-ekstremıstik jáne terrorıstik uıymdar men aǵymdardyń ıdeologııalyq negizderinde kezdesedi. Onyń yqpalyna túskender ıslamnyń paryz amaldaryn tolyq oryndamaǵan kez kelgen musylmandy, tipti týystary men baýyrlaryn dáıeksiz túrde «dinsiz», «dinnen shyqqan» dep aıyptaýǵa beıim bolady.
Búginde dinı senimi, kitaptary men jazbalary salafızm ıdeologııasyna negizdelgen tákfirshil uıymdar «as-salafııa ál-jıhadııa» (jıhadshyl salafıler) dep te atalady. Jıhadshy salafılerdiń madhalııa nemese aleksandrııa salafılerinen dinı senim turǵysynan eshqandaı aıyrmashylyǵy joq. Olar bir-birinen tek ádistemelik turǵydan, ıaǵnı maqsattaryna jetý men áreketterin iske asyrý turǵysynan erekshelenedi.
Qazirgi tákfirshi radıkaldy uıymdar ótken ǵasyrdyń 70-80-jyldary Egıpettegi zaıyrly saıası bılik pen batys elderiniń otarshyl saıasatyna qarsy «jıhad» jarııalaǵan tóńkerisshil toptardan paıda boldy. Osy tarıhı kezeńde salafızm ıdeologııasyn ustanǵan Mýstafa Shýkrı «ál-Ihýan ál-mýslımınnen» bólinip, derbes saıası maqsattary men baǵdarlamasy bar «At-takfır ýal-hıdjra» uıymyn qurdy. Iaǵnı saıası maqsattary men baǵdarlamasy bar tóńkerisshil uıymdar salafılik ıdeologııany ustana bastady.
Salafızm ıdeologııasynyń negizin qalaǵan Mýhammad ıbn Abdýl Ýahhabtyń «Úsh negiz» atty shyǵarmasynda Alladan túsirilmegen zańdarmen el basqarýdy – kúpirlik, al zaıyrly zańdarmen basqarǵan basshyny «taǵut (shekten shyǵýshy, put)» dep tanyǵan . Iaǵnı salafızm ıdeologııasynyń irgetasy kez-kelgen zaıyrlylyq kórinisterin joıýǵa baǵyttalǵan kózqarastardan turady. Abdýl Ýahhabtyń osyndaı kózqarastaryn ustana otyryp, salafızmnen bastaý alatyn egıpettik, sırııalyq jáne sýdandyq ekstremıstik baǵyttaǵy uıymdar men toptar «qantógis arqyly ǵana ıslam memleketin qura alamyz» degen ıdeıalardy jandandyra tústi.
2014 jylǵy 18 tamyzda Astana qalasy Saryarqa aýdandyq sotynyń sheshimimen «At-takfır ýal-hıdjra» uıymy ekstremıstik dep tanylyp, onyń Qazaqstan aýmaǵyndaǵy qyzmetine tyıym salynǵany belgili.
Sondaı-aq salafızmdi ustanǵan tákfirshi uıymdarǵa Sırııa men Irakta soǵysyp jatqan radıkaldy uıymdar da jatady. Solardyń ishindegi «Islam memleketi» jáne «an-Nýsra maıdany» uıymdary Astana qalasy Esil aýdandyq sotynyń 2015 jylǵy 15 qazandaǵy sheshimimen terrorıstik dep tanylyp, olardyń Qazaqstan aýmaǵyndaǵy qyzmetine tyıym salyndy.
Atalmysh uıymdar Orta Azııa elderiniń qaýipsizdik kúshteri tarapynan qatań qýdalaýǵa ushyrap, qyzmetine tyıym salynýda. Degenmen búginde Qazaqstandaǵy tákfirshil salafılik ıdeıalary Saýd Arabııasynan bastaý alǵan sýrýrıler aǵymynyń ıdeologtary tarapynan nasıhattalýda.
Qazaqstannyń dinı ahýalynyń turaqtylyǵy men qoǵam ómirine nuqsan keltirip, halyqtyń áleýmettik baılanys-birligin ydyratýǵa áser etetin dinı sýbektiler retinde birinshi kezekte salafılik ıdeologııany ustanǵan jamaǵattardy atap kórsetýge bolady. Mundaı tujyrym óńirlerde júrgizilgen zerdeleý jumystary men fokýs-toptyq taldaýlar nátıjesinde aıqyndaldy.
Qazirgi tańda salafıler qozǵalysyna erýshiler qoǵamnyń barlyq salasynda kezdesedi. Aqparattyq-túsindirý jumystary qarqyndy atqarylyp otyrǵanyna qaramastan, resmı derekter boıynsha salafılik ıdeologııany qoldaıtyndar sany ásirese jastar arasynda ósýde. Bul kóbine áleýmettik faktorlarǵa baılanysty bolyp otyr.
Salafılik aǵymdar kóbine óńirlerdiń shalǵaı aýdandarynda, eldi mekenderinde, ıaǵnı quziretti organdar men qoǵamdyq ınstıtýttardyń baqylýynan tys qalǵan jerlerde tákfirshil saryndaǵy radıkaldy ıdeologııany nasıhattaýda. Al jekelegen óńirlerde bul aǵymdardyń yqpaly dıasporalyq toptar arasynda erekshe joǵary ekeni baıqalady.
Salafılerdiń túsiniginshe sharıǵat zańdarymen úkim shyǵarmaıtyn basshylar da, olar basqaryp otyrǵan el de kápir bolyp sanalady. Mundaı memleketti «taǵut» memleketi dep atap, oǵan qarsy jıhad jarııalaıdy. Zaıyrly memleket pen onyń zańdaryn moıyndamaı, kez-kelgen ıslamdyq emes zańnamalar aıasynda ómir súretin qoǵamnan oqshaýlanýǵa úndeıdi.
Atap aıtý qajet, dinı senimi, kitaptary men jazbalary salafızm ıdeologııasyna negizdelgen tákfirshil uıymdar – «as-Salafııa ál-jıhadııa» degen ortaq ataýmen biriktiriletin jıhadshyl salafıler ózge salafılik jamaǵattardan dinı senim turǵysynan erekshelenbeıdi. Olar bir-birinen tek ádistemelik turǵydan, ıaǵnı maqsattaryna jetý jolyndaǵy áreketterin iske asyrý ádisteri turǵysynan erekshelenedi.
Salafıler ıdeologııalyq jáne qarjylyq turǵydan alǵanda sheteldik qorlardyń yqpalynda júretin, solardyń múddelerin qorǵap, talaptaryn oryndaıtyn top ekendigi aıqyn. Óıtkeni olardyń ómirsheńdigi sol qorlardyń qoldaýymen saqtalady. Sondaı-aq saıası maqsattary men baǵdarlamasy bar tóńkerisshil dinı uıymdardyń basym bóligi osy salafılik ıdeologııany ustanady.
Qazaqstan aýmaǵynda ózderiniń saıası pıǵyldaryn jasyryn ustaıtyn salafılik aǵymdardyń qatarynda memlekettik qurylymdy kúshpen qulatýdy kózdeıtin radıkaldy toptar bar. Olardyń arasynan Taıaý Shyǵys aımaqtaryndaǵy soǵys alańdaryna ketý faktileri jıi oryn alýda.
Salafılerdiń kez-kelgen jamaǵaty ózderiniń nasıhat jumystarynda qazaq mádenıeti men salt-dástúrlerin, qazaqy turmysty synaýǵa erekshe qulshynys tanytady. Ulttyq rýhanı tarıhty joqqa shyǵara otyryp, qazaqstandyq qoǵamnyń rýhanı negizderin ydyratýdy, dinı-ulttyq biregeılikke nuqsan keltirýdi, ishki tutastyqty buzýdy kózdeıdi.
Halyqaralyq tájirıbeden salafılerdiń saıasatqa aralasýǵa jáne saıası partııa qurýǵa áleýetti ekendigi belgili. Oǵan Qazaqstanda kúrt kóbeıgen aleksandrııalyq salafılerdiń Egıpettegi qyzmeti mysal bolady. Sondyqtan el aýmaǵynda salafıler sanynyń kóbeıýi jáne olardyń strategııalyq mańyzy bar úkimettik oryndarda kúsh jınaýy Qazaqstannyń konstıtýııalyq qurylymyna, zaıyrly sıpatyna, ulttyq qaýipsizdigine qaýip tóndiredi.
Qazaqstanda sońǵy jyldary sáláfı ıdeologııasynyń kósemderi salafızmge negatıvti qoǵamdyq pikirdiń qysymnyń arqasynda ýaǵyz-nasıhat metodologııasyn aıtarlyqtaı ózgertti.Sáláfızm kósemderi ózderiniń dinı-saıası ıdeologııasyn ulttyq dástúrmen ushtastyryp óz ýaǵyzdarynda halyqty bılikke loıaldy bolýǵa jan-jaqty úgitteýge kirisip ketti.Qorytyndylap aıtsaq sáláfı dinı-saıası ıdeologııasy zaıyrly Qazaq eline qaýipti ekenin umytpaýymyz kerek!

Turarbek Qusaıynov

"Demos" QQ tóraǵasy

Pikirler