سوربۇلاق كولىن اۋىل شارۋاشىلىعىنا قولدانۋ: ديقاندار سۋ تاپشىلىعى پروبلەماسىن قالاي شەشىپ جاتىر؟
بۇۇ دامۋ باعدارلاماسىنىڭ بايانداماسىنا قاراعاندا، قازاقستان 2040 جىلعا قاراي سۋ تاپشىلىعىن تارتىپ، ەلدەگى سۋ رەسۋرستارى سۇرانىستىڭ تەك ەلۋ پايىزىن عانا وتەي الاتىن جاعدايعا تاپ بولۋى مۇمكىن. قازىردىڭ وزىندە وڭتۇستىك وڭىرلەردە ديقاندار سۋارمالى سۋ تاپشىلىعىن سەزە باستادى. ال الماتى وبلىسى جامبىل جانە ىلە اۋدانىنىڭ ديقاندارى سۋارمالى سۋ تاپشىلىعىمەن كۇرەستى الدەقاشان باستاپ كەتكەن. سارقىندى سۋ كوپساتىلى تازارتۋ جۇيەسىنەن ءوتىپ جينالاتىن سوربۇلاق سۋىن ەگىستىكتى سۋارۋعا قولدانۋ − سۋ تاپشىلىعىن شەشۋدىڭ ءبىر جولى.
ديقاندار سوربۇلاق كولىنىڭ سۋىن تامشىلاتىپ سۋارۋعا قولدانادى
الماتىدان 90 شاقىرىم قاشىقتىقتا سوربۇلاق كولى ماڭىندا ورنالاسقان «اگرو-تون» شارۋا قوجالىعى 745 گەكتار اۋماقتا جۇگەرى وسىرەدى. شارۋا قوجالىعى جۇگەرى داقىلىن سۋارۋ ءۇشىن سوربۇلاق سۋىن قولدانادى. شارۋا قوجالىعىنىڭ جەتەكشىسى ولەگ تكاچۋك ەگىستىكتى 2008 جىلدان بەرى سوربۇلاق سۋىمەن سۋارىپ ءجۇر. ءبىر ماۋسىمدا ءبىر گەكتار جەردى سۋارۋعا 9,5 مىڭ تەكشە مەتر سۋ كەتەدى. بىراق شارۋاشىلىق تامشىلاتىپ سۋارۋعا كوشكەلى بەرى جۇمسالاتىن سۋدىڭ كولەمى ەكى ەسە ازايدى: قازىر ءبىر گەكتار ءۇشىن 4,5-5 مىڭ تەكشە مەتر سۋ جەتكىلىكتى. تكاچۋك جىلىنا 9-13 تونناعا دەيىن جۇگەرى ءونىمىن الادى.
“اندرومەدا” تۇقىمدى جۇگەرى. فوتو - ولەگ تكاچۋكتىڭ جەكە ارحيۆىنەن.
الماتىنىڭ سارقىندى سۋى سوربۇلاققا جەتكەنشە قالاي تازالانادى؟
الماتى تۇرعىندارى سوربۇلاق دەگەندە قالانىڭ سارقىندى سۋى جينالاتىن كولدى ەلەستەتەدى. كىر جۋ، قول جۋدان كەيىنگى سۋ كارىز جۇيەسىنە تۇسكەننەن سوڭ قايدا كەتەدى؟ كاسىپورىن، پاتەر، ۇيلەردەن شىققان سۋ تىكەلەي توپىرىققا ءسىڭىپ كەتپەيدى نەمەسە بىردەن سۋ قويماسىنا جىبەرىلمەيدى. قالانىڭ جانە توڭىرەكتەگى سارقىندى سۋ كوللەكتورعا تۇسەدى، بۇل – ديامەترى ۇلكەن قۇبىر. كەيىن ول قالانىڭ تازارتۋ قوندىرعىسىنان وتەدى. كارىز سۋىن تازالاۋ قوندىرعىسىنان كۇن سايىن 400 مىڭ تەكشە مەتر سۋ تازالاۋدان وتەدى. بۇل قوندىرعىدا «الماتىسۋ» مەكەمەسىنىڭ 100-گە جۋىق قىزمەتكەرى جۇمىس ىستەيدى.
«الماتىسۋ» شارۋاشىلىق كوممۋنالدىق مەكەمەسىنىڭ دەرەگىنشە، سارقىندى سۋ اۋەلى مەحانيكالىق تازالاۋدان وتەدى. ياعني سۋ 5-9 ميليمەترلىك توعىز تور ارقىلى ءوتىپ، ءىرى قالدىقتاردان تازالانادى. قالدىقتار ترانسپورتەرلەرگە كەتىپ، سول جاقتا جويىلادى. ال سۋ كەلەسى كەزەكتە قۇمنان تازارتىلاتىن قۇرىلعىدان وتەدى. سوسىن سۋدى تۇندىرما باسسەيندەرىنە بۇرىپ، تۇندىرادى.
كەلەسى كەزەڭدە تۇندىرىلعان سۋ اەراتسيا ستانتسياسىنا كەتىپ، تەمىربەتون كانال ارقىلى ناسوس كامەراسىنا ءوتىپ، ارتىنشا ۇلكەن باسسەين – اەروتەنتەرگە ايدالادى. وعان وتتەگى جىبەرىلىپ، سۋدا ميكروورگانيزمدەر دامي باستايدى. ولار سۋداعى ورگانيكانى، ءتۇرلى باكتەريالاردى سىڭىرە باستايدى.
ارتىنشا سۋ ديامەترلى 40 مەترلىك ەكىشى تۇندىرماعا تۇسەدى. وندا ءۇش ساعات تۇندىرىلىپ، لايدان تولىق ارىلادى. وسى كەزەڭنەن كەيىن بۇل سارقىندى سۋ ەمەس، تازا سۋعا اينالىپ، 49 شاقىرىمعا سوزىلىپ جاتقان كانال ارقىلى سوربۇلاق كولىنە جونەلتىلەدى.
الماتى قالاسىنىڭ سارقىندى سۋى 1970-جىلداردان بەرى الماتى وبلىسى ىلە اۋدانىنداعى سوربۇلاق كولىنە جينالادى. ءاۋ باستان سارقىندى سۋدى سوربۇلاققا جيناۋ تۋرالى شەشىم قابىلداعاندا عالىمدار ونى سۋارۋعا پايدالانۋدى ويلاستىرعان. الماتى وبلىسى سۋ رەسۋرستارى جانە يرريگاتسيا باسقارماسىنىڭ مالىمەتىنشە، كول سۋىنىڭ ءبىر بولىگى 1989 جىلدان بەرى توڭىرەكتەگى ەگىستىكتى سۋارۋعا قولدانىلادى. سارقىندى سۋ سوربۇلاققا جەتپەس بۇرىن كوپساتىلى تازالاۋ جۇيەسىنەن وتەدى.
الماتى وبلىسى سۋ رەسۋرستارى جانە يرريگاتسيا باسقارماسىنىڭ بىزگە جولداعان رەسمي جاۋابىنا قاراعاندا، «سۋ تازارتىلعان كۇيدە سوربۇلاق كولىنە كەلەدى، ول «الماتى سۋ» مكك قاراستى، سوربۇلاق كولىنە تازارتىلعان كۇيدە كەلىپ تۇسكەننەن كەيىن تابيعي جولمەن تۇندىرىلادى، بارلىق قوسپالار كولدىڭ وزىندە تۇندىرىلادى. بۇدان ءارى ارنا ارقىلى سورعى ستانتسيالارىنا دەيىن جانە سورعى ستانتسيالارىنان اۋىلشارۋاشىلىق وندىرۋشىلەرىنە سۋدى تاراتادى».
«سوربۇلاق سورعى ستانتسيالارىن پايدالانۋ ءۇشىن شارۋاشىلىقتار سۋ شارۋاشىلىعىنىڭ مەملەكەتتىك كوممۋنالدىق مەكەمەسىمەن كەلىسىمشارت جاساسۋى كەرەك»، − دەيدى الماتى وبلىسى سۋ رەسۋرستارى جانە يرريگاتسيا باسقارماسى.
سوربۇلاق كولىن ۇستاۋعا جاۋاپتى «الماتىسۋ» شارۋاشىلىق كوممۋنالدىق مەكەمەسىنىڭ دەرەگىنشە، كول بارلىعى ءبىر ميلليارد تەكشە مەتر سۋ قابىلداپ، جيناي الادى. بۇگىندە كولدەگى سۋدىڭ دەڭگەيى 618 مەتر، 744 ميلليون تەكشە مەتر. تەرەڭدىگى 25 مەتر، كول 58 شارشى شاقىرىمعا سوزىلىپ جاتىر. كول ەڭىستە ورنالاسقاندىقتان، سارقىندى سۋ تابيعي تۇردە كولگە اعىپ جينالادى. كۇن سايىن 400 مىڭ تەكشە مەتر سارقىندى سۋ قالاداعى اەروتسيا ستانتسياسىندا تازارتۋدان وتەدى، سودان كەيىن 49 شاقىرىمعا سوزىلىپ جاتقان كانال ارقىلى سۋ سوربۇلاققا اعادى.
«اگرو-تون» ءتارىزدى شارۋا قوجالىقتارىنا جەتپەس بۇرىن سوربۇلاقتىڭ سۋى ءۇش ءتۇرلى شليۋزدەن ءوتىپ، ارنايى كانالعا تۇسەدى. كانالدا تۇرعان بەس سورعى ستانتسياسى ارقىلى سۋدى ەگىستىككە جەتكىزۋ قيىن ەمەس. تامشىلاتىپ سۋارۋ ءۇشىن فيلتروستانتسيالار قويىلادى. ەگىستىكتى قۇبىر نە ارتەزيان سۋىمەن سۋارسا، مۇنداي قۋاتتى فيلتروستانتسيالار ادەتتە قاجەت ەمەس. بىراق سارقىندى سۋ قولدانىلاتىندىقتان، قۋاتتى فيلتروستانتسيالار كەرەك. فيلتروستانتسياعا جەردىڭ استى قۇبىردى جالعاۋ ءۇشىن كانال قازىلادى، قۇبىر توسەلىپ، ستانتسياعا قوسىلعان سوڭ، قازىلعان كانالدىڭ بەتى جابىلادى. ارتىنشا جەردىڭ ۇستىمەن وتەتىن كلاپاندار مەن قۇبىر جۇيەسىنىڭ بولىمدەرىن جيناپ، مونتاجدايدى، وعان سارقىندى تەسىكتەرى بار تامشىلاتىپ سۋاراتىن لەنتا جالعانادى. تكاچكۋتىڭ شارۋا قوجالىعىنداعى فيلتروستانتسيالار كومپيۋتەر ارقىلى وزدىگىنەن تازالانادى.
وزگە ديقانداردىڭ تاجىريبەسى
سوربۇلاق كولىنىڭ جاعاسىنا قونىستانعان الماتى وبلىسى جامبىل اۋدانىنداعى شارۋا قوجالىق يەلەرى سۋ تاپشىلىعى پروبلەماسىن ەگىستىكتى تامشىلاتىپ سۋارۋ ادىسىمەن شەشكەنىن ايتادى. تامشىلاتىپ سۋارۋ ادىسىمەن جامبىل اۋداندىق شارۋالار ماسەلەنى شەشىپ قانا قويماي، بىرنەشە گەكتارعا سوزىلىپ، قۋراپ جاتقان جەرلەردى كوگالداندىرا دا باستاعان.
بۇل اۋداندا سوڭعى بىرنەشە جىلدا جۇگەرىنىڭ ىستىققا ءتوزىمدى، سۋدى كوپ سۇرامايتىن جاڭا ءتۇرى كوپتەپ ءوسىرىلىپ جاتىر.جامبىل اۋداندىق اۋىلشارۋاشىلىق باسقارماسىنىڭ دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك، سوڭعى ەكى جىلدا ەگىستىكتەن الىنعان ءونىمنىڭ كورسەتكىشى 17-20 پايىزعا ارتقان.
بىلتىر جامبىل اۋدانىنىڭ ديقاندارى ءار گەكتاردان 15 توننادان استام جۇگەرى الىپتى.
“جەمگە ارنالعان جۇگەرى سورتى بىزدە 600 گەكتار جەرگە ەگىلەدى. جالپى، ەگىستىكتەن تۇسكەن ءونىمنىڭ ءبىر بولىگى "جاركەنت كراحمال-سىرنە" زاۋىتىنا جونەلتىلسە، كەلەسى ءبىر بولىگى ءىرى قارا مالدىڭ جەمى رەتىندە پايدالانىلادى”، − دەيدى “ولجاس” شارۋا قوجالىعىنىڭ باسشىسى حامزا بابالىقوۆ.
جامبىل اۋدانىنداعى «شكاەۆ» شارۋا قوجالىعىنىڭ ديرەكتورى الەكسەي شكاەۆ ءۇش جىلدان بەرى يسپاندىق «اندرومەدا» جۇگەرى سورتىن ەگىپ ءجۇر. شكاەۆ جامبىل اۋدانىنداعى وزگە شارۋالار ءتارىزدى تامشىلاتىپ جانە جاڭبىرلاتىپ سۋارۋ تەحنولوگياسىنا كوشكەن.
“بىلتىر جاز ايلارىندا اۋا تەمپەراتۋراسى 40 گرادۋستان جوعارى دارەجەدە ىسىدى. جۇگەرى ءۇشىن بۇل ۇلكەن سترەسس دەسەك تە بولادى. الايدا تامشىلاتىپ جانە جاڭبىرلاتىپ سۋارۋ تەحنولوگياسىنىڭ ارقاسىندا ەككەن جۇگەرىلەرىمىزدى قۋراتىپ الماي، جاقسى ءونىم الدىق. ەگىستىكتىڭ كەي جەرلەرىندە 15 توننادان استام ءونىم الدىق”، − دەيدى شكاەۆ.
تامشىلاتىپ جانە جاڭبىرلاتىپ سۋارۋ تاسىلىندە ەگىستىكتىڭ بۇكىل جۇگەرىسى بىردەي جانە جەتكىلىكتى مولشەردە سۋارىلادى. سونىمەن قاتار بۇل ءادىس سۋدى ۇنەمدەۋ ءۇشىن دە وتە ءتيىمدى ءتاسىل.
“280 گەكتار اۋماقتاعى ەگىستىك القابىمدى سۋارۋ ءۇشىن جىل سايىن 2 ملن مەترلىك ارنايى قۇبىر ساتىپ الامىز. ەگىن جينالىپ بىتكەن سوڭ، قۇبىرلاردى جيناستىرىپ، قايتا وڭدەۋ ءۇشىن ارنايى مەكەمەگە جونەلتەمىز. سۋ تامشىلاتۋ قۇبىرلارى جۇيەكتەرگە رەت-رەتىمەن قويىلادى. ەكى جۇيەككە − ءبىر قۇبىردان ورنالاستىرامىز. ءاربىر ءتورت كۇندە ءبىر ءبىر سەكتسيانى سۋارامىز. سۋدى ۇنەمدەپ پايدالانۋ تۇرعىسىنان بۇل ءادىس وتە ءتيىمدى. ءبىرىنشى سۋارۋدان كەيىن وسىمدىككە ارنالعان تىڭايتقىشتار توگىلىپ، ول تىڭايتقىش ءار وسىمدىكتىڭ تامىرىنا دەيىن تەرەڭدەپ ءسىڭۋى ءۇشىن تاعى دا سۋارىپ شىعامىز”، − دەگەن الەكسەي شكاەۆ تامشىلاتىپ جانە جاڭبىرلاتىپ سۋارۋ ارقىلى ساپالى ءونىم الۋدان بولەك، سۋ ۇنەمدەۋ شارتتارىنىڭ دا تولىقتاي جۇزەگە اسىرىلاتىنىن ايتادى.
قازىرگى كەزدە جامبىل اۋداندىق شارۋا قوجالىقتارى 5000 گەكتار اۋماققا ارنالعان ارنايى سۋ سورعىشتى قولدانىپ وتىر. 5000 گەكتار اۋماقتىڭ 2300 گەكتارى تامشىلاتىپ جانە جاڭبىرلاتىپ سۋارۋ ءادىسىن قولدانادى. بۇل جەرلەرگە جىل سايىن جۇگەرى مەن كۇنباعىس وسىرىلەدى دەيدى بىزبەن بولعان سۇحباتىندا ولەگ تكاچۋك. بىلتىر 2300 گەكتار جەرگە ەگىستىك ەگىلىپ، تامشىلاتىپ جانە جاڭبىرلاتىپ سۋارۋ ءۇشىن 15 ميلليون كۋب مەتر سۋ پايدالانىلىپتى.
وسى ءادىستىڭ ارقاسىندا جامبىل اۋداندىق فەرمەرلەر الداعى ۋاقىتتا باسقا دا جاڭا سورتتاعى ەگىن تۇرلەرىن ءوسىرۋدى قولعا الۋدى جوسپارلاپ وتىرعاندارىن ايتادى.
ماسەلەن، بىلتىر ولەگ تكاچۋك كونديتەرلىك شەمىشكە ءتۇرىن ەگىپ، ءوز بەتىمەن تاجىريبە جاساپ كورىپتى. ناتيجەسىندە بۇل ايماقتا العاشقى رەت كۇنباعىستىڭ جاڭا ءتۇرى جاقسى ءونىم بەرگەن.
““باسى وتە ۇلكەن، ال داندەرى تولىق، مايلى بولىپ كەلەتىن بۇل كۇنباعىس ءتۇرى “فەنيكس” سورتى دەپ اتالادى. بۇل شەمىشكە سورتىنا جەرگىلىكتى ءوندىرىس ورىندارى عانا ەمەس، ءتىپتى شەتەلدىك كومپانيالاردان دا الدىن-الا سۇرانىس كوپتەپ ءتۇستى. باستاپقىدا قورقاقتاپ كىرىسكەن جۇمىسىمىز كەرەمەت ناتيجە بەردى. ءار گەكتاردان ەڭ ازى 3 توننادان ساپالى، ءدامدى شەمىشكەلەر الدىق”، - دەيدى ولەگ تكاچۋك.
«سوربۇلاق كولىنىڭ ماڭىندا كوبىرەك جۇگەرى ءوسىرۋدى جوسپارلاپ، ەگىستىك اۋماعىن بىلتىر 438 گەكتارعا ۇلعايتتىق. ال مايلى داقىلداردى وسىرۋگە 218 گەكتار اۋماقتى قوستىق. تامشىلاتىپ جانە جاڭبىرلاتىپ سۋارۋ ءادىسىن كەڭىنەن قولدانا وتىرىپ، الداعى ۋاقىتتا ەگىستىك اۋماعىن 2 مىڭ گەكتار جەرگە دەيىن كوبەيتۋدى قاراستىرىپ جاتىرمىز. قازىردىڭ وزىندە سوربۇلاق كولى ماڭىنا ارنايى 5 سۋ سورعىش ورناتتىق. اۋداندا تامشىلاتىپ سۋارۋ ادىسىنەن بولەك، 11 جاڭبىرلاتىپ سۋارعىش ماشينالارى بار. ديقاندار ەگىستىكتى سۋارۋ قۇرال-جابدىقتارىن تومەنگى پايىزدىق نەسيەمەن جانە مەملەكەتتىڭ ارنايى قولداۋ باعدارلامالارى ارقىلى الۋدا»، − دەيدى جامبىل اۋدانىنىڭ باس اگرونومى قايرات تويشىبەكوۆ.
ديقاندار جىل سايىن سوربۇلاقتان سۋارىلاتىن ەگىستىك كولەمىن قازىرگى 3 مىڭ گەكتاردان 9-15 مىڭ گەكتارعا دەيىن ارتتىرۋعا بولادى دەيدى.
كول جاعاسى 300 مەترگە شەگىنىپ، سۋى ازايىپ كەتكەن. جىل سايىن الماتىدا 145 ميلليون تەكشە مەتر سارقىندى سۋ شىعادى، بۇرىن وسى سۋدىڭ تەك 40 پايىزى عانا ەگىستىك سۋارۋعا قولدانىلىپ، قالعان سۋدى توعان نە ىلە وزەنىنە بۇرادى. سۋدىڭ ءبىر بولىگى بۋلانىپ، ءبىر بولىگى قۇمعا ءسىڭىپ كەتەدى، 40 جىل بۇرىن سالىنعان سۋارۋ جۇيەسى مەن سۋ بۇرۋ ارنالارىنىڭ بارلىعى الدەقاشان ەسكىرگەن. ولار جاڭارتۋدى قاجەت ەتەدى.
اينالاداعى شارۋا قوجالىقتارىنىڭ سۋعا سۇرانىسى ءوسىپ جاتىر. باق بەتتەرىندە فەرمەرلەردىڭ بىرنەشە جىلدان بەرى سوربۇلاقتىڭ سۋىن كوبىرەك پايدالانۋعا ىنتالى ەكەنى جازىلىپ تا ءجۇر. بۇگىندە سوربۇلاقتان جىل سايىن الىناتىن 18 ميلليون توننا سۋ 3 مىڭ گەكتار جەردى عانا سۋارۋعا جەتەتىنىن ايتادى بىزبەن سۇحباتىندا الماتى وبلىسى، “ىلە يرريگاتسيا” مەكەمەسىنىڭ باسشىسى جەكسەمبەك بەيسەمباەۆ.
جۇگەرى وسىرۋمەن اينالىساتىن ىلە اۋدانىنىڭ ديقانى اۋەلبەك زاكاريانوۆ سۋ تاپشىلىعىنا قاتىستى: «جىل وتكەن سايىن جاعداي تىم قيىنداپ بارادى. قازىردىڭ وزىندە جىل سايىن 3 مىڭ گەكتار جەرگە جۇگەرى ەگىپ وتىرمىز. كۇن ىسىپ، جاز باستالعاندا، ەگىستىككە سۋ تاپپاي قينالامىز. سۋ تاپشىلىعى ماسەلەسى شەشىلەدى دەگەلى 4-5 جىل بولدى. ازىرگە ماردىمدى ناتيجە جوق»، − دەيدى.
وسىدان ەكى جىل بۇرىن اۋەلبەك زاكاريانوۆ سوربۇلاق ماڭىنداعى ديقاندار اتىنان پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ اتىنا حات جولداپ، سوربۇلاق سۋىن كوبىرەك پايدالانۋعا رۇقسات ەتەتىن ءنورماتيۆتى قۇقىقتىق قۇجاتتى ازىرلەۋدى، سوربۇلاق ناسوس ستانتسيالارىن جاڭارتىپ قايتا سالۋعا رۇقسات ەتۋدى جانە سوربۇلاق كولىنە سارقىندى سۋدى تولتىرۋ دەڭگەيىن 620,5 مەترگە جەتكىزۋدى سۇراعان. ديقاندار سوربۇلاق كولىن كوبىرەك كولەمىن سۋارۋعا قولدانۋدى بۇعان دەيىن دە سۇراپ، اقپارات قۇرالدارى ارقىلى جەتكىزگەن.
«ىلە يرريگاتسيا» مەكەمەسىنىڭ باسشىسى جەكسەمبەك بەيسەمباەۆتىڭ ايتۋىنشا، ءاۋ باستا سوربۇلاق كولىن سالۋداعى ماقسات 23 مىڭ گەكتار جەرگە سۋارمالى سۋ بەرۋ بولعان.
«سوربۇلاقتىڭ ءوزى 200-300 مەترگە شەگىندى، سۋ دەڭگەيى تومەنگە ءتۇسىپ كەتتى. ال ونى قازىر قايتادان ورنىنا كوتەرىپ، كەلتىرىپ، ونىڭ ءوزىنىڭ 900 ميلليون دەگەن مەجەسى بار. سوعان دەيىن جەتكىزسە، قاسىنداعى 15 مىڭ گەكتاردى سۋارۋعا بولادى»، − دەيدى جەكسەمبەك بەيسەمباەۆ.
1991 جىلعا دەيىن ىلە اۋدانى سوربۇلاقتىڭ سۋىمەن 10 مىڭ گەكتار جەردى سۋارىپ وتىرعان. ال قازىر 1 ملرد كۋب سىيىمدىلىعى بار سوربۇلاقتىڭ اينالاسىنداعى الماتى وبلىسى، ىلە اۋدانىنىڭ شارۋا قوجالىقتارى سۋ تاپشىلىعىن تارتىپ وتىر.
“الماتىنىڭ كارىز قالدىعى مەحانيكالىق، بيولوگيالىق وڭدەۋدەن ءوتىپ، «سوربۇلاق» سۋ قويماسىنا قۇيادى. ال ىرگەلەس جاتقان جامبىل، ىلە اۋدانىنداعى القاپتار قاجەتتى سۋدى وسى جەردەن الادى. بىراق سۋ كولەمى شەكتەۋلى. سونىڭ سالدارىنان قازىرگى كەزدە ىلە اۋدانىندا 5 مىڭ گەكتار سۋارمالى جەر يگەرىلمەي تۇر”، − دەيدى «ىلە يرريگاتسيا» مەكەمەسىنىڭ باسشىسى جەكسەمبەك بەيسەمباەۆ.
شارۋالاردىڭ وسى ماسەلەسىنە قاتىستى ساۋالىمىزعا سۋ رەسۋرستارى جانە يررگاتسيا مينيسترلىگى ماسەلەنى شەشۋگە باعىتتالعان مينيسترلىكتىڭ الداعى ۋاقىتقا بەكىتكەن جوسپارلارىن اتاپ ءوتتى.
“اكىمدىكتەردىڭ دەرەگى بويىنشا 2024 جىلى قازاقستاندىق شارۋالار 158 مىڭ گەكتار جەرگە سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگيالارىن ەنگىزدى. اتاپ ايتقاندا، 56 مىڭ گەكتار ەگىس القابىنا تابيعي جاۋىن-شاشىندى يميتاتسيالايتىن جاڭبىرلاتىپ سۋارۋ جۇيەلەرى، 44 مىڭ گەكتارعا سۋدى وسىمدىكتەردىڭ تامىرىنا تىكەلەي جەتكىزەتىن تامشىلاتىپ سۋارۋ جۇيەلەرى ەنگىزىلدى.
سونىمەن، ديقاندار بار سۋدى ۇنەمدەۋ ءۇشىن تامشىلاتىپ سۋارۋ تەحنولوگياسىنا وتكەن. بىراق ديقاندار سوربۇلاق سۋىن كوبىرەك قولدانۋ توڭىرەكتەگى ەگىستىكتەردىڭ سۋ تاپشىلىعى ماسەلەسىن شەشە الادى دەپ ەسەپتەيدى. بۇل الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى مارات سۇلتانعازيەۆ بىلتىر جەلتوقساندا ىلە اۋدانىنا ساپارمەن بارعاندا سوربۇلاق كولىنە ايالداپ، سۋ تاپشىلىعىن شەشۋ ءۇشىن كول سۋن پايدالانۋعا وزگەرىستەر ەنگىزۋ ماسەلەسىن ءتيىستى مينيسترلىككە جولداۋدى تاپسىردى.
گيدرولوگ عالىم، تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى قايرات وسپانوۆ سوربۇلاق سۋىن ەگىن شارۋاشىلىعىنا مولىنان پايدالانۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن جوبا ۇسىنعان.
«بۇعان دەيىن سارقىندى سۋلاردى بيولوگيالىق تازارتۋ قۇرىلعىلارى بولماعاندىقتان، الماتىدان شىققان سارقىندى سۋلاردىڭ زياندى بولىكتەرى قازىرگى سوربۇلاق كولىنىڭ تۇبىنە شوگىپ وتىردى. مىنە، سول سەبەپتى قازىرگى كەزدە سوربۇلاقتان ۇلكەن كولەمدە سۋ الىنسا، تۇبىندەگى زياندى قالدىقتار اۋاعا تاراپ، ەكولوگيالىق زارداپقا سوقتىرۋى مۇمكىن. ءوزىم 3-4 جىل بۇرىن قازاقستانداعى 500-گە جۋىق سارقىندى سۋ جيناعىشتارعا قاتىستى ءوز جوبامدى ۇسىنعان بولاتىنمىن. ەۋروپا ەلدەرىندە بار تاجىريبەگە سۇيەنىپ، سوربۇلاق كولىنىڭ تۇبىنە تۇنعان زياندى قالدىقتاردى بىرتىندەپ تازارتۋ ارقىلى، كولدىڭ سۋىن تولىق تازالاپ، اۋىلشارۋاشىلىققا مولىنان پايدالانۋعا مۇمكىن بەرۋ تۋرالى ۇسىنىس جاساعان ەدىم. ازىرگە بۇل جوبام قارجىلاندىرىلمادى»، − دەيدى وسپانوۆ.
قالاي بولعاندا دا سوربۇلاق ماڭىنداعى شارۋالاردىڭ سارقىندى سۋدى ەگىستىككە قولدانۋ تاجىريبەسى سۋ تاپشىلىعى جاعدايىندا باسقا وڭىرلەردەگى ديقاندار ءۇشىن ۇلگى بولا الادى. قىزىلوردا وبلىسىندا ديقاندار سوربۇلاق ماڭىنداعى شارۋالاردىڭ ىزىمەن سارقىندى سۋدى تازارتىپ، ەگىستىكتى سۋارۋعا قولدانا باستاعان. بىلتىر ءماجىلىس دەپۋتاتى ايان زەينۋللين قازاقستاندا سارقىندى سۋدىڭ تەك 29 پايىزى ەكىنشى مارتە تازارتۋدان وتەتىنىن ايتىپ، ءتيىستى ينفراقۇرىلىمدى دامىتقان جاعدايدا سارقىندى سۋدى اۋىل شارۋاشىلىعىنا قولدانۋدى جولعا قويۋعا بولاتىنىن مالىمدەگەن.
«ۇكىمەتتىڭ جاقىندا وتكەن كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا مەملەكەت باسشىسى قازاقستاننىڭ سۋ سالاسىنا شەتەلدىك تەحنولوگيالار مەن ينۆەستيتسيالاردى تارتۋدىڭ ماڭىزىن تاعى دا اتاپ ءوتتى. بۇگىندە ءبىزدىڭ مينيسترلىك شارۋالاردى زاماناۋي سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگيالارىنا كوشۋگە ىنتالاندىرۋ ءۇشىن سۋبسيديالار تۇرىندە بارلىق قاجەتتى جاعدايدى جاسايدى. بۇل ءىس-شارالار وتكەن جىلى 158 مىڭ گەكتار ەگىس القابىنا سۋ ۇنەمدەيتىن جۇيەلەردى ەنگىزۋگە مۇمكىندىك بەردى»، − دەپ اتاپ ءوتتى سۋ رەسۋرستارى جانە يرريگاتسيا مينيسترلىگىنىڭ سۋدى ۇنەمدەۋ تەحنولوگيالارىن دامىتۋ دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى بەرىكبول ماندىباەۆ.
«سوربۇلاق كولىنەن سۋدى تامشىلاتىپ پايدالانۋ − ەڭ ءتيىمدى ءادىس. دەسەك تە، تامشىلاتىپ سۋارۋ ءادىسىن قولدانۋ ءۇشىن دە كولدىڭ سۋى تامشىلاتىپ سۋارۋعا ارنالعان قۇبىرلاردى بىتەپ تاستاماعانى ءجون. لاي بولىگى از، ءمولدىر سۋ بولىگى كوبىرەك بولۋى كەرەك»، - دەيدى قايرات وسپانوۆ.
قورىتا ايتقاندا، اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن ءوسىرۋ ءۇشىن تابيعي وزەن-كولدەردىڭ سۋلارىن تامشىلاتىپ جانە جاڭبىرلاتىپ سۋارۋ ءادىسىن قولدانۋ ارقىلى نەگىزگى پروبلەمانى شەشۋگە بولادى. مۇنان بولەك، الداعى ۋاقىتتا قر سۋ رەسۋرستارى جانە يرريگاتسيا مينيسترلىگى ۇسىنعان ماجارلىق پرەپارات كادەگە جاراسا، ەلىمىزدىڭ قۋاڭشىلىقتان قاڭىراپ جاتقان مىڭداعان گەكتار جەرى كوگوراي شالعىندى القاپتارعا اينالۋى بەك مۇمكىن.
مەرۋەرت حۋساينوۆا
Democrat.kz. اقپاراتتىق پورتالى
الماتى وبلىسى.
بۇل ماتەريال شەشىم جۋرناليستيكاسى جانرىندا Solutions Journalism Lab جوباسى اياسىندا دايىندالعان جانە اۆتوردىڭ جەكە كوزقاراسىن بىلدىرەدى.
