قاراقات ءابىلدينا، ءانشى: تويعا قاراپ كۇن كەشكەن ءانشى ەمەسپىن…

2679
Adyrna.kz Telegram

 

- استانا تۇرعىنى اتان­دىڭىز­دار. بىرەر كۇن بولدى ەلىمىزدىڭ باس قالاسى، التىن ورداسى اس­تانانىڭ تۋعان كۇنى تويلانىپ جاتىر. تەك ءبىر وكىنىشتىسى، وسى ءۇل­كەن مەرەكەدە ەلىمىزدىڭ ونەر ادام­دارى، كۇمىس كومەي، جەزتاڭداي ءان­شىلەرى ات­سالى­سىپ، شاھاردى انمەن تەربەيدى دەگەنگە كوڭىلىمدە كۇدىك بار. نەگە دەسەڭىز، كوشە تو­لى ءىلىن­گەن جارنا­مالاردا كىلەڭ شەتەلدىك انشىلەردى عانا بايقا­دىم. تەلەدي­دار، راديو ءبارى «شەتەلدەن مىنا­داي-مىناداي جۇلدىز­دار كەلەدى. تويدىڭ كورىگىن قىز­دىرادى» دەپ قاقساۋ ۇستىندە. ال وتاندىق ونەر جۇل­دىزدارىن ەسكە الىپ، ايتىپ جاتقانىن ەستي قوي­مادىق. سول كو­شە بويلاپ ءىلىن­گەن جارناما تاقتا­لارىنىڭ ارا­سىنان قازاق ونەرى ءۇشىن وزىندىك ورنى بار ءسىزدى ەش جەر­دەن كورە ال­مادىق. ۇلكەن مەرەكەگە شاقىرۋ بولمادى ما، نە سەبەپ؟ نەگە استا­نامىز ءوز جۇل­دىزدارى­مىز­دى وگەيسى­تىپ وتىر؟
- استانانىڭ تۋعان كۇنى وسى شاھاردىڭ ءاربىر تۇرعىنى ءۇشىن ۇلكەن مەرەكە. مەن ءۇشىن دە، مە­نىڭ وتباسىم ءۇشىن دە سونداي. سا­رى­ارقا­نىڭ قاق تورىندە، كۇ­ننەن-كۇن­گە كوركەيىپ كەلە جاتقان باس قالامىز ءبارىمىزدىڭ ماقتانى­شىمىز. الايدا ءوزىڭىز ايتقانداي استانانىڭ تۋعان كۇن مەركەسىندە وتاندىق ونەر ادامدارى، سونىڭ ىشىندە انشىلەر قاۋىمى سىرت قالىپ جاتادى. ءوزىڭىز بايقاعان بولارسىز، جالپى قالا كۇنىنە ارنالعان باعدارلامالارعا كوز جۇگىرتىپ قارايتىن بولساق، ادەت­تەگىدەي شەتەل انشىلەرىنىڭ ۇلەسى باسىم. ەندى «قوناعىن قۇدايىن­داي سىيلاعان» حالىقپىز عوي، اللا نيەتىمىزگە بەرسىن!
وزىمە كەلەتىن بولسام، ءسىز باي­قاعانداي بىزگە ەشقانداي شا­قى­رۋ تۇسكەن جوق. وعان وكىنىپ، مۇڭايىپ جاتقان مەن ەمەس. ءاري­نە، مەرەكەگە وزىمشە دايارلا­نىپ جاتىرمىن. قالاي ايتساق تا باس قالامىزدىڭ باستى مەرەكەسى عوي…
- قالاي دەسەك تە، ازىرگە استانا ونەردىڭ، ءان-كۇيدىڭ ورداسى ەمەس. سوندىقتان ەكى كۇننىڭ ءبىرىن­دە اندەتىپ، تويلاتىپ جاتاتىن، بەرەكەلى-مەرەكەلى مەكەن — ال­ما­تىدان كەتىپ، ونەردەن سالدە بول­سا، قول ءۇزىپ قالعان جوقسىزدار ما؟
- ارينە، استانا شاھارى ءوزى­ڭىز ايتقانداي ونەر ورداسىنا اي­نالا قويعان جوق. ول ءۇشىن ءبىر­شاما ۋاقىت كەرەك ەكەنى اقيقات. بىراق قول قۋسىرىپ وتىرماي، تىرلىك جاسايمىن، اللا بەرگەن تالانتىمدى، ونەرىمدى وركەندە­تە­مىن دەگەن جانعا بۇل جەردە بار­لىق جاعداي بار. سودان بولار ونەردەن الىستاپ كەتتىك، شەت قالدىق دەپ ايتۋ ارتىق بولار. شا­ھاردا ءتۇرلى شارالار، مەرە­كە­لەر ءوتىپ جاتادى. ولاردان سىرت قالماي قاتىسىپ، بار مۇمكىن­دى­گىمىزدى كورسەتىپ جا­تىرمىز. استا­نادا تۇرعانىمىزعا ءتورت جىلداي بولدى، وسى ۋاقىت ارالىعىندا اۋىز تولتىرىپ ايتا­تىنداي ءبىراز جۇمىس اتقاردىق. تاراتىپ ايتار بولساق، ءبۇلدىر­شىن­دەرىمىزگە ۇلت­تىق ونەرىمىزدى ءدا­رىپتەۋ ماقساتىن­دا اشىلعان «قا­راقات» مەكتەپ ستۋ­دياسى ءوز جۇ­مى­سىن ناتيجەلى دا­­مىتۋ ۇستىندە. سونداي-اق تۇڭ­عىش قازاقشا ءسوي­لەپ، ءان سالاتىن «بالبالا» كوم­پانياسىنىڭ جۇ­مىسى قارقىندى دامۋدا. شىعار­ماشىلىعىمىزعا كەلەتىن بولساق، استاناداعى قا­زاق­ستان كونتسەرت زالىندا مەن جانە «ۇلىتاۋ» توبى­نىڭ ساحناداعى ون جىلدىعىن ءۇل­كەن كونتسەرتپەن اتاپ وتتىك. جا­قىندا عانا فرانتسيا ەلىندە ۇلت­تىق ارنانىڭ ۇيىمداس­تىرۋى­مەن وتكەن «نامىس دودا» سايى­سىنا قاتىسىپ، بەس مەملەكەت ءىشى­نەن I ورىندى يەلەنىپ، جەڭىسپەن ورالدىق. سونداي-اق دانيا ەلىن­دە وتكەن قازاق قۇرىل­تايىنا قا­تى­­سىپ، ەۋروپادا تۋىپ-وسكەن قان­­داس­­تارىمىزبەن قاۋى­شىپ قايت­­­تىق. وتكەن ماۋسىم اي­ىندا ءشا­­كىرت­تە­رىم­مەن بىرگە ەكى بەي­نەبايان ءتۇسىر­دىك.
جاقسى-جاقسى اندەر جازىلىپ جاتىر. بوس قاراپ وتىر­عان جاع­دايى­مىز جوق.
- ءداستۇرلى اندەردى دە، ەسترا­دا­لىق اندەردى دە قاتار ورىنداپ ءجۇر­گەن جانسىز. قانداي ءان ايتپاڭىز، تىڭ­دارماننىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەنىپ ءجۇرسىز. جالپى، سىزگە قاي­سىسى جاقىن، قازاقى قارا دومبىرا ما، الدە ەسترادا ما؟
- ءانشى قاراقات دەگەندە كورەرمەننىڭ كوز الدىنا ۇلتتىق ناقىشتا كيىنگەن، قازاقى بولمىس­تاعى، جىلى ءجۇزدى، اسەم ەزۋ تارت­قان، قازاقشا ءان ايتاتىن يبالى-يناباتتى قىز ەلەستەرى حاق. ۇلتتىق كيىم كيۋ، ءوز ۇلتىمنىڭ زەرگەرلىك بۇيىمدارىن تاعىنۋ، جالپى قازاق قىزى، ەسىك كورگەن تاربيەلى قازاق كەلىنىنىڭ وبرازى مەنىڭ جانىما ءتان. ءوزىمدى وتە جاقسى سەزىنەمىن.
- دومبىرام جۇرەگىممەن ۇندەس ەدىڭ،
سەنىمەن سىرلاسىمداي تىلدەسە­مىن،
بابامنان قالعان مۇرا سەن بولماساڭ،
ونەردىڭ نە ەكەنىن بىلمەس ەدىم، -
دەپ اقيىق اقىن مۇقاعالي ايتپاقشى، مەن ونەردەگى جولىمدى قولىما قازاقتىڭ قاسيەتتى دومبى­راسىن الۋدان باستادىم. ونەرگە قولىما دومبىرا ۇستاپ كەلدىم. سودان بولار دومبىرامەن ايتىلا­تىن ۇلتتىق اندەر، ءداستۇرلى اندەر، حالىق اندەرى مەنىڭ جانىما وتە جاقىن، ىستىق. ال ەستراداعا كەلە­تىن بولساق، ونى تانىلۋ قۇرالى رەتىندە قارايمىن. تال بويىمداعى انشىلىك قاسيەتتى تانىتۋ ءۇشىن جا­رىم، پروديۋسەرىم قىدىرالى مە­نى ەستراداعا الىپ كەلدى. ويتكەنى وسى جانر ارقىلى حالىققا تانىلۋ وتە وڭاي. سەبەبى دومبىرامەن ايتىلا­تىن تەرمە، ءداستۇرلى اندەردى ەكىنىڭ ءبىرى تىڭداي بەرمەيتىنى بەلگىلى. ەستراداعى قادامىم ءساتتى بولدى. جۇرت تانىدى. ءوزىمدى ءانشى رەتىندە مويىنداتا الدىم. «ەشكىم ەس­تار­دا سەنىڭ تەڭىڭ ەمەس، دومبىراڭدى قۇشاقتاپ جۇرە بەر» دەپ ايتىپ كورگەن جوق. سوعان قاراعاندا كو­رەرمەننىڭ، تىڭدارماننىڭ كوڭى­لى­نەن شىعا ءبىلدىم عوي دەپ ويلاي­مىن. قالاي دەسەك تە، ەسترادامەن قوسىلىپ ءان ايتۋ بۇگىنگى كۇننىڭ تالابى عوي. بىراق قاي جانردا ءان ايتپايىن، وسى قارعا تامىرلى قا­زاعىمنىڭ جاقسى جاعىن كورسەت­سەم، ۇلتىمنىڭ ونەرىن، ءتىلىن دا­مىتۋعا اتسالىسسام دەگەن وي تۇ­­را­­دى. سول ماقساتتا ساحنادا ج­ۇر­­مىن دەپ ايتا الامىن. ەكى سا­لانى دا ءبولىپ-جارىپ، «ءبىرى جاق­سى، ەكىنشىسى ناشار» دەپ ايتا المايمىن. بۇلار ءبىر-ءبىرىن تو­­لىق­تىرىپ وتى­راتىن دۇنيە عوي. قاي جەردە، قاي قالادا كونتسەرت بەرمەيىن، دوم­بى­رامدى الا جۇرە­مىن. ويتكەنى ءداس­تۇرلى اندەردى تىڭدايتىن جاندار جوق دەپ ايتا المايمىن. مەنىڭشە، ەسترادا ۋا­قىت­شا دۇنيە. ويتكەنى ماڭگىلىك جاس بولىپ قالا الماي­سىڭ. ەسترا­دا جاستىقتى تالاپ ەتە­دى. ال جا­سىڭ كەلگەن سوڭ، ساحنانىڭ تورىندە باراباننىڭ دۇڭكىلىنە قو­سىلىپ شوشاڭداپ ءجۇرۋ ەرسى. سول كەزدە دومبىرامەن ساحنا تورىندە ءداس­تۇرلى ءان ايتىپ تۇرۋ الدەقايدا جا­راسىمدى. ءتۇبى دومبىرامەن قا­لاتىنىم بەلگىلى.
- «قاراقات كاسىبي ءبىلىمى بار ونەر ادامى جانە ساۋاتتى، مادە­نيەتى جوعارى، تاربيەلى ءانشى» دەپ جاتادى. راسىندا، جۇرت ماق­تاعان­دايسىز با؟
- انانىڭ، اكەنىڭ ءھام اۋىل­دىڭ تاربيەسىن كورىپ وستىك. ءۇل­كەنگە قۇرمەت، كىشىگە ىزەت ەتۋدى دە سول اۋىلدا جۇرگەندە بويعا ءسىڭدى. ۇياتتىڭ، ار-نامىستىڭ نە ەكەنىن دە ءبۇلدىرشىن كەزىمىزدەن بىلدىك. قا­زاققا عانا ءتان قاسيەتتەردى قا­لىپ­تاستىردىق. جالپى، تاربيەلى وت­با­­سىندا ءوستىم. سودان بولار، وسى ۋاقىتقا شەيىن «پالەنشەنىڭ قىزى اناداي ەكەن» دەگەن سەكىلدى سوزگە قالىپ كورگەن جوقپىز. اكە-شە­شەمنىڭ اتىنا كىر كەلتىرمەدىم. 1991 جىلى الماتىدا دارىندى بالالارعا ارنالعان ك.بايسەيىتوۆا اتىنداعى مۋزىكا مەكتەبىنە وقۋعا قابىلدانىپ، ونى قىزىل ديپلومعا ءبىتىرىپ، ەمتيحانسىز كونسەرۆاتو­ريا­نىڭ ءان بولىمىندە ءبىلىمىمدى ۇشتادىم. اسپيرانتۋراسىن جانە وقىدىم. قىسقاسى، ونەرگە جولدان قوسىلعان جوقپىن. بۇگىندە جۇرت تانيتىن انشىگە اينالدىق. «حا­لىق ايتسا، قالت ايتپايدى» دەگەن عوي، ءاردايىم سويلەگەن سوزىمنەن، ءجۇر­گەن جۇرىسىمنەن، ىستەگەن ءىسىم­نەن وزگەلەر ۇلگى السا ەكەن دەپ وي­لاي­مىن.
«جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن ايت، نۇرى تاسىسىن» دەپ جاتادى ەمەس پە، باردى بار دەسە، نەسى ايىپ!
- ءسىزدى جۇرت، تۇرمىسى جاقسى، باي انشىلەردىڭ قاتارىنا جاتقى­زا­دى. تابىس كوزى قايدان كەلەدى؟
- قۇدايعا شۇكىر، تويلارعا قا­راپ كۇنىن كورىپ جاتقان انشىلەر ەمەسپىز. اللانىڭ بەرگەن ىرىس-نەسىبەسى جەتكىلىكتى. بىزدە قاراجات جانە تۇرمىس ماسەلەسىندە ەشقان­داي پروبلەما بولعان ەمەس. ءبارىن تەك جارىم قىدىر تابادى. اسى­راۋشىمىز سول. وعان اللا امان­دىعىن بەرسىن. تويلارعا بارماي­مىز دەسەم، وتىرىك ايتقانىم. راس، ءبىزدى كورگىسى كەلىپ، ءانىمىزدى تىڭدا­عىسى كەلىپ شاقىراتىندار بار. بىراق ءبىزدىڭ قالاماقىمىز جوعا­رى­لاۋ. سوعان كەلىسسە، بارۋعا بولا­دى. بىراق ول ءبىز ءۇشىن تابىس كوزى ەمەس. ماسەلەن ءوزىمنىڭ مەكتەبىم جانە ۇلتتىق قۋىرشاقتار شىعا­را­تىن «بالبالا» كومپانيامىز بار.
- «قاراقات» مەكتەپ-ستۋديا­سى­نىڭ جۇمىسى قالاي وركەندەۋ­دە؟
- ول مەكتەپ اشىلعانىنا بيىل ءتورت جىل تولىپ وتىر. العا­شىن­دا وتىز شاقتى بالاعا ار­نالعان ەدى، قازىر كوبەيە كەلە جەت­­­­كىن­شەكتەردىڭ سانى جۇزگە جەتتى. مۇنداعى ماقسات اسفالتتا ءوسىپ كەلە جاتقان، ءتىلى ورىسشا شىعا باستاعان بالالارعا حالىق اندەرىن ۇيرەتىپ، ۇلتتىق مۋزىكا اسپاپتارىندا ويناتىپ، ءوز ۇلتى­مىزعا قاراي بەتىن بۇرۋ، انا ءتىلىن ۇيرەتۋ ەدى. قۇدايعا شۇكىر، قازىر العا قويعان ماقساتىمىز ورىندالا باستادى دەپ ايتا الامىن. ماسە­لەن، 10 جىلدىق ەسەپ بەرۋ كون­تسەر­تىمدە سول شاكىرتتەرىم دە ساحناعا شىقتى. ءان سالدى، مۋزىكالىق اس­پاپتاردا وينادى. كورەرمەن ىر­زا بولدى. وسىدان كەيىن-اق مەكتەپكە دەگەن سۇرانىس ارتا ءتۇستى. ارينە، وقۋ تەگىن ەمەس، ايىنا وتىز مىڭ تولەيدى. 6-7 جاستان باستاپ الامىز. اراسىندا ودان دا تومەن جاستا­عىلار بار. ءان-كۇيگە ۇيرەتىپ قانا قويمايمىز، سونىڭ ناتيجەسىن كور­سەتۋ ءۇشىن جىلىنا بىرنەشە كون­تسەرت ۇيىمداستىرامىز. تەلە­دي­دار كەلىپ ءتۇسىرىپ جاتادى. جۇرت كورسىن، ءبىلسىن. قانداي ونەرلى تولقىن جەتىلىپ كەلە جاتقانىن. سايىپ كەلگەندەگى ماقساتىمىز، بويىندا اللا بەرگەن ەرەكشە قا­سيەتى بار، تالاپتى، تالانتتى بالا­لارعا باعىت-باعدار بەرىپ، ۇلكەن ساحناعا شىعۋىنا جاردەم ەتۋ.
- «بالبالا» دەگەن قۋىرشاق شىعارىپ جاتىرسىزدار. جالپى، ءوتىمى كوڭىلدەن شىعا ما، سۇرانىس قالاي بولۋدا؟
- بۇل بۇرىن بولماعان بيزنەس­تىڭ ءتۇرى بولعان سوڭ، ونىڭ دامىپ، جۇرتقا تانىلىپ، سۇرانىسقا يە بولۋى ءۇشىن ءبىراز ۋاقىت كەرەك. ءۇل­كەن قارجى سالىنۋى ءتيىس. قۇدايعا شۇكىر دەيمىز، قازىر حالىق «بال-بالا» دەسە، ونىڭ نە ەكەنىن بىلە باستادى. الپىستان اسا دۇكەن بار، سونى ساتاتىن. كومپانيانىڭ بو­لا­شاعى زور دەپ ويلايمىن. نەگە دەسەڭ، ءوز انا تىلىمىزدە سويلەيتىن، مۋزىكا وينايتىن جالعىز قۋىر­شاق. ءبۇلدىرشىن ونىمەن ويناي وتىرىپ، انا ءتىلىنىڭ قادىر-قا­سيە­تىن تۇسىنەدى، ءتىل سىندىرادى، بىرگە ءان سالادى دەگەندەي. جالپى، بۇل يدەولوگيالىق تۇرعىدان الىپ ق­ا­را­عاندا، ۇلكەن ءبىر يگى ءىستىڭ باس­تاماسى دەپ تۇسىنەمىن.
- ەكەۋىڭىز دە ساحنا تورىندە ءجۇر­گەن ونەر ادامدارىسىزدار. باس­تا­رىڭىز ءبىر قازانعا سىيا ما؟
- ءبىزدىڭ ارامىزدا تۇسىنىستىك بولماسا، ءبىر-بىرىمىزگە سۇيەۋ، قول­داۋ بولماسا، ونەرىمىزدى باعالاما­ساق، وندا ساحنادا جۇرمەس ەدىك. ءمى­نە، ون جىل بولدى ءبىز ساحنا تورىندەمىز. دەمەك ورتامىزدا ءتۇسى­نىستىك بار. ونى ءبىز ىسپەن دالەلدەپ وتىرمىز عوي دەپ ويلايمىن. ءان دە ايتامىز، وتباسىن دا ۇمىتپاي­مىز، بالا تاربيەسىنە دە نە­م­قۇ­رايدى قارامايمىز. مەنى ۇلكەن ساحناعا الىپ شىعىپ، ونەرىمدى تانىتقان، سول ءۇشىن بار قاجىر-قايراتىن اياماعان، قاشاندا سۇيە­نىشىم، اقىلشىم بولعان جان جارىم قىدىرالىنىڭ الدىندا قارىزدارمىن. ەگەر ول بولماعاندا مەنىڭ بۇلاي ءجۇرۋىم مۇمكىن بە ەدى، قايدام؟ مەن ونى وڭاشادا دا، ۇلكەن ساحنا تورىندە حالىق ال­دىندا دا ايتىپ جۇرەمىن. قىدىر ۇلكەن جۇرەكتى، پاراساتتى ازامات. جاقسى جار، جاقسى اكە. بىرگە ءجۇر­گەننەن كەم بولىپ جاتقان جوق­پىز. ساحنادا بىرگە ءان ايت­قانىمىز، وزگە دە جۇپتارعا اسەر ەتتى عوي دەپ ويلايمىن. ولار دا ەرلى-زايىپتى بولىپ ساحناعا شىعىپ اندەرىن ايتىپ ءجۇر. بالكىم سولارعا باستاۋ كوزى بولعان قىدىر ەكەۋىمىز بولار­مىز.
- قازىر ءانشى كوپ. «ءاۋ» دەگەننىڭ ءبارى ساحناعا شىعىپ كەتتى ەمەس پە؟
- مەيلى كوپ بولسىن. بۇعان قۋانامىن. ەسىڭ دە مە، 90-جىلدارى ءوزىمىزدىڭ ءانشى قاراكوزدەرىمىزگە زار بولىپ قالعانىمىز. ساحنامەن تەلەديداردى، راديونى ۇيعىرلار، تاجىكتەر، كارىستەر جاۋلاپ الدى ەمەس پە؟ ال قازىر جاعداي تۇبىرىمەن وزگەردى. قانداي جانردا بولماسىن، قانداي ستيلدە ايتپاسىن قازاق­تىڭ ءانىن ايتىپ، ءبيىن بيلەپ جات­قاندارعا قۋانۋ كەرەك. كوپ دەپ ايتۋعا بولمايدى. ءتىل-كوزدەن ساق­تاسىن. «ونەرگە اركىمنىڭ-اق بار تالاسى» دەيدى ەمەس پە؟.. كەلسىن، ايتسىن، ءجۇرسىن. سولاردىڭ اراسى­نان حالىق وزىنە كەرەگىن الادى، دارىندىسىن تاڭداپ تىڭدايدى. كورەرمەننىڭ كوڭىلىنەن شىعا الماعاندار ۋاقىت وتكىزبەي-اق ساحنادان كەتەدى. ول زاڭدىلىق.
- ءسىزدى «ەكى جۇلدىز»، «ساز الەمى» سەكىلدى شوۋلارعا شاقىرا ما؟ نەگە دەسەڭىز سول بايقاۋعا ءتۇس­كەندەردىڭ اراسىنان ءسىزدى كورە المادىق.
- تالاي مارتە شاقىرۋ بولدى. بىراق نەگە ەكەنىن قايدام، ءتۇرلى سەبەپتەر كيىپ كەتەدى دە بارا الماي قالامىن. بىردە بوپەلى بولىپ جاتامىن، سونداي-اق باسقا قالادا، ياعني استانادا تۇرامىن. سوندىق­تان بولار بىردە-ءبىر رەت شاقىر­عاندارىنا بارا المادىم. بالكىم الداعى ۋاقىتتا قاتىسىپ قالۋىم مۇمكىن…
- كىمدەرمەن ارالاساسىز؟ دو­سى­ڭىز كىم؟
- دوسىم دا، ارالاساتىن جان­دار دا كوپ. ءبارىن ءتىزىپ شىعۋ ءمۇم­كىن ەمەس. كىممەن بولماسىن، جاقسى سىيلاسامىن. سالەمىمىز ءتۇزۋ. مەن ءۇشىن ەڭ ىستىعى — اۋىل­دا بىرگە وسكەن، ءبىر اۋانى جۇتىپ، ماي توپىراعىن بىرگە كەشىپ وسكەن دوستار. سولارمەن كەزدەسكەندە ءبىر جاسارىپ قالامىن.


سۇحباتتاسقان سەيسەن امىربەكۇلى، «ايقىن».

پىكىرلەر