- استانا تۇرعىنى اتاندىڭىزدار. بىرەر كۇن بولدى ەلىمىزدىڭ باس قالاسى، التىن ورداسى استانانىڭ تۋعان كۇنى تويلانىپ جاتىر. تەك ءبىر وكىنىشتىسى، وسى ءۇلكەن مەرەكەدە ەلىمىزدىڭ ونەر ادامدارى، كۇمىس كومەي، جەزتاڭداي ءانشىلەرى اتسالىسىپ، شاھاردى انمەن تەربەيدى دەگەنگە كوڭىلىمدە كۇدىك بار. نەگە دەسەڭىز، كوشە تولى ءىلىنگەن جارنامالاردا كىلەڭ شەتەلدىك انشىلەردى عانا بايقادىم. تەلەديدار، راديو ءبارى «شەتەلدەن مىناداي-مىناداي جۇلدىزدار كەلەدى. تويدىڭ كورىگىن قىزدىرادى» دەپ قاقساۋ ۇستىندە. ال وتاندىق ونەر جۇلدىزدارىن ەسكە الىپ، ايتىپ جاتقانىن ەستي قويمادىق. سول كوشە بويلاپ ءىلىنگەن جارناما تاقتالارىنىڭ اراسىنان قازاق ونەرى ءۇشىن وزىندىك ورنى بار ءسىزدى ەش جەردەن كورە المادىق. ۇلكەن مەرەكەگە شاقىرۋ بولمادى ما، نە سەبەپ؟ نەگە استانامىز ءوز جۇلدىزدارىمىزدى وگەيسىتىپ وتىر؟
- استانانىڭ تۋعان كۇنى وسى شاھاردىڭ ءاربىر تۇرعىنى ءۇشىن ۇلكەن مەرەكە. مەن ءۇشىن دە، مەنىڭ وتباسىم ءۇشىن دە سونداي. سارىارقانىڭ قاق تورىندە، كۇننەن-كۇنگە كوركەيىپ كەلە جاتقان باس قالامىز ءبارىمىزدىڭ ماقتانىشىمىز. الايدا ءوزىڭىز ايتقانداي استانانىڭ تۋعان كۇن مەركەسىندە وتاندىق ونەر ادامدارى، سونىڭ ىشىندە انشىلەر قاۋىمى سىرت قالىپ جاتادى. ءوزىڭىز بايقاعان بولارسىز، جالپى قالا كۇنىنە ارنالعان باعدارلامالارعا كوز جۇگىرتىپ قارايتىن بولساق، ادەتتەگىدەي شەتەل انشىلەرىنىڭ ۇلەسى باسىم. ەندى «قوناعىن قۇدايىنداي سىيلاعان» حالىقپىز عوي، اللا نيەتىمىزگە بەرسىن!
- استانانىڭ تۋعان كۇنى وسى شاھاردىڭ ءاربىر تۇرعىنى ءۇشىن ۇلكەن مەرەكە. مەن ءۇشىن دە، مەنىڭ وتباسىم ءۇشىن دە سونداي. سارىارقانىڭ قاق تورىندە، كۇننەن-كۇنگە كوركەيىپ كەلە جاتقان باس قالامىز ءبارىمىزدىڭ ماقتانىشىمىز. الايدا ءوزىڭىز ايتقانداي استانانىڭ تۋعان كۇن مەركەسىندە وتاندىق ونەر ادامدارى، سونىڭ ىشىندە انشىلەر قاۋىمى سىرت قالىپ جاتادى. ءوزىڭىز بايقاعان بولارسىز، جالپى قالا كۇنىنە ارنالعان باعدارلامالارعا كوز جۇگىرتىپ قارايتىن بولساق، ادەتتەگىدەي شەتەل انشىلەرىنىڭ ۇلەسى باسىم. ەندى «قوناعىن قۇدايىنداي سىيلاعان» حالىقپىز عوي، اللا نيەتىمىزگە بەرسىن!
وزىمە كەلەتىن بولسام، ءسىز بايقاعانداي بىزگە ەشقانداي شاقىرۋ تۇسكەن جوق. وعان وكىنىپ، مۇڭايىپ جاتقان مەن ەمەس. ءارينە، مەرەكەگە وزىمشە دايارلانىپ جاتىرمىن. قالاي ايتساق تا باس قالامىزدىڭ باستى مەرەكەسى عوي…
- قالاي دەسەك تە، ازىرگە استانا ونەردىڭ، ءان-كۇيدىڭ ورداسى ەمەس. سوندىقتان ەكى كۇننىڭ ءبىرىندە اندەتىپ، تويلاتىپ جاتاتىن، بەرەكەلى-مەرەكەلى مەكەن — الماتىدان كەتىپ، ونەردەن سالدە بولسا، قول ءۇزىپ قالعان جوقسىزدار ما؟
- ارينە، استانا شاھارى ءوزىڭىز ايتقانداي ونەر ورداسىنا اينالا قويعان جوق. ول ءۇشىن ءبىرشاما ۋاقىت كەرەك ەكەنى اقيقات. بىراق قول قۋسىرىپ وتىرماي، تىرلىك جاسايمىن، اللا بەرگەن تالانتىمدى، ونەرىمدى وركەندەتەمىن دەگەن جانعا بۇل جەردە بارلىق جاعداي بار. سودان بولار ونەردەن الىستاپ كەتتىك، شەت قالدىق دەپ ايتۋ ارتىق بولار. شاھاردا ءتۇرلى شارالار، مەرەكەلەر ءوتىپ جاتادى. ولاردان سىرت قالماي قاتىسىپ، بار مۇمكىندىگىمىزدى كورسەتىپ جاتىرمىز. استانادا تۇرعانىمىزعا ءتورت جىلداي بولدى، وسى ۋاقىت ارالىعىندا اۋىز تولتىرىپ ايتاتىنداي ءبىراز جۇمىس اتقاردىق. تاراتىپ ايتار بولساق، ءبۇلدىرشىندەرىمىزگە ۇلتتىق ونەرىمىزدى ءدارىپتەۋ ماقساتىندا اشىلعان «قاراقات» مەكتەپ ستۋدياسى ءوز جۇمىسىن ناتيجەلى دامىتۋ ۇستىندە. سونداي-اق تۇڭعىش قازاقشا ءسويلەپ، ءان سالاتىن «بالبالا» كومپانياسىنىڭ جۇمىسى قارقىندى دامۋدا. شىعارماشىلىعىمىزعا كەلەتىن بولساق، استاناداعى قازاقستان كونتسەرت زالىندا مەن جانە «ۇلىتاۋ» توبىنىڭ ساحناداعى ون جىلدىعىن ءۇلكەن كونتسەرتپەن اتاپ وتتىك. جاقىندا عانا فرانتسيا ەلىندە ۇلتتىق ارنانىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن وتكەن «نامىس دودا» سايىسىنا قاتىسىپ، بەس مەملەكەت ءىشىنەن I ورىندى يەلەنىپ، جەڭىسپەن ورالدىق. سونداي-اق دانيا ەلىندە وتكەن قازاق قۇرىلتايىنا قاتىسىپ، ەۋروپادا تۋىپ-وسكەن قانداستارىمىزبەن قاۋىشىپ قايتتىق. وتكەن ماۋسىم ايىندا ءشاكىرتتەرىممەن بىرگە ەكى بەينەبايان ءتۇسىردىك.
جاقسى-جاقسى اندەر جازىلىپ جاتىر. بوس قاراپ وتىرعان جاعدايىمىز جوق.
- ءداستۇرلى اندەردى دە، ەسترادالىق اندەردى دە قاتار ورىنداپ ءجۇرگەن جانسىز. قانداي ءان ايتپاڭىز، تىڭدارماننىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەنىپ ءجۇرسىز. جالپى، سىزگە قايسىسى جاقىن، قازاقى قارا دومبىرا ما، الدە ەسترادا ما؟
- ءانشى قاراقات دەگەندە كورەرمەننىڭ كوز الدىنا ۇلتتىق ناقىشتا كيىنگەن، قازاقى بولمىستاعى، جىلى ءجۇزدى، اسەم ەزۋ تارتقان، قازاقشا ءان ايتاتىن يبالى-يناباتتى قىز ەلەستەرى حاق. ۇلتتىق كيىم كيۋ، ءوز ۇلتىمنىڭ زەرگەرلىك بۇيىمدارىن تاعىنۋ، جالپى قازاق قىزى، ەسىك كورگەن تاربيەلى قازاق كەلىنىنىڭ وبرازى مەنىڭ جانىما ءتان. ءوزىمدى وتە جاقسى سەزىنەمىن.
- دومبىرام جۇرەگىممەن ۇندەس ەدىڭ،
سەنىمەن سىرلاسىمداي تىلدەسەمىن،
بابامنان قالعان مۇرا سەن بولماساڭ،
ونەردىڭ نە ەكەنىن بىلمەس ەدىم، -
دەپ اقيىق اقىن مۇقاعالي ايتپاقشى، مەن ونەردەگى جولىمدى قولىما قازاقتىڭ قاسيەتتى دومبىراسىن الۋدان باستادىم. ونەرگە قولىما دومبىرا ۇستاپ كەلدىم. سودان بولار دومبىرامەن ايتىلاتىن ۇلتتىق اندەر، ءداستۇرلى اندەر، حالىق اندەرى مەنىڭ جانىما وتە جاقىن، ىستىق. ال ەستراداعا كەلەتىن بولساق، ونى تانىلۋ قۇرالى رەتىندە قارايمىن. تال بويىمداعى انشىلىك قاسيەتتى تانىتۋ ءۇشىن جارىم، پروديۋسەرىم قىدىرالى مەنى ەستراداعا الىپ كەلدى. ويتكەنى وسى جانر ارقىلى حالىققا تانىلۋ وتە وڭاي. سەبەبى دومبىرامەن ايتىلاتىن تەرمە، ءداستۇرلى اندەردى ەكىنىڭ ءبىرى تىڭداي بەرمەيتىنى بەلگىلى. ەستراداعى قادامىم ءساتتى بولدى. جۇرت تانىدى. ءوزىمدى ءانشى رەتىندە مويىنداتا الدىم. «ەشكىم ەستاردا سەنىڭ تەڭىڭ ەمەس، دومبىراڭدى قۇشاقتاپ جۇرە بەر» دەپ ايتىپ كورگەن جوق. سوعان قاراعاندا كورەرمەننىڭ، تىڭدارماننىڭ كوڭىلىنەن شىعا ءبىلدىم عوي دەپ ويلايمىن. قالاي دەسەك تە، ەسترادامەن قوسىلىپ ءان ايتۋ بۇگىنگى كۇننىڭ تالابى عوي. بىراق قاي جانردا ءان ايتپايىن، وسى قارعا تامىرلى قازاعىمنىڭ جاقسى جاعىن كورسەتسەم، ۇلتىمنىڭ ونەرىن، ءتىلىن دامىتۋعا اتسالىسسام دەگەن وي تۇرادى. سول ماقساتتا ساحنادا جۇرمىن دەپ ايتا الامىن. ەكى سالانى دا ءبولىپ-جارىپ، «ءبىرى جاقسى، ەكىنشىسى ناشار» دەپ ايتا المايمىن. بۇلار ءبىر-ءبىرىن تولىقتىرىپ وتىراتىن دۇنيە عوي. قاي جەردە، قاي قالادا كونتسەرت بەرمەيىن، دومبىرامدى الا جۇرەمىن. ويتكەنى ءداستۇرلى اندەردى تىڭدايتىن جاندار جوق دەپ ايتا المايمىن. مەنىڭشە، ەسترادا ۋاقىتشا دۇنيە. ويتكەنى ماڭگىلىك جاس بولىپ قالا المايسىڭ. ەسترادا جاستىقتى تالاپ ەتەدى. ال جاسىڭ كەلگەن سوڭ، ساحنانىڭ تورىندە باراباننىڭ دۇڭكىلىنە قوسىلىپ شوشاڭداپ ءجۇرۋ ەرسى. سول كەزدە دومبىرامەن ساحنا تورىندە ءداستۇرلى ءان ايتىپ تۇرۋ الدەقايدا جاراسىمدى. ءتۇبى دومبىرامەن قالاتىنىم بەلگىلى.
- «قاراقات كاسىبي ءبىلىمى بار ونەر ادامى جانە ساۋاتتى، مادەنيەتى جوعارى، تاربيەلى ءانشى» دەپ جاتادى. راسىندا، جۇرت ماقتاعاندايسىز با؟
- انانىڭ، اكەنىڭ ءھام اۋىلدىڭ تاربيەسىن كورىپ وستىك. ءۇلكەنگە قۇرمەت، كىشىگە ىزەت ەتۋدى دە سول اۋىلدا جۇرگەندە بويعا ءسىڭدى. ۇياتتىڭ، ار-نامىستىڭ نە ەكەنىن دە ءبۇلدىرشىن كەزىمىزدەن بىلدىك. قازاققا عانا ءتان قاسيەتتەردى قالىپتاستىردىق. جالپى، تاربيەلى وتباسىندا ءوستىم. سودان بولار، وسى ۋاقىتقا شەيىن «پالەنشەنىڭ قىزى اناداي ەكەن» دەگەن سەكىلدى سوزگە قالىپ كورگەن جوقپىز. اكە-شەشەمنىڭ اتىنا كىر كەلتىرمەدىم. 1991 جىلى الماتىدا دارىندى بالالارعا ارنالعان ك.بايسەيىتوۆا اتىنداعى مۋزىكا مەكتەبىنە وقۋعا قابىلدانىپ، ونى قىزىل ديپلومعا ءبىتىرىپ، ەمتيحانسىز كونسەرۆاتوريانىڭ ءان بولىمىندە ءبىلىمىمدى ۇشتادىم. اسپيرانتۋراسىن جانە وقىدىم. قىسقاسى، ونەرگە جولدان قوسىلعان جوقپىن. بۇگىندە جۇرت تانيتىن انشىگە اينالدىق. «حالىق ايتسا، قالت ايتپايدى» دەگەن عوي، ءاردايىم سويلەگەن سوزىمنەن، ءجۇرگەن جۇرىسىمنەن، ىستەگەن ءىسىمنەن وزگەلەر ۇلگى السا ەكەن دەپ ويلايمىن.
«جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن ايت، نۇرى تاسىسىن» دەپ جاتادى ەمەس پە، باردى بار دەسە، نەسى ايىپ!
- ءسىزدى جۇرت، تۇرمىسى جاقسى، باي انشىلەردىڭ قاتارىنا جاتقىزادى. تابىس كوزى قايدان كەلەدى؟
- قۇدايعا شۇكىر، تويلارعا قاراپ كۇنىن كورىپ جاتقان انشىلەر ەمەسپىز. اللانىڭ بەرگەن ىرىس-نەسىبەسى جەتكىلىكتى. بىزدە قاراجات جانە تۇرمىس ماسەلەسىندە ەشقانداي پروبلەما بولعان ەمەس. ءبارىن تەك جارىم قىدىر تابادى. اسىراۋشىمىز سول. وعان اللا اماندىعىن بەرسىن. تويلارعا بارمايمىز دەسەم، وتىرىك ايتقانىم. راس، ءبىزدى كورگىسى كەلىپ، ءانىمىزدى تىڭداعىسى كەلىپ شاقىراتىندار بار. بىراق ءبىزدىڭ قالاماقىمىز جوعارىلاۋ. سوعان كەلىسسە، بارۋعا بولادى. بىراق ول ءبىز ءۇشىن تابىس كوزى ەمەس. ماسەلەن ءوزىمنىڭ مەكتەبىم جانە ۇلتتىق قۋىرشاقتار شىعاراتىن «بالبالا» كومپانيامىز بار.
- «قاراقات» مەكتەپ-ستۋدياسىنىڭ جۇمىسى قالاي وركەندەۋدە؟
- ول مەكتەپ اشىلعانىنا بيىل ءتورت جىل تولىپ وتىر. العاشىندا وتىز شاقتى بالاعا ارنالعان ەدى، قازىر كوبەيە كەلە جەتكىنشەكتەردىڭ سانى جۇزگە جەتتى. مۇنداعى ماقسات اسفالتتا ءوسىپ كەلە جاتقان، ءتىلى ورىسشا شىعا باستاعان بالالارعا حالىق اندەرىن ۇيرەتىپ، ۇلتتىق مۋزىكا اسپاپتارىندا ويناتىپ، ءوز ۇلتىمىزعا قاراي بەتىن بۇرۋ، انا ءتىلىن ۇيرەتۋ ەدى. قۇدايعا شۇكىر، قازىر العا قويعان ماقساتىمىز ورىندالا باستادى دەپ ايتا الامىن. ماسەلەن، 10 جىلدىق ەسەپ بەرۋ كونتسەرتىمدە سول شاكىرتتەرىم دە ساحناعا شىقتى. ءان سالدى، مۋزىكالىق اسپاپتاردا وينادى. كورەرمەن ىرزا بولدى. وسىدان كەيىن-اق مەكتەپكە دەگەن سۇرانىس ارتا ءتۇستى. ارينە، وقۋ تەگىن ەمەس، ايىنا وتىز مىڭ تولەيدى. 6-7 جاستان باستاپ الامىز. اراسىندا ودان دا تومەن جاستاعىلار بار. ءان-كۇيگە ۇيرەتىپ قانا قويمايمىز، سونىڭ ناتيجەسىن كورسەتۋ ءۇشىن جىلىنا بىرنەشە كونتسەرت ۇيىمداستىرامىز. تەلەديدار كەلىپ ءتۇسىرىپ جاتادى. جۇرت كورسىن، ءبىلسىن. قانداي ونەرلى تولقىن جەتىلىپ كەلە جاتقانىن. سايىپ كەلگەندەگى ماقساتىمىز، بويىندا اللا بەرگەن ەرەكشە قاسيەتى بار، تالاپتى، تالانتتى بالالارعا باعىت-باعدار بەرىپ، ۇلكەن ساحناعا شىعۋىنا جاردەم ەتۋ.
- «بالبالا» دەگەن قۋىرشاق شىعارىپ جاتىرسىزدار. جالپى، ءوتىمى كوڭىلدەن شىعا ما، سۇرانىس قالاي بولۋدا؟
- بۇل بۇرىن بولماعان بيزنەستىڭ ءتۇرى بولعان سوڭ، ونىڭ دامىپ، جۇرتقا تانىلىپ، سۇرانىسقا يە بولۋى ءۇشىن ءبىراز ۋاقىت كەرەك. ءۇلكەن قارجى سالىنۋى ءتيىس. قۇدايعا شۇكىر دەيمىز، قازىر حالىق «بال-بالا» دەسە، ونىڭ نە ەكەنىن بىلە باستادى. الپىستان اسا دۇكەن بار، سونى ساتاتىن. كومپانيانىڭ بولاشاعى زور دەپ ويلايمىن. نەگە دەسەڭ، ءوز انا تىلىمىزدە سويلەيتىن، مۋزىكا وينايتىن جالعىز قۋىرشاق. ءبۇلدىرشىن ونىمەن ويناي وتىرىپ، انا ءتىلىنىڭ قادىر-قاسيەتىن تۇسىنەدى، ءتىل سىندىرادى، بىرگە ءان سالادى دەگەندەي. جالپى، بۇل يدەولوگيالىق تۇرعىدان الىپ قاراعاندا، ۇلكەن ءبىر يگى ءىستىڭ باستاماسى دەپ تۇسىنەمىن.
- ەكەۋىڭىز دە ساحنا تورىندە ءجۇرگەن ونەر ادامدارىسىزدار. باستارىڭىز ءبىر قازانعا سىيا ما؟
- ءبىزدىڭ ارامىزدا تۇسىنىستىك بولماسا، ءبىر-بىرىمىزگە سۇيەۋ، قولداۋ بولماسا، ونەرىمىزدى باعالاماساق، وندا ساحنادا جۇرمەس ەدىك. ءمىنە، ون جىل بولدى ءبىز ساحنا تورىندەمىز. دەمەك ورتامىزدا ءتۇسىنىستىك بار. ونى ءبىز ىسپەن دالەلدەپ وتىرمىز عوي دەپ ويلايمىن. ءان دە ايتامىز، وتباسىن دا ۇمىتپايمىز، بالا تاربيەسىنە دە نەمقۇرايدى قارامايمىز. مەنى ۇلكەن ساحناعا الىپ شىعىپ، ونەرىمدى تانىتقان، سول ءۇشىن بار قاجىر-قايراتىن اياماعان، قاشاندا سۇيەنىشىم، اقىلشىم بولعان جان جارىم قىدىرالىنىڭ الدىندا قارىزدارمىن. ەگەر ول بولماعاندا مەنىڭ بۇلاي ءجۇرۋىم مۇمكىن بە ەدى، قايدام؟ مەن ونى وڭاشادا دا، ۇلكەن ساحنا تورىندە حالىق الدىندا دا ايتىپ جۇرەمىن. قىدىر ۇلكەن جۇرەكتى، پاراساتتى ازامات. جاقسى جار، جاقسى اكە. بىرگە ءجۇرگەننەن كەم بولىپ جاتقان جوقپىز. ساحنادا بىرگە ءان ايتقانىمىز، وزگە دە جۇپتارعا اسەر ەتتى عوي دەپ ويلايمىن. ولار دا ەرلى-زايىپتى بولىپ ساحناعا شىعىپ اندەرىن ايتىپ ءجۇر. بالكىم سولارعا باستاۋ كوزى بولعان قىدىر ەكەۋىمىز بولارمىز.
- قازىر ءانشى كوپ. «ءاۋ» دەگەننىڭ ءبارى ساحناعا شىعىپ كەتتى ەمەس پە؟
- مەيلى كوپ بولسىن. بۇعان قۋانامىن. ەسىڭ دە مە، 90-جىلدارى ءوزىمىزدىڭ ءانشى قاراكوزدەرىمىزگە زار بولىپ قالعانىمىز. ساحنامەن تەلەديداردى، راديونى ۇيعىرلار، تاجىكتەر، كارىستەر جاۋلاپ الدى ەمەس پە؟ ال قازىر جاعداي تۇبىرىمەن وزگەردى. قانداي جانردا بولماسىن، قانداي ستيلدە ايتپاسىن قازاقتىڭ ءانىن ايتىپ، ءبيىن بيلەپ جاتقاندارعا قۋانۋ كەرەك. كوپ دەپ ايتۋعا بولمايدى. ءتىل-كوزدەن ساقتاسىن. «ونەرگە اركىمنىڭ-اق بار تالاسى» دەيدى ەمەس پە؟.. كەلسىن، ايتسىن، ءجۇرسىن. سولاردىڭ اراسىنان حالىق وزىنە كەرەگىن الادى، دارىندىسىن تاڭداپ تىڭدايدى. كورەرمەننىڭ كوڭىلىنەن شىعا الماعاندار ۋاقىت وتكىزبەي-اق ساحنادان كەتەدى. ول زاڭدىلىق.
- ءسىزدى «ەكى جۇلدىز»، «ساز الەمى» سەكىلدى شوۋلارعا شاقىرا ما؟ نەگە دەسەڭىز سول بايقاۋعا ءتۇسكەندەردىڭ اراسىنان ءسىزدى كورە المادىق.
- تالاي مارتە شاقىرۋ بولدى. بىراق نەگە ەكەنىن قايدام، ءتۇرلى سەبەپتەر كيىپ كەتەدى دە بارا الماي قالامىن. بىردە بوپەلى بولىپ جاتامىن، سونداي-اق باسقا قالادا، ياعني استانادا تۇرامىن. سوندىقتان بولار بىردە-ءبىر رەت شاقىرعاندارىنا بارا المادىم. بالكىم الداعى ۋاقىتتا قاتىسىپ قالۋىم مۇمكىن…
- كىمدەرمەن ارالاساسىز؟ دوسىڭىز كىم؟
- دوسىم دا، ارالاساتىن جاندار دا كوپ. ءبارىن ءتىزىپ شىعۋ ءمۇمكىن ەمەس. كىممەن بولماسىن، جاقسى سىيلاسامىن. سالەمىمىز ءتۇزۋ. مەن ءۇشىن ەڭ ىستىعى — اۋىلدا بىرگە وسكەن، ءبىر اۋانى جۇتىپ، ماي توپىراعىن بىرگە كەشىپ وسكەن دوستار. سولارمەن كەزدەسكەندە ءبىر جاسارىپ قالامىن.
- قالاي دەسەك تە، ازىرگە استانا ونەردىڭ، ءان-كۇيدىڭ ورداسى ەمەس. سوندىقتان ەكى كۇننىڭ ءبىرىندە اندەتىپ، تويلاتىپ جاتاتىن، بەرەكەلى-مەرەكەلى مەكەن — الماتىدان كەتىپ، ونەردەن سالدە بولسا، قول ءۇزىپ قالعان جوقسىزدار ما؟
- ارينە، استانا شاھارى ءوزىڭىز ايتقانداي ونەر ورداسىنا اينالا قويعان جوق. ول ءۇشىن ءبىرشاما ۋاقىت كەرەك ەكەنى اقيقات. بىراق قول قۋسىرىپ وتىرماي، تىرلىك جاسايمىن، اللا بەرگەن تالانتىمدى، ونەرىمدى وركەندەتەمىن دەگەن جانعا بۇل جەردە بارلىق جاعداي بار. سودان بولار ونەردەن الىستاپ كەتتىك، شەت قالدىق دەپ ايتۋ ارتىق بولار. شاھاردا ءتۇرلى شارالار، مەرەكەلەر ءوتىپ جاتادى. ولاردان سىرت قالماي قاتىسىپ، بار مۇمكىندىگىمىزدى كورسەتىپ جاتىرمىز. استانادا تۇرعانىمىزعا ءتورت جىلداي بولدى، وسى ۋاقىت ارالىعىندا اۋىز تولتىرىپ ايتاتىنداي ءبىراز جۇمىس اتقاردىق. تاراتىپ ايتار بولساق، ءبۇلدىرشىندەرىمىزگە ۇلتتىق ونەرىمىزدى ءدارىپتەۋ ماقساتىندا اشىلعان «قاراقات» مەكتەپ ستۋدياسى ءوز جۇمىسىن ناتيجەلى دامىتۋ ۇستىندە. سونداي-اق تۇڭعىش قازاقشا ءسويلەپ، ءان سالاتىن «بالبالا» كومپانياسىنىڭ جۇمىسى قارقىندى دامۋدا. شىعارماشىلىعىمىزعا كەلەتىن بولساق، استاناداعى قازاقستان كونتسەرت زالىندا مەن جانە «ۇلىتاۋ» توبىنىڭ ساحناداعى ون جىلدىعىن ءۇلكەن كونتسەرتپەن اتاپ وتتىك. جاقىندا عانا فرانتسيا ەلىندە ۇلتتىق ارنانىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن وتكەن «نامىس دودا» سايىسىنا قاتىسىپ، بەس مەملەكەت ءىشىنەن I ورىندى يەلەنىپ، جەڭىسپەن ورالدىق. سونداي-اق دانيا ەلىندە وتكەن قازاق قۇرىلتايىنا قاتىسىپ، ەۋروپادا تۋىپ-وسكەن قانداستارىمىزبەن قاۋىشىپ قايتتىق. وتكەن ماۋسىم ايىندا ءشاكىرتتەرىممەن بىرگە ەكى بەينەبايان ءتۇسىردىك.
جاقسى-جاقسى اندەر جازىلىپ جاتىر. بوس قاراپ وتىرعان جاعدايىمىز جوق.
- ءداستۇرلى اندەردى دە، ەسترادالىق اندەردى دە قاتار ورىنداپ ءجۇرگەن جانسىز. قانداي ءان ايتپاڭىز، تىڭدارماننىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەنىپ ءجۇرسىز. جالپى، سىزگە قايسىسى جاقىن، قازاقى قارا دومبىرا ما، الدە ەسترادا ما؟
- ءانشى قاراقات دەگەندە كورەرمەننىڭ كوز الدىنا ۇلتتىق ناقىشتا كيىنگەن، قازاقى بولمىستاعى، جىلى ءجۇزدى، اسەم ەزۋ تارتقان، قازاقشا ءان ايتاتىن يبالى-يناباتتى قىز ەلەستەرى حاق. ۇلتتىق كيىم كيۋ، ءوز ۇلتىمنىڭ زەرگەرلىك بۇيىمدارىن تاعىنۋ، جالپى قازاق قىزى، ەسىك كورگەن تاربيەلى قازاق كەلىنىنىڭ وبرازى مەنىڭ جانىما ءتان. ءوزىمدى وتە جاقسى سەزىنەمىن.
- دومبىرام جۇرەگىممەن ۇندەس ەدىڭ،
سەنىمەن سىرلاسىمداي تىلدەسەمىن،
بابامنان قالعان مۇرا سەن بولماساڭ،
ونەردىڭ نە ەكەنىن بىلمەس ەدىم، -
دەپ اقيىق اقىن مۇقاعالي ايتپاقشى، مەن ونەردەگى جولىمدى قولىما قازاقتىڭ قاسيەتتى دومبىراسىن الۋدان باستادىم. ونەرگە قولىما دومبىرا ۇستاپ كەلدىم. سودان بولار دومبىرامەن ايتىلاتىن ۇلتتىق اندەر، ءداستۇرلى اندەر، حالىق اندەرى مەنىڭ جانىما وتە جاقىن، ىستىق. ال ەستراداعا كەلەتىن بولساق، ونى تانىلۋ قۇرالى رەتىندە قارايمىن. تال بويىمداعى انشىلىك قاسيەتتى تانىتۋ ءۇشىن جارىم، پروديۋسەرىم قىدىرالى مەنى ەستراداعا الىپ كەلدى. ويتكەنى وسى جانر ارقىلى حالىققا تانىلۋ وتە وڭاي. سەبەبى دومبىرامەن ايتىلاتىن تەرمە، ءداستۇرلى اندەردى ەكىنىڭ ءبىرى تىڭداي بەرمەيتىنى بەلگىلى. ەستراداعى قادامىم ءساتتى بولدى. جۇرت تانىدى. ءوزىمدى ءانشى رەتىندە مويىنداتا الدىم. «ەشكىم ەستاردا سەنىڭ تەڭىڭ ەمەس، دومبىراڭدى قۇشاقتاپ جۇرە بەر» دەپ ايتىپ كورگەن جوق. سوعان قاراعاندا كورەرمەننىڭ، تىڭدارماننىڭ كوڭىلىنەن شىعا ءبىلدىم عوي دەپ ويلايمىن. قالاي دەسەك تە، ەسترادامەن قوسىلىپ ءان ايتۋ بۇگىنگى كۇننىڭ تالابى عوي. بىراق قاي جانردا ءان ايتپايىن، وسى قارعا تامىرلى قازاعىمنىڭ جاقسى جاعىن كورسەتسەم، ۇلتىمنىڭ ونەرىن، ءتىلىن دامىتۋعا اتسالىسسام دەگەن وي تۇرادى. سول ماقساتتا ساحنادا جۇرمىن دەپ ايتا الامىن. ەكى سالانى دا ءبولىپ-جارىپ، «ءبىرى جاقسى، ەكىنشىسى ناشار» دەپ ايتا المايمىن. بۇلار ءبىر-ءبىرىن تولىقتىرىپ وتىراتىن دۇنيە عوي. قاي جەردە، قاي قالادا كونتسەرت بەرمەيىن، دومبىرامدى الا جۇرەمىن. ويتكەنى ءداستۇرلى اندەردى تىڭدايتىن جاندار جوق دەپ ايتا المايمىن. مەنىڭشە، ەسترادا ۋاقىتشا دۇنيە. ويتكەنى ماڭگىلىك جاس بولىپ قالا المايسىڭ. ەسترادا جاستىقتى تالاپ ەتەدى. ال جاسىڭ كەلگەن سوڭ، ساحنانىڭ تورىندە باراباننىڭ دۇڭكىلىنە قوسىلىپ شوشاڭداپ ءجۇرۋ ەرسى. سول كەزدە دومبىرامەن ساحنا تورىندە ءداستۇرلى ءان ايتىپ تۇرۋ الدەقايدا جاراسىمدى. ءتۇبى دومبىرامەن قالاتىنىم بەلگىلى.
- «قاراقات كاسىبي ءبىلىمى بار ونەر ادامى جانە ساۋاتتى، مادەنيەتى جوعارى، تاربيەلى ءانشى» دەپ جاتادى. راسىندا، جۇرت ماقتاعاندايسىز با؟
- انانىڭ، اكەنىڭ ءھام اۋىلدىڭ تاربيەسىن كورىپ وستىك. ءۇلكەنگە قۇرمەت، كىشىگە ىزەت ەتۋدى دە سول اۋىلدا جۇرگەندە بويعا ءسىڭدى. ۇياتتىڭ، ار-نامىستىڭ نە ەكەنىن دە ءبۇلدىرشىن كەزىمىزدەن بىلدىك. قازاققا عانا ءتان قاسيەتتەردى قالىپتاستىردىق. جالپى، تاربيەلى وتباسىندا ءوستىم. سودان بولار، وسى ۋاقىتقا شەيىن «پالەنشەنىڭ قىزى اناداي ەكەن» دەگەن سەكىلدى سوزگە قالىپ كورگەن جوقپىز. اكە-شەشەمنىڭ اتىنا كىر كەلتىرمەدىم. 1991 جىلى الماتىدا دارىندى بالالارعا ارنالعان ك.بايسەيىتوۆا اتىنداعى مۋزىكا مەكتەبىنە وقۋعا قابىلدانىپ، ونى قىزىل ديپلومعا ءبىتىرىپ، ەمتيحانسىز كونسەرۆاتوريانىڭ ءان بولىمىندە ءبىلىمىمدى ۇشتادىم. اسپيرانتۋراسىن جانە وقىدىم. قىسقاسى، ونەرگە جولدان قوسىلعان جوقپىن. بۇگىندە جۇرت تانيتىن انشىگە اينالدىق. «حالىق ايتسا، قالت ايتپايدى» دەگەن عوي، ءاردايىم سويلەگەن سوزىمنەن، ءجۇرگەن جۇرىسىمنەن، ىستەگەن ءىسىمنەن وزگەلەر ۇلگى السا ەكەن دەپ ويلايمىن.
«جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن ايت، نۇرى تاسىسىن» دەپ جاتادى ەمەس پە، باردى بار دەسە، نەسى ايىپ!
- ءسىزدى جۇرت، تۇرمىسى جاقسى، باي انشىلەردىڭ قاتارىنا جاتقىزادى. تابىس كوزى قايدان كەلەدى؟
- قۇدايعا شۇكىر، تويلارعا قاراپ كۇنىن كورىپ جاتقان انشىلەر ەمەسپىز. اللانىڭ بەرگەن ىرىس-نەسىبەسى جەتكىلىكتى. بىزدە قاراجات جانە تۇرمىس ماسەلەسىندە ەشقانداي پروبلەما بولعان ەمەس. ءبارىن تەك جارىم قىدىر تابادى. اسىراۋشىمىز سول. وعان اللا اماندىعىن بەرسىن. تويلارعا بارمايمىز دەسەم، وتىرىك ايتقانىم. راس، ءبىزدى كورگىسى كەلىپ، ءانىمىزدى تىڭداعىسى كەلىپ شاقىراتىندار بار. بىراق ءبىزدىڭ قالاماقىمىز جوعارىلاۋ. سوعان كەلىسسە، بارۋعا بولادى. بىراق ول ءبىز ءۇشىن تابىس كوزى ەمەس. ماسەلەن ءوزىمنىڭ مەكتەبىم جانە ۇلتتىق قۋىرشاقتار شىعاراتىن «بالبالا» كومپانيامىز بار.
- «قاراقات» مەكتەپ-ستۋدياسىنىڭ جۇمىسى قالاي وركەندەۋدە؟
- ول مەكتەپ اشىلعانىنا بيىل ءتورت جىل تولىپ وتىر. العاشىندا وتىز شاقتى بالاعا ارنالعان ەدى، قازىر كوبەيە كەلە جەتكىنشەكتەردىڭ سانى جۇزگە جەتتى. مۇنداعى ماقسات اسفالتتا ءوسىپ كەلە جاتقان، ءتىلى ورىسشا شىعا باستاعان بالالارعا حالىق اندەرىن ۇيرەتىپ، ۇلتتىق مۋزىكا اسپاپتارىندا ويناتىپ، ءوز ۇلتىمىزعا قاراي بەتىن بۇرۋ، انا ءتىلىن ۇيرەتۋ ەدى. قۇدايعا شۇكىر، قازىر العا قويعان ماقساتىمىز ورىندالا باستادى دەپ ايتا الامىن. ماسەلەن، 10 جىلدىق ەسەپ بەرۋ كونتسەرتىمدە سول شاكىرتتەرىم دە ساحناعا شىقتى. ءان سالدى، مۋزىكالىق اسپاپتاردا وينادى. كورەرمەن ىرزا بولدى. وسىدان كەيىن-اق مەكتەپكە دەگەن سۇرانىس ارتا ءتۇستى. ارينە، وقۋ تەگىن ەمەس، ايىنا وتىز مىڭ تولەيدى. 6-7 جاستان باستاپ الامىز. اراسىندا ودان دا تومەن جاستاعىلار بار. ءان-كۇيگە ۇيرەتىپ قانا قويمايمىز، سونىڭ ناتيجەسىن كورسەتۋ ءۇشىن جىلىنا بىرنەشە كونتسەرت ۇيىمداستىرامىز. تەلەديدار كەلىپ ءتۇسىرىپ جاتادى. جۇرت كورسىن، ءبىلسىن. قانداي ونەرلى تولقىن جەتىلىپ كەلە جاتقانىن. سايىپ كەلگەندەگى ماقساتىمىز، بويىندا اللا بەرگەن ەرەكشە قاسيەتى بار، تالاپتى، تالانتتى بالالارعا باعىت-باعدار بەرىپ، ۇلكەن ساحناعا شىعۋىنا جاردەم ەتۋ.
- «بالبالا» دەگەن قۋىرشاق شىعارىپ جاتىرسىزدار. جالپى، ءوتىمى كوڭىلدەن شىعا ما، سۇرانىس قالاي بولۋدا؟
- بۇل بۇرىن بولماعان بيزنەستىڭ ءتۇرى بولعان سوڭ، ونىڭ دامىپ، جۇرتقا تانىلىپ، سۇرانىسقا يە بولۋى ءۇشىن ءبىراز ۋاقىت كەرەك. ءۇلكەن قارجى سالىنۋى ءتيىس. قۇدايعا شۇكىر دەيمىز، قازىر حالىق «بال-بالا» دەسە، ونىڭ نە ەكەنىن بىلە باستادى. الپىستان اسا دۇكەن بار، سونى ساتاتىن. كومپانيانىڭ بولاشاعى زور دەپ ويلايمىن. نەگە دەسەڭ، ءوز انا تىلىمىزدە سويلەيتىن، مۋزىكا وينايتىن جالعىز قۋىرشاق. ءبۇلدىرشىن ونىمەن ويناي وتىرىپ، انا ءتىلىنىڭ قادىر-قاسيەتىن تۇسىنەدى، ءتىل سىندىرادى، بىرگە ءان سالادى دەگەندەي. جالپى، بۇل يدەولوگيالىق تۇرعىدان الىپ قاراعاندا، ۇلكەن ءبىر يگى ءىستىڭ باستاماسى دەپ تۇسىنەمىن.
- ەكەۋىڭىز دە ساحنا تورىندە ءجۇرگەن ونەر ادامدارىسىزدار. باستارىڭىز ءبىر قازانعا سىيا ما؟
- ءبىزدىڭ ارامىزدا تۇسىنىستىك بولماسا، ءبىر-بىرىمىزگە سۇيەۋ، قولداۋ بولماسا، ونەرىمىزدى باعالاماساق، وندا ساحنادا جۇرمەس ەدىك. ءمىنە، ون جىل بولدى ءبىز ساحنا تورىندەمىز. دەمەك ورتامىزدا ءتۇسىنىستىك بار. ونى ءبىز ىسپەن دالەلدەپ وتىرمىز عوي دەپ ويلايمىن. ءان دە ايتامىز، وتباسىن دا ۇمىتپايمىز، بالا تاربيەسىنە دە نەمقۇرايدى قارامايمىز. مەنى ۇلكەن ساحناعا الىپ شىعىپ، ونەرىمدى تانىتقان، سول ءۇشىن بار قاجىر-قايراتىن اياماعان، قاشاندا سۇيەنىشىم، اقىلشىم بولعان جان جارىم قىدىرالىنىڭ الدىندا قارىزدارمىن. ەگەر ول بولماعاندا مەنىڭ بۇلاي ءجۇرۋىم مۇمكىن بە ەدى، قايدام؟ مەن ونى وڭاشادا دا، ۇلكەن ساحنا تورىندە حالىق الدىندا دا ايتىپ جۇرەمىن. قىدىر ۇلكەن جۇرەكتى، پاراساتتى ازامات. جاقسى جار، جاقسى اكە. بىرگە ءجۇرگەننەن كەم بولىپ جاتقان جوقپىز. ساحنادا بىرگە ءان ايتقانىمىز، وزگە دە جۇپتارعا اسەر ەتتى عوي دەپ ويلايمىن. ولار دا ەرلى-زايىپتى بولىپ ساحناعا شىعىپ اندەرىن ايتىپ ءجۇر. بالكىم سولارعا باستاۋ كوزى بولعان قىدىر ەكەۋىمىز بولارمىز.
- قازىر ءانشى كوپ. «ءاۋ» دەگەننىڭ ءبارى ساحناعا شىعىپ كەتتى ەمەس پە؟
- مەيلى كوپ بولسىن. بۇعان قۋانامىن. ەسىڭ دە مە، 90-جىلدارى ءوزىمىزدىڭ ءانشى قاراكوزدەرىمىزگە زار بولىپ قالعانىمىز. ساحنامەن تەلەديداردى، راديونى ۇيعىرلار، تاجىكتەر، كارىستەر جاۋلاپ الدى ەمەس پە؟ ال قازىر جاعداي تۇبىرىمەن وزگەردى. قانداي جانردا بولماسىن، قانداي ستيلدە ايتپاسىن قازاقتىڭ ءانىن ايتىپ، ءبيىن بيلەپ جاتقاندارعا قۋانۋ كەرەك. كوپ دەپ ايتۋعا بولمايدى. ءتىل-كوزدەن ساقتاسىن. «ونەرگە اركىمنىڭ-اق بار تالاسى» دەيدى ەمەس پە؟.. كەلسىن، ايتسىن، ءجۇرسىن. سولاردىڭ اراسىنان حالىق وزىنە كەرەگىن الادى، دارىندىسىن تاڭداپ تىڭدايدى. كورەرمەننىڭ كوڭىلىنەن شىعا الماعاندار ۋاقىت وتكىزبەي-اق ساحنادان كەتەدى. ول زاڭدىلىق.
- ءسىزدى «ەكى جۇلدىز»، «ساز الەمى» سەكىلدى شوۋلارعا شاقىرا ما؟ نەگە دەسەڭىز سول بايقاۋعا ءتۇسكەندەردىڭ اراسىنان ءسىزدى كورە المادىق.
- تالاي مارتە شاقىرۋ بولدى. بىراق نەگە ەكەنىن قايدام، ءتۇرلى سەبەپتەر كيىپ كەتەدى دە بارا الماي قالامىن. بىردە بوپەلى بولىپ جاتامىن، سونداي-اق باسقا قالادا، ياعني استانادا تۇرامىن. سوندىقتان بولار بىردە-ءبىر رەت شاقىرعاندارىنا بارا المادىم. بالكىم الداعى ۋاقىتتا قاتىسىپ قالۋىم مۇمكىن…
- كىمدەرمەن ارالاساسىز؟ دوسىڭىز كىم؟
- دوسىم دا، ارالاساتىن جاندار دا كوپ. ءبارىن ءتىزىپ شىعۋ ءمۇمكىن ەمەس. كىممەن بولماسىن، جاقسى سىيلاسامىن. سالەمىمىز ءتۇزۋ. مەن ءۇشىن ەڭ ىستىعى — اۋىلدا بىرگە وسكەن، ءبىر اۋانى جۇتىپ، ماي توپىراعىن بىرگە كەشىپ وسكەن دوستار. سولارمەن كەزدەسكەندە ءبىر جاسارىپ قالامىن.
سۇحباتتاسقان سەيسەن امىربەكۇلى، «ايقىن».