- قاريا، ءسىزدى ايگىلى كۇيشى سۇگىردى ءوز كوزىمەن كورىپ، كۇيىن قۇلاعىمەن تىڭداعان دەسەدى. راس پا؟
- سوعىستان كەيىنگى 46-47-جىلدار. حالىق كۇيزەلگەن قيىنشىلىق ۋاقىت. ول ۋاقتا ءبىز تۇركىستاننىڭ تۇبىندەگى شورناق اۋىلىنان ءۇش-ءتورت شاقىرىمداي جەردەگى ەرنازار كولحوزىندا تۇرامىز. اشا اۋىلدىق كەڭەسىنە قارايدى. ءبىر كۇنى قاراتاۋدان اسىپ، سۇگىر كوكەمىز تۇيەمەن اۋىلعا كەلدى. قاعىلەز عانا كىشكەنتاي شال ەكەن. تاپ-تازا.
كەشكە تامان ءبىزدىڭ ۇيگە جۇرت جينالدى. كەلسەم، سۇكەڭ جامباستاپ جاتىر ەكەن. «ءاي، سۇگىر، مىنا ەل سەنەن كۇي كۇتىپ وتىر» دەدى اكەم سۇيىندىك. «شارشاپ كەلدىم» دەدى كۇيشى. «سوندا دا كۇي تارتىپ جىبەر» دەپ اكەم تاقىمداپ قويمادى. سۇكەڭ «قوي، بولماس!» دەپ جاتقان ورنىنان تۇرەگەلىپ، كۇيدى ءبىر توقتاۋسىز تارتتى دەيسىڭ. وتىرعان ورنىنان جىلجىپ كەتەدى ەكەن. شاناققا قولى تيمەيدى. جۇرت ەل-سەل بولدى. ەرتەسىنە كۇيشىنى تۋىستارى شاقىرا باستادى. ودان كەيىن ارعىن-توبىقتىلار سۇكەڭدى قويماي شاقىرىپ الىپ كەتتى. كۇي تىڭداپ ريزا بولعان جۇرت قولىنداعى بارىن اياماي تارتۋ ەتىپتى. سۇكەڭ «ءبىرتالاي نارسە جينالدى، سەن مۇنى اقشاعا اينالدىرىپ بەر» دەيدى جەزدەمىز شوكەڭە. جەزدەم ءبىر تۇيەگە سىياتىنداي جۇك قالدىرىپ، قالعان مال مەن ۇن، بيدايدى اقشاعا اينالدىرادى. ءسويتىپ، سۇكەڭدى سۋىندىقتىڭ اسۋىنا دەيىن شىعارىپ سالادى. جالپى، سۇكەڭ ءبىزدىڭ اۋىلعا ءجيى كەلىپ تۇراتىن. اۋىل ادامدارى ەكى دومبىرانى دايىنداپ قويادى ەكەن. سۇكەڭ كوبىنە ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ قولدان شاۋىپ جاساعان كىشكەنە قازاقى دومبىراسىن تارتاتىن كورىنەدى. ءسۇكەڭنىڭ تارتقان كۇيىن ءوز قۇلاعىممەن ەستىگەنىم بولماسا، ول كىسى ماعان كۇيىن ۇيرەتكەن جوق، ارينە.
- شاماسى، اكەڭىز دە كۇيشى بولعان عوي؟
- اكەم ورتا شارۋالى ادام بولعان، كۇيدى جاقسى تارتاتىن. جاس كەزىندە سال-سەرىلەۋ بولىپتى. «جىگىت كەزىمدە ارقادان جەسىرىنە وكپەلەپ ءبىر جىگىت كەلدى، وي، كەرەمەت ءانشى ەكەن. جاقسى جولداس بولدىق. جالعىز اتىن سۇراپ ەدىم، ەر-توقىمىن سىپىرىپ بەرە سالدى. كەتەرىندە جاياۋ جىبەرەم بە، ات مىنگىزىپ جىبەردىم» دەپ وتىراتىن اكەم. ارقادا سارمالاي دەگەن ءانشى-كومپوزيتور وتكەن. اكەم ايتقان ءانشىنى سول سارمالاي ما دەپ تە ويلايمىن.
اكەمنىڭ ءبىر مال باعاتىن بەردىمۇرات دەگەن كۇيشى دوسى بولدى، ەكەۋى كۇي تارتىپ، ءبىزدىڭ ۇيدە كوپ اڭگىمەلەسەتىن. بالا بولسام دا قۇلاعىمدى ساپ تىڭدايمىن. ءبىر اڭگىمەلەرى ەسىمدە قالىپتى. «جوڭعار شاپقىنشىلىعى كەزىندە ءبىر ايەلدىڭ اياعى اۋىر ەكەن. «ويباي، جاۋ كەپ قالدى» دەپ جۇرت دۇركىرەي قاشىپ، الگى ايەل جۇرتتا قالىپتى. بەس جاسار ءبۇلدىرشىن قىزىن جەتەكتەپ، ەلدىڭ ارتىنان جالعىز جولعا شىعادى. ءبىر جەرگە كەلگەندە بوسانىپ، ۇل تۋادى دا، ءوزى ءولىپ كەتەدى. سول كەزدە بەس جاسار قىزدىڭ كىشكەنتاي بوپەسىن ەتەگىنە سالىپ ءجۇرىپ، ايتقان زارى ەكەن» دەپ، قوبىزشى ىقىلاس ءبىر زارلى كۇيدى تارتىپ وتىراتىن ەدى» دەپ، ەكەۋى تۇنىمەن كوپ اڭگىمەلەسىپ وتىراتىن. «ارتىنان بەس جاسار قىزدىڭ اعاسى ىزدەپ كەلىپ، شەشەسىنىڭ ولىگىن جاسىرىپ، قۇنداقتاۋلى بالانى الدىنا الىپ، قارىنداسىن ارتىنا مىنگەستىرىپ، ەلىنە قايتىپ كەلە جاتقاندا تۋعان «قارا جورعانىڭ ءجۇرىسى» دەگەن كۇي ەكەن دەپ، ىقىلاستىڭ ءبىر كۇيىن تارتاتىن. رۋى تاراقتى بەردىمۇراتتىڭ باۋىرى مىرزامۇرات ودان دا وتكەن كۇيشى ەكەن. ءبىر كۇنى داريانىڭ جاعاسىندا وتىرعان مىرزامۇراتتىڭ ۇيىنە اكەم بارىپ تۇسەدى. كەلگەن سوڭ مەنىڭ ەپتەپ دومبىرا شەرتەتىنىمدى بايقاپ جۇرگەن اكەم «مىرزامۇراتتىڭ كۇيىن تىڭداپ كورەتىن ەكەنسىڭ» دەدى ماعان. «اكە بالاعا سىنشى» دەگەن، ءۇيرەنسىن دەگەنى عوي.
- قاراتاۋ وڭىرىندە وسكەندىكتەن سۇگىر كۇيلەرىن ناشىنە كەلتىرىپ تارتۋىڭىز ءتۇسىنىكتى. ال ەندى اقتوبەدەن شىققان سارىنى بولەك قازانعاپتىڭ كۇيلەرىن قايدان ۇيرەنىپ ءجۇرسىز؟ ەڭ كۇردەلى كۇيى «دومالاتپايدى» قاتىرىپ تارتادى ەكەنسىز. قالاي الىپ ءجۇرسىز؟
- قۇداي بۇيىرتتى، الدىق قوي. قۇرمانعازى، دينا، كاۋەن، تاتتىمبەت كۇيلەرىن دە تارتامىن. سۇگىر ەكىباستان. ءجۇزگە تارتا كۇي بىلەمىن. اقتوبەدە
ءمادەني-اعارتۋ ۋچيليششەسىندە سىرتتاي وقىدىم. سول كەزدە حالىق اقىنى نۇرپەيىس بايعانيننىڭ مومىن دەگەن كۇيشى بالاسىمەن بىرگە وقىپ، دوس بولىپ، ۇيىندە دە قوناق بولدىم. قازانعاپتىڭ سارىنى سول جاقتا ءجۇرىپ ءسىڭدى-اۋ دەيمىن.
- ءوزىڭىز شىعارعان ءتول كۇيلەرىڭىز بار ما؟
- ەلۋ ءۇش جىل وتاسىپ، جەتى پەرزەنتىمدى دۇنيەگە اكەلگەن كەڭەسكۇل ەسىمدى جارىما ارناپ شىعارعان «ارناۋ» دەگەن كۇيىم بار.
- جىرشىلىق ونەرىڭىز دە بار ەكەن. اۆتورى بەلگىسىز «شورا باتىر» قيسساسىنىڭ كوپ جەرىن جاتقا ايتادى ەكەنسىز. قاعازعا دا ءتۇسىرىپسىز. بۇل قيسسا قايدان قولىڭىزعا ءتۇسىپ ءجۇر؟
- وتكەن عاسىردىڭ 60-جىلدارىندا تۇركىستان اۋدانىنا قاراستى شورناق سەلوسىندا ءابدىرايىم دەگەن ارابشا ساۋاتتى مولدا كىسى بولدى. رۋى — توبىقتى. بۇل كىسى ەجەلگى قيسسا، جىر-تولعاۋلاردى جيناقتاپ جۇرەدى ەكەن. اكەم سۇيىندىك سول كىسىدەن «شورا باتىر» قيسساسىن ارابشا كوشىرىپ الىپ، قازاقشاعا اۋىزشا اۋدارادى. سول اۋدارمانى بالالارى شاراپ پەن مەن قاعازعا ءتۇسىردىك. ءسويتىپ، جاتقا ايتىپ جۇردىك. شاراپ قايتىس بولعاننان كەيىن كوپ جىلدار ءوتىپ، بۇل قيسسا دا ۇمىت بولا باستادى. ءبىر جاقسىسى، اۋدارما ءوزىمنىڭ قوبديشامدا ساقتاۋلى ەدى. سول ەكى ءبولىمنەن تۇراتىن قيسسانى قايتا جاڭعىرتىپ، كوشىرىپ شىقتىم. وسى «شورا باتىر» قيسساسى جاقىندا كىتاپ بولىپ باسىلىپ شىقتى.
سۇحباتتاسقان
تورەعالي تاشەنوۆ، «ايقىن».
