Sügırdıŋ şäkırtı – Samar küişı

- Qariia, sızdı äigılı küişı Sügırdı öz közımen körıp, küiın qūlaǧymen tyŋdaǧan desedı. Ras pa? - Soǧystan keiıngı 46-47-jyldar. Halyq küizelgen qiynşylyq uaqyt. Ol uaqta bız Türkıstannyŋ tübındegı Şornaq auylynan üş-tört şaqy­rymdai jerdegı Ernazar kolhozynda tūramyz. Aşa auyldyq keŋesıne qa­raidy. Bır künı Qarataudan asyp, Sügır kökemız tüiemen auylǧa keldı. Qaǧılez ǧana kışkentai şal eken. Tap-taza. Keşke taman bızdıŋ üige jūrt ji­naldy. Kelsem, Sükeŋ jambastap ja­tyr eken. «Äi, Sügır, myna el senen küi kütıp otyr» dedı äkem Süiındık. «Şar­şap keldım» dedı küişı. «Sonda da küi tartyp jıber» dep äkem taqymdap qoimady. Sükeŋ «qoi, bolmas!» dep jat­qan ornynan türegelıp, küidı bır toq­tausyz tartty deisıŋ. Otyrǧan or­nynan jyljyp ketedı eken. Şa­naqqa qoly timeidı. Jūrt el-sel boldy. Ertesıne küişını tuystary şaqyra bastady. Odan keiın arǧyn-tobyqtylar Sükeŋdı qoimai şaqyryp alyp kettı. Küi tyŋdap riza bolǧan jūrt qolyn­daǧy baryn aiamai tartu etıptı. Sükeŋ «Bırtalai närse jinaldy, sen mūny aqşaǧa ainaldyryp ber» deidı jez­demız Şökeŋe. Jezdem bır tüiege syia­tyndai jük qaldyryp, qalǧan mal men ūn, bidaidy aqşaǧa ainaldyrady. Söitıp, Sükeŋdı Suyndyqtyŋ asuyna deiın şyǧaryp salady. Jalpy, Sükeŋ bızdıŋ auylǧa jiı kelıp tūratyn. Auyl adam­dary ekı dombyrany daiyndap qoiady eken. Sükeŋ köbıne bızdıŋ üidıŋ qoldan şauyp jasaǧan kışkene qazaqy dom­byrasyn tartatyn körınedı. Sü­keŋnıŋ tartqan küiın öz qūlaǧymmen estıgenım bolmasa, ol kısı maǧan küiın üiretken joq, ärine. - Şamasy, äkeŋız de küişı bolǧan ǧoi? - Äkem orta şarualy adam bolǧan, küidı jaqsy tartatyn. Jas kezınde sal-serıleu bolypty. «Jıgıt kezımde Arqadan jesırıne ökpelep bır jıgıt keldı, oi, keremet änşı eken. Jaqsy joldas boldyq. Jalǧyz atyn sūrap edım, er-toqymyn sypyryp bere saldy. Keterınde jaiau jıberem be, at mıngızıp jıberdım» dep otyratyn äkem. Arqada Sarmalai degen änşı-kompozitor ötken. Äkem aitqan änşını sol Sarmalai ma dep te oilaimyn. Äkemnıŋ bır mal baǧatyn Berdımūrat degen küişı dosy boldy, ekeuı küi tartyp, bızdıŋ üide köp äŋgımelesetın. Bala bolsam da qūlaǧymdy sap tyŋ­daimyn. Bır äŋgımelerı esımde qalypty. «Joŋǧar şapqynşylyǧy kezınde bır äieldıŋ aiaǧy auyr eken. «Oibai, jau kep qaldy» dep jūrt dürkırei qaşyp, älgı äiel jūrtta qalypty. Bes jasar büldırşın qyzyn jetektep, eldıŋ artynan jalǧyz jolǧa şyǧady. Bır jerge kelgende bosanyp, ūl tuady da, özı ölıp ketedı. Sol kezde bes jasar qyz­dyŋ kışkentai böpesın etegıne salyp jürıp, aitqan zary eken» dep, qobyzşy Yqylas bır zarly küidı tartyp otyratyn edı» dep, ekeuı tünımen köp äŋgımelesıp otyratyn. «Artynan bes jasar qyzdyŋ aǧasy ızdep kelıp, şeşesınıŋ ölıgın jasyryp, qūndaq­tauly balany aldyna alyp, qaryndasyn artyna mıngestırıp, elıne qaityp kele jatqanda tuǧan «Qara jorǧanyŋ jürısı» degen küi eken dep, Yqylastyŋ bır küiın tartatyn. Ruy taraqty Ber­dımūrat­tyŋ bauyry Myrzamūrat odan da ötken küişı eken. Bır künı dariianyŋ ja­ǧasynda otyrǧan Myrzamūrattyŋ üiıne äkem baryp tüsedı. Kelgen soŋ menıŋ eptep dombyra şertetınımdı baiqap jürgen äkem «Myrzamūrattyŋ küiın tyŋdap köretın ekensıŋ» dedı maǧan. «Äke balaǧa synşy» degen, üi­rensın degenı ǧoi. - Qaratau öŋırınde öskendıkten Sügır küilerın näşıne keltırıp tartuyŋyz tüsı­nıktı. Al endı Aqtöbeden şyqqan sa­ry­ny bölek Qazanǧaptyŋ küilerın qai­dan üirenıp jürsız? Eŋ kürdelı küiı «Do­malatpaidy» qatyryp tartady eken­sız. Qalai alyp jürsız? - Qūdai būiyrtty, aldyq qoi. Qūr­manǧazy, Dina, Käuen, Tättımbet küi­lerın de tartamyn. Sügır ekıbastan. Jüz­ge tarta küi bılemın. Aqtöbede mä­deni-aǧartu uchilişesınde syrttai oqydym. Sol kezde halyq aqyny Nūr­peiıs Baiǧaninnıŋ Momyn degen küişı balasymen bırge oqyp, dos bolyp, üiınde de qonaq boldym. Qazanǧaptyŋ saryny sol jaqta jürıp sıŋdı-au dei­mın. - Özıŋız şyǧarǧan töl küilerıŋız bar ma? - Elu üş jyl otasyp, jetı perzen­tım­dı düniege äkelgen Keŋeskül esımdı jaryma arnap şyǧarǧan «Arnau» degen küiım bar. - Jyrşylyq önerıŋız de bar eken. Avtory belgısız «Şora batyr» qissasy­nyŋ köp jerın jatqa aitady ekensız. Qa­ǧazǧa da tüsırıpsız. Būl qissa qaidan qo­lyŋyzǧa tüsıp jür? - Ötken ǧasyrdyŋ 60-jyldarynda Türkıstan audanyna qarasty Şornaq selosynda Äbdıraiym degen arabşa sauatty molda kısı boldy. Ruy — to­byq­ty. Būl kısı ejelgı qissa, jyr-tolǧau­lardy jinaqtap jüredı eken. Äkem Süiındık sol kısıden «Şora batyr» qis­sasyn arabşa köşırıp alyp, qa­zaq­şaǧa auyzşa audarady. Sol audarmany balalary Şarap pen men qaǧazǧa tü­sırdık. Söitıp, jatqa aityp jürdık. Şarap qaitys bolǧannan keiın köp jyldar ötıp, būl qissa da ūmyt bola bastady. Bır jaqsysy, audarma özımnıŋ qobdişamda saqtauly edı. Sol ekı bö­lımnen tūratyn qissany qaita jaŋ­ǧyrtyp, köşırıp şyqtym. Osy «Şora batyr» qissasy jaqynda kıtap bolyp basylyp şyqty.