ەلىمىزدە وندىرىستىك جاراقاتتار، ادام ولىمىنە اكەلەتىن جازاتايىم وقيعالار ءالى دە توقتار ەمەس. جاقىندا عانا ۇلىتاۋ وبلىسىنداعى كەنىشتە بولعان اپات – وسىنىڭ ايقىن دالەلى. جۇمىسشى ماماندىقتارى جىلى باستالماي جاتىپ، جەتى بىردەي كەنشىدەن ايرىلعانىمىز وكىنشىتى جاعداي. مەملەكەت باسشىسى «قازاقمىس» كورپوراتسياسىنا قاراستى كەنىشتە ورىن العان قايعىلى وقيعاعا بايلانىستى ەڭبەك قاۋىپسىزدىگىن قاماتاماسىز ەتۋ ماسەلەسىنە ەرەكشە نازار اۋداردى. پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، وندىرىستىك نىساندارداعى قاۋىپسىزدىك جۇيەلەرىنىڭ جابدىقتالۋ دەڭگەيى وتە تومەن. وسىعان بايلانىستى زاڭ عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، PhD, MNUقىلمىستىق قۇقىق جانە پروتسەستىڭ عىلىمي مەكتەبىنىڭ اسسيستەنت-پروفەسسورى الماس جۇماعالي مىرزامەن سۇحبات قۇرعان ەدىك.
- الماس مىرزا، ءوندىرىستىك قاۋىپسىزدىك تالاپتارىنىڭ ساقتالماۋىنىڭ باستى سەبەپتەرى قانداي؟
- بىرىنشىدەن, جابدىقتاردىڭ توزۋى مەن ەسكى قۇرال-جابدىقتاردىڭ قولدانىلۋى اپاتتاردىڭ جيىلەۋىنە ىقپال ەتەدى. جاۋاپتى تۇلعالار بۇل ماسەلەنى شەشۋگە اسىقپايدى، سەبەبى ءوندىرىستىڭ توقتاپ قالۋىنان قاۋىپتەنەدى. الايدا ولاردىڭ شەشىمدەرىنىڭ ارتىندا ادام ءومىرى مەن دەنساۋلىعى تۇرعانىن ەسكەرمەۋ – اۋىر قاتەلىك.
ناقتى مىسال ايتسام، وسىدان ەكى جارىم جىل بۇرىن الماتىداعى قۇرىلىس الاڭىندا بيىك مۇنارالى كراننان قۇلاپ، قازا تاپقان كران جۇرگىزۋشىسىنىڭ مۇددەسىن قورعاۋعا تۋرا كەلدى. تەرگەۋ بارىسىندا ساراپتاما بيىك كراننىڭ بىرنەشە جەرىندە جارىقشاقتار بولعانىن انىقتادى. بىراق كاسىپورىن بۇل اقاۋلاردى جاسىرىپ، سىرتىن سىرلاپ قويعان. ءۇش اي سايىن تەكسەرىس جۇرگىزەتىن كوميسسيا دا، سىرتتان شاقىرىلاتىن تاۋەلسىز ساراپشى دا ارنايى سىناقتان وتكىزبەي، قۇرىلعىنى "تولىقتاي جارامدى" دەپ قول قويىپ وتىرعان. ناتيجەسىندە ادام قازا تاپتى.
الايدا تەرگەۋ بارىسىندا اۋەزوۆ اۋدانىنىڭ تەرگەۋشىسى قونىسباەۆ م. 16.08.2022 جىلى بۇل وقيعادا قىلمىس قۇرامى جوق دەگەن شەشىم شىعارىپ، ءىستى جاپتى. سەبەپ – كران جۇرگىزۋشىسىنىڭ جەڭىل دارەجەدە ماس بولعانى. بۇل شەشىمدى اۋدان پروكۋرورى دا قولدادى. بىراق لوگيكالىق تۇرعىدان الىپ قاراساق، مۇنارالى كراننىڭ توبەسىندە وتىرعان ادامنىڭ ماستىعى مەن كراننىڭ قۇلاۋىنىڭ اراسىندا سەبەپتى بايلانىس جوق ەدى. تەرگەۋ بارىسىندا مارقۇمنىڭ ەرەجەدەن تىس ارەكەتتەر جاساعانى نەمەسە قىڭىر قىلىق كورسەتكەنى تۋرالى ەشقانداي دالەل تابىلعان جوق. كران ونىڭ باسقارۋشىسى ماس بولعاندىقتان ەمەس، جارىقشاقتارى ۇلعايعاندىقتان قۇلادى. دەگەنمەن، بارلىق ينستانتسيالارعا جۇگىنگەنىمىزبەن، ءىس قايتا قوزعالعان جوق.
ەكىنشىدەن, كەيبىر كاسىپورىنداردا قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرى تەك قاعاز جۇزىندە قالىپ وتىر, ال وندىرىستەگى جاۋاپكەرشىلىك دەڭگەيى وتە تومەن. بۇل جۇمىسشىلاردىڭ قاۋىپسىزدىگىنە نەمقۇرايلىقاراۋعا اكەلىپ سوعادى.
مىسالى، قۇرىلىس الاڭىنداعى قورعانىش كاسكاسى، ارنايى اياق كيىمدەر جانە بەلدىكتەر ارزان باعادا بولمايدى، سەبەبى ولاردىڭ ماتەريالىنا بەرىكتىكتى ارتتىراتىن مەتالل ەلەمەنتتەر قوسىلعان. بىراق كەيبىر قۇرىلىس كومپانيالارى قاۋىپسىزدىككە ينۆەستيتسيا سالعىسى كەلمەي، "كوتەرە المايتىن شوقپاردى بەلىنە قىستىرىپ", ۇلكەن جوبالاردى باستايدى.
جۇمىس كۇشى جەتىسپەگەن جاعدايدا، قوسىمشا جۇمىسشىلار تارتىلادى. بىراق ولار ەشقانداي بەلدىكسىز، دۋلىعاسىز، ءتىپتى كەيدە تاپىشكەمەن جۇمىس ىستەپ جۇرەدى. كەيدە بيىكتەن قۇلاپ تۇسكەن جۇمىسشىلاردى قۇتقارۋ ءۇشىن جەدەل جاردەم شاقىرىلعان كەزدە، سول جەردە جۇرگەن جاۋاپتى تۇلعالار:
"تەز-تەز كاسكا مەن بەلدىكتى تاعىڭدار!" – دەپ ايقايلاپ، جاراقات العان، ءتىپتى كەيدە ەس-ءتۇسسىز جاتقان ادامدى قاۋىپسىزدىك قۇرالدارىمەن "جابدىقتاپ" جاتاتىن وقيعالار تۋرالى كليەنتتەرىمىزدەن بىرنەشە رەت ەستىدىك. نە ءۇشىن؟ سەبەبى جۇمىسشى قازا تاپقان جاعدايدا، كومپانيانىڭ باسشىلىعى پوليتسيا شاقىرىلعان كەزدە وزدەرىن اقتاپ الۋ ءۇشىن"قاۋىپسىزدىك شارالارىن ساقتادى" دەگەن ءۋاج ايتۋى كەرەك.
- قازىرگى زاڭنامالىق تالاپتار وندىرىستىك قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن جەتكىلىكتى مە؟
- قىلمىستىق زاڭنامادا ەشقانداي ولقىلىق جوق. قر قىلمىس زاڭىندا ەڭبەكتi قورعاۋ قاعيدالارىن بۇزۋ (156-باپ), اتوم ەنەرگياسىن پايدالانۋ وبەكتiلەرiندە قاۋiپسiزدiك قاعيدالارىن بۇزۋ (276-باپ), تاۋ-كەن نەمەسە قۇرىلىس جۇمىستارىن جۇرگiزۋ كەزiندە قاۋiپسiزدiك قاعيدالارىن بۇزۋ (277-باپ), جارىلىس قاۋپi بار وبەكتiلەردە قاۋiپسiزدiك قاعيدالارىن بۇزۋ (281-باپ), عارىش قىزمەتiن جۇزەگە اسىرۋ كەزiندە قاۋiپسiزدiك قاعيدالارىن بۇزۋ (282-باپ), ماگيسترالدىق قۇبىرلاردى سالۋ، پايدالانۋ نەمەسە جوندەۋ كەزiندە قاۋiپسiزدiك قاعيدالارىن بۇزۋ (354-باپ) سىندى قىلمىس قۇرامدارى قءاۋىپسىزدىك تەحنيكاسى مەن ونەركاسىپتىك سانيتاريا ەرەجەلەرىنەجانە ەڭبەكتى قورعاۋدىڭ وزگە دە قاعيدالارىنا قورعان بولىپ تۇر. ول قىلمىستاردى جاساعانى ءۇشىن ون جىلعا دەيىنگى مەرزىمگە باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسى كوزدەلگەن, بىراق ول بولارى بولىپ، بوياۋى سىڭگەن كەزدە تەك وقيعا ورىن العاننان كەيىن عانا ىسكە قوسىلاتىن تەتىك.
سوندىقتان بىزگە قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىنىڭ ورىندالۋىن الدىن الا قامتاماسىز ەتەتىن قاتاڭ جانە مۇلتىكسىز جاۋاپكەرشىلىك جۇيەسى قاجەت.
-ءسىزدىڭ ويىڭىزشا قانداي وزگەرىستەر ەنگىزۋگە بولادى؟ قانداي قوسىمشا قادامدار قاجەت؟
قازاقستاندا ەڭبەك ينسپەكتورلارى بار، بىراق جۇمىسكەرلەردىڭ قۇقىقتىق ساۋاتى جەتىسپەيتىندىكتەن، ولارعا جۇگىنۋ دەڭگەيى وتە تومەن. ولاردان جوعارى قۇقىقتىق ساۋاتتى تالاپ ەتۋ دە ابەستىك. بۇل رەتتە جۇمىسكەر مۇددەلەرىن قورعاۋ ماقساتىندا كاسىپوداقتار جۇيەسىن جانداندىرۋ قاجەت.
دەگەنمەن، ەگەر كاسىپوداقتار جۇيەسى دۇرىس رەتتەلمەسە، ول دا قاۋىپ ءتوندىرۋى مۇمكىن.
2011 جىلى «قاراجانباسمۇناي» كومپانياسى قىزمەتكەرلەرىنىڭ كاسىپوداعىنىڭ زاڭگەرى ن. سوكولوۆا جۇمىسشىلاردىڭ مۇددەسىن قورعاپ سويلەگەنى ءۇشىن، «جۇمىسكەر» جانە «جۇمىس بەرۋشى» دەپ اتالاتىن ەكى الەۋمەتتىك توپتىڭارازدىعىن قوزدىردى دەگەن ايىپپەن سول كەزدەگى قىلمىستىق كودەكستىڭ 164-بابىنا سايكەس سوتتالعان بولاتىن.
وسى وقيعادان-اق، كاسىپوداق قوزعالىسى دۇرىس رەتتەلمەسە، قانداي قاۋىپتەرگە تاپ بولۋى مۇمكىن ەكەنىن كورۋگە بولادى.
وندىرىستىك قاۋىپسىزدىككە قاتىستى "قاۋىپسىزدىك تەحنيكاسى – قاعاز جۇزىندەگى تالاپ ەمەس، ادام ءومىرىنىڭ كەپىلى" دەگەن قاعيدانى جۇيەلى تۇردە ەنگىزۋ قاجەت. بۇل قاعيدا جۇمىس بەرۋشىلەردەن باستاپ، ءاربىر قىزمەتكەردىڭ ساناسىنا ءسىڭۋى ءتيىس.
قازىرگى تاڭدا قازاقستاندا وندىرىستىك قاۋىپسىزدىك تالاپتارى ءجيى بۇزىلادى، ال زاڭ نورمالارى وقيعا بولعاننان كەيىن عانا ىسكە قوسىلادى.
ەڭ باستىسى – قاۋىپسىزدىك مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ، ويتكەنى "قاۋىپسىزدىك – ءبىرىنشى كەزەكتە ادامنىڭ ساناسىنان باستالادى".
- سۇحباتىڭىزعا كوپ راقمەت!
مەرۋەرت رايىم
