Elimizde óndiristik jaraqattar, adam ólimine ákeletin jazataıym oqıǵalar áli de toqtar emes. Jaqynda ǵana Ulytaý oblysyndaǵy kenishte bolǵan apat – osynyń aıqyn dáleli. Jumysshy mamandyqtary jyly bastalmaı jatyp, jeti birdeı kenshiden aırylǵanymyz ókinshiti jaǵdaı. Memleket basshysy «Qazaqmys» korporaııasyna qarasty kenishte oryn alǵan qaıǵyly oqıǵaǵa baılanysty eńbek qaýipsizdigin qamatamasyz etý máselesine erekshe nazar aýdardy. Prezıdenttiń aıtýynsha, óndiristik nysandardaǵy qaýipsizdik júıeleriniń jabdyqtalý deńgeıi óte tómen. Osyǵan baılanysty zań ǵylymdarynyń kandıdaty, PhD, MNUQylmystyq quqyq jáne proestiń ǵylymı mektebiniń assıstent-professory Almas Jumaǵalı myrzamen suhbat qurǵan edik.
- Almas myrza, óndiristik qaýipsizdik talaptarynyń saqtalmaýynyń basty sebepteri qandaı?
- Birinshiden, jabdyqtardyń tozýy men eski qural-jabdyqtardyń qoldanylýy apattardyń jıileýine yqpal etedi. Jaýapty tulǵalar bul máseleni sheshýge asyqpaıdy, sebebi óndiristiń toqtap qalýynan qaýiptenedi. Alaıda olardyń sheshimderiniń artynda adam ómiri men densaýlyǵy turǵanyn eskermeý – aýyr qatelik.
Naqty mysal aıtsam, osydan eki jarym jyl buryn Almatydaǵy qurylys alańynda bıik munaraly krannan qulap, qaza tapqan kran júrgizýshisiniń múddesin qorǵaýǵa týra keldi. Tergeý barysynda saraptama bıik krannyń birneshe jerinde jaryqshaqtar bolǵanyn anyqtady. Biraq kásiporyn bul aqaýlardy jasyryp, syrtyn syrlap qoıǵan. Úsh aı saıyn tekseris júrgizetin komıssııa da, syrttan shaqyrylatyn táýelsiz sarapshy da arnaıy synaqtan ótkizbeı, qurylǵyny "tolyqtaı jaramdy" dep qol qoıyp otyrǵan. Nátıjesinde adam qaza tapty.
Alaıda tergeý barysynda Áýezov aýdanynyń tergeýshisi Qonysbaev M. 16.08.2022 jyly bul oqıǵada qylmys quramy joq degen sheshim shyǵaryp, isti japty. Sebep – kran júrgizýshisiniń jeńil dárejede mas bolǵany. Bul sheshimdi aýdan prokýrory da qoldady. Biraq logıkalyq turǵydan alyp qarasaq, munaraly krannyń tóbesinde otyrǵan adamnyń mastyǵy men krannyń qulaýynyń arasynda sebepti baılanys joq edi. Tergeý barysynda marqumnyń erejeden tys áreketter jasaǵany nemese qyńyr qylyq kórsetkeni týraly eshqandaı dálel tabylǵan joq. Kran onyń basqarýshysy mas bolǵandyqtan emes, jaryqshaqtary ulǵaıǵandyqtan qulady. Degenmen, barlyq ınstanııalarǵa júgingenimizben, is qaıta qozǵalǵan joq.
Ekinshiden, keıbir kásiporyndarda qaýipsizdik erejeleri tek qaǵaz júzinde qalyp otyr, al óndiristegi jaýapkershilik deńgeıi óte tómen. Bul jumysshylardyń qaýipsizdigine nemquraılyqaraýǵa ákelip soǵady.
Mysaly, qurylys alańyndaǵy qorǵanysh kaskasy, arnaıy aıaq kıimder jáne beldikter arzan baǵada bolmaıdy, sebebi olardyń materıalyna beriktikti arttyratyn metall elementter qosylǵan. Biraq keıbir qurylys kompanııalary qaýipsizdikke ınvestıııa salǵysy kelmeı, "kótere almaıtyn shoqpardy beline qystyryp", úlken jobalardy bastaıdy.
Jumys kúshi jetispegen jaǵdaıda, qosymsha jumysshylar tartylady. Biraq olar eshqandaı beldiksiz, dýlyǵasyz, tipti keıde tápishkemen jumys istep júredi. Keıde bıikten qulap túsken jumysshylardy qutqarý úshin jedel járdem shaqyrylǵan kezde, sol jerde júrgen jaýapty tulǵalar:
"Tez-tez kaska men beldikti taǵyńdar!" – dep aıqaılap, jaraqat alǵan, tipti keıde es-tússiz jatqan adamdy qaýipsizdik quraldarymen "jabdyqtap" jatatyn oqıǵalar týraly klıentterimizden birneshe ret estidik. Ne úshin? Sebebi jumysshy qaza tapqan jaǵdaıda, kompanııanyń basshylyǵy polıııa shaqyrylǵan kezde ózderin aqtap alý úshin"qaýipsizdik sharalaryn saqtady" degen ýáj aıtýy kerek.
- Qazirgi zańnamalyq talaptar óndiristik qaýipsizdikti qamtamasyz etý úshin jetkilikti me?
- Qylmystyq zańnamada eshqandaı olqylyq joq. QR Qylmys zańynda eńbekti qorǵaý qaǵıdalaryn buzý (156-bap), atom energııasyn paıdalaný obektilerinde qaýipsizdik qaǵıdalaryn buzý (276-bap), taý-ken nemese qurylys jumystaryn júrgizý kezinde qaýipsizdik qaǵıdalaryn buzý (277-bap), jarylys qaýpi bar obektilerde qaýipsizdik qaǵıdalaryn buzý (281-bap), ǵarysh qyzmetin júzege asyrý kezinde qaýipsizdik qaǵıdalaryn buzý (282-bap), magıstraldyq qubyrlardy salý, paıdalaný nemese jóndeý kezinde qaýipsizdik qaǵıdalaryn buzý (354-bap) syndy qylmys quramdary qaýipsizdik tehnıkasy men ónerkásiptik sanıtarııa erejelerinejáne eńbekti qorǵaýdyń ózge de qaǵıdalaryna qorǵan bolyp tur. Ol qylmystardy jasaǵany úshin on jylǵa deıingi merzimge bas bostandyǵynan aıyrý jazasy kózdelgen, biraq ol bolary bolyp, boıaýy sińgen kezde tek oqıǵa oryn alǵannan keıin ǵana iske qosylatyn tetik.
Sondyqtan bizge qaýipsizdik erejeleriniń oryndalýyn aldyn ala qamtamasyz etetin qatań jáne múltiksiz jaýapkershilik júıesi qajet.
-Sizdiń oıyńyzsha qandaı ózgerister engizýge bolady? Qandaı qosymsha qadamdar qajet?
Qazaqstanda eńbek ınspektorlary bar, biraq jumyskerlerdiń quqyqtyq saýaty jetispeıtindikten, olarǵa júginý deńgeıi óte tómen. Olardan joǵary quqyqtyq saýatty talap etý de ábestik. Bul rette jumysker múddelerin qorǵaý maqsatynda kásipodaqtar júıesin jandandyrý qajet.
Degenmen, eger kásipodaqtar júıesi durys rettelmese, ol da qaýip tóndirýi múmkin.
2011 jyly «Qarajanbasmunaı» kompanııasy qyzmetkerleriniń kásipodaǵynyń zańgeri N. Sokolova jumysshylardyń múddesin qorǵap sóılegeni úshin, «jumysker» jáne «jumys berýshi» dep atalatyn eki áleýmettik toptyńarazdyǵyn qozdyrdy degen aıyppen sol kezdegi Qylmystyq kodekstiń 164-babyna sáıkes sottalǵan bolatyn.
Osy oqıǵadan-aq, kásipodaq qozǵalysy durys rettelmese, qandaı qaýipterge tap bolýy múmkin ekenin kórýge bolady.
Óndiristik qaýipsizdikke qatysty "qaýipsizdik tehnıkasy – qaǵaz júzindegi talap emes, adam ómiriniń kepili" degen qaǵıdany júıeli túrde engizý qajet. Bul qaǵıda jumys berýshilerden bastap, árbir qyzmetkerdiń sanasyna sińýi tıis.
Qazirgi tańda Qazaqstanda óndiristik qaýipsizdik talaptary jıi buzylady, al zań normalary oqıǵa bolǵannan keıin ǵana iske qosylady.
Eń bastysy – qaýipsizdik mádenıetin qalyptastyrý, óıtkeni "qaýipsizdik – birinshi kezekte adamnyń sanasynan bastalady".
- Suhbatyńyzǵa kóp raqmet!
Merýert Raıym
