كەشە، بۇگىندەرى استانا، الماتى قالالارىندا مۇحتار اعا ماعاۋينگە اس بەرىلىپ جاتىر. ءبۇل كۇندەرى جاقسى ءسوز كوپ ايتىلدى، وسيەتى ەسكە ءتۇستى. رۋحانيات جايلى اڭگىمە قوزعالدى. بىزدە ءوز پىكىرىمىزدى ءبىلدىرۋدى ءجون كوردىك.
ۇلت مۇددەسىنە تابانداپ قىزمەت ەتكەن، الاش تاپسىرماسىنا اسا تياناقتى، جەر بەتىنە ەرەكشە مىندەتپەن كەلگەن ارداقتى مۇحتار ماعاۋين ءوز شەڭبەرىڭدە، ءومىر مولشەرىندە، ءتاڭىرى جۇكتەگەن ۇلكەن ءبىر ميسسيانى تولىق ورىنداپ شىقتى.
ەگەر ماعاۋين جاساعان زور ەڭبەكتى تىزىمدەيتىن بولساق، الاپات، قىرۋار ءىستى قاي كەزدە تامامداپ ۇلگەردى ەكەن دەپ تاڭ قالار ەدىك. بۇل تۋرالى، ءومىردىڭ مۇراتى ەڭبەك ەكەنى جايلى “كوك مۇنار” رومانىندا جازىپ ەدى.
ونىڭ ءومىرى — ونەگەلى، سوزدەرى — اقيقات، اقىل-كەڭەسى — وسيەت.
ول ۋاقىتپەن جارىستى. كىمدى-كىم جەڭەر ەكەن دەپ ەكى جاق ۇزاق اڭدىستى. ۋاقىت باسىپ وزدى، بىراق ماڭگىلىك ماعاۋينگە بۇيىردى. ماعاۋين ماشىڭكەسى تىقىلداپ جاتقاندا، بىزگە ونەردىڭ جۇرەگى تالماي سوعىپ تۇرعانداي ەلەستەيتىن. قازىر ماشىڭكە ءۇنسىز تۇر. قارالى كۇندەر بىتكەندە ءبىز ماشىڭكەدەن شىققان تالاي شىعارمانى تابارمىز.
زاڭعار جازۋشىمەن ەندى ءبىز كىتاپ جۇزىندە كەزدەسەمىز. ۋاقىتتى تۇسىندىك، ماڭگىلىكتىڭ جولىن كىم بىلەدى؟ ماعاۋين. عىلىم ءتارتىپتى سۇيەدى، الايدا، كوركەم شىعارماشىلىق تا ءتارتىپتى جاقسى كورەدى ەكەن. ونىڭ عىلىمي ەڭبەكتەرى مەن كوركەم ادەبيەتى استاسىپ جاتتى. عىلىمي دۇنيەسى كۇن وزعاندا كوركەم ماتىننەن كورىندى. ياعني، جازۋشىدا تانىم بىرەۋ-اق، ول ىزدەنىس، ەڭبەك.
ۋاقىت توقتادى. تارتىپكە بەرىك، شارۋاسىنا مىعىم، ماقسات-مۇراتىنا ادال مۇحتار اعا ماعاۋين ەشقاشان ولمەيتىندەي كورىنەتىن. كەز كەلگەن نارسەگە تياناقتى ەدى. ەل ۇقىپتىلىعىنا قاراپ، جازۋشىدان گورى ماتەماتيككە ۇقساتاتىن. پرينستون ۋنيۆەرسيتەتى باعىن قىدىرىپ جۇرگەن ەينشتەين تاعدىرى ءتارىزدى. كوزى تىرىسىندە اتى اڭىزعا اينالعان تۇلعا بولدى. سوڭعى عاسىردىڭ ىشىندە ءدال ماعاۋيندەي شىعارماشىلىق تابىسقا جەتكەن ادام جوقتىڭ قاسى.
ماعاۋين سىيلى بولدى ما؟ بولدى. جۇرت قادىر تۇتتى ما؟ تۇتتى. كىمنىڭ ەسىم-سويىن اتار ەدىك؟ مىسالى؟ مۇحتار اعا قۇل-مۇحاممەد اۋلەتى.قازاقستاندا مۇحتار دەگەن ەسىم-سوي يەسى قاشاندا ەلىن سۇيگەن، جەرىن سۇيگەن، ونەرىن سۇيگەن ەر كەلەدى. اتامۇرا باسشىسى راقىمعالي دوسىمنىڭ قازاق حالقىنا جاساعان كۇللى ەڭبەگى كوز الدىمدا. بۇل جايلى سىزدەر دە بىلەسىزدەر. اسىرەسە، مۇحتار ماعاۋيننىڭ 80 جاسقا تولعان مەرەيتويى تۇسىندا “ۇلتقا قىزمەت” اتتى ەستەلىك كىتاپبى جارىق كوردى. اتامۇرادان باسىلىپ شىققان اتالمىش كىتاپ مۇحتار اعانىڭ ەڭبەگى مەن شىعارماشىلىعىنا ارنالدى. ىلە-شالا “كوك مۇنار” رومانى جارىق كوردى. ماعاۋين ۇستازدىڭ كوڭىلىنەن شىققان بۇل كىتاپتار اعامىزدىڭ قۋانىشتارى مەن مەرەيتويلارى ەلەۋسىز قالماعانىن بىلدىرەدى. كىتاپتىڭ شىعارىلىمىنا مۇحتار اعا ماعاۋيننىڭ ءوزى ارالاسىپ وتىردى. ول تالاپشىل تۇلعا ەدى، بوتەن قالامنىڭ ءتول مادينيەتىن، ءتول ءماتىنىڭ بيلەپ-توستەۋىنە قارسى بولدى.
بۇل جۇمىستىڭ باسى-قاسىندا راقىمعالي ءجۇردى. ال يدەيانى ايتقان، باعىت-باعدار بەرگەن مۇحتار اعا قۇل-مۇحاممەد بولاتىن.
“ۇلتقا قىزمەتتىڭ" وزگە كىتاپتارعا ۇقسامايتىن ءبىر ارتىقشىلىعى بولدى.
ول كەڭەس ءhام تاۋەلسىزدىك زامانىندا ەسىمى عالامدى شارلاعان مۇحتار اعا ماعاۋين تۋرالى تۇڭعىش ءارى سوڭعى كىتاپ ەدى.. ءيا، سەنسەڭىز دە، سەنبەسەڭىز دە سولاي.
بۇل كىتاپتىڭ باستى قاسيەتى مۇندا ەمەس. باستى قاسيەتى - ونى مۇحاڭنىڭ ءوزى قاراپ شىققانى ءارى جارىق كورگەن نۇسقانى كورىپ كەتكەنى. كەيىنگى ۇرپاققا ونەگە كىتاپ.تولقىن-تولقىن جاس مۇحاڭا سەنەدى. مۇحاڭ- بىزگە. مۇحاڭنىڭ جاسقا ءۇمىت ارتۋى - زور.
كىتاپتى مەملەكەتتىك ەمەس "اتامۇرا", اعايىندى مۇحتار مەن راقىمعالي قۇل-مۇحاممەدتەر جارىققا شىعاردى. ۇلتقا جاعاتىن يگى ءىستى قۇل-مۇحاممەدتەر ماقتان ءۇشىن ەمەس، ۇلى جازۋشىنىڭ قۇرمەتى ءۇشىن جاسادى.
سول كىتاپتىڭ قۇراستىرۋشىسى جانە ونى مۇحاڭنىڭ ءوز قولىنا تابىستاۋشى رەتىندە مەن نىق سەنىممەن ايتا الامىن: كىتاپ اتالعان ەكى ازاماتتىڭ ابىرويلى ەڭبەگى.
اشى دا بولسا اقيقات وسى، اعايىن. كەزىندە مىرجاقىپ بابامىز ايتقانداي، "سۇرايمىن، سوندا قايدا ەدىڭ؟"
مۇحتار اعا ماعاۋين بىرەۋگە جاق، بىرەۋگە قارسى بولعان جوق. ونىڭ ءار نارسەگە ءوز پىكىرى بولدى. تەگى، كەزىندە، ۇلت مۇددەسىنە تابان اۋدارماي 60 جىل قىزمەت جاساعان قازاق دانىشپانى مۇحتار ماعاۋين ءوزىنىڭ جانكەشتى وبرازى وراز-مۇحاممەد ءتارىزدى حالقىنا جەرۇيىق، جۇمباعىنا جاۋاپ ىزدەپ، شىڭعىستاۋدان شىققان ەدى.
شۇبارتاۋدان باستالىپ، اقش-تىڭ مەريلەند شتاتىندا اياقتالعان ۇزاق ساپارىندا، كەشەلەرى ۇلى يمپەريالار تالاسقان الىپ مەملەكەت توپىراعىندا، رۋحتاس ەلدە، وزىنە ادەبي اعايىن، جازۋى تۋىس فولكنەر مەن حەمينگۋەي وتانىندا، ۇلى مۇرات جولىندا، ەل الدىنداعى بورىشىن وتەپ، بۇكىل ەڭبەگىن قازاققا تابىستاپ، الىستا، بالا-شاعاسىنىڭ ورتاسىندا، عارىشتا جۇيتكىپ ءوزىڭ ءوزى ماڭگىلىك اينالىپ كەتىپ بارا جاتقان ادامزات پلانەتاسىندا تولەگەن ايبەرگەنوۆ جىرلاعان بيىكتە قايتىس بولدى.
ديدار امانتاي
جازۋشى، فيلوسوف
