Keshe, búginderi Astana, Almaty qalalarynda Muhtar aǵa Maǵaýınge as berilip jatyr. Búl kúnderi jaqsy sóz kóp aıtyldy, ósıeti eske tústi. Rýhanııat jaıly áńgime qozǵaldy. Bizde óz pikirimizdi bildirýdi jón kórdik.
Ult múddesine tabandap qyzmet etken, alash tapsyrmasyna asa tııanaqty, Jer betine erekshe mindetpen kelgen ardaqty Muhtar Maǵaýın óz sheńberińde, ómir mólsherinde, Táńiri júktegen úlken bir mıssııany tolyq oryndap shyqty.
Eger Maǵaýın jasaǵan zor eńbekti tizimdeıtin bolsaq, alapat, qyrýar isti qaı kezde tamamdap úlgerdi eken dep tań qalar edik. Bul týraly, ómirdiń muraty eńbek ekeni jaıly “Kók munar” romanynda jazyp edi.
Onyń ómiri — ónegeli, sózderi — aqıqat, aqyl-keńesi — ósıet.
Ol ýaqytpen jarysty. Kimdi-kim jeńer eken dep eki jaq uzaq ańdysty. Ýaqyt basyp ozdy, biraq máńgilik Maǵaýınge buıyrdy. Maǵaýın máshińkesi tyqyldap jatqanda, bizge ónerdiń júregi talmaı soǵyp turǵandaı elesteıtin. Qazir máshińke únsiz tur. Qaraly kúnder bitkende biz máshińkeden shyqqan talaı shyǵarmany tabarmyz.
Zańǵar jazýshymen endi biz kitap júzinde kezdesemiz. Ýaqytty túsindik, máńgiliktiń jolyn kim biledi? Maǵaýın. Ǵylym tártipti súıedi, alaıda, kórkem shyǵarmashylyq ta tártipti jaqsy kóredi eken. Onyń ǵylymı eńbekteri men kórkem ádebıeti astasyp jatty. Ǵylymı dúnıesi kún ozǵanda kórkem mátinnen kórindi. Iaǵnı, jazýshyda tanym bireý-aq, ol izdenis, eńbek.
Ýaqyt toqtady. Tártipke berik, sharýasyna myǵym, maqsat-muratyna adal Muhtar aǵa Maǵaýın eshqashan ólmeıtindeı kórinetin. Kez kelgen nársege tııanaqty edi. El uqyptylyǵyna qarap, jazýshydan góri matematıkke uqsatatyn. Prınston ýnıversıteti baǵyn qydyryp júrgen Eınshteın taǵdyry tárizdi. Kózi tirisinde aty ańyzǵa aınalǵan tulǵa boldy. Sońǵy ǵasyrdyń ishinde dál Maǵaýındeı shyǵarmashylyq tabysqa jetken adam joqtyń qasy.
Maǵaýın syıly boldy ma? Boldy. Jurt qadir tutty ma? Tutty. Kimniń esim-soıyn atar edik? Mysaly? Muhtar aǵa Qul-Muhammed áýleti.Qazaqstanda Muhtar degen esim-soı ıesi qashanda elin súıgen, jerin súıgen, ónerin súıgen er keledi. Atamura basshysy Raqymǵalı dosymnyń qazaq halqyna jasaǵan kúlli eńbegi kóz aldymda. Bul jaıly sizder de bilesizder. Ásirese, Muhtar Maǵaýınniń 80 jasqa tolǵan mereıtoıy tusynda “Ultqa qyzmet” atty estelik kitapby jaryq kórdi. Atamuradan basylyp shyqqan atalmysh kitap Muhtar aǵanyń eńbegi men shyǵarmashylyǵyna arnaldy. Ile-shala “Kók munar” romany jaryq kórdi. Maǵaýın ustazdyń kóńilinen shyqqan bul kitaptar aǵamyzdyń qýanyshtary men mereıtoılary eleýsiz qalmaǵanyn bildiredi. Kitaptyń shyǵarylymyna Muhtar aǵa Maǵaýınniń ózi aralasyp otyrdy. Ol talapshyl tulǵa edi, bóten qalamnyń tól mádınıetin, tól mátiniń bılep-tósteýine qarsy boldy.
Bul jumystyń basy-qasynda Raqymǵalı júrdi. Al ıdeıany aıtqan, baǵyt-baǵdar bergen Muhtar aǵa Qul-Muhammed bolatyn.
“Ultqa qyzmettiń" ózge kitaptarǵa uqsamaıtyn bir artyqshylyǵy boldy.
Ol keńes hám táýelsizdik zamanynda esimi ǵalamdy sharlaǵan Muhtar aǵa Maǵaýın týraly tuńǵysh ári sońǵy kitap edi.. Iá, senseńiz de, senbeseńiz de solaı.
Bul kitaptyń basty qasıeti munda emes. Basty qasıeti - ony Muhańnyń ózi qarap shyqqany ári jaryq kórgen nusqany kórip ketkeni. Keıingi urpaqqa ónege kitap.Tolqyn-tolqyn jas Muhańa senedi. Muhań- bizge. Muhańnyń jasqa úmit artýy - zor.
Kitapty memlekettik emes "Atamura", aǵaıyndy Muhtar men Raqymǵalı Qul-Muhammedter jaryqqa shyǵardy. Ultqa jaǵatyn ıgi isti Qul-Muhammedter maqtan úshin emes, uly jazýshynyń qurmeti úshin jasady.
Sol kitaptyń qurastyrýshysy jáne ony Muhańnyń óz qolyna tabystaýshy retinde men nyq senimmen aıta alamyn: kitap atalǵan eki azamattyń abyroıly eńbegi.
Ashy da bolsa aqıqat osy, aǵaıyn. Kezinde Myrjaqyp babamyz aıtqandaı, "Suraımyn, sonda qaıda ediń?"
Muhtar aǵa Maǵaýın bireýge jaq, bireýge qarsy bolǵan joq. Onyń ár nársege óz pikiri boldy. Tegi, kezinde, ult múddesine taban aýdarmaı 60 jyl qyzmet jasaǵan qazaq danyshpany Muhtar Maǵaýın óziniń jankeshti obrazy Oraz-Muhammed tárizdi halqyna Jeruıyq, jumbaǵyna jaýap izdep, Shyńǵystaýdan shyqqan edi.
Shubartaýdan bastalyp, AQSh-tyń Merılend shtatynda aıaqtalǵan uzaq saparynda, kesheleri uly ımperııalar talasqan alyp memleket topyraǵynda, rýhtas elde, ózine ádebı aǵaıyn, jazýy týys Folkner men Hemıngýeı otanynda, uly murat jolynda, el aldyndaǵy boryshyn ótep, búkil eńbegin qazaqqa tabystap, alysta, bala-shaǵasynyń ortasynda, ǵaryshta júıtkip óziń ózi máńgilik aınalyp ketip bara jatqan adamzat Planetasynda Tólegen Aıbergenov jyrlaǵan bıikte qaıtys boldy.
Dıdar Amantaı
Jazýshy, fılosof
