تاۋەلدىلىك — بۇل ادامنىڭ پسيحوالەۋمەتتىك جاعدايىنا تەرىس اسەر ەتىپ، ونىڭ ومىرىنە باقىلاۋ جاساي المايتىن كۇيگە كەلۋىن بىلدىرەتىن جاعداي. الەۋمەتتىك جانە پسيحولوگيالىق اسپەكتىلەردەن باستاپ، دەنساۋلىققا زيان كەلتىرەتىن سالدارعا دەيىن تاۋەلدىلىكتىڭ ءارتۇرلى تۇرلەرى بار. بۇل قۇبىلىس كوبىنەسە پسيحواكتيۆتى زاتتارعا، ويىندارعا، ينتەرنەتكە نەمەسە باسقا دا مىنەز-قۇلىقتارعا بايلانىستى داميدى. تاۋەلدىلىك ءوز كەزەگىندە ادامنىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن تومەندەتىپ، كاسىبي جانە جەكە قاتىناستاردى بۇزادى.
تاۋەلدىلىك تۇرلەرى
حيميالىق تاۋەلدىلىك — بۇل پسيحواكتيۆتى زاتتارعا، مىسالى، ەسىرتكى، الكوگول، تەمەكى نەمەسە ءدارى-دارمەكتەرگە دەگەن تاۋەلدىلىك. بۇل تۇردەگى تاۋەلدىلىك ادامنىڭ ميىنداعى حيميالىق تەپە-تەڭدىكتىڭ بۇزىلۋىنا الىپ كەلەدى، ياعني زاتتىڭ اسەرىنەن ميعا باراتىن نەيروترانسميتتەرلەردىڭ قىزمەتى وزگەرىپ، ادام ولاردى قايتا قولدانۋعا دەگەن قاتتى قاجەتتىلىك سەزىنەدى.
الكوگولگە تاۋەلدىلىك – ەڭ كوپ تاراعان حيميالىق تاۋەلدىلىك تۇرلەرىنىڭ ءبىرى. الەمدە الكوگولدى پايدالانۋ سالدارىنان بولاتىن اۋرۋلار مەن ءولىم-ءجىتىم كورسەتكىشتەرى وتە جوعارى. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ (ددۇ) مالىمەتى بويىنشا، الكوگولدى شامادان تىس قولدانۋ جىل سايىن ميلليونداعان ادامنىڭ ءومىرىن قيىپ، دەنساۋلىعىنا ايتارلىقتاي زيان كەلتىرەدى. قازاقستاندا دا الكوگولگە تاۋەلدىلىك پروبلەما بولىپ تابىلادى، ستاتيستيكا بويىنشا ءاربىر 10-شى ادام الكوگولگە تاۋەلدى.
ەسىرتكىگە تاۋەلدىلىك — ادامنىڭ ومىرىندە ەڭ قاۋىپتى تاۋەلدىلىك تۇرلەرىنىڭ ءبىرى. ەسىرتكىگە تاۋەلدىلىك، اسىرەسە جاسوسپىرىمدەر مەن جاستار اراسىندا كەڭ تارالعان. قازاقستاندا ەسىرتكى قولدانۋشىلاردىڭ سانى ارتۋدا. 2023 جىلى قازاقستاندا ەسىرتكى قولداناتىنداردىڭ سانى شامامەن 350 مىڭ ادامعا جەتكەن، بۇل قوعامدا ماڭىزدى الەۋمەتتىك ماسەلە تۋدىرادى.
تەمەكىگە تاۋەلدىلىك – الەمدە كەڭ تاراعان حيميالىق تاۋەلدىلىك ءتۇرى. تەمەكىنىڭ قۇرامىنداعى نيكوتين نەيروترانسميتتەرلەردىڭ قىزمەتىن وزگەرتىپ، ادامدى قايتا-قايتا تەمەكى شەگۋگە ءماجبۇر ەتەدى. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا، تەمەكى شەگۋ جىل سايىن ميلليونداعان ادامنىڭ ولىمىنە اكەلەدى، ال قازاقستاندا تەمەكى شەگەتىندەردىڭ ۇلەسى وتە جوعارى.
مىنەز-قۇلىقتىق تاۋەلدىلىك دەپ ادامنىڭ پسيحوەموتسيونالدى جاعدايىن رەتتەۋ ءۇشىن بەلگىلى ءبىر مىنەز-قۇلىق تۇرلەرىنە دەگەن تۇراقتى قاجەتتىلىكتى ايتادى. بۇل تاۋەلدىلىك ءتۇرى فيزيكالىق زاتتاردان تاۋەلدىلىكتەن وزگەشە، الايدا ونىڭ سالدارى دا وتە اۋىر بولۋى مۇمكىن.
قۇمار ويىندارعا تاۋەلدىلىك، نەمەسە لۋدومانيا، ادامدى ۇزدىكسىز ويىن ويناۋعا ماجبۇرلەيتىن جاعداي. بۇل تاۋەلدىلىك ءتۇرى ادامنىڭ الەۋمەتتىك قارىم-قاتىناستارىن بۇزىپ، قارجىلىق قيىندىقتار تۋدىرىپ، پسيحولوگيالىق كۇيزەلىستى كۇشەيتەدى. قۇمار ويىندارعا تاۋەلدى ادامدار كوبىنەسە «ۇتىپ الۋ» دەگەن ۇمىتپەن قايتا وينايدى، بىراق سوڭىندا تەرەڭ قارجىلىق داعدارىسقا ۇشىرايدى.
ينتەرنەت پەن الەۋمەتتىك جەلىلەرگە تاۋەلدىلىك – جاڭا زاماننىڭ ەڭ ماڭىزدى پروبلەمالارىنىڭ ءبىرى. الەۋمەتتىك جەلىلەردە ۋاقىت وتكىزۋ، ونلاين ويىندار ويناۋ نەمەسە ۆيدەو كورۋ ادامنىڭ پسيحوەموتسيونالدىق كۇيىنە كەرى اسەرىن تيگىزەدى. بۇل تاۋەلدىلىك ادامنىڭ شىنايى ومىرگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن جوعالتۋىنا، وقۋدا نەمەسە جۇمىستا ونىمدىلىكتىڭ تومەندەۋىنە جانە الەۋمەتتىك وقشاۋلانۋعا الىپ كەلەدى. 2023 جىلعى زەرتتەۋلەر بويىنشا، الەمدە ينتەرنەتكە تاۋەلدى ادامداردىڭ سانى 3 ميللياردتان اسادى.
ساتىپ الۋعا تاۋەلدىلىك نەمەسە ساۋدا تاۋەلدىلىگى — ادامدى ۇنەمى تاۋارلار ساتىپ الۋعا يتەرمەلەيتىن پسيحولوگيالىق جاعداي. بۇل تاۋەلدىلىك ءتۇرى كوبىنەسە ەموتسيونالدى كۇيزەلىستەردىڭ نەمەسە ءوز-وزىنە سەنىمسىزدىكتىڭ سالدارى رەتىندە پايدا بولادى. ساتىپ الۋ ارەكەتى ۋاقىتشا قاناعاتتانۋشىلىق سەزىمىن تۋعىزادى، بىراق كەيىنگى ۋاقىتتا ادامنىڭ قارجىلىق جاعدايىن ناشارلاتىپ، كۇيزەلىس تۋعىزادى.
تاۋەلدىلىك تۇرلەرىنىڭ سالدارى
تاۋەلدىلىك ادامنىڭ فيزيكالىق جانە پسيحيكالىق دەنساۋلىعىنا تەرىس اسەر ەتەدى. حيميالىق تاۋەلدىلىك اۋرۋلارعا، سونىڭ ىشىندە باۋىر تسيرروزى، جۇرەك اۋرۋلارى، ينسۋلت سياقتى اۋىر جاعدايلارعا اكەلەدى. ال مىنەز-قۇلىقتىق تاۋەلدىلىك ادامداردىڭ الەۋمەتتىك ءومىرىن بۇزادى، قارجىلىق جانە پسيحولوگيالىق كۇيزەلىستەرگە سەبەپ بولادى.
تاۋەلدىلىكتى ەمدەۋ جانە الدىن الۋ
تاۋەلدىلىكپەن كۇرەسۋ ءۇشىن كەشەندى شارالار قاجەت. بۇل پسيحوتەراپيا، ءدارى-دارمەكپەن ەمدەۋ، قولداۋ توپتارى جانە الەۋمەتتىك قىزمەتتەر ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى. مىسالى، ەسىرتكىگە تاۋەلدى ادامدار ءۇشىن ارنايى كلينيكالار مەن رەابيليتاتسيالىق ورتالىقتار جۇمىس ىستەيدى. سونىمەن قاتار، جاستار اراسىندا تاۋەلدىلىكتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن مەكتەپتەردە ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارى، اقپاراتتىق كامپانيالار جانە پسيحولوگيالىق ترەنينگتەر ۇيىمداستىرىلادى.
تاۋەلدىلىكتىڭ تۇرلەرى كوپ جانە ولاردىڭ ارقايسىسىنىڭ وزىنە ءتان ەرەكشەلىكتەرى مەن سالدارى بار. حيميالىق جانە مىنەز-قۇلىقتىق تاۋەلدىلىكتەر ادامنىڭ ومىرىنە اۋىر اسەر ەتىپ، ونىڭ الەۋمەتتىك، پسيحولوگيالىق جانە فيزيكالىق جاعدايىنا تەرىس ىقپال ەتەدى. تاۋەلدىلىكپەن كۇرەسۋ ءۇشىن كەشەندى الدىن الۋ جانە ەمدەۋ شارالارىن قابىلداۋ قاجەت. تەك قوعام بولىپ بۇل ماسەلەگە نازار اۋدارىپ، جاستارعا دۇرىس باعىت بەرۋ ارقىلى تاۋەلدىلىكتىڭ تەرىس اسەرىنەن ارىلۋعا بولادى.
