رەسەيدەگى تاۋەلسىز ساراپشىلار ءپۋتيننىڭ استاناعا ساپارى جانە قازاقستان مۇنايىن رەسەيسىز ەكسپورتتاۋ جولدارى جايىندا تالقىلايدى.
استانادا ۇقشۇ-نىڭ كەزەكتى ءسامميتى دە ءوتتى. ءىس-شارادان ءبىر كۇن بۇرىن قازاقستان رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتينءدى سالتاناتتى تۇردە كۇتىپ الدى.
قازاقستاننىڭ اۋە كۇشتەرى اسكەري اەرودروم ۇستىندە رەسەيدىڭ تۋى تۇستەرىندە اسپانعا ۇشاقتارمەن سۋرەت سالدى. استانانىڭ كوشەلەرىندە «اسا مارتەبەلى ۆلاديمير پۋتين، استاناعا قوش كەلدىڭىز!» دەپ جازىلعان بيلبوردتار ءىلىندى.
وسى ساپار سيپاتى تۋرالى رەسەيدەگى تاۋەلسىز ساراپشىلار «امەريكا داۋسى» راديوسىنا بەرگەن كوممەنتاريلەرىندە وي بولىسكەن.
ساپاردان بۇرىن
الايدا، سالتاناتتى شارانىڭ رەسمي ءسانى ەكى وقيعامەن ءسال بۇزىلدى. استانا قالاسىندا، «استانا وپەرا» تەاترىنىڭ جانىندا ورناتىلعان LED ەكراندا كۇتپەگەن جەردەن رەسەي تۋىنىڭ ورنىنا ۋكراينانىڭ تۋى پايدا بولدى. ال كوكشەتاۋدا ءۇش بەلسەندى ءپۋتيننىڭ كەلۋىنە قۋانىش بىلدىرمەگەنى ءۇشىن ۇساق بۇزاقىلىق جاسادى دەپ ايىپتالدى. ولار قازاقستان مەن ۋكراينا تۋىن ۇستاپ، «اسا مارتەبەلى, قازاقستاننان كەتىڭىز!» دەگەن جازۋى بار پلاكاتپەنشىقتى. بۇعان قاتىستى قازاقستاننىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى تەرگەۋ باستادى.
سونداي-اق، ءپۋتيننىڭ كەلۋىنە الدىن الا دايىندىق بارىسىندا استانا رەسەي تەرريتورياسى ارقىلى مۇناي ەكسپورتى كولەمىن 80 پايىزعا قىسقارتاتىنىن جاريالادى. ەل پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ اسكەري جانە ازاماتتىق ينفراقۇرىلىمنىڭ ماڭىزدى نىساندارىن قورعاۋدى كۇشەيتۋدى تاپسىردى. توقاەۆتىڭ بۇل تاپسىرماسى كوپتەگەن ساراپشىلار تاراپىنان كرەملدىڭ ميليتاريستىك ريتوريكاسىنا جانە ۋكرايناعا جاسالعان «ورەشنيك» زىمىراندىق كەشەنىمەن سوققى بەرۋىنە رەاكتسيا رەتىندە تۇسىندىرىلۋدە.
ەكى ليدەردىڭ جاريالاعان بىرلەسكەن مالىمدەمەسى نەگىزىنەن دەكلاراتسيالىق سيپاتقا يە بولىپ، كوبىنەسە ەكونوميكالىق ماسەلەلەردى قامتيدى.
«ايتەۋىر تەك ىنتىماقتاستىق»
ساياساتتانۋشى اركادي دۋبنوۆ ءپۋتيننىڭ قازاقستانعا جاساعان ساپارىنىڭ تريۋمفالدى بولماعانىن اتاپ ءوتتءى. ونىڭ پىكىرىنشە، استاناداعى ۇقشۇ ءسامميتى «اسكەري-ساياسي بلوكتىڭ ءومىر ءسۇرۋىن» دالەلدەي المادى.
دۋبنوۆتىڭ ايتۋىنشا استانادا رەسەي پرەزيدەنتىن قابىلداۋداعى سالتانات پۋتين مەن توقاەۆ اراسىنداعى كەلىسسوزدەر ناتيجەسءىنىڭ تومەندىگىن جاسىرۋ ماقساتىندا بولدى. ونىڭ سوزىنشە, بۇل تۋرالى ماسكەۋ مەن استانا اراسىنداعى شەشىمى ايتىلماق تۇگىلى، اتالماعان وتكىر ماسەلەلەرگە نازار اۋدارا وتىرىپ ايتۋعا بولادى.
- بۇل قۇجاتتا رەسەي-ۋكراينا اسكەري قاقتىعىسى تۋرالى ءبىر دە ءبىر ءسوز جوق. ايتەۋىر، تەك ءتورتىنشى تارماقتا “حالىقارالىق قاتىناستار ارحيتەكتۋراسىن جاڭا شىندىقتارعا بەيىمدەۋ جانە ەۋرازيا قۇرلىعىندا تۇراقتىلىق پەن قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ماڭىزدى كومپونەنت رەتىندە، الەمدىك جانە ايماقتىق كۇشتەردىڭ تاۋەلسىز ورتالىقتارىنىڭ سانىنىڭ ارتۋى، جاھاندىق گەوساياسي تۋربۋلەنتتىلىكتىڭ ءوسۋى جاعدايىنداعى ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىق تۋرالى» ايتىلادى، - دەپ ءتۇسىندىردى ساياساتتانۋشى.
دۋبنوۆتىڭ پىكىرىنشە، پۋتينگە توقاەۆتان ۋكرايناداعى رەسەيدىڭ ارنايى اسكەري وپەراتسياسىنا كەلىسىم الۋ مۇمكىن بولمادى.
«توقاەۆتىڭ ۇستانىمى – ەرەكشەلىك ەمەس، ەرەجە»
تارتۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ شىعىس زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ مامانى بوريس دولگين استاناداعى ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك تۋرالى شارت ۇيىمى كەڭەسىنىڭ وتىرىسىنا وراي ءپۋتيننىڭ قازاقستانعا جاساعان ساپارى ءداستۇرلى تۇردە ءوزارا قۇرمەت كورسەتۋ جانە ەكى تاراپ ءۇشىن ايقىن وزەكتى ماسەلەلەردى مەيلىنشە از ايتۋعا بەيىمدەلگەن تۇردەءوتتى دەپ ەسەپتەيدى. ونىڭ ايتۋىنشا، مۇنىڭ سارىنى ەكى ەل اراسىندا جاسالعان ءوزارا كەلىسىمدەردەن دە بايقالىپ وتىر.
- قازاقستان باسشىلىعى وزگە سەرىكتەستەرىءنىڭنارازىلىق تۋعىزاتىن ماسەلەلەرگە، ايتالىق، رەسەيگە قولداۋ كورسەتۋدەن بۇرىنعىشا ساقتانادى.بىراق كرەملدىڭ اشۋىن تۋعىزباۋعا تىرىسادى. ءبىر-بىرىنە دوستىق پەن سەرىكتەستىككە دەگەن كەپىلدىكتەر ۇسىنۋ، بۇل حابارلامالاردىڭ ەكسكليۋزيۆتى ەمەستىگىنە كەدەرگى كەلتىرمەيدى. ال رەسەيدىڭ قاتىسۋىمەن اتوم ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋعا دەگەن دايىندىق، باسقا ەلدەردىڭ قۇرىلىمدارىنىڭ وسى جوباعا قوسىلاتىنىنا دا قاتىستى جايلار نازار اۋدارتادى. مىسالى، قازاقستاننىڭ ەنەرگەتيكا سالاسىنا قىتايدىڭ قاتىسۋى نازار اۋدارتادى, - دەءيدى ساراپشى.
- رەسەيلىك كومىرسۋتەكتەردى قازاقستان اۋماعى ارقىلى وزبەكستانعا نەمەسە قىتايعا تاسىمالداۋدى كەڭەيتۋ استانانىڭ رەسەي اۋماعىن اينالىپ ءوتىپ، ءوز كومىرسۋتەكتەرىن تاسىمالداۋدى ۇلعايتۋ نيەتىنە قايشى كەلمەيدى، - دەپ جالعاستىرادى دولگين.
- بۇل جاعداي قىتايدى ەۋروپامەن بايلانىستىراتىن ورتا ءدالىزدءىڭ دامۋىنا قاتىستى كەلىسسوزدەرگە دە قاتىستى بولىپ وتىر. ال رەسەي بيلىگىن اشۋلاندىرماۋعا دەگەن ۇمتىلىستى ورىس ءتىلىن قولداۋ بويىنشا جاريا باستامالارمەن تۇسىندىرۋگە بولادى. بۇل ءوز كەزەگىندە ەلدەگى قازاق ءتىلىن قولداۋعا نەمەسە اعىلشىن ءتىلىن كەڭىنەن قولدانۋعا دەگەن ارەكەتتەرگە ەشقانداي قايشى كەلمەيدى, – دەپ ناقتىلادى ول.
- «ۇلكەن كورشىمەن» قارىم-قاتىناستىشيەلەنىستىرمەۋ ءۇشىن رەسەيمەن مۇنداي «وداقتاستىق» قۇرۋ تەك قازاقستانعا عانا ءتان ەمەس، - دەگەن ساراپشى ارمەنيانى دا ايتىپ ءوتتى.
- توقاەۆتىڭ ۇستانىمى – ەرەكشەلىك ەمەس, ەرەجە. سوندىقتان، ءوز قاۋىپسىزدىگىنىڭ بالامالى كەپىلدىكتەرىن ىزدەۋگە ءماجبۇر بولعان ارمەنيا دا ۇقشۇ مەن رەسەيدەن بىرتىندەپ الىستاپ كەتۋگە تىرىسسا، وندا نەعۇرلىم ىڭعايلى جاعدايدا تۇرعان قازاقستانعا تاۋەلسىز ساياسات جۇرگىزۋ وڭايىراق.بىراق تىم شۇعىل قادامداردان اۋلاق بولۋ كەرەك، -دەپ تۇيىندەدى ول.
«ماسكەۋگە تەك بارماعىن تىستەۋ عانا قالدى»
باق بولجامى بويىنشا, رەسەيدى اينالىپ وتەتىن جاڭا مارشرۋت بويىنشا قازاقستان مۇنايىن تاسىمالداۋ كولەمى جىلىنا 20 ملن تونناعا دەيىن ۇلعايۋى مۇمكىن (قازىرگى ۋاقىتتا – 1,5 ملن توننا).
مۇناي-گاز ساراپشىسى ميحايل كرۋتيحين قازاقستان مۇنايىن رەسەيدەن اينالىپ وتەتىن جولمەن تاسىمالداۋ تۋرالى شەشىمدى قابىلداۋعا بىرنەشە فاكتورلار اسەر ەتەدى دەپ ەسەپتەيدى.
- بىرىنشىدەن، قازاقستان بىرنەشە جىلدان كەيىن مۇناي ءوندىرۋدى تۇبەگەيلى ارتتىرماقشى جانە ونىڭ جاڭا قورلاردى يگەرۋ جوسپارى بار. ونىڭ ۇستىنە بۇل جوسپارلار وپەك+ ەلىنە بولىنگەن كۆوتالارمەن سايكەس كەلمەيدى. دەگەنمەن، استانا بۇل كۆوتالاردى بۇزىپ كەلەدى جانە وسىلاي جالعاستىرماق, - دەپ ءتۇسىندىردى ول.
كرۋتيحيننىڭ پىكىرىنشە، مۇنايدى رەسەي ارقىلى تاسىمالداۋ قازاقستان ءۇشىن بىرقاتارپروبلەمالاردىڭ بار ەكەنىن كورسەتەدى.
- اتاپ ايتقاندا، اتىراۋ-سامارا قۇبىرىنا قاتىستى قاۋىپ سەيءىلمەدى. سوڭعى ۋاقىتتا سامارادان گەرمانياعا از عانا كولەمدە قازاقستاندىق مۇناي جىبەرىلدى. بىراق ودان دا ۇلكەن قيىندىقتار «كاسپي قۇبىر كونسورتسيۋمىنىڭ» نوۆوروسسيسكىدەگى قۇبىرىمەن بايلانىستى. وندا كەم دەگەندە ءتورت رەت تەرمينالداعى جۇمىس توقتاتىلدى. رەسەي ءتۇرلى تەحنيكالىق اقاۋلاردى سەبەپ ەتىپ كورسەتتى. ال قازاقستان ۇلكەن شىعىنعا ۇشىرادى. سول كەزدە رەسەي كورشى ءارى دوستىق ەلگە ادەيى قيىندىقتار تۋىنداتىپ جاتىر دەگەن پىكىر قالىپتاستى. سوندىقتان استانا شۇعىل تۇردە بالاما جولداردى ىزدەي باستادى، - دەدى ساراپشى.
ونىڭ ايتۋىنشا، رەسەي ءوزىن ترانزيت جاعىنان سەنىمسىز ەل رەتىندە كورسەتىپ قويدى.
- وسىلايشا، ماسكەۋ تاعى دا ءوزىن-ءوزى جازالادى. بۇعان دەيىن وعان ەكى قۇبىر ارقىلى تاسىمال ءۇشىن تۇراقتى تۇردە تولەنىپ تۇردى. ال استانانىڭ ەكسپورتتىق تالاپتارى ارتقانىن ەسكەرسەك، مەملەكەتتىك قازىناعا تولەمدەر كولەمى الدەقايدا ۇلعايۋى مۇمكىن ەدى. ەندى ماسكەۋگە تەك بارماعىنتىستەۋ عانا قالدى, – دەپ قورىتىندىلادى ميحايل كرۋتيحين.
