قازاق ءۇشىن ۇلتتىق سپورت ويىندارى ىشىندە كوكپاردىڭ ورنى ەرەكشە. بۇل – شەتسىز-شەكسىز سارى دالادا مال باعىپ، كوشىپ-قونىپ جۇرگەن كوشپەلىلەردىڭ ناعىز حالىقتىق دۋمانى. ءبىز كوكپاردى قازاقتىڭ مەنشىگى دەپ ەسەپتەيمىز. بىراق ول – ورتا ازيا حالىقتارى اراسىندا دا كەڭىنەن تاراعان ات سپورتى. قىرعىز، وزبەك، قاراقالپاق، تۇركىمەن، تاتار سياقتى وزگە اعايىندار دا كوكپاردى وزىنە تەليدى، ءوزىنىڭ ۇلتتىق سپورتى سانايدى.
بۇل ماسەلەگە ءبىز قازىر تەك «اۋىزبەن وراق ورۋ» ارقىلى عانا دەن قويىپ جۇرگەن سياقتىمىز. ويتكەنى كۇنى بۇگىنگە دەيىن كوكپاردى حالىقارالىق دەڭگەيدە تانىتىپ، قازاقتىڭ ۇلتتىق ويىنى ەكەنىن دالەلدەيتىن ءتيىمدى جوبا جوق.
راس، ءبىر قاراعاندا كوكپار ەلىمىزدە قايتادان داۋىرلەپ، وركەندەي باستاعان سياقتى كورىنەدى. ار وبلىستا ات سپورتىنا كوڭىل ءبولىپ، كوكپاردان ءوز كوماندالارىن شىعارىپ، تۇراقتى تۇردە قازاقستاننىڭ بىرىنشىلىگى وتكىزىلىپ جاتىر. تاقىمى بەرىك سايلى جىگىتتەرگە «سپورت شەبەرى» دەگەن دارەجە دە بەرىلەتىن بولعان. ءبارى دۇرىس.
الايدا ات سپورتىنىڭ، جالپى سپورتتىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن شەنەۋنىكتەر وسى سپورتتىق ويىننىڭ الەمدىك دەڭگەيدە تانىلۋىنا، ونى دۇنيەجۇزىلىك ارەناعا شىعارۋعا بايلانىستى بەلگىلى ءبىر ءىس-شارا ۇيىمداستىرا قويعان جوق سياقتى. ولاي دەيتىنىمىز، كوكپاردى ءدال قازىرگىدەي قارابايىر قالپىندا ەش ەل قابىلداي المايدى.
باسقا جۇرتتى بىلاي قويىڭىز، «قازاقستان» ۇلتتىق تەلەارناسىنان كوكپار تۋرالى بەرىلىپ جاتاتىن رەپورتاجداردى كورىپ وتىرىپ قارنىڭ اشادى. بۇل جەردە ۇلتتىق ارنا باسشىلىعىنىڭ ات سپورتىن دامىتۋ ءۇشىن ارنايى جوبا جاساپ، ەفير ۋاقىتىن تۇراقتى ءبولىپ وتىرعان جاناشىرلىعىنا، ارينە، راحمەتتەن باسقا ايتارىمىز جوق. ماسەلە باسقادا.
ءبىز بىلەتىن كوكپار سايىن دالادا، سامالى سوققان، جۋسانى اڭقىعان، بەدەسى مەن سەلەۋىن جەل ويناتقان ەن دالادا ءوتۋشى ەدى.
قيقۋلاعان كوكپارشىلار سەركەنى انا اۋىلدان مىنا اۋىلعا اكەلىپ، كەمپىر-شال، بالا-شاعا مارە-سارە، ۋ-شۋ بولىپ جاتاتىن. حالىق ءۇشىن بۇل ءبىر ۇلكەن مەرەكە ەدى. كوكپار كەلگەن اۋىل جىگىتتەردى قوناق ەتىپ، باسقا سەركە سويىپ بەرىپ، جولعا سالاتىن. كوكپارشىلار ودان ءارى تارتىسىپ كەتە بارادى. ەل دە دەم الادى، كوكپارشىلار دا بوي جازادى، قىر توسىندە جال-قۇيرىعىن جەل تاراپ اتتار دا تىقىرشىپ، جاراپ تۇرادى. «پاھ، شىركىن!» دەپ سۇيسىنەتىن ويىن-اق.
ال تەلەديدارداعى كوكپار قالاي؟ قۇددى ءبىرىن-ءبىرى اياماي ايقاسىپ جاتاتىن امەريكالىق فۋتبولدىڭ ات ۇستىندەگى نۇسقاسى سياقتى. توپىراعى شىققان الاڭ، شاڭ قاپقان بەيشارا اتتار، قالاي بولسا سولاي كيىنگەن كوكپارشى جىگىتتەر… كوكپاردىڭ قان تۋلاتاتىن ءسان-سالتاناتى مۇلدە جوق. اياداي جەردە ارپالىسقان توپ كوگىلدىر ەكراننان تىم قارابايىر كورىنەدى. ال تەلەارنانىڭ ميلليونداعان كورەرمەندەرگە تارايتىن قۋاتتى قۇرال ەكەنىن ەسكەرسەك، ەلىمىزگە كەلىپ-كەتىپ جاتاتىن مىڭداعان شەتەلدىك تۋريست پەن بيزنەسمەننىڭ مۇنى كورىپ قانداي ءتۇسىنىكتە بولارىن اڭداۋ قيىن ەمەس. ال ءبىز كوكپاردى حالىقارالىق دەڭگەيگە كوتەرۋدى ارماندايمىز. تىم بولماسا، كوكپارشىلار كيەتىن ارناۋلى سپورتتىق كيىم دە ويلاستىرىلماعان. بىرەۋىنىڭ باسىندا تانكيستىڭ شلەمى، اياقتارىندا كەرزى ەتىك، جىگىتتەر وزدەرىنە نە قولايلى، سونى كيگەن، الا-قۇلا. ەشقانداي ەستەتيكالىق تالعام جوق. رەسپۋبليكالىق جارىس ءوتىپ جاتاتىن الاڭنىڭ ءوزى اۋىل بالالارى قولدان جاساپ الاتىن فۋتبول الاڭى سياقتى. بەلگىلى ءبىر تارتىپكە نەگىزدەلمەگەن. لاق سالاتىن قازاندىق ماشينەنىڭ رەزىڭكە دوڭعالاقتارىمەن قورشالا سالعان، كوزگە قوراش.
ءبىز ەلىمىزدە 1949 جىلى كوكپار جارىسىنىڭ جاڭا ەرەجەسى بەكىتىلگەنىن بىلەمىز. 1958 جىلدان بەرى جارىس يپپودرومداردا وتكىزىلىپ كەلەدى. الپىس ءۇش جىلدان بەرى وسىلاي. وسى ۋاقىت ىشىندە كوكپار الاڭدارى دا، كوكپارشىلاردىڭ سپورتتىق كيىمدەرى دە قاراستىرىلماعان.
نەگە؟ كوكپاردى كەڭ
دالادان قۋىپ، سپورت الاڭدارىنا اكەلگەننەن كەيىن ونى ۋاقىت تالابىنا ساي جەتىلدىرۋ نەگە ەسكەرىلمەيدى؟
قازىرگى زاماناۋي تىرلىككە ساي جاڭالىقتار ەنگىزۋگە نە كەدەرگى؟ بۇل ات سپورتىنىڭ تىزگىنىن ۇستاعان ازاماتتار عانا ەمەس، جالپى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە نازار اۋداراتىن ماسەلە بولسا كەرەك.
ءبىر كەزدەرى قازاقستانعا كەلگەن اقش-تىڭ بۇرىنعى مەملەكەتتىك حاتشىسى كونداليزا رايس الماتى وبلىسىندا قۇسبەگىلەر ونەرىن تاماشالاعانى، بۇركىتتىڭ تۇلكى مەن قويانعا تۇسكەن ءساتىن كورىپ، «بۇلارىڭىز قورلاۋ عوي» دەپ باعا بەرگەنى ەسىمىزدە. كەيىن مۇنى ءوزىنىڭ كىتابىندا جابايىلىق دەپ اتاپتى.
شىڭىلتىر ايازدا، ساف اۋادا سەرۋەن سالاتىن بەكزات ونەردى وسىلاي باعالاعان امەريكالىق حانىم «قازاقستان» تەلەارناسىنان دەنەسى ءالى سۋي قويماعان سەركەنى جان-جاققا دار-دار ەتىپ تارتىپ جاتقان كوكپارشىلاردى كورسە، قانداي كۇيدە بولارى ءبىر قۇدايعا عانا ايان.
جارايدى، رايس وزىمەن كەتسىن دەيىك. بىراق نامىسىمىز بولسا، وسى جاعداي ساباق بولۋى كەرەك. ۇلتتىق كوكپار ونەرىن قازاققا ەنشىلەپ، الەمگە تانىتقىمىز كەلسە، وسىنداي قارابايىرلىقتان، ايتەۋىر، وتكىزۋ مىندەت دەگەن سياقتى سالعىرتتىقتان قۇتىلعان ءجون بولار، ءسىرا!
ايدانا ەسەمباەۆا، «حالىق ءسوزى»
Басқалармен бөлісе отырыңыз
