Qazaq úshin ulttyq sport oıyndary ishinde kókpardyń orny erekshe. Bul – shetsiz-sheksiz sary dalada mal baǵyp, kóship-qonyp júrgen kóshpelilerdiń naǵyz halyqtyq dýmany. Biz kókpardy qazaqtyń menshigi dep esepteımiz. Biraq ol – Orta Azııa halyqtary arasynda da keńinen taraǵan at sporty. Qyrǵyz, ózbek, qaraqalpaq, túrkimen, tatar sııaqty ózge aǵaıyndar da kókpardy ózine telıdi, óziniń ulttyq sporty sanaıdy.
Bul máselege biz qazir tek «aýyzben oraq orý» arqyly ǵana den qoıyp júrgen sııaqtymyz. Óıtkeni kúni búginge deıin kókpardy halyqaralyq deńgeıde tanytyp, qazaqtyń ulttyq oıyny ekenin dáleldeıtin tıimdi joba joq.
Ras, bir qaraǵanda kókpar elimizde qaıtadan dáýirlep, órkendeı bastaǵan sııaqty kórinedi. Ár oblysta at sportyna kóńil bólip, kókpardan óz komandalaryn shyǵaryp, turaqty túrde Qazaqstannyń birinshiligi ótkizilip jatyr. Taqymy berik saıly jigitterge «Sport sheberi» degen dáreje de beriletin bolǵan. Bári durys.
Alaıda at sportynyń, jalpy sporttyń basy-qasynda júrgen sheneýnikter osy sporttyq oıynnyń álemdik deńgeıde tanylýyna, ony dúnıejúzilik arenaǵa shyǵarýǵa baılanysty belgili bir is-shara uıymdastyra qoıǵan joq sııaqty. Olaı deıtinimiz, kókpardy dál qazirgideı qarabaıyr qalpynda esh el qabyldaı almaıdy.
Biz biletin kókpar saıyn dalada, samaly soqqan, jýsany ańqyǵan, bedesi men seleýin jel oınatqan en dalada ótýshi edi.
Qıqýlaǵan kókparshylar serkeni ana aýyldan myna aýylǵa ákelip, kempir-shal, bala-shaǵa máre-sáre, ý-shý bolyp jatatyn. Halyq úshin bul bir úlken mereke edi. Kókpar kelgen aýyl jigitterdi qonaq etip, basqa serke soıyp berip, jolǵa salatyn. Kókparshylar odan ári tartysyp kete barady. El de dem alady, kókparshylar da boı jazady, qyr tósinde jal-quıryǵyn jel tarap attar da tyqyrshyp, jarap turady. «PaH, shirkin!» dep súısinetin oıyn-aq.
Al teledıdardaǵy kókpar qalaı? Quddy birin-biri aıamaı aıqasyp jatatyn amerıkalyq fýtboldyń at ústindegi nusqasy sııaqty. Topyraǵy shyqqan alań, shań qapqan beıshara attar, qalaı bolsa solaı kıingen kókparshy jigitter… Kókpardyń qan týlatatyn sán-saltanaty múlde joq. Aıadaı jerde arpalysqan top kógildir ekrannan tym qarabaıyr kórinedi. Al telearnanyń mıllıondaǵan kórermenderge taraıtyn qýatty qural ekenin eskersek, elimizge kelip-ketip jatatyn myńdaǵan sheteldik týrıst pen bıznesmenniń muny kórip qandaı túsinikte bolaryn ańdaý qıyn emes. Al biz kókpardy halyqaralyq deńgeıge kóterýdi armandaımyz. Tym bolmasa, kókparshylar kıetin arnaýly sporttyq kıim de oılastyrylmaǵan. Bireýiniń basynda tankıstiń shlemi, aıaqtarynda kerzi etik, jigitter ózderine ne qolaıly, sony kıgen, ala-qula. Eshqandaı estetıkalyq talǵam joq. Respýblıkalyq jarys ótip jatatyn alańnyń ózi aýyl balalary qoldan jasap alatyn fýtbol alańy sııaqty. Belgili bir tártipke negizdelmegen. Laq salatyn qazandyq máshıneniń rezińke dońǵalaqtarymen qorshala salǵan, kózge qorash.
Biz elimizde 1949 jyly kókpar jarysynyń jańa erejesi bekitilgenin bilemiz. 1958 jyldan beri jarys ıppodromdarda ótkizilip keledi. Alpys úsh jyldan beri osylaı. Osy ýaqyt ishinde kókpar alańdary da, kókparshylardyń sporttyq kıimderi de qarastyrylmaǵan.
Nege? Kókpardy keń
daladan qýyp, sport alańdaryna ákelgennen keıin ony ýaqyt talabyna saı jetildirý nege eskerilmeıdi?
Qazirgi zamanaýı tirlikke saı jańalyqtar engizýge ne kedergi? Bul at sportynyń tizginin ustaǵan azamattar ǵana emes, jalpy memlekettik deńgeıde nazar aýdaratyn másele bolsa kerek.
Bir kezderi Qazaqstanǵa kelgen AQSh-tyń burynǵy Memlekettik hatshysy Kondalıza Raıs Almaty oblysynda qusbegiler ónerin tamashalaǵany, búrkittiń túlki men qoıanǵa túsken sátin kórip, «bularyńyz qorlaý ǵoı» dep baǵa bergeni esimizde. Keıin muny óziniń kitabynda jabaıylyq dep atapty.
