الماتى قالاسى – قازاقستاننىڭ ەڭ ءىرى مەگاپوليسى، ەلدىڭ ەكونوميكالىق، مادەني جانە عىلىمي ورتالىعى. 2023 جىلعى مالىمەتتەر بويىنشا، قالا تۇرعىندارىنىڭ سانى 2 ميلليوننان اسىپ، جىل سايىن حالىق سانى ورتا ەسەپپەن 3%-عا ءوسىپ وتىر. بۇل دەموگرافيالىق ءوسىم الماتىنىڭ ەكونوميكاسىن قولداۋعا قاجەتتى ەڭبەك رەسۋرستارىنىڭ تۇراقتى ارتۋىنا سەبەپ بولۋدا.
الماتىنىڭ جالپى ىشكى ءونىمى قازاقستاننىڭ ءجىو-ءنىڭ شامامەن 20%-ىن قۇرايدى. قارجى سالاسىنىڭ ۇلەسى بۇل كورسەتكىشتە ەرەكشە ءرول اتقارادى، سەبەبى قالادا قازاقستاننىڭ بارلىق بانكتەرىنىڭ شامامەن 60%-ى ورنالاسقان. قارجى ورتالىعى رەتىندە الماتى قازاقستان ەكونوميكاسىنا ينۆەستيتسيالار تارتۋ جاعىنان جەتەكشى ورىنعا يە.
2022 جىلى الماتىنىڭ قارجى سەكتورىنداعى اكتيۆتەر كولەمى 5 تريلليون تەڭگەدەن اسقان. قازاقستان قور بيرجاسى (KASE) دە الماتىدا ورنالاسقان، وندا جىل سايىن 200 ميلليارد تەڭگەدەن استام ساۋدا وپەراتسيالارى جۇرگىزىلەدى. قالاداعى قارجى جانە بانك سەكتورىندا جۇمىس ىستەيتىن حالىقتىڭ 10%-ى جۇمىسپەن قامتىلعان. بۇل – ەلىمىز بويىنشا ەڭ جوعارى كورسەتكىشتەردىڭ ءبىرى.
ساۋدا جانە قىزمەت كورسەتۋ سالاسىندا
الماتى قازاقستاننىڭ نەگىزگى ساۋدا ورتالىعى سانالادى. 2023 جىلى قالاداعى بولشەك ساۋدا اينالىمى 3 تريلليون تەڭگەدەن اسىپ، جىلدىق ءوسىم 10%-دى قۇرادى. قالادا 30-دان استام ءىرى ساۋدا ورتالىقتارى بار، ال ولاردىڭ ىشىندەگى ەڭ ۇلكەنى – MEGA Center, Dostyk Plaza, جانە Esentai Mall. الماتىداعى ساۋدا نىساندارىنىڭ 70%-ى شاعىن جانە ورتا بيزنەستەن تۇرادى، بۇل الماتى ەكونوميكاسىنىڭ تۇراقتىلىعى مەن يكەمدىلىگىن كورسەتەدى.
قىزمەت كورسەتۋ سالاسىنىڭ جالپى اينالىمى شامامەن 1,5 تريلليون تەڭگەنى قۇرايدى، ونىڭ ىشىندە تۋريزم سالاسى ۇلكەن ۇلەسكە يە. جىل سايىن الماتىعا 1 ميلليوننان استام شەتەلدىك تۋريست كەلەدى. تۋريزمنەن تۇسەتىن تابىس 2022 جىلى 100 ميلليارد تەڭگەدەن استى، بۇل كورسەتكىش جىل سايىن شامامەن 8%-عا ءوسىپ كەلەدى.
ونەركاسىپ سالاسى جانە ءوندىرىس كولەمى بويىنشا الماتىدا قازاقستاننىڭ ونەركاسىپ ءوندىرىسىنىڭ 10%-ى شوعىرلانعان. 2023 جىلى قالاداعى ونەركاسىپتىك ونىمدەر كولەمى 800 ميلليارد تەڭگەدەن استى. بۇل سالادا تاماق ءوندىرىسى، قۇرىلىس ماتەريالدارى جانە جەڭىل ونەركاسىپ باسىم باعىتتار بولىپ تابىلادى.
ازىق-تۇلىك ءوندىرىسى قالاداعى ەڭ ءىرى ونەركاسىپتىك سالالاردىڭ ءبىرى. الماتىدا وندىرىلەتىن ونىمدەر ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرلەرىنە تاراتىلادى جانە جىلدىق كولەمى شامامەن 300 ميلليارد تەڭگەنى قۇرايدى. قالاداعى ءوندىرىس ورىندارىندا 50 مىڭعا جۋىق ادام جۇمىسپەن قامتىلعان.
ءىت جانە يننوۆاتسيا سەكتورى
الماتىنىڭ ءىت سەكتورى سوڭعى جىلدارى قارقىندى دامىپ كەلەدى. قالادا 1000-نان استام ءىت كومپانيالار جۇمىس ىستەيدى، ولاردىڭ جالپى اينالىمى 200 ميلليارد تەڭگەدەن اسادى. 2022 جىلى الماتىداعى ستارتاپ ەكوجۇيەسىنە 10 ميلليارد تەڭگەدەن استام ينۆەستيتسيا قۇيىلدى. جىل سايىن قالادا 100-دەن استام جاڭا ستارتاپ جوبالارى ىسكە قوسىلادى، ولاردىڭ ىشىندە 10%-ى حالىقارالىق دەڭگەيدە تانىمال بولۋدا.
تسيفرلىق تەحنولوگيالارعا باعىتتالعان ءبىلىم بەرۋ جانە كادرلاردى دايارلاۋ باعدارلامالارى دا الماتىدا قارقىندى دامىپ كەلەدى. وقۋشىلار مەن ستۋدەنتتەرگە ارنالعان 20-عا جۋىق ءىت حاب جانە ستارتاپ ينكۋباتورى جۇمىس ىستەيدى. بۇل ورتالىقتار جىل سايىن جۇزدەگەن جاس مامانعا جۇمىس تابۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
ەكولوگيا جانە ينفراقۇرىلىم
الماتىدا ەكولوگيالىق ماسەلەلەر دە قالا ەكونوميكاسىنا اسەر ەتۋدە. قالاداعى اۋا لاستانۋ دەڭگەيى قازاقستانداعى ەڭ جوعارى كورسەتكىشتەر قاتارىندا. 2022 جىلعى دەرەكتەر بويىنشا، اۋانىڭ لاستانۋ يندەكسى الماتىدا 35 بىرلىككە جەتتى، بۇل حالىقارالىق ستاندارتتاردان الدەقايدا جوعارى. قالا اكىمشىلىگى ەكولوگيانى جاقسارتۋ ماقساتىندا جىل سايىن 5 ميلليارد تەڭگە بولۋدە، بۇل قارجى «جاسىل الماتى» جانە قوعامدىق كولىكتەردى جاڭارتۋ جوبالارىنا جۇمسالۋدا.
سونىمەن قاتار، قالادا كولىك ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋعا كوپ كوڭىل بولىنۋدە. جىل سايىن الماتىنىڭ كولىك جۇيەسىنە شامامەن 15 ميلليارد تەڭگە ينۆەستيتسيا سالىنادى. 2023 جىلى قالادا 20 شاقىرىمنان استام جاڭا جولدار سالىندى جانە قوعامدىق كولىكتەردىڭ ەكولوگيالىق تازا تۇرلەرىن ەنگىزۋ جۇمىستارى جالعاسۋدا.
الماتىنىڭ ەكونوميكاسىنىڭ بولاشاعى
الماتىنىڭ ەكونوميكاسىنىڭ بولاشاعى زور، قالادا ءىرى ينفراقۇرىلىمدىق جانە ينۆەستيتسيالىق جوبالار جۇزەگە اسىرىلۋدا. 2023-2025 جىلدارى قالا اكىمشىلىگى الماتىنىڭ ءجىو-ءسىن 1,5 ەسە ارتتىرۋدى جوسپارلاپ وتىر. بۇل ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن نەگىزگى باعىتتار – ينۆەستيتسيا تارتۋ، تسيفرلىق تەحنولوگيالاردى دامىتۋ، ءتۋريزمدى قولداۋ، جانە ەكولوگيالىق جاعدايدى جاقسارتۋ.
الماتىنىڭ بولاشاعى قازاقستاننىڭ يننوۆاتسيالىق جانە قارجىلىق ورتالىعى رەتىندە زور مۇمكىندىكتەرگە يە. جىل سايىن قالاعا شەتەلدىك جانە جەرگىلىكتى ينۆەستورلار 200 ميلليارد تەڭگەدەن استام قارجى قۇيۋدا، بۇل قالا ەكونوميكاسىنىڭ تۇراقتىلىعى مەن باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرادى.
قورىتىندىلاي كەلە الماتى قالاسى قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق ورتالىعى رەتىندە قارقىندى دامىپ كەلەدى. قالاداعى قارجى، ساۋدا، ونەركاسىپ، جانە تەحنولوگيالار سالالارىنىڭ تۇراقتى ءوسۋى الماتىنى ەلدىڭ نەگىزگى ەكونوميكالىق كۇشى ەتۋدە. ستاتيستيكالىق دەرەكتەر قالا ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىنىڭ وڭ ديناميكاسىن كورسەتەدى، سونىڭ ارقاسىندا الماتى الداعى جىلدارى دا قازاقستاننىڭ ەڭ دامىعان مەگاپوليستەرىنىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەرمەك.
