بۇگىن قازاقستاندىقتار ءۇشىن ءداستۇرلى مەرەكە رەتىندە سانالاتىن «رۋحاني كەلىسىم كۇنىنە» وراي الماتىدا «تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋداعى ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ ءرولى» تاقىرىبىندا دوڭگەلەك ۇستەل ءوتتى. اتالعان شاراعا ءتۇرلى ءدىني كونفەسسيالاردىڭ كوشباسشىلارى، مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ وكىلدەرى، عىلىمي-ساراپتامالىق قوعامداستىقتىڭ وكىلدەرى، شەتەلدىك ساراپشىلار مەن داعدارىس ورتالىقتارىنىڭ وكىلدەرى قاتىسىپ، ءوز پىكىرلەرىن ورتاعا سالدى.
العاش بولىپ ءسوز تىزگىنى الماتى قالاسىنىڭ باس يمامى تولەبي ءدادىلۇلىنا بەرىلدى. ءوز كەزەگىندە تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا قارسى ءدىني بىرلەستىك رەتىندە قانداي شارالار قولدانىپ جاتقانىن باياندادى:
- يسلام سالاسى بويىنشا ايتار بولساق، الدىڭعى جۇما نامازى كەزىندە قازاقستاننىڭ بارلىق مەشىتتەرىندە كىسى اقىسى تۋرالى ۋاعىز ايتىلدى. ناقتىراق ايتساق ادامداردىڭ اقىسىنا كىرمەۋ، زورلىق-زومبىلىق جاساماۋ، ءتۇرلى قىسىم كورسەتپەۋ جونىندە قازاقستاننىڭ 3000 - عا جۋىق مەشىتتەرىندە ۋاعىز ايتىلدى. كۇنى كەشە قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى قوعامداعى قاتىگەزدىكتەن تۋعان جاعدايلارعا بايلانىستى ۇندەۋىن جاريالادى. بۇل ۇندەۋدە جالپى يسلام ءدىنىنىڭ ادامدارعا قاتىگەزدىك جاساۋ، ونىڭ ىشىندە بالالار مەن وتباسىنا قاتىگەزدىك كورسەتۋدىڭ دۇرىس ەمەستىگى قۇران اياتتارى مەن پايعامبارىمىزدىڭ حاديستەرىن نەگىزگە الىپ جەتكىزىلدى. وسى ءساتتى پايدالانا وتىرىپ، كۇشىمىزدى بىرىكتىرىپ قازاقستانداعى ءتۇرلى زۇلىمدىقتىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن، اقپاراتتىق ىستەرىن جۇرگىزۋگە شاقىرامىن.
ءدىني بىرلەستىكتەر حالىق اراسىندا رۋحاني قۇندىلىقتاردى ناسيحاتتاپ، وتباسى شاڭىراعى شايقالماۋىنا جانە زورلىق-زومبىلىقتىڭ زارداپتارىن ءتۇسىندىرۋ ارقىلى قوعامعا زور ۇلەس قوسا الادى. الايدا بۇل ماسەلەنى شەشۋدە تەك ءدىني ۇيىمدار ەمەس، مەملەكەتتىك ورگاندار، قۇقىق قورعاۋ ۇيىمدارى جانە ازاماتتىق قوعامنىڭ بارلىق مۇشەلەرى بەلسەندى قاتىسۋى ءتيىس.
ەلىمىزدە جىل سايىن تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتان زارداپ شەگەتىن ايەلدەر مەن بالالار ستاتيستيكاسى ءورشىپ تۇر. وتكەن جىلى ەر ادامداردىڭ قولىنان 69 ايەل مەن 7 بالا كوز جۇمعان. بيىل قوعامدا جاڭعىرىق تۋدىرعان قۋاندىق بيشىمباەۆتىڭ ءىسى ءتورت جىلدان بەرى قىزۋ تالقىعا تۇسكەن تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا قاتىستى زاڭ جوباسىنىڭ قابىلدانۋىنا نەگىز بولدى. بۇگىنگى دوڭگەلەك ۇستەل سپيكەرلەرى ەل ىشىندە "سالتانات زاڭى" اتالىپ كەتكەن وسى ءبىر زاڭعا قولداۋ بىلدىرىپ، قايعىلى وقيعالاردىڭ ستاتيستيكاسىنا ەلەۋلى ىقپال ەتەتىنىنە سەنىم ءبىلدىردى.
الماتى قالالىق تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق قۇرباندارىمەن جۇمىس ىستەيتىن كريزيستىك ورتالىقتىڭ ديرەكتورى زۋلفيا بايساقوۆا بالالاردىڭ دا وتە ماڭىزدى الەۋمەتتىك توپ رەتىندە ەرەكشە ءمان بەرىلۋ كەرەكتىگىن ايتىپ، ستاتيستيكا بويىنشا قازاقستانداعى ءاربىر التىنشى بالا تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ كۋاسى بولاتىنىن ايتتى. سالدارىنان بالالاردا كەكەشتىك، پسيحوسوماتيكالىق اۋرۋلار پايدا بولاتىنىن ەسكەرتتى.
- بىزدە، جالپى العاندا، بالالار مەن ادام قۇقىقتارىنىڭ بۇزىلعانىن شەشۋگە باعىتتالعان زاڭدار بار، ولار دا تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا قارسى كۇرەسكە باعىتتالعان. سوندىقتان ءبىز كورىپ وتىرعانىمىزداي، ينفراقۇرىلىم دا بار، زاڭنامالىق بازا دا بار. بىراق نەگە قازاقستانداعى ءاربىر وتباسىندا بەلگىلى ءبىر دارەجەدە زورلىق-زومبىلىق ورىن الادى؟ نەگە ءبىز تەك الەۋمەتتىك جەلىلەردە عانا ەمەس، ومىردە دە، كورشى وتباسىندا، تۋىستاردىڭ شاڭىراعىندا دا قورقىنىشتى وقيعالاردىڭ كۋاسى بولىپ وتىرمىز؟ بۇل، بالكىم، مادەنيەتتىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنەن. سوندىقتان، ءبىز ەڭ الدىمەن ارىپتەستەرىمىزگە، دوستارىمىزعا، تۋىستارىمىزعا قازاقستاندا زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋ جانە ونى توقتاتۋ ابدەن مۇمكىن ەكەنىن ايتۋىمىز كەرەك. تەك زاڭدار مەن قۇرىلىمدار عانا ەمەس، ومىرلەردى وزگەرتۋگە دەگەن نيەت تە قاجەت. بۇل ماسەلەدە ءۇنسىز قالۋعا بولمايدى.
سونداي-اق، يسپانيادان كەلگەن پروفەسسورلار سانتياگو دە لاسالا پورتا مەن نيكولاس زامبوانا، ۇندىستاندىق پروفەسسور كريشنا كوترا، امەريكاندىق LYN Community ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمىنىڭ پرەزيدەنتى ۋەيد كيۋساك مىرزا جانە MFNN وكىلى مايكا فريز مىرزا دوڭگەلەك ۇستەلدىڭ قوناقتارى بولدى.
ءدىنتانۋشى مامان ءال-فارابي بولاتجاننان ءتىلشىمىز تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا قارسى ءدىني بىرلەستىكتەر تاراپىنان قانداي ءىس-شارالار قولدانىلاتىنىن سۇرادى:
- ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا قارسى قۇرالدارىن ايتۋعا بولادى. ول مىنا ۋاعىز-ناسيحاتتى ايتۋعا بولادى. ءوز جاماعاتىنا تۇسىندىرمە جۇمىستارىن جۇرگىزۋ، ترەينينگ،سەمينار وتكىزە الادى. ءدىني بىرلەستىك تە قوعامدىق بىرلەستىك سەكىلدى قولىندا زاڭدى كۇش جوق، ماجبۇرلەي الاتىن. بۇل جەردە مەملەكەت قانا قانداي دا ءبىر فاكت تىركەلسە جازا قولدانا الادى. ال ءدىني بىرلەستىكتەردە مىسالى مىناداي پراكتيكا بار: وتباسى قۇرعىسى كەلەتىن جاستار الدىن الا كەلەدى، ولارعا نەكە قيىلعانعا دەيىن سەمينارلار وتكىزىلەدى. وتباسى دەگەن نە؟ قانداي قيىنشىلىقتار بولادى؟ قانداي كريزيستەر بولادى؟ دەگەندەي سۇراقتارعا جاۋاپ تاۋىپ، وتباسىلىق ومىرگە دايىندىق جاسايدى.
تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق قوعامنىڭ كۇردەلى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى رەتىندە كوپتەگەن ەلدەردە وزەكتى ماسەلە بولىپ تۇر. قازاقستاندا دا بۇل ماسەلەگە ەرەكشە نازار اۋدارىلادى. سوڭعى جىلدارى مەملەكەتتىك ورگاندار، قۇقىق قورعاۋ ۇيىمدارى بۇل ماسەلەنى شەشۋدە ءتۇرلى شارالاردى قولعا الىپ كەلەدى. وسىنداي شارالاردىڭ ءبىرى — ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋ جانە ونى توقتاتۋ پروتسەسىنە قاتىسۋى.
شارا اياقتالعاننان كەيىن الماتى قالاسى ءدىن ىستەرى جونىندەگى باسقارماسىنىڭ باسشىسى نۇرلان قيقىموۆ دوڭگەلەك ۇستەل ناتيجەلەرى جايلى پىكىرىن ءبىلدىردى:
- بۇگىنگى شاراعا بارلىق الماتى قالاسىنىڭ ءدىني ۇيىمدارىنىڭ باسشىلارىن جيناعان بولاتىنبىز. وسى بۇگىنگى دوڭگەلەك ۇستەلدە وتباسىنداعى زورلىق-زومبىلىققا ۇشىراعان بالالار مەن ايەلدەرگە قالاي كومەك كورسەتۋگە، قولداۋعا بولاتىنىن تالقىلادىق. ونى ءبىز زورلىق-زومبىلىققا قارسى قابىلدانعان زاڭعا سايكەس قاراستىردىق. ەندى مەن وسى شارانىڭ ناتيجەسىندە بارلىق قاراستىرىلعان ماسەلەلەر الماتى قالاسىنىڭ تۇرعىندارى مەن قوناقتارىنا ءدىني ۇيىم باسشىلارى ارقىلى ءوزىنىڭ ءدىني عيماراتتارىندا تالقىلانىپ، جەتەدى دەپ سەنەمىن. نەگىزگى ماقساتىمىز قوعامداعى جاسوسپىرىمدەر مەن ازاماتتار جاسىنا، ۇلتىنا، دىنىنە قاراماي وتباسىنداعى سۇيىسپەنشىلىككە شاقىرۋعا باعىتتالعان.
دوڭگەلەك ۇستەلدە تاقىرىپتى ءتۇرلى راكۋرستان تالقىلاعاننان كەيىن رۋحاني مەرەكە قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق حالىق اسپاپتار وركەسترىندە، رۋحاني كەلىسىم كۇنىنە ارنالعان مەرەكەلىك كونتسەرتپەن جالعاسىن تاپتى.
