بۇگىنگى تاڭدا مەملەكەتىمىزدەگى ەڭ وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى ازاماتتاردىڭ قۇقىقتىق مادەنيەتى مەن ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋ ەكەنى جاسىرىن ەمەس. جاڭا قازاقستاننىڭ باستى ۇستانىمدارىنىڭ ءبىرى زاڭ الدىندا بارلىق ازاماتتاردىڭ بىردەي ەكەنىن حالىققا ۇعىندىرۋ بولىپ وتىر. ماسەلەن، ەلىمىزدە قۇقىقتىق مادەنيەت قالىپتاسپاعاندىعى ءتۇرلى وقيعالار ورىن العان ساتتە انىق بايقالىپ قالادى. مىسالى، قوعامدىق ءتارتىپتى بۇزعان تانىمال تۇلعالار جازاعا تارتىلعان ساتتە ولاردى كۇندەيتىندەردەن گورى قولدايتىن ازاماتتاردىڭ كوپ بولۋى وسى سوزىمىزگە ايقىن دالەل. قازاقستان زاڭى ءوز ازاماتتارىن ءانشى، اكتەر، مولدا، تانىمال تۇلعا دەپ جىك-جىككە بولمەيتىنى، باي-باعىلان دا، جارلى دا زاڭ الدىندا بىردەي ەكەنى ساناعا سىڭبەي قوعامدا ادىلەتتىلىك ورناتۋ مۇمكىن ەمەس.
حالىقتىڭ قۇقىقتىق مادەنيەتى مەن ساۋاتىن ارتتىرىپ، زاڭدىق ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ قوعامدى دامىتۋدىڭ نەگىزگى العىشارتىنىڭ ءبىرى سانالادى. دەموكراتيالىق قۇندىلىقتار سالتانات قۇرعان باتىس ەلدەرى مەن دامىعان مەملەكەتتەردە قۇقىقتىق ساياسات ءبىر جۇيەگە كەلگەن. ءار ادام ءوز قۇقىن قورعاي دا، ساقتاي دا بىلەدى. زاڭ الدىندا وزگەنىڭ جەكە باسىن قورلاۋعا جول بەرىلمەيدى. ءار ازاماتتىڭ جەكە قۇقىعىنىڭ قورعالۋى، قوعامدىق سانانىڭ ادىلەت بيىگىنە جەتۋى كەز كەلگەن مەملەكەتتەگى قۇقىقتىق كەدەرگىلەردى جويادى. مىسالى، ءار ازامات ءوز قۇقىعىن بىلسە، ازاماتتاردىڭ بويىنداعى قۇقىقتىق مادەنيەتى تولىق قالىپتاسسا، قوعامنىڭ دامۋىنا كەدەرگى كەلتىرەتىن پاراقورلىق سەكىلدى ىندەتتەردىڭ جولى ءبىرجولا كەسىلەرى انىق. پاراقور دا، پارا بەرۋشى دە ءادىل جازاعا تارتىلاتىنىن سەزىنەتىن جۇيە قۇرۋ ءۇشىن زاڭنىڭ قاتالدىعى كەرەك. بۇگىنگىدەي پەرزەنتحانادان باستاپ، و دۇنيەگە اتتانعانعا دەيىنگى ءار قادامىڭا پارا بەرەتىن جۇيەنىڭ قابىرعاسىن قاتال زاڭ عانا سەتىنەتە الادى. ول ءۇشىن ەڭ الدىمەن ازاماتتارىمىزدىڭ قۇقىقتىق ءبىلىمىن، بىلىگىن ارتتىرۋىمىز كەرەك.
ازاماتتاردى تولىققاندى تەڭدىككە جەتكىزۋ قۇقىقتىق يدەيا ارقىلى عانا جۇزەگە اسادى. قۇقىقتىق تەڭدىك دەگەنىمىز – بوستاندىق قاعيداسى. ول بوستاندىق قاعيداسىنىڭ بارار جەرى - ادىلەتتىلىك. سوندىقتان دا الەم جۇرتشىلىعى ءاردايىم تەڭدىك ماسەلەسىن باستى نازاردا ۇستايدى. زاڭ بارىنە ورتاق بولماي، كەز كەلگەن پروبلەمالار، اكىمشىلىك جانە قىلمىستىق ارەكەتتەر، ءبارى دە زاڭ شەڭبەرىندە شەشىلمەي ەلىمىزدىڭ قۇقىق قورعاۋ ساياساتىن بىرىزگە تۇسىرە المايمىز. سول ءۇشىن دە مەملەكەت قۇقىقتىق ساياساتتىڭ ناقتى العا قويعان مىندەتتەرىن انىقتاپ، ازاماتتاردىڭ قۇقىقتىق ساۋاتتىلىعى مەن قۇقىقتىق ساناسىن جاڭعىرتۋعا جاعداي جاساپ بەرۋى كەرەك. اقپارات قۇرالدارى ءتۇرلى تانىمدىق-اقپاراتتىق ماتەريالدار ارقىلى قازاقستاندىقتاردىڭ قۇقىقتارىن، زاڭمەن قورعالاتىن مۇددەلەرىن ۇزدىكسىز ناسيحاتتاپ وتىرۋى ءتيىس!
ءار ازامات ءوزىنىڭ زاڭدىق قۇقىعىن قورعاۋدىڭ جولىن قالاي بىلسە، ونىڭ بەلگىلى ءبىر مەجەسى مەن شەكاراسىنىڭ دا بار ەكەنىن دە ۇمىتپاۋى كەرەك. ماسەلەن "قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2030 جىلعا دەيىنگى قۇقىقتىق ساياساتىنىڭ تۇجىرىمداماسى" دەگەن قۇجات بار. ول قۇجاتتا ەلىمىزدىڭ 2030 جىلعا دەيىنگى قۇقىقتىق ساياساتىنىڭ تولىق جۇيەسى تايعا تاڭبا باسقانداي جازىلىپ تۇر. سونداي-اق تۇجىرىمدامادا مەملەكەتتىك قۇقىقتىق ساياسات جۇيەسىنىڭ ۇلتتىق سيپاتىنا دا باسا ءمان بەرىلگەن. تۇجىرىمدامادا ءار ازاماتتى قۇقىقتىق تۇرعىدا قورعاۋ ماسەلەسى، سوت جۇيەلەرىن رەتتەۋ، سىرتقى ساياسي جانە سىرتقى ەكونوميكالىق قىزمەتتى دامىتۋ، سونداي-اق قۇقىقتىق ءبىلىم بەرۋ مەن قۇقىقتىق ناسيحاتتىڭ باسىم باعىتتارىن ايقىندالعان.
بۇل قۇجات بىرىنشىدەن، ەل ازاماتتارىنىڭ قۇقىقتىق ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋدى باستى نازاردا ۇستايدى. ەكىنشىدەن، جالپى قۇقىقتىق سانانى قالىپتاستىرىپ، بۇقارانىڭ قۇقىقتىق مادەنيەتىنىڭ جوعارى دەڭگەيگە جەتكىزۋگە جول اشۋعا باعىتتالادى. ۇشىنشىدەن، بۇل تۇجىرىمداما حالىقتىڭ زاڭدى، قوعامدىق ءتارتىپ پەن سوتتى قۇرمەتتەۋگە ۇيرەتۋدى باستى مىندەتى سانايدى. تورتىنشىدەن، اتالعان قۇجات قوعامداعى الەۋمەتتىك مىنەز-قۇلىق ۇلگىسىن انىقتاپ، قۇقىقتىق نيگيليزمدى جويۋعا سەپتەسەدى.
ەلىمىزدەگى قۇقىقتىق مەملەكەت پرينتسيپتەرىنىڭ نىعايۋى ءۇشىن جوعارىدا ايتىلعان ءتورت باعىت تا وتە وزەكتى بولىپ سانالادى. بۇل ءتورت ءتىن ەل ازاماتتارىنىڭ مەملەكەتتىڭ ەرتەڭىنە دەگەن سەنىمىنە ءۇمىت شىراعىن جاعارى ءسوزسىز. ياعني، مەملەكەتتىڭ باستى يدەولوگياسى قۇقىقتىق قۇندىلىقتاردى قۇرمەتتەپ، ازاماتتىق قوعامنىڭ قالىپتاسۋىنا جول اشىپ بەرۋى كەرەك. ءار ازاماتتىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىعى مەن بوستاندىقتارى ساقتالسا، قورعالسا، ول ەلدىڭ ساياساتىنا وڭ كوزقاراس قالىپتاسادى. ول وڭ كوزقاراس ەلگە ينۆەستيتسيا تارتۋدىڭ باستى كوزىرىنە اينالارى ءسوزسىز. سوندىقتان دا ءبىزدىڭ مەملەكەت الدىندا مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسىن تەك قۇقىقتىق نەگىزگە سۇيەنۋ ارقىلى عانا جۇزەگە اسىرۋى كەرەكتىگى بايقالادى.
بۇل ورايدا ازاماتتارىمىزدىڭ قۇقىقتىق ساۋاتتىلىعى مەن قۇقىقتىق مادەنيەتىنىڭ دەڭگەيىن ارتتىرۋدى تەك مەملەكەتتىڭ عانا موينىنا ارتىپ قويۋعا بولمايدى. ازاماتتاردىڭ بويىنداعى زاڭدى قۇرمەتتەۋ سەزىمىن وياتۋ ءىسى ۇلتتىق يدەولوگيا دەڭگەيىندە جولعا قويىلۋى كەرەك. ماسەلەن، بالاباقشاداعى بالالاردىڭ ساناسىنا لايىقتالعان ءتۇرلى باعدارلامالار ارقىلى قۇقىقتىق مادەنيەتتى سىڭىرە باستاۋىمىز كەرەك. باستاۋىش سىنىپتاردان باستاپ، ون ءبىرىنشى سىنىپقا دەيىنگى جەتكىنشەكتەر مەكتەپتەن قۇقىقتىق مادەنيەتتىڭ الىپپەسىن ۇيرەنىپ شىعۋى قاجەت. مەملەكەتتەگى باستى قۇندىلىق - زاڭ. وعان قۇرمەت كورسەتۋ ازاماتتىق بورىشىمىزعا اينالۋى كەرەك.
ءتۇيىن
ەل تۇرعىندارىنىڭ زاڭ شەڭبەرىن اينالىپ وتۋگە تىرىسۋى، مەملەكەتتە ادىلەتسىزدىكتىڭ ورنىعۋىنا باستى سەبەپ بولىپ وتىر. سوندىقتان دا، زاڭ ۇستەمدىگى سالتانات قۇرعان ەلدە ازاماتتاردىڭ تىنىش تا، قاۋىپسىز ءومىر سۇرەتىنىن ءاردايىم ناسيحاتتاپ وتىرۋعا مىندەتتىمىز. قۇقىقتىق مەملەكەتتىڭ باستى سيپاتى ازاماتتاردىڭ بيلىككە دەگەن بەرىك سەنىمى ارقىلى عانا ايقىن كورىنەدى. ياعني، بيلىك ءار ازاماتتىڭ جۇرەگىنە سەنىم دانەگىن سەبۋگە بارىن سالۋى ءتيىس. ال، حالىق سول سەنىم نەگىزىندە ءوز قۇقىقتارىن قورعاۋعا قابىلەتتى بولۋى كەرەك. زامان، قوعام تالابىنا ساي زاڭدار دا دامىپ، وزگەرىپ وتىرادى. ءتىپتى، اتا-زاڭ سانالاتىن كونستيتۋتسياعا دا تۇزەتۋلەر ەنگىزىلىپ، ۋاقىتتىڭ ىرقىنا ساي وزگەرتىلۋى مۇمكىن. سوندىقتان دا كەز كەلگەن قازاقستاندىڭ زامان تالابىنا ساي زاڭمەن بىرگە قۇقىقتىق مادەنيەتى مەن ساۋاتتىلىعىن جاڭارتىپ وتىرۋى قاجەت.
اباي اسىل
ادىرنا ۇلتتىق پورتالى
