شاي يمپەراتورى. «Lipton» برەندىنىڭ اۆتورى. توماس ليپتون مىرزانىڭ ارقاسىندا شاي بۇقارا حالىقتىڭ اۋزىنا ءتيدى. وعان دەيىن تەك اقسۇيەكتەر عانا ىشەتىن «قاسيەتتى سۋسىن» بولاتىن. ول شايدى قوراپشاعا سالىپ ساتۋدى ويلاپ تاپقان يننوۆاتور، جىپكە ىلىنگەن ۇساق قالتاشالارعا سالىنعان شاي سالىمدارىن جاپپاي وندىرىسكە ەنگىزگەن كاسىپكەر.
توماس دجونستوۋن ليپتون 1850 جىلى 10-مامىردا شوتلانديانىڭ گلازگو قالاسىندا دۇنيەگە كەلەدى.
1860 جىلعا دەيىن شىركەۋدە وقىعان توماس ليپتون 10 جاستان باستاپ گلازگوداعى شاعىن توقىما فابريكاسىندا جۇمىس ىستەيدى.
ول كەزەڭدە بۇكىل باتىس ەۋروپا امەريكا جايلى رومانتيكالىق اڭگىمەلەردىڭ تۇتقىنى بولىپ جۇرگەن. اتلانت مۇحيتىنىڭ ار جاعىنداعى ەلگە بىرەۋ بارىپ كەلسە، بارلىعى سونى قورشاي وتىرىپ، اڭگىمەسىن ءتاتتى قيالمەن تىڭدايتىن. تىلسىم الەم جايلى اڭگىمەلەرگە ابدەن قانىققان بالا توماس 15 جاسىندا ەكى قۇرلىقتىڭ ورتاسىندا جۇك تاسىپ جۇرگەن كەمەلەردىڭ بىرىنە ءمىنىپ، باتىستى بەتكە الادى.
اقش جاس كەلىمسەكتى قۇشاق جايا قارسى الا المادى. ازامات سوعىسىنان ابدەن تيتىقتاعان شتاتتارداعى جاعداي مۇشكىل. كۇيرەگەن ەكونوميكا، تەرەڭ داعدارىس. دەسە دە مەملەكەت جۇمىس كۇشىنە مۇقتاج ەكەن. جاس ليپتون العاشقىدا ۆيردجينياداعى تەمەكى القابىندا، سونان سوڭ وڭتۇستىك كاروليناداعى كۇرىش القابىندا جۇمىس ىستەدى. 1868 جىلى نيۋ-يوركتاعى امبەباپ تاۋارلار ساتاتىن ءىرى دۇكەنگە ساتۋشى بولىپ تۇرادى. ساۋدا اينالىمىنىڭ قايناعان ورتاسىنا تۇسكەن ول تاۋاردى دۇكەن سورەلەرىنە قالاي ورنالاستىرۋدان باستاپ، كليەنتتەرمەن قالاي ءتىل تابىسۋعا بولاتىنىن ۇيرەنىپ شىعادى. امەريكاندىق ساۋداگەرلەردىڭ «ءبىز تەك قۇدايعا عانا سەنەمىز، قالعاندارىڭ قولما-قول تولەڭدەر!» دەيتىن ايگىلى قاناتتى سوزىمەن وسى كەزدە تانىسادى. بۇل قاناتتى ءسوزدىڭ العاشقى بولىگى امەريكانىڭ ۆاليۋتالارىندا ءالى كۇنگە دەيىن جازىلىپ كەلەدى.
ساتۋ جۇيەسى مەن جارناما جۇرگىزۋدى شەبەر مەڭگەرگەن توماس 21 جاسقا تولعاندا جات ەلدە جيناعان 180 فۋنت اقشاسىن قالتاسىنا باسىپ، شوتلاندياعا ورالادى. اقش-تان اكەلگەن سىيلىقتارىن اتا-اناسىنا ۇلەستىرىپ بەرگەننەن كەيىن، گلازگو قالاسىنان جاڭا دۇكەن اشادى. دۇكەننىڭ اتىن «Lipton» دەپ قويادى. ءوزى ساتۋشى، ءوزى جۇك تاسۋشى، ءوزى باستىق، ءوزى كاسسير.
توماس ليپتوننىڭ گلازگوداعى دۇكەنى
توماس ليپتون دۇكەنىنە كليەنتتەردى تارتۋ ءۇشىن بارلىق ماركەتينگتىك قادامداردى جاسادى. ونىڭ ويىنشا دۇكەنگە ءبىرىنشى رەت كىرگەن تۇتىنۋشى العاشقى اسەرىنەن وڭايلىقپەن ايىعا الاماي، تۇراقتى كليەنتكە اينالۋى ءتيىس. دۇكەننىڭ اۋزىنا لەنتا كەرىپ-قيىپ، اشىلۋ سالتاناتىن وتكىزەدى. اشىق ءتۇستى، كوزتارتارلىق ۆيترينالار ورنالاستىرادى. ساتۋ ۇستەلى مەن ۆيترينانىڭ ۇستىنە ءتۇرلى اسسورتيمەنتتەگى تاۋارلاردى قولجەتىمدى باعاسىمەن قوسىپ جازىپ قويادى. جارناما جاساۋدا قيسىق، دوڭەس، ويىق اينالاردى دا قاجەتىنە پايدالانادى. دۇكەنگە كىرەر ەسىكتەگى اينادا ادام ارىق، جىڭىشكە، قىرىم ەتى جوق جان بولىپ كورىنەدى. ول اينانىڭ استىنا «ليپتونعا كىرىپ كەلە جاتقان ادام» دەپ جازىپ قويادى. شىعار ەسىكتىڭ اۋزىنداعى اينادا ادام تولىق، سەمىز، ۇرتى سالبىراعان كىسى بولىپ كورىنەدى. ال ول اينانىڭ استىنا «ليپتوننان شىعىپ بارا جاتقان ادام» دەپ جازىپ قويادى. قالجىڭدى جانى سۇيەتىن توماس مىرزا اعىلشىننىڭ كاريكاتۋريست سۋرەتشىسى ۋيليام لوكحارتتى جالداپ، ءوزى جايلى جانە دۇكەنى جايلى ءازىل-شىنى ارالاس سۋرەتتەر سالعىزىپ، كوشەنىڭ ءار تۇستارىنا ىلدىرتەدى.
توماس ليپتون جاسى 25-كە تولعاندا ونىڭ شوتلاندياداعى دۇكەندەرىنىڭ سانى جيىرمادان استى. تۇتىنۋشىلاردىڭ كوڭىلىن تابۋ ماقساتىندا ءتۇرلى اكتسيالار وتكىزەدى. امەريكادان كولەمى تىم ۇلكەن ىرىمشىك ءپىسىرىپ اكەلىپ، گلازگو قالاسىنداعى دۇكەندەرىنىڭ بىرىندە ساتادى. جارناما قۇجاتىنا سەنسەك ىرىمشىكتى دايىنداۋعا قاتارىنان التى كۇن ساۋىلعان 800 سيىردىڭ ءسۇتى كەتىپتى. ءپىشىنى الىپ بولسا، اتاعى ودان دا دارداي ىرىمشىك ليپتونعا جاقسى جارناما بولدى. ءداۋ ىرىمشىكتى قالا تۇرعىندارى ءبىر ساعاتتىڭ ىشىندە ساتىپ الىپ كەتەدى. توماس ليپتون بۇل اكتسيانىڭ ارقاسىندا حالىقتىڭ ەسىندە تەك كاسىپكەر رەتىندە ەمەس، جۇرتتىڭ كوكەيىندە جۇرگەن مۇقتاجدىقتى ءدال باساتىن بىلگىر مامان رەتىندە قالدى.
ول دەلدالدارمەن بايلانىسىن ءۇزىپ، ونىمدەردى فەرمەرلەر مەن ديقانداردىڭ وزدەرىنەن تىكەلەي ساتىپ الۋعا كوشەدى. 1885 جىلى چيكاگودان ازىق-تۇلىكتەردى قاپتايتىن فابريكا جانە ساقتايتىن قويما اشادى. وزگە شتاتتاردان دا جاڭا ساۋدا نۇكتەلەرىن ىسكە قوسادى. وتىزدىڭ بەل ورتاسىنا كەلگەن كاسىپكەردىڭ سۇراپىل قارقىنىن توقتاتۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. امەريكا مەن بريتانيا كورولدىگىندەگى جانە ەۋروپانىڭ باسقا ەلدەرىندەگى دۇكەندەرىنىڭ جالپى سانى 300-دەن اسىپ جىعىلعان توماس ليپتوننىڭ جەكە قازىناسى 1890 جىلى 1 ميلليون فۋند ستەرلينگكە جۋىقتاپتى. بىراق ءبىر بارماعىن ىشىنە بۇككەن ەڭبەكقور كاسىپكەردىڭ تاعى ءبىر كوزدەگەنى بار بولاتىن.
توماس ليپتوننىڭ دەلدارداردىڭ كومەگىنسىز قول جەتكىزە المايتىن ءبىر تاۋارى بار ەدى. ول – شاي. سوناۋ ءۇندىستاننان تاسىمالداناتىن حوش ءيىستى، ۇگىتىلگەن قۇرعاق جاپىراقتار ەڭ ءبىرىنشى كورول سارايىنداعى اقسۇيەكتەر مەن قالتالى باي-باعلانداردىڭ عانا ۋىسىنا تۇسەتىن باعالى ءونىم بولاتىن. توماس سيرەك ءارى قىمبات تاۋاردى بۇكىل حالىققا قولجەتىمدى ەتكىسى كەلدى. كوپ ۇزاماي شايعا باسەكەلەس بولىپ ەسەپتەلەتىن تسەيلونداعى كوفە القاپتارى بەلگىسىز اۋرۋعا ۇشىراعاندىقتان، ول جەرلەر ادەيى ورتەلىپ جاتقانى تۋرالى حاباردى ەستيدى. 40 جاسار ليپتون تەڭىز جولىمەن تسەيلون ارالىنا جول تارتادى. دەلدالداردى كۇمانداندىرماس ءۇشىن، ولاردى اۆسترالياعا دۇكەن اشۋعا بارا جاتىرمىن دەپ الدايدى.
تسەيلونعا كەلىسىمەن كوفە القاپتارىنان بوساعان 5500 اكر جەردى ساتىپ الىپ، شاي وسىرۋگە كىرىسەدى. شايدى تەك ساتۋمەن ەمەس، ونى ەگىپ، ءوسىرۋدى دە ءوز موينىنا العان ول ورۋ، جيناۋ، تاسۋ، كەپتىرۋ، ۇگىتۋ، قاپتاۋ جۇمىستارىنا ءوزى باس-كوز بولدى. شارۋاسىنا سول زامانداعى الدىڭعى قاتارلى تەحنولوگيالاردى دا قولدانا ءبىلدى. ماسەلەن، القاپتان وڭدەۋ فابريكاسىنا دەيىنگى اراقاشىقتىق ۇزاق بولعاندىقتان، ەكى ارالىققا جوعارعى بيىكتىكتە ارقانجول جۇرگىزىپ، بۋىپ تۇيىلگەن تاۋارلاردى سول ارقىلى تاسىمالدايدى. شايلاردى ءوز ەلىنە جەتكىزەتىن جەكە فلوتى دا بار ەدى. العاشقىدا كليپەرلەر مەن جەڭىل جەلكەندى كەمەلەردى پايدالانسا، ۋاقىت وتە كەلە پاروحودتار ساتىپ الادى.
توماس ليپتوننىڭ تسەيلونداعى شاي جيناۋ ناۋقانى
XIX عاسىردىڭ سوڭىندا جارنامانىڭ قادىرىن اسا جاقسى ۇققان ءبىر ادام بولسا، وسى توماس ليپتون شىعار. پورتتا جۇكتەردى كەمەگە تيەر كەزدە جانە كەمەدەن تۇسىرەر كەزدە ارنايى وركەستر ويناتىپ تۇرىپتى. جۇك تاسۋدى قارا جۇمىستان گورى كوڭىل-كۇيدى كوتەرەتىن شوۋعا اينالدىرعان. اسا قيىن شاقتاردا دا جارنامانىڭ پايداسىن ءبىر ءسات ەسىنەن شىعارماپتى. كۇندەردىڭ بىرىندە ليپتوننىڭ كەمەلەرى بريتانيا جاعالاۋلارىنا جاقىنداعاندا كەمە اپاتقا ۇشىراپ، ىشىنە سۋ كەتە باستايدى. توماس شاي تيەلگەن تەڭدەردى تەڭىزگە لاقتىرايىن دەپ جاتقان جۇمىسشىلارىن توقتاتىپ، تەڭدەردىڭ سىرتىنا اپىل-عۇپىل الدەنەلەر جابىستىرادى. سونان سوڭ عانا تەڭدەردى سۋعا تاستاۋعا نۇسقاۋ بەرەدى. تولقىنمەن جاعالاۋعا شىققان شايلاردى كورگەن ادامدار ءار تەڭنىڭ سىرتىنداعى «ليپتوننىڭ شايىن ىشىڭىزدەر» دەگەن سويلەمدى وقىعان.
گلازگوعا جەتكەن توماس شايدىڭ فۋنتىن 1 شيللينگتەن ساتادى. ال ونىڭ ءالى كۇنگە دەيىن دەلدالداردان تاۋار قابىلدايتىن باسەكەلەستەرى ول كەزدە ءدال سول سالماقتاعى شايلاردى 4 شيللينگ باعاعا ساتىپ جاتقان بولاتىن. الايدا ول تاعى ءبىر كەدەرگىگە جولىقتى. شوتلاندىقتاردىڭ اراسىندا «ارزان شاي – ساپاسىز شاي» دەگەن كوزقاراس قالىپتاسىپتى. نارىقتاعى كولدەنەڭ كوك اتتىلار ءارتۇرلى ءشوپ ۇگىندىلەرىن شايعا قوسىپ، ونى ارزان باعاعا ساتىپ، شاي تۋرالى تۇسىنىكتىڭ بەرەكەسىن كەتىرگەن ەكەن.
توماس ليپتون بلەندەرلەردىڭ (شاي قۇرامىن دايىنداۋشى ماماندار) كومەگىنە جۇگىنىپ، ءارتۇرلى سۇرىپتاردى ارالاستىرىپ شاي قوسپاسىن جاساتادى. ءۇش قۇرلىققا تابانى تيگەن شاي كورولى ءبىر سۇرىپتاعى شايدىڭ ءار ەلدە ءارتۇرلى ءدام بەرەتىنىن بايقاعان. ونىڭ سەبەبى ءار جەردەگى سۋ قۇرامدارىنىڭ ارقيلى بولۋىندا ەدى. سول سەبەپتى ول شاي قوسپاسىن جەرگىلىكتى ەلدەردەگى سۋ ءدامى مەن قۇرامىنا لايىقتاپ دايىندايدى.
ابدەن وڭدەۋدەن وتكەن شايىن ارنايى قوراپشالارعا سالىپ ساتادى. بۇل تاريحتاعى اسا ءىرى يننوۆاتسيالىق جاڭالىق ەدى. وعان دەيىن شايلار سالماعى بويىنشا ولشەپ ساتىلاتىن. ديزاينمەن اسپەتتەلگەن قوراپشانىڭ سىرتىنا «Lipton» دەپ ءوز نىسپىسىن جازعىزادى. ليپتوننىڭ جارنامالىق ۇرانى دا تىلگە جەڭىل، كوكەيگە قونىمدى شىقتى: «شاي القابىنان بىردەن شاينەككە!». وسى سويلەم بريتانيا كورولدىگىندەگى بارلىق پويىزدار مەن اۆتوبۋستاردىڭ سىرتىندا جازۋلى تۇردى. تۇتىنۋشىلار ەندى «Lipton»-دى كۇدىكتەنبەي ىشەتىن بولدى.
سول زامانداعى «Lipton» شايىنىڭ قوراپشالارىنىڭ سىرتى
شاي يمپەراتورى 1893 جىلى «Thomas J. Lipton Co» كومپانياسىن قۇرادى. ول كەزدە ليپتوننىڭ بارلىق ساۋدا نۇكتەلەرى مەن فيرمالارىنداعى جۇمىسشىلاردىڭ سانى 10 مىڭعا جەتكەن. ونىڭ قول استىندا كوكونىس پەن جەمىس-جيدەك باقشالارى، ەت وڭدەۋ فابريكالارى، كونسەرۆى زاۋىتتارى، شاراپ دۇكەندەرى، قويما كەشەندەرى مەن ۇساق-تۇيەك زاتتار ساتاتىن دۇڭگىرشەكتەر جۇمىس ىستەدى.
العاشقىدا توماس مىرزا شايدىڭ ءۇش ءتۇرىن ءوندىردى. ۇشەۋىنىڭ ىشىندەگى ەڭ تانىمالى «Qualite–1» دەپ اتالدى. شايدىڭ بۇل سۇرپى سالىنعان سارى قوراپشانىڭ سىرتىنا «Lipton» تاڭباسى قىزىل ارىپپەن باسىلدى. «Qualite–1» وسى كۇنى ءبىز ءىشىپ جۇرگەن «Lipton Yellow Label» شايىنىڭ ءپروتوتيپى ەدى.
توماس ليپتوننىڭ اتى مەن داڭقى ۆيكتوريا پاتشايىمنىڭ دا قۇلاعىنا جەتەدى. پاتشايىم «اعىلشىنداردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ستيلىنە» ۇلكەن وزگەرىس اكەلگەنى ءۇشىن، ليپتونعا «سەر» اتاعىن بەرىپ، رىتسارلىق دارەجەگە كوتەرەدى.
1898 جىلى «Thomas J. Lipton Co» كومپانياسىنىڭ اكتسيالارىنىڭ ەداۋىر بولىگى ساتىلىمعا ءتۇسىپ، بيرجاداعى ساۋدا ناتيجەسىندە توماس ليپتون تاعى 2 ميلليون فۋنت ستەرلينگتىڭ يەسى اتانادى.
توماس ليپتوننىڭ شاي وندىرىسىنە قوسقان كەزەكتى ۇلەسى – ۇساق قالتاشالارعا (پاكەتيك) سالىنعان شاي سالىمدارىن وندىرىسكە ەنگىزۋى. ءبىر نارسەنى ەستە ۇستاۋ كەرەك: شايدى ۇساق قالتاشالارعا سالىپ پايدالانۋدى ويلاپ تاپقان توماس ليپتون ەمەس، نيۋ-يورك ساۋداگەرى توم سالليۆان. توماس ليپتون جاڭالىقتى وندىرىستە قارقىندى قولدانۋشى عانا. توم سالليۆان 1904 جىلدان باستاپ رەستوراندارعا شاي سالىمدارىن ۇساق قالتاشالارعا سالىپ ۇلەستىرەدى. جاڭا يدەيا رەستوران قوجايىندارىنىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ، جاڭالىق باسقا ايماقتارعا تەز تارايدى. شاي قالتاشالارىنىڭ قابى رەتىندە العاشقىدا جۇقا ماتا، كەيىننەن داكە پايدالانىلعان. توماس ليپتون تىڭ يدەيانى دەرەۋ قاعىپ الىپ، كادەسىنە جاراتتى.
شاي كورولى ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن رەگاتامەن شۇعىلدانادى. ارنايى قايىق ساتىپ سالىپ، كوپتەگەن سۋدا ءجۇزۋ سايىستارىنا قاتىسقان. الايدا ونىڭ سپورتتاعى دەۆيزى «ەڭ باستىسى جەڭىس ەمەس، ەڭ باستىسى قاتىسىپ، باق سىناۋ» بولىپتى.
توماس ليپتون 1931 جىلى 2-قازاندا كوز جۇمدى.
ءتۇيىن
بۇگىنگى باتىس ەۋروپانىڭ عاجايىپ الەۋمەتتىك ساياساتى توماس ليپتوننان قالعان با دەرسىڭ. ءدال وزىنەن قالماسا دا وعان توماس ليپتون سياقتى تۇلعالاردىڭ قوسقان ۇلەسى ۇشان-تەڭىز. شايدى ءبىرىنشى قوراپشاعا، ودان قالسا ۇساق قالتاشاعا سالىپ، ءتورت ەسە ارزان باعامەن تۇتىنۋشىلارىنا جەتكىزىپ بەرگەن ادامنىڭ ەڭبەگىنىڭ ادالدىعىنا ءشۇبا كەلتىرۋ قيىن.
اسىل اباي
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
