اق پاتشا زامانىنداعى العاشقى پەتيتسيا

1156
Adyrna.kz Telegram
سۋرەت: e-history.kz
سۋرەت: e-history.kz

XX عاسىردىڭ باس كەزىندە قازاقتار اراسىندا پەتيتسيالىق قوزعالىس ەلەۋلى تۇردە ەتەك الدى. حالقىمىز ءوزىنىڭ ومىرلىك ماڭىزى بار شۇعىل ماسەلەلەرىن پەتيتسيالار جولداۋ ارقىلى شەشۋگە تىرىسىپ كوردى. 1905 جىلدىڭ 25 شىلدەسىندە قارقارالىداعى قوياندى جارمەڭكەسىنە جينالعاندار پاتشا ۇكىمەتىنىڭ وتارلىعىنا قارسى پەتيتسيا قابىلدادى. بۇل اق پاتشا زامانىندا تۇڭعىش رەت وتارشىل يمپەريانىڭ باسشىلىعىنا جولدانعان سالماقتى ساياسي قۇجات ەدى، دەپ حابارلايدى «ادىرنا» ءتىلشىسى.

قارقارالى پەتيتسياسىندا ولكەنى اكىمشىلىك باسقارۋ جۇيەسىن قايتا قاراۋ، ازاماتتىق جانە سوت ءىسىن قازاق تىلىندە جۇرگىزۋدى زاڭدى تۇردە بەكىتۋ، وتارشىل اپپارات شەنەۋنىكتەرىن قىسقارتۋ، جوعارى بيلىك ورگاندارى مەن مەملەكەتتىك دۋماعا قازاق دەپۋتاتتارىن سايلاۋعا قاتىستىرۋ تالاپتارى قويىلدى.

پەتيتسيا ءماتىنى رەسەي پاتشاسىنىڭ اتىنا عانا جولدانىپ قويعان جوق. ونىڭ كوشىرمەلەرى «سىن وتەچەستۆا» جانە «رۋسسكيە ۆەدوموستي» سياقتى ورتالىق گازەتتەردە جاريالانۋى ءۇشىن باسىلىم رەداكتسيالارىنا دا جىبەرىلدى.

«قازاقتاردىڭ مۇددەسىن كىم قورعايدى؟ ولاردىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن كىم بىلەدى، حالىقتىڭ ءوزى سايلاعان وكىلدەرى بولماسا، سول حالىقتىڭ تىلەگى مەن قاجەتىن وتەۋدىڭ جولدارىن كىم كورسەتەدى؟ قالاي دەگەندە دە ءبىزدى الدەكىمدەردىڭ تانىعىسى كەلمەيتىنىنە جاۋاپتى ەمەسپىز. پاتشا اعزام، سىزدەن باسىمىزدى ءيىپ سۇرايمىز: سايلاۋعا قاتىسۋعا ەرىك بەرىڭىز، مەملەكەت بيلىگىندە قازاقتار بولسا عانا ءبىزدىڭ مۇڭ-مۇقتاجىمىز ەسكەرىلەدى جانە شەشىلەدى. سوندا عانا ءبىز، قازاق حالقى، يمپەريانىڭ باسقا حالىقتارىمەن تەڭ ەكەنىمىزدى سەزىنەمىز»، - دەلىنگەن پەتيتسيادا.

ايتا كەتەيىك، 1905 جىلدىڭ 25 شىلدەسىندە قابىلدانعان ساياسي قۇجاتقا ابىرالى بولىسىنان - مۇسا قۇلباەۆ، سۇلەيمەن قويسويماسوۆ، اقبوتا بولىسىنان ءجۇسۇپ قۇلباتىروۆ، بەكتىباي بوتاباەۆ، ءبورىلى بولىسىنان تولمۇحامەت التىنتورين، راقيا ساتپاەۆ، دەگەلەڭ بولىسىنان كەرىمحان تولەباەۆ، تىشقانباي قاشاقوۆ، تەمىرشى بولىسىنان سەكەرباي قانعوجين، وسپان جانعابىلوۆ قاتارلى ازاماتتار باستاعان مىڭداعان ادامدار قول قويدى.

پىكىرلەر