90 جىلدىق تاريحى بار، قازاق كينوسىنىڭ قارا شاڭىراعى بولعان «قازاقفيلم» شۋدان ارىلار ەمەس. بۇل جولى اي سايىنعى جالاقىلارىن بىر جىل بويى الا الماي كەلگەن انيماتسيالىق فيلم ماماندارى نارازىلىققا شىقتى.
16 شىلدەدە ش. ايمانوۆ اتىنداعى“قازاقفيلم” كينوستۋدياسى الدىنا بەيبىت شەرۋ جاساعان قىزمەتكەرلەر سانى 30-عا جۋىقتادى.
جۇمىستان كۇشتەپ شىعارۋ جانە جالاقى تولەمەۋ
جينالعانداردىڭ ءبارى تەك جالاقى ماسەلەسى مەن جۇمىس ورنىن قايتارۋدى سۇرايدى. سەبەبى ايگىلى كينوستۋديا “التىن ادام”تولىقمەترلى انيماتسيالىق ءفيلمىنىڭ تۇسىرىلىمىنە قاتىسقان 50 شاقتى انيماتور ماماننىڭ ەڭبەكاقىسىن ءبىر جىل بويى تولەمەي كەلگەن. ستۋديانىڭ ماماندار الدىنداعى قارىزى 70 ملن تەڭگە كولەمىندە. شىدامى تاۋسىلعان ۇجىم 4 قاڭتار كۇنى-اق بەيبىت شەرۋگە شىعاتىنى جايلى باسشىلىققا حابار بەرگەنى ايتىلادى. الايدا “قازاقفيلم” باسشىلارى ءبىر جىلدان استام ۋاقىت بويى اتالعان ماسەلەنى شەشۋگە ىنتا بىلدىرمەي وتىر دەيدى جينالعاندار.
ولار كينوستۋديا باسشىلارىنىڭ 15 شىلدە كۇنى مىندەتتەلگەن جۇمىستى سوڭىنا دەيىن اتقارعان قىزمەتكەرلەردى جۇمىس ورنىنان كۇشتەپ شىعارىپ، بولمەلەرىن قۇلىپتاپ تاستاعانىنا ايرىقشا نارازى. ال ۇجىم مۇشەلەرى قىسىمعا ۇشىراپ، جوبالار سوتتالىپ جاتىر دەيدى.
- بىلتىر ءبىزدىڭ شتاتتا جالپى 18 ادام بولدى. 18 ادام ۇكىمەتتەن بولىنگەن 500 ميلليون تەڭگەنى الا الماي وتىر. بۇل كەم دەگەندە ناۋرىز ايىنان باستاپ ءتۇسۋى كەرەك ەدى. ناۋرىزدان باستاپ، 25 جەلتوقسانعا دەيىن مەملەكەتتىك تاپسىرىستى ورىنداۋىمىز كەرەك ەدى. قازىر نە اقشا جوق، انيماتسيامىزدى ءتىنتىپ جاتىر. باسشىلىق انيماتورلاردى جۇمىس ورنىنان شىعارىپ، ولاردى قىلمىسكەر كورىپ وتىر. نەشە ءتۇرلى قۇيتىرقى ارەكەتتەر ۇيىمداستىرىپ جاتىر. كينوستۋديا باسشىسى ازامات ساتىبالدىنىڭ ورىنباسارلارى مەن ساقشىلار كەلىپ، انيماتسيا ءبولىمىن جاۋىپ تاستادى. بۇل قۇلاق ەستىپ، كوز كورمەگەن شىندىق؟! انيماتورلاردىڭ جۇرەگى اپپاق قاعازداي. ولار – بالالار ءۇشىن جۇمىس ىستەپ جاتقان ادال جاندار. جالاقىنى الا الماي جۇرگەنىنە 7 اي بولسا، «التىن ادامدا» جۇمىس ىستەگەن 40 انيماتور ءبىر جىلدان بەرى اقشا بەتىن كورمەي كەلەدى. ودان بولەك، بەس جوبا سوتتا جاتىر، - دەيدى قازاق انيماتسيا شىعارماشىلىعىنىڭ رەداكتورى ەرلان تولەۋتاي.
«باسشىلىقتىڭ تاجىريبەسىزدىگەنەن تۋعان قاتەلىك» پە؟
نەسيە الىپ، قارىزعا باتىپ كۇن كورىپ جۇرگەن ونەر يەلەرى “قازاقفيلم” باسشىلارىنان ماردىمدى تۇسىنىكتەمە، جاۋاپ الا الماي جۇرگەندىكتەن، ءال-فارابي داڭعىلى، 176 ورنالاسقان كينوستۋديا الدىندا بەيبىت جيىن ۇيىمداستىرۋعا ءماجبۇر بولىپ وتىرعانىن ايتادى. مۇنداعى مامانداردىڭ سوزىنشە، مەملەكەتتەن بولىنگەن قاراجاتتىڭ تۇسپەۋىنە باسشىلىقتىڭ قۇجاتتان جىبەرگەن قاتەلىگى سەبەپ بولىپ وتىر.
- «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنىڭ باسشىلىعى «التىن ادام» دەگەن جوبا بويىنشا قىزمەتكەرلەرگە 84 ميلليون تەڭگە قارىز. بۇل بىلىق باسشىلىقتىڭ بىلىمسىزدىگىنەن بولىپ وتىر. ءبىتىپ تۇرعان «التىن ادام» دەگەن ساق قورىمىنان تابىلعان ۇلكەن يدەولوگيالىق جوبانىڭ 84 ملن تەڭگەسى جوق. «قازاقفيلم» باسشىلىعى مەن ۇلتتىق كينونى قولداۋ ورتالىعىنىڭ باسشىسى ەرەگەسىپ، مەملەكەتكە اۋدارىپ جىبەردى. ال ەندى 7 اي جۇمىستا وتىرعان قىزمەتكەرلەر تاعى بار. مەملەكەتكە وكپەمىز جوق. ولار اقشانى ءبولىپ تۇر. بىراق اقشا ءتيىستى جەرگە تۇسپەي تۇر، - دەدى ەرلان تولەۋتاي.
ايلىعىن الا الماي شارق ۇرعانداردىڭ اراسىندا ستۋدەنتتەر مەن تاجىريبەلى ماماندار بار. 1 جىل بويى جۇمىس ورنىنان ءبىر تيىن دا الماعان انيماتورلار ماسەلە تەزىرەك شەشىلمەسە، ءال-فارابي كوشەسىن جاۋىپ، ۇلكەن ميتينگكە شىعاتىندارىن دا ايتادى.
- وسى «قازاقفيلمدە» جۇمىس ىستەگەنىمە 10 جىلدان استى. بىزگە جوبا بويىنشا قاتەلىكتەر ايتتى. ءبىز ونى وزگەرتىپ، جوبانى تولىعىمەن قايتا دايىندادىق. ونى «قازاقفيلمگە» بەردىك. بىراق باسشىلىقتىڭ تاجىريبەسىزدىگىنەن كينوقورعا ەسەبى دۇرىس بەرىلمەي، ءبىز ايلىق الا الماي كەلەمىز. اقشا مەملەكەتكە قايتارىلىپ كەتتى. ءبىزدىڭ ۇجىمدا تاجىريبەدەن وتۋگە كەلگەن ستۋدەنتتەر، جاڭادان ۇيرەنىپ جۇرگەن ستاجەرلەر، تالاي جىلدىق ەڭبەك ءوتىلى بار مىقتى ماماندار بار. الايدا ەشقايسىسى ءتيىستى جالاقىسىن الا الماي ءجۇر. ءبىز ءفيلمنىڭ قازاق بالالارىنا دۇرىس جەتۋى ءۇشىن بارىمىزدى سالدىق. بۇل جوبا ءبىزدىڭ بالامىزعا اينالعان. الايدا «قازاقفيلم» ءبىزدىڭ كىشكەنتاي بالامىزدى جورگەگىندە تۇنشىقتىرىپ جاتىر، - دەيدى «التىن ادام» تولىقمەترلى جوباسىنىڭ رەجيسسەرى تىلەك تولەۋعازى.
«بۇعان دەيىنگى ماسەلە شەشىلەتىن»
ودان بولەك، انيمتورلاردىڭ جۇمىسىنا قويىلعان قاتاڭ ءتارتىپ تە بار. بيىل 13 پيلوتتىق جوبانى جاساپ جاتقاندار ونى تەلەديداردان نە كينوتەاتردان كورسەتۋگە بولمايتىنىن ايتادى. قىزمەتكەرلەر جوبا انيماتسياسىن نەگە ىستەيتىنىن دە تۇسىنبەي دال.
ماماندار باسشىنىڭ كىم بولعانى ماڭىزدى ەمەس، تەك ادال ەڭبەكپەن تاپقان ايلىعىن الۋدى سۇرايدى.
- ازامات ساتىبالدىعا دەيىن دە پروبلەما بولاتىن. الايدا ەكى-ءۇش ايدا باسشىلىقپەن ماسەلە شەشىلەتىن. ءبىز ءبىر كەلىسىمگە كەلەتىنبىز. بىراق مىنانداي ۇلكەن پروبلەما بولعان ەمەس. بۇرىندارى تىم بولماسا ۇلتتىق انيماتسيا ولىمسىرەپ جۇمىس ىستەيتىن، قازىر مۇلدەم ءولدى، - دەيدى ەرلان تولەۋتاي.
«قۇرعاق ۋادەگە تويدىق»
مۇنداعى جۇرت ءبىر جىل بويى كۇنىن كورۋ ءۇشىن نەسيە الىپ، قارىزعا بەلشەسىنەن باتقانىن دا جاسىرمادى.
- ءبىز بۇل ماسەلەگە قاتىستى قانشا رەت ايتتىق، حات جولدادىق. باسشىلىق تەك قۇرعاق ۋادە بەرىپ قويادى. «الدا بولادى، كۇتىڭىزدەر، شىداڭىزدار» دەيدى. نەگە تولەمەي جاتقانىن بىلمەيمىز. بىزدە ايلىق كولەمى ىستەلگەن جۇمىسقا قاراي تولەنەدى. ارامىزدا 3-5 ميلليوندىق جىلدىق جالاقىسى الا الماي جۇرگەندەر بار. ستۋدەنتتەر ءوز الدىنا. ولار جازعى دەمالىستا. ستۋدەنتتەر كۇندە حابارلاسىپ جاتىر. ءبىز سىرتتا قوسىمشا جۇمىس ىستەمەيمىز. قانشا ماماندار كۇنكورىس ءۇشىن كرەديت الىپ كەتكەن، - دەيدى باس انيماتور ءجانادىل بايداربەكوۆ.
باسشىلىق ماسەلەنى شەشۋگە ۋادە دە بەرىپتى. جينالعانداردىڭ ارىزىن باسشىلىققا جەتكىزۋ ءۇشىن باق وكىلدەرىنەن بولەك قازاقستان كينوگەرلەر وداعىنىڭ توراعاسى اداي ابەلدينوۆ تا كەلگەن.
- باسشىلىق «ءبارىن شەشەمىز، ءبارىن تولەيمىز، ءبارىن باسامىز،- دەپ ۋادە بەرىپتى. - الايدا قانشا ۋاقىت وتكەن، ەشقانداي جۇمىس جاسالمادى دەيدى، - دەگەندى ايتتى اداي ابەلدينوۆ.
انيماتسيا ءبولىمىنىڭ قىزمەتكەرلەرى باسشىلىقتىڭ قۇجاتتارعا قول قويۋ قۇقىعىن وزىنەن الىپ تا تاستاعانىن ايتادى. بار ۋاكىلەتتىك شاكەن ايمانوۆ اتىنداعى «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنىڭ ءوندىرىس جونىندەگى ۆيتسە-پرەزيدەنتى ايدار وماروۆتىڭ قولىندا.
قارايعان ۋاقىت وتسە دە “قازاقفيلم” باسشىسى ازامات ساتىبالدى جۇمىسشىلارمەن كەزدەسۋ وتكىزىپ، تۇسىنىكتەمە بەرگەن ەمەس. اشىنعان جۇرت بۇگىن ايعايعا باسىپ، باسشى ازامات ساتىبالدىنى شاقىردى.
الايدا ەسىك الدىنداعى كۇزەت جۋرناليستەر تۇگىلى، ءوز قىزمەتكەرلەرىن كينوستۋدياعا كىرگىزبەدى. ىشكە كىرۋگە ۇمتىلعان وپەراتوردىڭ كامەراسىنا جارماسىپ، جۋرناليستەرگە «بولمايدى» دەپ دۇرسە قويا بەردى.
سوتتاسۋشى «قازاقفيلم» جانە قارۋلى كۇزەت
سوڭعى جىلدارى باسى داۋدان ارىلماعان «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنىڭ باسشىلىعى انيماتورلاردىڭ ماسەلەسىنە قانىق ەكەنىن ايتتى. الايدا جۇرت ايدار وماروۆتىڭ جاتتاندى جاۋابىنان ابدەن جالىققان بولىپ شىقتى. ۇلتتىق كينو ورتالىقتا ۆيتسە-ديرەكتور قىزمەتىن اتقاراتىن ايدار وماروۆ باق وكىلدەرىنە قازاق تىلىندە سۇحبات بەرۋدەن اشىق باس تارتىپ، ورىس تىلىندە تۇسىندىرمە جاسادى.
- «التىن ادام» جوباسى بويىنشا ۇلتتىق كينونى قولداۋ ورتالىعى 2020 جىلى بۇل مۋلتفيلمگە تاپسىرىس بەرگەن. الايدا بۇل ءفيلمنىڭ تاپسىرۋ مەرزىمى ەكى رەت وزگەرتىلدى. سەبەبى 2020 جىلى كارانتين بولدى. 2021 جىلى تاپسىرۋعا ءتۇسىرىلىم توبى ۇلگەرمەدى. 2022 جىلى تاعى دا ءتۇسىرىلىم توبى جوبانى تاپسىرۋعا ۇلگەرمەدى. ال 2023 جىلى تاپسىرىس بەرۋشى جۇمىستى قابىلدامادى. بىزدە سوت پروتسەسى جۇمىس ىستەپ جاتىر. ءبىز جالاقىنى تولەيمىز. بىزدە وسى قىزمەتتەر تولەنبەدى. كينو ورتالىعىمەن سوتتاسىپ جاتىرمىز. ءبىز ءبىر سوتتا جەڭىلدىك. بىراق اپپەلياتسيالىق شاعىم تۇسىردىك. بىزدە قازاق انيماتسياسىنىڭ جەتەكشىسى جۇمىس ىستەپ جاتىر. ال ءبىزدىڭ ىشكى تەكسەرىسكە توقتالساق، ول زاتتار مەملەكەت اقشاسىنا ساتىپ الىنعان. ول جاقتا كومپيۋتەرلەرگە تەكسەرىس جۇرەدى، - دەيدى وماروۆ.
ۆيتسە-ديرەكتوردىڭ جاۋابىنا قاناعاتتانباعان جۇرت ديرەكتور ازامات ساتىبالدىنى شاقىرۋعا تىرىستى. الايدا كينوستۋديانىڭ ءبىر قىزمەتكەرى «باسشى ورنىندا» دەسە، ەكىنشى ءبىرى «باسشىلىق كەتىپ قالعان» دەدى. ازامات ساتىبالدىنى تابا الماعان باق وكىلدەرىنە انيماتسيا ءبولىمىنىڭ جەتەكشىسى سۇحبات بەردى. ونىڭ سوزىنشە، قازىر قاراجاتتى قايتارۋعا قاتىستى قۇجاتتار رەتتەلۋدە.
- قازىر مينيسترلىكپەن كەلىسىم شارت دايىنداپ جاتىرمىز. 11 شىلدە كۇنى مينيستر كەلىسىمگە قول قويدى. ەندى جۇمىستى باستايمىز. بۇكىل انيماتورلاردى جيناپ، جۇمىستى باستاماقپىز. مەن 27 ساۋىردەن بەرى جۇمىس ىستەپ وتىرمىن. وسى اي ىشىندە مەن ەڭ از جالاقىنى الىپ وتىرمىن. ماعان التىنشى ايدان باستاپ جالاقى تولەپ جاتىر. قازاق انيماتسياسىن ولتىرۋگە جول بەرمەيمىز. بۇل تەك «قازاقفيلمگە» عانا قاتىستى قيىندىقتار ەمەس، مينيسترلىكتە دە وسى ماسەلە كۇيىپ تۇر. بۇل ورتاق ماسەلە دەپ ايتۋعا بولادى. قازاق انيماتسياسى دامۋ ءۇشىن تاۋەلسىزدىك كەرەك. ول ءوز ماسەلەسىن ءوزى شەشۋى كەرەك. «قازاقفيلمدە» وتىرعان انيماتسيا دامىمايدى، - دەيدى انيماتسيا ءبولىمىنىڭ جەتەكشىسى ايبيكە راقىمجان.
وسىلايشا باسشىلىقتان وڭدى جاۋاپ الا الماعان شەرۋشىلەر تاعى دا ۇمىتپەن تارقاستى. ال «قازاقفيلم» باسشىلىعى ءتيىستى ادامداردان جاۋاپ الۋعا كەلگەن باق وكىلدەرىن قولىنا مىلتىق ۇستاعان كۇزەتشىمەن شىعارىپ سالدى.
وقيعانىڭ ۆيدەوسىن جەلىدەگى پاراقشامىزدان قاراي الاسىز!
سىمبات ناۋحان،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
