زايىرلى مەملەكەتتىڭ بۇتاعى – حالىق، تامىرى – ادىلەتتىلىك. دىڭگەگى مىقتى قاراعاش عانا ۇزاق جىلدار بويى جاپىراعىن جايىپ تۇرارى «تايعا تاڭبا باسقانداي» بەلگىلى. مەملەكەتتە سونداي، «ادىلدىك» اتتى تامىرى تەرەڭ ورنالاسسا جانە بولاتتاي بەكەم بولسا، سول عۇرلىم ونداعى حالىق تا باقىتتى ءھام بايىپتى ءومىر سۇرەرى اقيقات. اسىلىندە، ادام قۇقىتارى قورعالعان ەلدە بەيبىتشىلىك سالتانات قۇرارى ءسوزسىز.
1995 جىلى قابىلدانعان اتا زاڭدا ادام قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى ايقىندالعان. كونستيتۋتسيانىڭ 1-بابىندا مەملەكەتتىڭ ەڭ قىمبات قازىناسى-ادام، دەپ كورسەتىلگەن. بۇل تۇجىرىمنىڭ جانى بار. ويتكەنى، ەلدى قۇراۋشى حالىق.
ادامزات بالاسى ءومىر ەسىگەن اشقان ساتتەن باستاپ ءوز قۇقىعىنا يە. ادامانىڭ قۇقىعى ەڭ الدىمەن ءوز مۇددەسىن زاڭ شەڭبەرىندە جۇزەگە اسىرۋ مۇمكىندىگىمەن استاسىپ جاتىر. ەلدىڭ يگى مۇراتتارى جولىنداعى ىستەر اۋەلدە ادىلدىك پەن پاراساتتان باستالسا كەرەك. ال، وسى قوس تارماقتىڭ ءتيىمدى ىسكە اسۋى ، البەتتە، حالىق ءۇشىن يگىلىكتىڭ ىزگى جولى بولىپ قالادى.
ادام قۇقىقتارى ءۇشىن ارنايى دەكلاراتسيادا قابىلدانعان. 30 باپتان تۇراتىن ادامزات ءۇشىن اسىل قۇجاتتا زاڭ اياسىندا حالىققا رۇقسات ەتىلگەن ارەكەتتەر مەن ولاردىڭ قۇقىقتارى تىزبەكتەلىپ جازىلعان. دەكلاراتسيانىڭ كىرىسپەسىندە «ادام بالاسى زورلىق-زومبىلىق پەن قاناۋعا قارسى كوتەرىلىسكە ءماجبۇر بولاتىن جاعدايدى تۋدىرماۋ ءۇشىن، ادام قۇقىقتارى زاڭ بيلىگىمەن قورعالۋى كەرەك» دەلىنگەن. بۇل تۇرعىسىنان قاراساق، ەلىمىز زورلىق-زومبىلىققا قارسى كۇرەس نەمەسە ونىڭ الدىن الۋ بويىنشا ءتيىستى شارالاردى قابىلداعانى جاعىنان جاراپ تۇر. 15 ماۋسىمنان باستاپ اتالمىش قىلمىستىق ارەكەت ءۇشىن جازا كۇشەيتىلىپ، زاڭعا وزگەرىس ەنگىزىلگەنى سونىڭ دالەلى.
دەكلاراتسيانىڭ 3 جانە 4 بابىندا «ءار ادام ءومىر سۇرۋگە، بوستاندىقتا بولۋعا جانە ونىڭ جەكە باسىنا قول سۇعىلماۋىنا قۇقىلى ەكەندىگى جانە ەشكىم دە قۇلدىقتا نەمەسە كىرىپتارلىقتا ۇستالۋى ءتيىس ەمەس. قۇلدىق پەن قۇل ساۋداسىنا، قانداي تۇردە بولسا دا، تىيىم سالىناتىنى» جازىلعان. مۇنداعى ايتىلعان ادام ساۋداسى ءۇشىن جازا قاتاڭ. قر قىلمىستىق كودەكسi 128-بابى بويىنشا ادامدى ساتىپ الۋ-ساتۋ نەمەسە وعان قاتىستى وزگە دە مامiلەلەر جاساسۋ، سول سياقتى، ىس-ارەكەتتەرگە بارۋ – مۇلكى تاركىلەنىپ، 4 جىلدان 7 جىلعا دەيiنگi مەرزiمگە باس بوستاندىعىنان ايىرۋعا جاتادى.
جوعارىدا اتاعان ادامعا كەرەكتىنىڭ ءبىرى جۇمىسپەن قامتۋ. بۇل دا دەكلاراتسيادا ايتىلعان. وندا «ءار ادامنىڭ ەڭبەك ەتۋگە، جۇمىس ءتۇرىن ەركىن تاڭداۋعا، ءادىل جانە قولايلى ەڭبەك جاعدايىنا، جۇمىسسىزدىقتان قورعالۋىنا قۇقىعى بار»، دەلىنگەن. زايىرلى مەملەكەتتە حالىقتىڭ ەڭبەكپەن قامتىلۋىنا دا باسىمدىق بەرىلگەنى بار. بۇگىنگى كۇندە جۇمىسپەن قامتۋعا باعىتتالعان مەملەكەتتىك باعدارلامالار ادام قۇقىعى جونىندەگى دەكلاراتسيا اياسىندا قۇرىلعانداي.
انا مەن بالا قۇقىعىدا زاڭدا قورعالعان. باس قۇجاتتاعى 25 باپتىڭ 2 تارماعىندا «انا جانە نارەستە بولۋ جاعدايى ايرىقشا قامقورلىق پەن كومەك الۋعا قۇقىق بەرەدى. بالالاردىڭ ءبارى بىردەي الەۋمەتتىك قورعاۋدى پايدالانادى»، دەپ كوزدەلگەن.
بۇل تۇستا، قازاقستاندا انا مەن بالانىڭ قۇقىقتارى مەن زاڭدى مۇددەلەرىن قورعاۋ – مەملەكەتىمىزدىڭ الەۋمەتتىك-قۇقىقتىق ساياساتىنىڭ باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى ەكەنىن ايتا كەتكەن ابزال. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ وتباسىلىق-دەموگرافيالىق احۋالعا الاڭداۋشىلىق تۋدىرىپ، وتباسىنداعى بالالاردىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن قۇقىعىن قورعاۋ ماسەلەسى كۇن تارتىبىندە وزەكتىلىگىن ساقتاپ تۇرعانىن ايتقان بولاتىن. سول سەبەپتى انالاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ نازاردان تىس قالعان ەمەس. گەندەرلىك ساياسات، تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقپەن كۇرەس، وتباسىن قولداۋ جانە داعدارىس ورتالىقتارىنىڭ جۇمىسىن جانداندىرۋ تىلىمىزگە تيەك بولعان انا مەن بالا قۇقىقتارىن قورعاۋداعى العى شارتتار دەسەك ارتىق ايتقاندىق ەمەس.
قۇقىق تۋرالى ءسوز قاۋزاعاندا اۋەلدە ادامنىڭ ساۋاتى جايلى ايتىلۋى زاڭدىلىق. ەلىمىزدە كەز كەلگەن ادامنىڭ ءبىلىم الۋىنا جاعداي جاسالعان. ءتىپتى زاڭدا ورتا ءبىلىم الۋ بارلىعىنا مىندەتتەلگەن. سەبەبى، «ءبىلىمدىنىڭ كۇنى جارىق، ءبىلىمسىزدىڭ كۇنى عارىپ»، دەپ بەكەر ايتىلماعان. اقىلدىڭ استىندا، بايلىقتىڭ قاسىندا مەكەن ەتسەدە ادام ءۇشىن ەڭ باستى قارۋى ءبىلىمى بولۋى شارت. سول سەبەپتى ەلمىزدە مەكتەپ جاسىنداعى وقۋشىلارعا ساپالى ءبىلىم بەرۋمەن قاتار، شەتەلدىك الپاۋىت جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ فيليالدارىن اشىپ، ءبىلىم بەرۋ ىسىنە جاڭاشىلدىق ەنگىزۋگە كۇش سالىنۋدا. بۇل تەك رەسپۋبليكاداعى جوعارى ءبىلىم مەن عىلىمدى دامىتىپ قانا قويماي، ەلدىڭ جان-جاقتى ساۋاتىن ارتتىرۋعا ىقپال ەتەرى ءسوزسىز.
سونداي-اق، كەز كەلگەن تۇلعانىڭ ەركىن جانە تولىق كەمەلدەنۋىنە مۇمكىندىگى زاڭمەن قورعالعان. كەمەلىنە جەتكەن ادام عانا كەلەشەگىن كوركەم ەتەدى. بۇل ءوزىنىڭ عۇمىرناماسىنا عانا ەمەس، ەلىنىڭ بولاشاعىنادا اسەر ەتەدى. ادام مەن مەملەكەت قولدىڭ سالاسىنداي، جۇرەككە بارار كۇرە تامىر سەكىلدى. ءبىر-ءبىرىنسىز جارقىن كۇن جوق. قوس تاراپتىڭ اراسىنداعى كوپىر ۇزىلسە «قورقىتتىڭ كۇنى» تۋارى حاق. سوندىقتان، مەملەكەت مەكەن ەتكەن ەلى ءۇشىن، ادامى ارىن قورعاعان جەرى ءۇشىن جانىن بەرۋگە دايار بولۋى كەرەك. ويتكەنى، مەملەكەت - ماۋەلى باعىڭ حالىق- سايا تاپقان جانىڭ!
