28 – ماۋسىم – باق قىزمەتكەرلەرىنىڭ كۇنى. ەلىمىزدە 1991 جىلدىڭ 28 ماۋسىمىندا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى تۋرالى زاڭ قابىلدانعان. بۇل زاڭ ەل ىشىندەگى تىلشىلەر قاۋىمىنىڭ جۇمىسىنا تىڭ سەرپىن بەرىپ، ءباسپاسوز سالاسىندا مەملەكەتتىك باق-پەن قاتار، جەكەمەنشىك باسىلىمدار پايدا بولا باستادى. 2019 جىلى شىققان مەملەكەت باسشىسىنىڭ №431 قاۋلىسىنان كەيىن 28 ماۋسىم رەسمي تۇردە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى قىزمەتكەرلەرى كۇنى بولىپ بەكىتىلدى. مەرەكە قارساڭىندا اقپاراتتىق سالانىڭ اقتارىلماعان سىرلارى مەن ايتىلماعان قىرلارى جايلى جۋرناليست، «Alatay Aqparat» مەدياحولدينگىنىڭ باس ديرەكتورى ەرجان تولەك سۇحبات بەردى.
– ەرجان مىرزا، «Alatay Aqparat» مەدياحولدينگى قالاي قۇرىلدى؟ بيىل قانشا جىل تولىپ وتىر؟
- «Alatay Aqparat» مەدياحولدينگى 2020 جىلى تاريحى تەرەڭ «الماتى اقشامى» جانە «ۆەچەرني الماتى» قالالىق گازەتتەرىنىڭ قوسىلۋى ارقىلى قۇرىلعان. بيىل 4 جىل تولىپ وتىر. قازىر اتالعان ەكى گازەتتىڭ سىرتىندا https://vecher.kz, https://aqshamnews.kz جانە https://alnews.kz سايتتارىمىز بار.
باسىلىمدارىمىزعا جەكە توقتالار بولساق، «ۆەچەرني الماتى» گازەتى 1936 جىلدان بەرى شىعا باستادى. بيىل 88 جىل بولادى. ۇزىق جىلدىق تاريحى بار قالالىق گازەت الماتىلىقتاردىڭ عانا ەمەس، ەل كولەمىندە وقىرمانداردىڭ اسىعا كۇتەتىن سۇيىكتى باسىلىمىنىڭ ءبىرى بولدى. حالىققا رۋحاني ازىق عانا بولىپ قويماي، تالاي بۋىننىڭ ءپىسىپ-جەتىلۋىنە وڭ ىقپال ەتتى.
ال 1 شىلدەدە «الماتى اقشامىنىڭ» جارىق كورگەنىنە 36 جىل تولادى. ونىڭ العاشقى ءنومىرى 1988 جىلى شىقتى. تاريحىنا كەلەر بولساق، العاش رەت الماتىدا وتكەن الامان ايتىستا ءا.قالىبەكوۆا مەن ءا.جانقۇليەۆ ءسوز قاعىستارادى. سول ايتىستا كوتەرىلگەن «الماتىدا قازاق تىلىندەگى قالالىق گازەت نەگە جوق؟» دەگەن سۇراق قوعامدا تالقىعا ءتۇستى. ۇسىنىس بيلىك تاراپىنان دا قولداۋ تاۋىپ، ءو.جانىبەكوۆتىڭ، ر.بەردىباەۆتىڭ، تاعى باسقا دا ۇلت زيالىلارىنىڭ تاباندىلىعىنىڭ، اشىق كۇرەسىنىڭ ارقاسىندا «الماتى اقشامى» وقىرمان قولىنا ءتيدى. باستاپقىدا «ۆەچەرني الماتى» باسىلىمىنىڭ قازاقشا قوسىمشا بولىپ باسىلىپ، كەيىن جەكە شىقتى. وعان رەسمي تۇردە «قازاق تىلىندە رەسپۋبليكاعا تارايتىن قوعامدىق، ساياسي قالالىق باسىلىم» دەگەن ارنايى مارتەبە بەرىلدى.
«Alatay Aqparat» مەدياحولدينگى ءوزىنىڭ دامۋ ستراتەگياسىن قابىلداپ، بارلىق سالادا باسەكەگە قابىلەتتى جانە ساپالى اقپارات وندىرەتىن ورتالىققا اينالۋ باعىتىندا جۇمىس ىستەۋدە.
- باق سالاسىنداعى سايت قۇرۋ كەزىندەگى ماسەلەلەر قانداي ەدى؟ قازىر جۋرناليستيكادا نە اقساپ تۇر؟
- قازىر بارلىق ءداستۇرلى مەديانىڭ دەرلىك ۆەب-سايتتارى بار. سايتتاردىڭ ءوزى بۇگىندە ءداستۇرلى اقپارات قۇرالدارىنىڭ قاتارىنا كىردى. ويتكەنى، باق سالاسى ىشىندە ولار ەلىمىزدەگى ەڭ اۋقىمدى اقپارات كەڭىستىگىنە اينالدى. دەگەنمەن سوڭعى جىلدارداعى ادامداردىڭ اقپاراتتى الۋداعى تاسىلدەرى وزگەرىپ، اۋديتوريا كوبىنە كوپ ۆيدەو كونتەنتتەرگە، مۋلتيمەديالىق ونىمدەرگى، ديدجيتال پلاتفورمالارعا قاراي ويىستى. بۇل اقپاراتتىق سايتتاردىڭ اۋديتورياسىن وزىنە قاراي بۇرعان ۇلكەن تەندەنتسيا ەدى. وسى ۇردىسكە بەيىمدەلۋ ءۇشىن سايتتار دا مۋلتيمەديانى دامىتۋىنا تۋرا كەلدى. وسىلايشا قازىر كەيبىر سايتتار ءوز الدىنا ءبىر كوپسالالى پلاتفورمالارعا اينالىپ كەلە جاتقانىن بايقايمىز.
باق سالاسىندا باسەكە قىزۋ، اسىرەسە سايتتار اراسىنداعى باسەكە ءتىپتى جوعارى دەڭگەيدە. تولاسسىز ءوتىپ جاتقان اقپارات تولقىنىنا ىلەسىپ وتىرماعان سايتتار تەز-اق ءوز كەڭىستىگىنەن ايىرىلىپ قالىپ جاتادى. مىنە وسىنداي باسەكەلى جاعداي سايتتاردىڭ جەتىلە تۇسۋىنە اسەر ەتىپ جاتىر. بۇرىنعىداي copy&post ەشكىمدى ناتيجەگە جەتكىزە المايدى. ەڭ ماڭىزدىسى ساپالى كونتەنت وندىرۋدە، باق سالاسىنىڭ قاي تۇرىندە بولماسىن ساپالى كونتەنت قانا كەڭ اۋديتوريا اكەلەدى. جۋرناليستيكامىزدا ساپالى كونتەنتتەر ءالى دە جەتىسپەيتىندەي. كوپتەگەن سالالار ءالى بوس. سوندىقتان كورشىنىڭ وندىرگەن كونتەنتىنە تەلمىرەتىندەر كوپ. اقپارات قۇرالدارىنىڭ اراسىندا شىن ساپالى كونتەنت ءوندىرۋدىڭ باسەكەسى قىزا تۇسكەن كەزدە جۋرناليستيكامىز دا بارلىق باعىتتا دامي تۇسەدى. ءبىز بۇل باعىتتا ءۇش سايتتى زامانعا ساي دامىتىپ، جاڭارتىپ، كونتەنت ستارتەگيالارىن دايارلادىق. ماسەلەن، قازاقستاندا، الەمدە بولىپ جاتقان وقيعالارعا ساراپتامالار ارقىلى باعا بەرەتىن https://alnews.kz حالىقارالىق پورتالىمىز قازاقشا، ورىسشا، اعىلشىنشا، قىتايشا جانە تۇرىكشە بەس تىلدە شىعادى.
– قازىرگى تاڭدا زاماناۋي اقپارات تاراتۋ جۇيەسىنە قانداي باعا بەرەر ەدىڭىز؟ نەنى دامىتىپ، نە نارسەنى ازايتۋ قاجەت؟
- اقپارات تاراتۋ جۇيەسى بەلگىلى دەڭگەيدە ەلدىڭ اقپاراتتىق ساياساتىنا بايلانىستى، سوندىقتان كەيدە قوعام قاجەتىنە، كەيدە مەملەكەت مۇددەسىنە قاراي جاڭا تەتىكتەردى ەنگىزىپ، ءۇردىستى ۇدايى جاڭارتىپ وتىرۋعا تۋرا كەلەدى. قازىرگى ءۇردىستىڭ تەزدىگىنەن اقپارات بەرۋ تاسىلدەرى، قابىلداۋ تاسىلدەرى ءار 1,5 جىلدا جاڭارىپ جاتادى. وسى وزگەرىستەردىڭ ءبارىن باقىلاپ، اقپاراتتىق جۇيەنى يكەمدى ەتۋ ماڭىزدى دەپ سانايمىن.
باستىسى اقپارات سالاسىنىڭ ەركىندىگىندە. بۇرناعى جىلعا دەيىن ۇدايى مەملەكەتتىك پروپاگاندانى جۋرناليستيكا رەتىندە قاراستىرىپ، بارلىق اقپارات سالاسىن سوعان قاراي توپتاستىرۋ ءتاسىلى الداعى كۇنگە جارامايدى. ال وتكەن عاسىردا توتاريتارلىق جۇيەدە ءباسپاسوز بوستاندىعى مەن جالپى جۋرناليستيكا سالاسىنىڭ دامىمايتىنىن انىق اڭعاردىق. ارينە ازاماتتىق قوعامى كەمەلدەنگەن، بارلىق سالالاردا زاڭ ۇستەمدىگى بەكىگەن ادىلەتتى مەملەكەتتى قالىپتاستىرامىز دەسەك ول ەڭ الدىمەن اقپارات سالاسىنىڭ جاڭارۋىنان باستالادى. قازىر بىلەسىزدەر باق سالاسىنا بۇرىنعىداي ەمەس ەركىندىك، اشىقتىق بەرىلگەن. الايدا، ەركىندىك دەگەن نە بولسا سونى جازىپ، تاراتىپ قوعامدى الاتايداي ءبۇلدىرۋ ەمەس. قانداي دا ءبىر قوعامنىڭ ءوز قۇندىلىعى، قورعاۋعا ءتيىس ورتاق ۇعىمدارى بولادى. ءوزىنىڭ اقپارات تاراتۋعا بەرگەن قۇقىعىنان پايدالانىپ وسىنىڭ بارىنەن اتتاپ وتۋگە جۋرناليستيكانىڭ ءوز ەتيكاسى دا جول بەرمەيدى. مەنىڭشە ءبىر كەزدەرى اقپارات سالاسىندا باق قۇرالدارىنىڭ مونوپولياعا ءتۇسىپ، ايرىقشا باقىلاۋعا الىنۋى جەڭىل-جەلپى تاقىرىپتاردىڭ دامىپ، وسەك پەن توسەكتىڭ ماڭايىن جازۋ گۇلدەنىپ، حايىپ پن حەيىت ارقىلى رەيتينگ جيناۋ سانگە اينالدى. بۇنىڭ بارلىعى ۇلتتىق جۋرناليستيكانىڭ بەدەلىن ءتۇسىرىپ، حالىقتىڭ سەنىمىن ازايتتى. سوندىقتان وسى ولقىلىقتىڭ ورىنىن تولتىرۋ باعىتىندا، ۇلتتىق جۋرناليستيكانىڭ بەدەلىن كوتەرۋ باعىتىندا جۇمىستار جۇرگىزىلۋى كەرەك دەپ ويلايمىن.
- جاس جۋرناليستەردىڭ قارقىنىنا كوڭىلىڭىز تولا ما؟ ولارعا بەرەتىن كەڭەسىڭىز قالاي؟
- ءار بۋىن وزىنە دەيىنگى ۇرپاقتان وزا شابۋى ءتيىس. ايتپەگەندە قوعام دامىمايدى. جاس بولعاسىن قارقىندى بولاتىنى تابيعي قۇبىلىس. تابيعاتتىڭ زاڭى سولاي. «جاس كەزدە ىسكە»، - دەيدى. قازىرگى جاس بۋىن جۋرناليستەرى بىزدەن دە قارقىندى. سەبەبى زامان تالابى سول. الەم جىلدام وزگەرىپ جاتىر. ونىڭ تالابىنا ساي كەلۋ ءۇشىن ءبىر ورىندا تۇرماي ۇنەمى دامىپ وتىرۋ كەرەك.
جاستارعا كەلەر بولساق، ەڭ باستىسى اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنىپ، ۇنەمى ءبىلىمىن كەمەلدەندىرۋگە كەڭەس بەرەر ەدىم. سوسىن سالالىق جۋرناليستيكانى دامىتۋعا، جەكەلەگەن سالالارعا ماماندانىپ زاماناۋي تەحنولوگيالاردى قولدانىپ دامىتۋعا كوڭىل بولگەندەرى دۇرىس. ارينە، ءبارىن قامتۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان ناقتى ءبىر سالاعا ماشىقتانعانى ابزال. ساياسي، ەكونوميكالىق، جاڭا تەحنولوگيا، الەۋمەتتانۋ، ەكولوگيالىق تاعىسىن تاعى. تەگەۋرىندى، ءبىلىمدى، زامان ءتىلىن بىلەتىن مىقتى جاستار كەلە جاتىر، ولاردان كۇتەر ءۇمىت زور.
- جاۋابىڭىزعا راقمەت! مەرەكە قۇتتى بولسىن!
دينا ليتپين
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
