قازاقستاندىق فيلم دۇلدۇلدەر باق سىناعان كينوفەستيۆالدە توپ جارىپ، التىن كۋبوكتى قانجىعاعا بايلادى. رەجيسسەر دانيار سالاماتتىڭ «تالاق» ءفيلمى حالىقارالىق شانحاي فەستيۆالىندە ۇزدىك دەپ تانىلدى. بۇل- الەمدىك كينوداعى تاريحي جەڭىسءتىڭ ءبىرى. الەمنىڭ ەڭ وزىق 14 فيلمنەن وزىپ شىعىپ، تالعامپاز كورەرمەندەردى ەرەكشە تاڭقالدىرعان ءفيلمنىڭ رەجيسسەرى دانيار سالاماتپەن جەكە سۇحباتتاسىپ، فيلم تۋرالى سۇرادىق.
- ەڭ اۋەلى “تالاق” ءفيلمى شانحاي كينوفەستيۆالىندە ۇزدىك شىققانىمەن قۇتتىقتايمىز! بۇل فەستيۆالدە قانشا تۋىندى كورسەتىلدى?
- شانحاي كينوفەستيۆالىندە ءبىز ءاۋ باستا ءىرىكتەۋ كەزەڭىنە قاتىسقانبىز. ىرىكتەۋ الەمنىڭ ءار ەلىندە التى ايداي ءجۇردى. مۇندا ءبىز وزىمىزدەن كەيىن 11 ساۋىردە بەرگەن ىرىكتەۋگە ىلىنگەنكارتينالار سانى 3300 دەگەن دەرەكتى ايتتى. وسىلاردىڭ ىشىنەن ءبىز ءىرىكتەلىپ, فينالعا ءىلىنىپ, شانحاي قالاسىنا جولداما الدىق. فينالدا 14 فيلم ۇسىنىلدى. سەبەبى بۇل ا كلاسسىنداعى كينوفەستيۆال بولعاننان كەيىن الپاۋىت ەلدەردەن دامۋشى ەلدەرگە دەيىن قاتىسۋعا مۇمكىندىك تۋدى. سوعان ءىرىكتەلگەن ءفيلمنىڭ ءبىرى بولدىق. ءبىز ارگەنتينا، فرانتسيا، جاپونيا, برازيليا، قىتاي ەلدەرىنىڭ رەجيسسەرلەرىمەن باق سىناستىق. اتاپ ايتار بولساق, يراننىڭ كينەماتوگرافياسى وتە قاتتى دامىعان. ول جاقتىڭ ءفيلمى اۆانگاردتىق دارەجەدە ەكەنىن بىلەمىز. سولارمەن وتكەن باسەكەدە ۇزدىك شىعۋ - بءىز ءۇشىن ۇلكەن قۋانىش!
«تالاق» پەن «اجە»
- نەگە ءفيلمنىڭ اتاۋى “تالاق”؟ جالپى تۋىندى قانداي باعىتتا؟
- ءفيلمنىڭ اتاۋىن «تالاق» دەپ قويۋىمىزدىڭ سەبەبى نەگىزىنەن 1920 جىلدارداعى قازاق ومىرىندەگى ەلەۋلى وزگەرىستەردى كورسەتۋگە تىرىستىق. ءاۋ باستاعى ارمانىمىز وسى بولدى. ارينە, ءبىز ادەبيەتتەن ماتەريال ىزدەدىك. وسى ۋاقىتتا جاس كەزىمىزدەن بەرى وقىپ كەلە جاتقان بەيىمبەت مءايليننىڭ شىعارماسى جادىمىزدا قالىپ كەتكەن. كەيىن مۇحتار اۋەزوۆتىڭ, جۇسىپبەك ايماۋىتوۆتىڭ شىعارمالارى بولدى. وسى تۋىندىلاردى ءىرىكتەي كەلە ءبىز ءمايليننىڭ شىعارمالارىنا توقتالدىق. ونىڭ شىعارمالارىن چيپتىك وبرازعا باي دەپ ايتا الامىز. چيپتىك وبرازدارداعى ەڭبەكتەر ۇلكەن ارەكەتكە اكەلەدى. ال ارەكەتتىڭ سوڭى بەلگىلى ءبىر قورىتىندىعا تىرەلەتىن ەدى. سول سەبەپتى بەيىمبەت مءايليننىڭ «تالاق» شىعارماسىن ەكرانداۋعا تىرىستىق. «تالاق» جانە «اجە» دەگەن ەكى شىعارماسىنىڭ باسىن قوسىپ, ستسەناري جازىپ شىعىپ, ونى ەكراندادىق. تالاق ءسوزىنىڭ ماعىناسى وتە كەڭ. قازاقتىڭ وزىندە «دۇنيەنى تالك ەتتىم»، «تالاق ەتتىم» دەگەن اۋىز ەكى سوزدەر قولدانىلادى. تالاق دەپ ەر مەن ايەلدىڭ عانا اجىراسۋىن ايتپايمىز. بۇل جەردە سول كەزدەگى دالاعا رەۆوليۋتسيامەن كەلگەن ادىلەتسىز كۇشتءىڭ اسەرىنەن ءوزىنىڭ قۇندىلىعىنان, تۇرمىسىنان ايىرىلعان قازاقتىڭ ءحالىن سۋرەتتەيدى. «تالاق» دەگەن ۇعىم ءبىر جاقتى عانا شەشىم قابىلداۋ دەگەن ماعىنا. سول سەبەپتى فيلمدە قازاق دالاسىنداعى ءبىر جاقتى ءجۇرىپ جاتقان وزگەرىستى كورسەتتىك. سەبەبى حالىق ەرىكسىز ءوز قۇندىلىعىن تالاق ەتتى.
«ەڭ ۇزدىك ايەل ءرولى»
- اكتەرلىك قۇرامدا كىمدەر بار؟ باس اكتەر رەتىندە كىمتاڭدالدى? «تالاق» ءفيلمىنىڭ يدەياسى، ستسەناريى قانشا ۋاقىت بويى جازىلدى؟
- اكتەرلىك قۇرام ەرەكشە. باستى رولدە ءوزىمنىڭ شاكىرتىم ەربولات القوجا وينادى. قازىر قازاق كينوسىندا ءجيى كورىنىپ ءجۇر. ول مەنىڭ جانىمدا، شاكىرتىم ەسەبىندە 20 جىلدان ارتىق ءجۇردى. ال ستسەناري 10 جىل بۇرىن جازىلىپ باستادى. سول كەزدەن باستاپ ءرولدى وسى اكتەرعا ارناپ جازدىم. ويتكەنى اكتەردى مەن جاقسى بىلەتىن ەدىم. ەربولات القوجا ستسەناريدى جازىلىپ جاتقانىنان باستاپ وقي باستادى. سول سەبەپتى وعان دايىن ءجۇردى. اراعا ون جىل سالىپ، ءفيلمدى تۇسىرۋگە مۇمكىنشىلىك العاندا وعان كينوعا ءتۇسۋ، وبرازدى سومداۋ اسا ءبىر قيىندىق تۋدىرمادى. اكتەر 1-2 دۋبلمەن ءفيلمدى اياقتاپ شىقتى. ال اكتريسامىز اميرا وماروۆا ەڭ سوڭىنان تابىلعان اكتريسا بولدى. سەبەبى كوپ ۋاقىت بويى اكتريسا تابا المادىق. اميرانىڭ ءتۇر-تۇلعاسى، ۇستانىمىن سول قىزدان تاپقانداي بولدىم، - دەيدى رەجيسسەر.
ايتا كەتەيىك، «تالاق» ءفيلمى باس جۇلدەنى يەلەنسە، قازاق قىزى اميرا وماروۆا شانحاي فەستيۆالىندە اميرا وماروۆا ۇزدىك اكتريسا دەپ تانىلدى.
مەملەكەت ءۇشىن ماڭىزدى فيلمدەر
- ويىڭىزدى جۇزەگە اسىرۋعا قانشا قاراجات كەتتى؟
- «تالاق» ءفيلمى ۇلتتىق كينونى قولداۋ مەملەكەتتىك ورتالىعىنىڭ تاپسىرىسىمەن شىقتى. بىزگە مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ، ۇلتتىق كينونى قولداۋ ورتالىعىمەن ارنايى قارجى ءبولىندى. وسىنداي تاريحي فيلمدەر، مەملەكەت ءۇشىن ماڭىزدى، ەلىمىزگە كەرەك فيلمدەر مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ كورىپ، جارىققا شىققانى دۇرىس دەپ ويلايمىن. ءبىزدىڭ فيلمگە ءبىراز قارجى كەتتى.
- الداعى ۋاقىتتا “تالاق” ءفيلمى كورەرمەنگە جول تارتا ما؟ كينوتەاتردان، الدە تەلەديداردان با؟
- الداعى ۋاقىتتا «تالاق» ءفيلمىنىڭ جارتى جىلعا جۋىق فەستيۆالدىك عۇمىرى قالدى. كۇزگە قاراي بەيىمبەت مءايليننىڭ 150 جىلدىعىنا وراي ورايلاستىرا وتىرىپ, ۇلكەن تۇساۋكەسەر وتكىزۋدى جوسپارلاپ جاتىرمىز. كۇزگە قاراي كورەرمەن شىعارمامەن قاۋىشادى دەگەن سەنىمدەمىن!
سىمبات ناۋحان
”ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى
